Tổng Hợp Các Nghiên Cứu Về Các Bên Liên Quan Và Vai Trò Của Các Bên Trong Hoạt

là thành phần đảm bảo sự phát triển du lịch trở nên bền vững (Cole, 2006; Zhao và Ritchie, 2007).

Vai trò của cộng đồng địa phương trong các hoạt động sáng tạo giá trị được thể hiện thông qua nhiều hoạt động như tiếp nhận và làm mới nơi cư trú, tham gia vào các hoạt động, quản lý du lịch ở những ngành nghề và vị trí thích hợp để hình thành nên sản phẩm du lịch (Macbeth và cộng sự, 2002). Sự tham gia của cộng đồng địa phương vào quá trình phát triển du lịch tại các điểm đến khác nhau với mức độ phát triển khác nhau, bao gồm cả việc chia sẻ kinh nghiệm làm du lịch và xác định loại hình, quy mô phát triển du lịch bền vững tại địa phương (Tosun, 2006).

Đối với các hoạt động chia sẻ giá trị, cộng đồng địa phương thể hiện thông qua các hoạt động như tham gia trực tiếp vào các hoạt động như cho thuê đất, làm thuê cho các doanh nghiệp; cung cấp dịch vụ như thực phẩm, hướng dẫn viên,... Sự giao lưu không chính thức của cộng đồng địa phương với du khách còn giúp gia tăng trải nghiệm cho du khách, mang lại cho du khách cảm giác về sự an toàn và hiếu khách (Machlis

G.E. and Burch W.R.J, 1983; Canestrelli, 1991). Sự tham gia của cộng đồng địa phương giúp đạt được sự công bằng trong phân phối lợi ích, dân chủ hơn trong quá trình ra quyết định và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của cộng đồng địa phương (Brohman, 1996).

Cộng đồng địa phương tham gia phát triển du lịch trong hoạt động bảo tồn nguồn gốc giá trị thông qua nhiều hoạt động như gìn giữ nếp nhà ở với kiến trúc truyền thống để thu hút được du khách một cách tự nhiên, sự hiểu biết về văn hóa truyền thống và cuộc sống của người dân địa phương là những hợp phần chính của trải nghiệm và giáo dục du khách (Machlis G.E. and Burch W.R.J, 1983; Canestrelli, 1991). Cộng đồng địa phương đóng vai trò chính trong việc bảo tồn tài nguyên du lịch, cung cấp kiến thức và thông tin địa phương có giá trị cho du khách (Amir và cộng sự, 2015).

Các tổ chức phi chính phủ (NGOs)

NGOs đóng vai trò là đơn vị tài trợ và hỗ trợ các hoạt động du lịch, đặc biệt là quá trình sáng tạo giá trị và chia sẻ lợi ích cho các bên liên quan trong phát triển du lịch bền vững. Tuy nhiên, không phải cộng đồng nào cũng có sự tham gia của các NGOs.

NGOs tham gia phát triển du lịch trong hoạt động sáng tạo giá trị thông qua nhiều hoạt động như hỗ trợ và trao quyền cho cộng đồng địa phương bằng cách cung cấp việc làm, đào tạo các kỹ năng và trao quyền sở hữu nhà đất thông qua các dự án cộng đồng và bảo tồn (Jafari, 2000). NGOs tham gia trong ban tư vấn du lịch bền vững ở các cấp, chủ động đánh giá kế hoạch phát triển cho một vùng hay một điểm đến cụ thể và sử dụng các phương án khác nhau. Khuyến khích sự tham gia của người dân địa phương

và các bên trong việc thu thập dữ liệu và tham gia các hoạt động phát triển du lịch bền vững (IUCN, 1998).

Vai trò của NGOs tham gia phát triển du lịch trong hoạt động chia sẻ giá trị thông qua nhiều hoạt động như giảm khoảng cách giữa đỉnh và đáy của xã hội bằng cách gia tăng cách tiếp cận và thực hành du lịch bền vững khu vực (Fisher, 1993). Sự tham gia của NGOs định hướng phát triển du lịch tập trung vào các vấn đề về sức khỏe và xóa đói giảm nghèo của người dân địa phương (Jafari, 2000).

Vai trò của NGOs tham gia phát triển du lịch trong các hoạt động bảo tồn nguồn gốc giá trị được thể hiện thông qua nhiều hoạt động như giảm thiểu và giám sát các tác động của phát triển du lịch đến môi trường và văn hoá địa phương; giám sát sự tham gia bình đẳng trong phát triển du lịch địa phương và các tác động của các ngành kinh tế khác tới du lịch bền vững và giám sát việc thực hiện cam kết của chính quyền và ngành du lịch về phát triển du lịch bền vững (IUCN, 1998). NGOs còn cung cấp các diễn đàn để thảo luận, cung cấp các phương tiện truyền thông, giáo dục cộng đồng về phát triển du lịch bền vững và bảo tồn tài nguyên tại điểm đến (Jafari, 2000).

Bảng 2.1: Tổng hợp các nghiên cứu về các bên liên quan và vai trò của các bên trong hoạt động chính của phát triển du lịch

Nội dung các hoạt động chính của các bên trong các hoạt động phát triển du lịch	Nguồn dẫn chứng
1. Chính quyền địa phương	Sáng tạo giá trị
	Xây dựng quy hoạch phát triển du lịch, cung cấp và bảo trì cơ sở hạ tầng, kiểm soát lưu lượng khách du lịch…	De Oliveira (2003); Ryan (2002)
	Định hướng chiến lược phát triển du lịch tại điểm đến và duy trì phát triển mạnh mẽ, bền vững	Brokaj (2014), Bramwell và Lane (2011)
	Hợp nhất quy hoạch phát triển gắn với môi trường, văn hoá và kinh tế	IUCN (1998)
	Chia sẻ giá trị
	Đa dạng hóa các lựa chọn sinh kế và xóa đói giảm nghèo tại địa phương	Nicolau (2008)
	Phân phối hoạt động và lợi ích của tất cả các bên liên quan	Meethan (2001)
	Bảo tồn nguồn gốc giá trị
	Cân bằng giá trị sử dụng của nguồn tài nguyên và thực hiện tốt công tác bảo tồn	Briassoulis (2002); De Oliveira (2003)
	Chiến lược phát triển du lịch theo định hướng phát triển bền vững	Southgate và Sharpley (2002)

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 217 trang tài liệu này.

Nội dung các hoạt động chính của các bên trong các hoạt động phát triển du lịch	Nguồn dẫn chứng
	Lập ra các tiêu chuẩn về văn hoá địa phương và môi trường tự nhiên, công nhận di sản tại điểm đến…	IUCN (1998)
	Thành lập ban tư vấn về du lịch, gồm có đại diện của người dân địa phương, ngành du lịch, các tổ chức phi Chính phủ	IUCN (1998)
2. Doanh nghiệp	Sáng tạo giá trị
	Xây dựng sản phẩm mới và tham gia vào quá trình lập kế hoạch phát triển du lịch	Hardy & Beeton (2001); Leiper (1995)
	Cung cấp dịch vụ du lịch đến người tiêu dùng hay mang khách du lịch đến với sản phẩm du lịch	A. Spenceley và D. Rozga (2007)
	Chia sẻ giá trị
	Tạo việc làm tại địa phương - cung cấp cơ hội việc làm đặc biệt cho người dân địa phương	Chok và Macbeth (2007); Scheyvens (2007); Zhao và Ritchie (2007)
	Nâng cao năng lực và trao quyền cho người dân địa phương; đào tạo, tư vấn, cho vay hoặc viện trợ cho người dân địa phương	Tosun (2000); Zhao và Ritchie (2007)
	Chia sẻ lợi nhuận du lịch với cộng đồng địa phương; hỗ trợ các sáng kiến cộng đồng, tài trợ sự kiện…	Ashley et al (2001); Ashley và Roe (2003); Ashley và Haysom (2005); Meyer (2007).
	Quan tâm đến sản phẩm du lịch, tiếp thị, doanh thu và sự hài lòng của khách du lịch	Hardy & Beeton (2001)
	Bảo tồn nguồn gốc giá trị
	Đóng góp và đảm bảo uy tín, thương hiệu cho địa phương từ hoạt động du lịch	Dwyer và Kemp (2004)
	Tuân thủ theo quy định, có sự hiểu biết sâu sắc về phát triển du lịch bền vững	Dwyer và Kemp (2004)
3. Cộng đồng địa phương	Sáng tạo giá trị
	Tiếp nhận tham gia hoạt động du lịch và làm mới nơi cư trú	Macbeth và cộng sự (2002)
	Chia sẻ kinh nghiệm làm du lịch và xác định loại hình, quy mô phát triển du lịch bền vững	Tosun (2006)
	Chia sẻ giá trị
	Cho thuê đất, nhân lực, cung cấp dịch vụ như thức ăn, hướng dẫn viên, nhà nghỉ,....	Machlis và Burch (1983); Canestrelli và Costa (1991)

Nội dung các hoạt động chính của các bên trong các hoạt động phát triển du lịch	Nguồn dẫn chứng
	Phân phối lợi ích, dân chủ hơn trong quá trình ra quyết định phát triển du lịch; phân phối khách du lịch đảm bảo cung cấp dịch vụ tốt nhất	Brohman (1996)
	Bảo tồn nguồn gốc giá trị
	Gìn giữ nếp nhà ở với kiến trúc truyền thống, giữ nguyên văn hóa truyền thống và cuộc sống của người dân địa phương	(Machlis và Burch, 1983; Canestrelli và Costa, 1991).
	Bảo tồn tài nguyên du lịch, cung cấp kiến thức và thông tin địa phương có giá trị cho du khách	Amir và cộng sự (2015a)
4. NGOs	Sáng tạo giá trị
4. NGOs	Hỗ trợ và trao quyền cho cộng đồng địa phương, cung cấp việc làm, đào tạo các kỹ năng và trao quyền sở hữu nhà đất thông qua các dự án cộng đồng và bảo tồn	Jafari (2000)
	Tham gia ban tư vấn du lịch bền vững ở các cấp, chủ động đánh giá kế hoạch phát triển	IUCN (1998)
	Khuyến khích sự tham gia của người dân địa phương và các bên trong hoạt động du lịch bền vững	IUCN (1998)
	Chia sẻ giá trị
	Giảm khoảng cách xã hội bằng cách gia tăng cách tiếp cận và thực hành du lịch bền vững khu vực	Fisher (1993)
	Tập trung vào các vấn đề về sức khỏe và xóa đói giảm nghèo của người dân địa phương	Jafari (2000)
	Bảo tồn nguồn gốc giá trị
	Giảm thiểu và giám sát các tác động của phát triển du lịch đến môi trường và văn hoá địa phương	IUCN (1998)
	Giám sát sự tham gia của các bên về phát triển du lịch bền vững	IUCN (1998)
	Cung cấp các diễn đàn để thảo luận, truyền thông, giáo dục cộng đồng về phát triển du lịch bền vững và bảo tồn tài nguyên tại điểm đến	Jafari (2000)

Nguồn: Tổng hợp của tác giả

2.2.2.4 Động lực, rào cản và thách thức đối với các bên liên quan trong việc tham gia các hoạt động phát triển du lịch bền vững

Du lịch được xem là một ngành kinh tế mang lại lợi ích cho các bên liên quan và cộng đồng cư dân bản địa. Tuy nhiên vẫn còn những rào cản trong quá trình tham gia của một số bên liên quan vào quá trình phát triển du lịch tại địa phương. Thách thức lớn

nhất của quá trình phát triển du lịch bền vững là phải đồng thời tối đa lợi ích và giảm thiểu chi phí. Để đạt được điều này, cần phải xem xét mức độ ảnh hưởng của lợi ích và rào cản đối với sự tham gia của các bên liên quan trong quá trình phát triển DLCĐ bền vững.

Đối với Chính quyền địa phương, lợi ích lớn nhất mang lại từ quá trình tham gia các hoạt động du lịch bền vững là có được nguồn thu các loại thuế, phí, từ đó làm tăng nguồn ngân sách địa phương. Ngoài ra, nhờ tham gia các hoạt động du lịch, Chính quyền địa phương đã nâng cao được nhận thức về tầm quan trọng của bảo tồn giá trị văn hóa, có được nguồn kinh phí đẩy mạnh việc bảo tồn nguồn gốc tạo giá trị từ việc đóng góp của các bên liên quan tham gia hoạt động du lịch bền vững (Meethan, 2001). Sự tham gia của chính quyền địa phương còn giúp cho người dân đa dạng hóa được các lựa chọn sinh kế và xóa đói giảm nghèo tại địa phương (Nicolau, 2008). Tuy nhiên, thách thức từ việc tham gia hoạt động du lịch bền vững có thể kể đến đó là những ảnh hưởng đến môi trường từ hoạt động du lịch do việc thay đổi cấu trúc nhà ở và cơ sở hạ tầng tại địa phương. Hoạt động du lịch có tính đặc trưng là tính mùa vụ, gắn với khoảng thời gian cụ thể trong năm, nên hình thức du lịch bền vững được khuyến khích phát triển nhưng không khuyến khích việc phụ thuộc hoàn toàn vào du lịch về nguồn lợi thu được và vấn đề tạo việc làm thường xuyên của địa phương. Sự phát triển quá mức của du lịch cũng có thể dẫn đến sự tốn kém trong việc đầu tư vào kết cấu hạ tầng, xử lý các vấn đề môi trường, sinh thái của địa phương trong khi nguồn lực ngân sách còn hạn chế.

Đối với doanh nghiệp, lợi ích mang lại từ quá trình tham gia hoạt động du lịch là lợi nhuận và uy tín. Uy tín được nâng cao nhờ vào việc doanh nghiệp sử dụng một phần lợi nhuận hỗ trợ các sáng kiến cộng đồng và tổ chức sự kiện tại địa phương. Ngoài ra, doanh nghiệp còn thu được nguồn nhân lực địa phương sẵn có phù hợp với nhu cầu phát triển của doanh nghiệp (Chok và cộng sự, 2007). Điểm đặc biệt là, doanh nghiệp được hưởng lợi chủ yếu từ hoạt động tư vấn cho các điểm đến và chiến lược phát triển du lịch cho các điểm du lịch cộng đồng trên cả nước (Tosun, 2000b; Zhao và Ritchie, 2007). Tuy nhiên, rào cản từ việc tham gia hoạt động du lịch bền vững mà doanh nghiệp gặp phải thường đến từ chính quyền địa phương và một số bên có liên quan trong việc tiếp cận và đầu tư cho hoạt động du lịch. Ngoài ra còn gặp rào cản từ phía cộng đồng người dân trong việc đặt niềm tin vào doanh nghiệp, và có quyết định nhận lời tham gia vào các hoạt động cơ bản của phát triển du lịch hay không.

Đối với cộng đồng địa phương, lợi ích lớn nhất mang lại từ quá trình tham gia hoạt động du lịch là tạo được nhiều việc làm thông qua việc trực tiếp tham gia hoạt động du lịch, tăng thu nhập và giảm nghèo (Brohman, 1996). Tiếp đến, việc tham gia hoạt

động du lịch còn giúp cộng đồng địa phương nâng cao nhận được thức cộng đồng, góp phần bảo vệ môi trường, gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa, làng nghề truyền thống (Canestrelli, 1991). Tuy nhiên, rào cản từ việc tham gia hoạt động du lịch bền vững đối với cộng đồng địa phương thường gặp phải đó là kỳ vọng vào lợi ích được hưởng đối với tất cả người dân trong địa phương là như nhau, những người tham gia trực tiếp vào du lịch không chắc sẽ có nguồn thu đáng kể để cải thiện cuộc sống. Giống như các loại hình du lịch khác, nguồn thu từ du lịch cộng đồng là không ổn định, lượng khách tăng giảm vì nhiều yếu tố khách quan đưa lại, do vậy sẽ có ảnh hưởng nhiều đến thu nhập của người dân có sinh kế phụ thuộc hoàn toàn vào du lịch. Thách thức quan trọng đối với người dân làm du lịch là sự ủng hộ hay không của những người dân không tham gia trực tiếp làm du lịch trong cộng đồng. Do vậy, để phát triển DLCĐ được thông suốt và bền vững thì vấn đề chia sẻ lợi ích cần được rất lưu tâm. Đặc biệt nghiêm trọng hơn nếu phát triển du lịch bền vững thiếu định hướng chặt chẽ từ ban đầu thì có thể có thể dẫn tới các vấn đề về ô nhiễm môi trường và mất đi bản sắc văn hoá địa phương.

Đối với các NGOs, lợi ích lớn nhất mang lại từ quá trình tham gia hoạt động du lịch là góp phần làm thay đổi hiệu quả trong đời sống của người dân địa phương như tạo ra sinh kế mới, tăng thu nhập, giảm nghèo và cải thiện cuộc sống. Ngoài ra, hoạt động du lịch còn giúp lan tỏa sự thay đổi tích cực trong cộng đồng để cùng phát triển bền vững, đó là mục tiêu của các tổ chức NGOs hướng đến (Jafari, 2000). Tuy nhiên, rào cản các NGOs thường gặp phải trong quá trình tham gia hoạt động du lịch bền vững là việc sẵn sàng tiếp nhận hỗ trợ và tham gia hoạt động du lịch từ Chính quyền địa phương và người dân bản địa. NGOs còn gặp rào cản trong quá trình gắn kết các bên có liên quan có cùng định hướng phát triển du lịch bền vững, cụ thể là phát triển du lịch gắn liền với lợi ích kinh tế, văn hóa và bảo vệ môi trường tại địa phương (Fisher, 1993).

2.3. Khoảng trống nghiên cứu

Từ quá trình tổng quan tài liệu về phát triển du lịch cộng đồng bền vững và các bên liên quan như đã đề cập ở phần trên, tác giả nhận thấy các nghiên cứu trước còn bộc lộ các khoảng trống sau đây:

- Các nghiên cứu về phát triển bền vững và phát triển du lịch bền vững trước đây chủ yếu sử dụng cách tiếp cận dựa trên 3 khía cạnh: kinh tế - xã hội - môi trường, nhưng chưa chỉ ra được cách thức đạt được sự bền vững đó. Trong khi đó, các nghiên cứu hiện nay cũng chỉ dừng lại ở việc chỉ ra được một số hoạt động trong phát triển du lịch mà chưa định hình rõ các hoạt động cơ bản trong phát triển du lịch bền vững là gì, nội hàm của mỗi hoạt động đó và các hoạt động gắn kết với nhau như thế nào trong phát triển du lịch hướng tới sự bền vững dựa trên 3 khía cạnh kinh tế - xã hội - môi trường.

- Về các bên liên quan, các nghiên cứu trước đây đều nói tới vai trò của các bên liên quan và thừa nhận các bên liên quan khác nhau có thể đảm nhiệm các vai trò, hoạt động khác nhau trong phát triển du lịch bền vững, tuy nhiên các bên liên quan được đề cập một cách đơn lẻ và chưa có nghiên cứu nào về phát triển du lịch bền vững có sự tham gia đồng thời của các bên liên quan; chưa làm rõ được hoạt động cụ thể của từng bên; sự gắn kết và phân vai rõ ràng của các bên trong các hoạt động hướng tới phát triển du lịch bền vững cũng chưa được phân tích rõ ràng.

- Du lịch cộng đồng ở khu vực Tây Bắc cũng được nhiều học giả nghiên cứu trong những năm trở lại đây nhưng cơ bản dừng lại ở việc phân tích, đánh giá dựa trên các khía cạnh của phát triển bền vững (kinh tế - xã hội - môi trường). Các hoạt động phát triển du lịch và vai trò của các bên liên quan chưa được đề cập một cách toàn diện và chưa thể hiện được sự kết nối chặt chẽ với nhau nhằm hướng tới sự bền vững trong phát triển du lịch tại điểm đến, và đặc biệt là chưa tìm được lời giải cho tỷ lệ nghèo đói của người dân địa phương nói chung vẫn cao khi các bên liên quan đã rất tích cực đầu tư, tập trung cho phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương.

Từ các lập luận trên cho thấy, vấn đề về phát triển du lịch cộng đồng bền vững và vai trò các bên liên quan là vấn đề quan trọng, có ý nghĩa thiết thực đặc biệt với du lịch cộng đồng tại khu vựcvực Tây Bắc, Việt Nam. Đây cũng chính là lý do chính mà tác giả lựa chọn chủ đề để thực hiện nghiên cứu trong luận án tiến sĩ của mình.

2.4. Khung phân tích các bên liên quan trong phát triển du lịch cộng đồng bền vững

Nghiên cứu này áp dụng lý thuyết các bên liên quan nên đòi hỏi cần có hiểu biết về cách thức các bên liên quan tham gia trong các hoạt động thực hiện phát triển du lịch cộng đồng bền vững, do vậy, nghiên cứu cần phải xác định được các bên liên quan khác nhau, hoạt động của từng bên và đánh giá vai trò của họ trong từng hoạt động phát triển du lịch cộng đồng bền vững. Các bên ở đây được hiểu là một nhóm người gồm những người có cách nghĩ và cách nhìn giống nhau (Nguyễn Văn Thắng, 2015; T&C và John, 2014). Trong nghiên cứu này, các bên liên quan chính được thực hiện nghiên cứu bao gồm: Chính quyền địa phương, Doanh nghiệp, Cộng đồng địa phương và NGOs. Các bên liên quan thực hiện các hoạt động khác nhau nhằm đạt tới mục tiêu bền vững dựa trên 3 trụ cột sau đây:

- Bền vững về kinh tế: nghĩa là hoạt động du lịch phải góp phần tích cực tạo sự tăng trưởng kinh tế ổn định lâu dài của điểm đến, tăng thu nhập, tạo việc làm và đảm bảo sự cân bằng giữa các mục tiêu kinh tế - xã hội của các bên liên quan.

- Bền vững về xã hội: nghĩa là hoạt động du lịch phải đảm bảo sự cân bằng về lợi ích kinh tế - xã hội cho các bên liên quan, góp phần xoá đói, giảm nghèo, tạo việc làm cho cộng đồng địa phương, từ đó đảm bảo phát triển xã hội văn minh, lành mạnh.

- Bền vững về môi trường: nghĩa là hoạt động du lịch sử dụng tối ưu tài nguyên thiên nhiên và văn hoá; giảm thiểu tác động đến môi trường, bảo tồn và phát huy các giá trị tài nguyên thiên nhiên và văn hoá truyền thống, duy trì sự đa dạng sinh học, từ đó phục vụ du lịch phát triển tốt hơn;

- Tăng trưởng ổn định

- Tăng thu nhập

- Cân bằng lợi ích cho các bên liên quan

- Tạo việc làm

- Xoá đói, giảm nghèo

- Tôn trọng và bảo tồn văn hoá bản địa

- Sử dụng tối ưu TNTN

- Giảm thiểu tác động môi trường

- Đa dạng hệ sinh thái

Bền vững Kinh tế

Bền vững Xã hội

Bền vững Môi trường

PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG BỀN VỮNG

Các hoạt động

phát triển du lịch cộng đồng bền vững

Chính quyền

địa phương

Doanh

nghiệp

Cộng đồng

địa phương

NGOs

Các khía cạnh PTDLBV

Mục tiêu

Từ các lý do trên, tác giả đề xuất khung phân tích phát triển du lịch cộng đồng bền vững dựa trên ba trụ cột của phát triển bền vững là kinh tế - xã hội - môi trường, gắn với vai trò của các bên liên quan trong các hoạt động phát triển du lịch cộng đồng bền vững như sau:

Các bên liên quan

Hình 2.6: Khung phân tích các bên liên quan trong phát triển DLBV

Nguồn: Đề xuất của tác giả

Xem toàn bộ nội dung bài viết ᛨ