Phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng tại Việt Nam

- Duy trì khả năng truy cập ở mức độ chính phủ đối với các dữ liệu của FinCEN;

- Hỗ trợ điều tra và truy tố cưỡng chế thực thi pháp luật;

- Tổng hợp dữ liệu và đề xuất phân bổ các nguồn lực nội bộ và bên ngoài để đối phó với các khu vực nguy cơ tội phạm tài chính cao nhất;

- Chia sẻ thông tin và phối hợp với các đơn vị tình báo tài chính (FIU) nước ngoài hoặc các đối tác trong lĩnh vực chống rửa tiền và tài trợ khủng bố;

- Tiến hành phân tích để hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách, thực thi pháp luật, các cơ quan quản lý nhà nước và các cơ quan tình báo tài chính cũng như cho ngành công nghiệp tài chính.

- FinCEN hoạt động với vai trò như một cơ quan tình báo tài chính (FIU) cho Hoa Kỳ và là một trong hơn 100 FIU thuộc Nhóm Egmont, một tổ chức quốc tế tập trung vào việc chia sẻ thông tin và hợp tác giữa các FIU. Mỗi cơ quan tình báo tài chính là một cơ quan quốc gia cấp trung ương, chịu trách nhiệm nhận, yêu cầu, phân tích và phổ biến đến các cơ quan có thẩm quyền các thông tin tài chính liên quan đến tiền thu được của tội phạm và tiềm năng tài chính của khủng bố hoặc thuộc phạm vi yêu cầu cung cấp thông tin theo quy định của luật pháp hiện hành; và hoạt động để chống lại nạn rửa tiền và tài trợ khủng bố.

Là một trong các FIU hàng đầu thế giới, FinCEN trao đổi thông tin tài chính với các đối tác FIU khắp thế giới với sự hỗ trợ của Mỹ và các tổ chức điều tra tội phạm tài chính nước ngoài.

Các khái niệm cơ bản cho hoạt động cốt lòi của FinCEN là "theo luồng tiền". Động cơ chính của bọn tội phạm là nguồn tài chính đạt được, và chúng để lại những dấu vết tài chính khi cố gắng rửa các khoản tiền tội phạm hoặc tiêu pha các khoản lợi nhuận phi pháp. FinCEN hợp tác với các cơ quan cưỡng chế thực thi pháp luật ở tất cả các cấp chính quyền, hỗ trợ thi hành các chính sách đối ngoại của quốc gia và thực hiện các mục tiêu an ninh quốc gia.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 101 trang tài liệu này.

Các cơ quan cưỡng chế thực thi pháp luật sử dụng thành công những kỹ thuật tương tự, bao gồm cả tìm kiếm thông tin mà FinCEN thu thập từ ngành công nghiệp tài chính, điều tra và theo dòi một loạt các tội phạm, bao gồm cả lừa đảo, trốn thuế, và buôn bán ma túy. Trong những năm gần đây, các kỹ thuật được sử dụng để lần theo những dấu vết chuyển tiền cũng đã được áp dụng để điều tra và phá vỡ âm mưu của các nhóm khủng bố, mà tài chính thường được các tổ chức và mạng lưới khác hỗ trợ.

1.1.4.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc

Trung Quốc là một quốc gia có nhiều nét tương đồng với Việt Nam trong tổ chức bộ máy của cơ quan chống rửa tiền.

Trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm của cộng đồng quốc tế và trước yêu cầu đòi hỏi của cuộc đấu tranh chống rửa tiền, ngày 31/10/2006 Trung Quốc đã ban hành Luật chống rửa tiền, luật có hiệu lực vào ngày 01/01/2007.

Tội rửa tiền được xác định là hành vi phạm tội trong Bộ luật Hình sự Trung Quốc từ năm 1997. Tiếp đó, năm 2003, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đã ban hành 3 quy định cụ thể về trách nhiệm của các tổ chức tài chính trong công tác phòng chống rửa tiền. Tuy nhiên, cả luật hình sự và các quy định hành chính đã thể hiện rò những hạn chế của nó. Theo quy định của luật hình sự, vấn đề nổi bật là các tội phạm nguồn có phạm vi khá hẹp, do vậy không phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế. Bên cạnh đó, các quy định của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc được đánh giá là chưa đủ về phạm vi và hiệu lực pháp lý chưa cao. Trên cơ sở những lý do này, việc xây dựng một cách hệ thống và hoàn chỉnh các quy định về phòng, chống rửa tiền ở Trung Quốc là rất cần thiết.

Luật chống rửa tiền của Trung Quốc đã mở rộng phạm vi tội phạm nguồn của tội phạm rửa tiền thành bảy nhóm tội danh, rộng hơn so với quy định ban đầu của Bộ luật hình sự năm 1997 (bao gồm hơn 70 tội danh cụ thể).

Đặc điểm chung của các nhóm tội phạm này là đều có thể thông qua hoạt động phạm tội thu được những khoản tiền, tài sản lớn một cách trực tiếp.

Luật chống rửa tiền của Trung Quốc đã tiếp thu các kinh nghiệm thực tiễn trong hoạt động chống rửa tiền của cộng đồng quốc tế, đã thay thế được các quy định còn bất cập trước đây về hoạt động chống rửa tiền. Lần đầu tiên, Luật Chống rửa tiền đã thành lập một hệ thống giám sát, quản lý chống rửa tiền tại Trung Quốc, quy định trách nhiệm chống rửa tiền và các nhiệm vụ của cơ quan có liên quan. Luật xác định rò phạm vi của các tổ chức tài chính phải thực hiện nghĩa vụ về chống rửa tiền, nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý trong trường hợp vi phạm các quy định về chống rửa tiền. Đối với các biện pháp điều tra chống rửa tiền, Luật thiết lập các điều khoản về các cơ quan thực hiện việc điều tra, thủ tục phê duyệt và thời hạn điều tra. Luật cũng quy định các nguyên tắc cơ bản của hợp tác quốc tế về chống rửa tiền.

Luật chống rửa tiền quy định nghĩa vụ phòng, chống rửa tiền của các tổ chức phi tài chính, phù hợp với thông lệ về chống rửa tiền trong cộng đồng quốc tế. Mặc dù tổ chức tài chính là những đơn vị dễ bị lợi dụng nhất bởi tội phạm rửa tiền, sự gia tăng tính nghiêm ngặt và cải thiện các cơ chế giám sát tài chính dẫn đến sự chuyển hướng của các đối tượng phạm tội qua các tổ chức phi tài chính. Do vậy, Luật chống rửa tiền quy định một số tổ chức phi tài chính đặc biệt phải thực hiện nghĩa vụ về chống rửa tiền là phù hợp với điều kiện hiện tại.

Nhiệm vụ đấu tranh chống rửa tiền liên quan đến rất nhiều cơ quan, đơn vị khác nhau. Vì vậy, cần thiết phải thiết lập một cơ chế hợp tác chặt chẽ giữa các lĩnh vực nhằm đảm bảo phòng ngừa, ngăn chặn hiệu quả hoạt động rửa tiền. Luật Chống rửa tiền quy định, đơn vị giám sát, quản lí chống rửa tiền trực thuộc Quốc vụ viện (cụ thể là Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc) phụ trách việc giám sát và quản lý công tác chống rửa tiền trong phạm vi toàn quốc. Các cơ quan có liên quan thuộc Quốc vụ viện thực hiện nghĩa vụ giám

sát, quản lí công tác chống rửa tiền trong phạm vi chức trách của mình. Đơn vị giám sát, quản lí chống rửa tiền, các bộ, ngành có liên quan thuộc Quốc vụ viện và các cơ quan tư pháp phối hợp với nhau trong công tác phòng, chống rửa tiền.

Bên cạnh đó, Luật chống rửa tiền còn quy định Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc thành lập Trung tâm thông tin chống rửa tiền, phụ trách tiếp nhận và phân tích các báo cáo về giao dịch số lượng lớn và các giao dịch đáng ngờ, báo cáo kết quả phân tích cho đơn vị giám sát, quản lí chống rửa tiền và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ khác được giao. Như vậy, Trung tâm thông tin chống rửa tiền được xem là FIU của Trung Quốc, là trung tâm tiếp nhận và xử lý các thông tin theo yêu cầu của cộng đồng quốc tế. Từ các điều luật đã nêu trên, rò ràng là Luật chống rửa tiền đã thiết lập được một hệ thống giám sát, quản lý, phân chia nhiệm vụ cụ thể và hợp tác chặt chẽ giữa các ngành khác nhau.

Với vai trò là “người gác cửa cho nền kinh tế quốc gia”, các tổ chức tài chính ngày càng đóng một vai trò quan trọng trong đấu tranh chống rửa tiền. Tổ chức tài chính có thể giám sát và báo cáo các giao dịch đáng ngờ, phát hiện và kiểm soát tài khoản nghi vấn có liên quan đến tội phạm. Để hoạt động chống rửa tiền trở thành một công tác thường xuyên trong hệ thống tài chính, Luật Chống rửa tiền của Trung Quốc đã chỉ rò các nghĩa vụ của tổ chức tài chính, chẳng hạn như hệ thống kiểm soát nội bộ, nghĩa vụ nhận biết khách hàng, công tác lưu trữ hồ sơ và báo cáo các giao dịch đáng ngờ.

Các giao dịch chuyển tiền bất hợp pháp thường được thể hiện dưới dạng các giao dịch lớn hoặc bất thường. Vì vậy, Luật chống rửa tiền cũng quy định, khi một giao dịch được tiến hành vượt quá một số tiền trong thời hạn quy định, hoặc khi bất kỳ giao dịch đáng ngờ nào được phát hiện, thì các giao dịch đó phải được báo cáo tới Trung tâm thông tin chống rửa tiền một cách

kịp thời. Các biện pháp cụ thể để xử lý các giao dịch lớn và giao dịch đáng ngờ được Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc quy định cụ thể.

Hoạt động điều tra, xác minh các giao dịch đáng ngờ, giao dịch số lượng lớn phục vụ công tác chống rửa tiền được thực hiện bởi Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc với tư cách là đơn vị giám sát, quản lý chống rửa tiền thuộc Quốc vụ viện, hoặc các chi nhánh của nó ở cấp tỉnh. Hoạt động này phải được tiến hành bởi từ hai nhân viên điều tra trở lên, trên cơ sở quyết định điều tra của đơn vị giám sát, quản lý chống rửa tiền. Trong trường hợp cần thiết, các nhân viên điều tra, với sự phê chuẩn của đơn vị giám sát quản lý chống rửa tiền, có thể tra cứu, phục hồi các thông tin tài khoản của đối tượng bị điều tra, xem xét các thông tin giao dịch và các tài liệu khác có liên quan, có quyền niêm phong bất kỳ tài liệu, văn bản hoặc đồ vật nào phục vụ công tác điều tra.

Trong trường hợp thông qua hoạt động điều tra, không thể làm rò được các nghi vấn rửa tiền, vụ việc phải được báo cáo ngay cho cơ quan điều tra hình sự có thẩm quyền. Một lệnh phong tỏa tài khoản trong vòng 48 giờ có thể được đơn vị giám sát, quản lí chống rửa tiền áp dụng đối với các tài khoản nghi vấn để tránh việc chuyển tiền ra nước ngoài .

Như vậy, Luật chống rửa tiền của Trung Quốc đã trao cho Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc, với tư cách là đơn vị giám sát, quản lý chống rửa tiền, thẩm quyền điều tra mang tính chất “điều tra hành chính”; tức là Ngân hàng này có quyền áp dụng các biện pháp cụ thể như yêu cầu cung cấp tài liệu, thẩm vấn, thu thập thông tin khách hàng, thông tin tài khoản, thông tin giao dịch, phong tỏa tài khoản … khi cần thiết, để xác minh làm rò các giao dịch với số lượng lớn, hoặc các giao dịch đáng ngờ, phục vụ cho công tác đấu tranh chống rửa tiền. Mặt khác, việc quy định chặt chẽ các điều kiện và thủ tục tiến hành cũng được đặt ra để tránh lạm dụng các biện pháp này.

Luật chống rửa tiền quy định hình thức và biện pháp xử lý vi phạm đối với các tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc thực hiện giám sát, quản lý công tác chống rửa tiền, cụ thể: Đơn vị giám sát, quản lí chống rửa tiền, cán bộ tham gia công tác chống rửa tiền vi phạm các quy định trong khi tiến hành kiểm tra, điều tra chống rửa tiền, áp dụng các biện pháp phong tỏa tạm thời trái pháp luật, tiết lộ các thông tin về bí mật quốc gia, bí mật thương mại, bí mật cá nhân biết được khi tham gia hoạt động chống rửa tiền, áp dụng các biện pháp xử phạt hành chính trái quy định hoặc không thực hiện các nhiệm vụ theo quy định của luật này thì bị xử phạt hành chính.

Đối với các tổ chức tài chính, Luật chống rửa tiền quy định: Trong trường hợp các tổ chức tài chính không thành lập hệ thống kiểm soát nội bộ chống rửa tiền, không thiết lập hoặc chỉ định bộ phận chuyên môn phụ trách công tác chống rửa tiền hoặc không tổ chức huấn luyện, đào tạo cán bộ, nhân viên về công tác chống rửa tiền theo quy định, thì đơn vị giám sát, quản lí chống rửa tiền sẽ yêu cầu các tổ chức tài chính thực hiện các nghĩa vụ đó trong thời hạn nhất định; trong trường hợp nghiêm trọng, có quyền yêu cầu các cơ quan có thẩm quyền ra quyết định xử lý kỉ luật người đứng đầu, nhân viên quản lý cấp cao và các nhân viên có trách nhiệm trực tiếp khác theo quy định của pháp luật.

Nếu các tổ chức tài chính không thực hiện nghĩa vụ nhận biết khách hàng; không thực hiện việc lưu trữ hồ sơ, tài liệu về các giao dịch đã thực hiện; không thực hiện việc báo các các giao dịch số lượng lớn và các giao dịch đáng ngờ; cố tình thực hiện giao dịch đối với các tài khoản ẩn danh, vô danh hoặc với các khách hàng không có giấy tờ chứng minh danh tính của họ; vi phạm các quy định về bảo mật, tiết lộ thông tin; từ chối, ngăn cản công tác kiểm tra, điều tra chống rửa tiền, từ chối cung cấp hoặc cố ý cung cấp các tài liệu sai sự thật khi có yêu cầu thì đơn vị giám sát, quản lí chống rửa tiền có quyền yêu cầu các định chế tài chính phải sửa chữa các sai phạm đó trong thời

hạn nhất định; trong trường hợp nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng, có quyền xử phạt đến 5.000.000 nhân dân tệ đối với tổ chức và 500.000 nhân dân tệ đối với cá nhân.

Ngoài ra, đơn vị giám sát, quản lý rửa tiền có thể yêu cầu các cơ quan có thẩm quyền ra quyết định tạm ngừng hoạt động kinh doanh để khắc phục hoặc thu hồi giấy phép kinh doanh đối với tổ chức; ra quyết định xử lý kỉ luật, hoặc cách chức và cấm tham gia vào công tác quản lí kinh tế, tài chính theo quy định của pháp luật đối với người đứng đầu, nhân viên quản lý cấp cao và các nhân viên có trách nhiệm trực tiếp khác của tổ chức tài chính. Trong trường hợp các vi phạm nghiêm trọng và cấu thành tội phạm thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.

1.2.4.3. Bài học chung rút ra cho Việt Nam

Việt Nam đã trở thành thành viên của Tổ chức thương mại thế giới (WTO), vốn đầu tư nước ngoài (cả trực tiếp và gián tiếp) vào Việt Nam ngày càng nhiều. Đồng thời, Việt Nam đã tự do hóa các giao dịch vãng lai và từng bước tự do hóa các giao dịch vốn, nên mức độ kiểm soát đối với các giao dịch chuyển tiền quốc tế đã được nới lỏng hơn. Cùng với ngọn gió lành, Việt Nam cũng đối diện với những luồng gió độc là các giao dịch tài chính “bẩn”, gắn với các vụ buôn bán ma túy xuyên quốc gia, rửa tiền hoặc chuyển tiền đe dọa an ninh chính trị, kinh tế và làm giảm uy tín quốc gia.

Từ thực tế kinh nghiệm quốc tế về chống rửa tiền cho thấy, để tăng cường và nâng cao năng lực, hiệu lực và hiệu quả chống rửa tiền, Việt Nam cần:

Thứ nhất, thống nhất nhận thức và xác định quyết tâm về sự cần thiết phải tăng cường chống rửa tiền như một trong các nhiệm vụ và giải pháp quan trọng nhằm bảo đảm an ninh tiền tệ, lành mạnh hệ thống tài chính quốc gia và đáp ứng các yêu cầu, cam kết hội nhập quốc tế.

Thứ hai, sớm hoàn thiện cơ sở pháp lý đồng bộ cho công tác chống rửa tiền; đặc biệt, cần giao nhiệm vụ cụ thể và quyền lực cần thiết đủ lớn cho cơ quan chuyên trách chống rửa tiền, với các chế tài đủ nghiêm trừng phạt các hành vi rửa tiền.

Thứ ba, tăng cường phối hợp quốc tế trong phòng, chống rửa tiền, nhất là phối hợp về thể chế và thông tin, thực hiện các hoạt động nghiệp vụ sâu cần thiết để nhận diện, ngăn chặn các hoạt động chuyển tiền ngày càng phức tạp, xuyên quốc gia và trên phạm vi toàn cầu.

Thứ tư, có các phương án, kịch bản và nhạc trưởng trong toàn bộ công tác tổ chức phòng, chống rửa tiền là Ngân hàng Nhà nước; đồng thời, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan hữu quan, từ lập pháp, hành pháp và tư pháp.

Thứ năm, phát triển hệ thống thông tin quốc gia công khai, minh bạch, cập nhật và thuận tiện cho tra cứu về các quy định, nhận biết và các quyền lợi, nghĩa vụ có liên quan của các ngân hàng thương mại và người dân về chuyển tiền và giao dịch ngân hàng, phòng, chống rửa tiền…