Lý Thuyết Các Bên Liên Quan Với Phát Triển Du Lịch Bền Vững

Lý thuyết các bên liên quan bắt đầu sử dụng vào thế kỷ 19, xuất phát từ tài liệu kinh doanh và quản lý do Viện nghiên cứu Stanford (SRI) giới thiệu vào năm 1963, cho rằng bên liên quan là bất kỳ cá nhân hay nhóm nào mà nếu không có sự hỗ trợ của họ thì tổ chức sẽ không thể tồn tại. “Một bên liên quan là bất kỳ nhóm hoặc cá nhân nào có thể ảnh hưởng hoặc bị ảnh hưởng bởi thành tích của các mục tiêu của tổ chức” Freeman (984:30-31) cũng đồng với quan điểm đó. Lý thuyết các bên liên quan đã được hình thành để sử dụng cho việc giải thích và hướng dẫn cấu trúc hoạt động của một tổ chức, bao gồm chủ sở hữu, chủ lao động, khách hàng, nhà cung cấp, người cho vay và xã hội (Donaldson và Preston, 1995). Donaldson và Preston (1995) làm rõ quan điểm đó, ông cho rằng, để được xác định là một bên liên quan, nhóm hoặc cá nhân phải có lợi ích hợp pháp trong tổ chức. Khái niệm các bên liên quan được các nhà nghiên cứu đồng thuận chung ở mức cao, tuy nhiên vẫn có nhiều định nghĩa khác nhau bởi các tác giả khác nhau. Năm 2004, Freeman và cộng sự đã tiếp tục sửa đổi khái niệm phù hợp với thực tiễn cho rằng “bên liên quan là những nhóm người quan trọng đối với sự tồn tại và thành công của tổ chức”.

Lý thuyết này được đưa vào nghiên cứu, mô tả các tình huống và ý tưởng hiện có về trách nhiệm, đạo đức, mà còn khuyến nghị thái độ, cấu trúc và cùng nhau quản lý các bên liên quan. Donaldson và Preston (1995) cho rằng lý thuyết các bên liên quan bao gồm ba khía cạnh: (1) Khía cạnh mô tả/thực nghiệm nhằm mô tả sự hình thành và mối quan hệ của bên liên quan với tổ chức hoặc cơ quan bên ngoài; (2) Khía cạnh công cụ nhằm dự đoán kết quả đạt được nếu xây dựng được các nhiệm vụ cụ thể; (3) Khía cạnh quy phạm cho rằng các bên liên quan có giá trị nội tại trong quá trình hoạt động, cần phải được tham gia vào quá trình xây dựng chiến lược và là yếu tố nền tảng, cốt lõi của lý thuyết các bên liên quan. Từ ba khía cạnh này cho thấy, các bên liên quan không cần phải được tham gia như nhau trong quá trình ra quyết định nhưng đòi hỏi phải được xác định lợi ích và giá trị của từng bên (Donaldson và Preston, 1995). Việc không xác định được lợi ích của bất kỳ bên nào trong các bên liên quan cũng có thể dẫn đến sự thất bại của quy trình quản lý (Clarkson, 1995). Lý thuyết cũng chỉ rõ, đánh giá sự tham gia thành công của các bên liên quan cần phải dựa trên 5 yếu tố: công bằng, hiệu quả, kiến thức, khôn ngoan và ổn định (Nicodemus, 2004; Susskind và Cruikshank, 1987). Trong đó, sự công bằng là chủ quan đối với mỗi bên liên quan, tuy nhiên, tùy thuộc vào hoàn cảnh, tính hiệu quả có thể quan trọng hơn sự công bằng hoặc ngược lại (Susskind và Cruikshank, 1987). Bổ sung cho điều đó, Nicodemus (2004) cho rằng, nên tạo điều kiện cho các bên liên quan có cùng trình độ hiểu biết về các chủ đề khác nhau được tham gia, khi đó quyết định đưa ra dựa trên trí tuệ tập thể các bên liên quan sẽ công bằng và hiệu quả hơn.

2.2.2. Lý thuyết các bên liên quan với phát triển du lịch bền vững

Lý thuyết về các bên liên quan đã được sử dụng rộng rãi trong du lịch khi các bên liên quan phụ thuộc vào nhau và khả năng của họ ảnh hưởng đến quá trình phát triển của điểm đến du lịch (Jamal, 1995; Jamal và Getz, 1995). Du lịch phát triển luôn đi kèm với nhóm các bên liên quan phức tạp, có mối quan tâm và suy nghĩ khác nhau nên lý thuyết các bên liên quan được xem như là công cụ được chấp nhận trong quản lý và quá trình hoạch định chính sách phát triển du lịch. Báo cáo Brudtland cũng đồng ý với vấn đề đó.

Inskeep (1991) cũng cho rằng, các bên liên quan quan tâm hoặc bị ảnh hưởng bởi các hoạt động du lịch trong cộng đồng thì nên tham gia vào quá trình quản lý hệ thống du lịch chung. Tuy nhiên, các bên liên quan thường có quan điểm khác nhau vì họ có mối quan tâm về lợi ích khác nhau, lợi ích này thay đổi theo thời gian, do vậy các nhà lập kế hoạch nên xem xét lợi ích của tất cả các bên và có những đánh giá đầy đủ về họ trước khi tiến hành những nỗ lực phát triển du lịch (Sautter. E.T. & Leisen. B, 1999). Mô hình dưới đây sẽ chỉ rõ hơn về các bên liên quan trong phát triển du lịch bền vững.

Các điểm đến Ban quản lý cao cạnh tranh khác

điểm du lịch

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 217 trang tài liệu này.

Chính quyền địa phương

Doanh nghiệp du lịch

Tổ chức bảo vệ môi trường

Phát triển du lịch bền vững

Nhà hoạch định chính sách

Cơ quan quy hoạch và phát triển du lịch

Khách du lịch

Các tổ chức xãhội

Các doanh nghiệp

Hình 2.3: Các bên liên quan trong phát triển du lịch bền vững

Nguồn: Sautter. E.T. & Leisen. B (1999)

Trong phát triển du lịch bền vững, tất cả các mục tiêu đều có tầm quan trọng như nhau, nếu lợi ích một người không được đáp ứng, tính bền vững của sự phát triển sẽ gặp nguy hiểm. Mặt khác, sự tham gia của các bên liên quan trong quá trình phát triển là một trong những yêu cầu cần thiết để đạt được sự bền vững trong du lịch. Sự tham gia thể hiện ở sự hiểu biết và khả năng chấp nhận của họ về các chủ đề nhất định (Faulkner, 2003). Việc xác định được sự tham gia của các bên liên quan sẽ hỗ trợ các nhà quản lý

ra quyết định kế hoạch nào sẽ thực hiện và xác định được các rào cản tiềm năng đối với sự phát triển theo kế hoạch (Hunt. L. & Haider. W, 2001; Manning E. T. & Dougherty D, 2000).

Thực tế cho thấy, các bên liên quan tham gia ở một số cấp độ, phổ biến nhất là sự tham gia vào việc tạo ra các sản phẩm, dịch vụ du lịch riêng lẻ; tiếp đến là tham gia vào hoạch định chính sách, lập kế hoạch, định hướng chiến lược phát triển du lịch khu vực và điểm đến. Sự hợp tác ngang - dọc giữa các bên liên quan là cấp độ tham gia tiếp theo. Cấp độ cao nhất là sự hợp tác giữa các bên liên quan trong sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức quản lý điểm đến để tạo thành một mạng lưới chiến lược, trong đó mỗi bên liên quan có thể phát huy vai trò của mình để đạt được lợi ích riêng của họ, mà không xung đột với nhau, không xung đột với mục tiêu chung của điểm đến.

Về vấn đề này, năm 2006, Tổ chức Du lịch Thế giới đặt ra vấn đề và nhận được sự đồng thuận cao: “Sự phát triển của du lịch bền vững đòi hỏi sự tham gia có hiểu biết của tất cả các bên liên quan, cũng như sự lãnh đạo chính trị mạnh mẽ để đảm bảo sự tham gia rộng rãi xây dựng sự đồng thuận giữa các bên. Để đạt được du lịch bền vững đòi hỏi một quá trình liên tục, phải theo dõi liên tục các tác động, đưa ra các biện pháp phòng ngừa và / hoặc khắc phục bất cứ khi nào cần thiết” (UNTWO, 2006).

2.2.2.1. Vai trò của việc quản lý các bên liên quan

Markwich (2000) đã chứng minh được sự cần thiết phải quản lý các bên liên quan, ông cho rằng xung đột được nảy sinh từ nhóm các bên liên quan quan tâm đến chi phí, lợi ích phát triển khác nhau. Sự tham gia của các bên liên quan đã trở nên ngày càng quan trọng hơn trong các cuộc thảo luận về du lịch bền vững, đặc biệt là cộng đồng địa phương. Ioannides (1995) đã chứng minh được rằng, vấn đề sẽ phát sinh nếu cộng đồng địa phương không được tham gia vào quá trình xây dựng kế hoạch phát triển du lịch. Sự phát triển không thể đạt được sự bền vững nếu có sự áp đặt, bỏ qua sự tham gia và lợi ích của cư dân bản địa. Do đó, chìa khoá trong phối hợp hiệu quả giữa cộng đồng địa phương và các nhà lập kế hoạch là thông qua giáo dục kết hợp hai chiều trên - dưới.

Các bên liên quan sau khi đã xác định được vai trò cụ thể thì có thể tiến hành phân công hoặc xác định trách nhiệm đối với từng công việc. Trong thực tế triển khai, có sự khác biệt về nhu cầu, kỳ vọng về sự phát triển du lịch tại điểm đến nên đã làm tăng làm xung đột giữa các bên liên quan. Sự xung đột này có thể là điều bất lợi cho khả năng cạnh tranh của điểm đến, do vậy rất cần thiết phải quản lý các bên liên quan để giải quyết hoặc giảm xung đột và cân bằng quyền lực giữa các bên liên quan (Theobald, 2005).

2.2.2.2. Xác định các bên liên quan trong phát triển du lịch bền vững

Freeman (1984) cũng cho rằng để thực hiện lý thuyết về các bên liên quan, cần phải đánh giá đầy đủ tất cả những người hoặc nhóm người có lợi ích trong việc lập kế hoạch, xử lý, giao hàng hoặc kết quả của sản phẩm hoặc dịch vụ. Như vậy, việc xác định các bên liên quan và lợi ích quan tâm của họ là nhiệm vụ đầu tiên trong quy trình dẫn tới đạt được sự phát triển bền vững đó.

UNWTO (2007) đưa ra mô hình VICE nhằm giải thích mối quan hệ giữa các bên liên quan và điểm đến phát triển điểm đến bền vững, các bên liên quan bao gồm: (i) Khách du lịch, (ii) Các tổ chức tham gia vào hoạt động du lịch và (iii) cộng đồng địa phương. Các bên liên quan này mong muốn đạt được lợi ích và hợp tác hướng các hoạt động du lịch và kinh doanh du lịch tới việc tuân thủ các nguyên tắc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá bản địa.

Hình 2.4: Mối quan hệ giữa các bên liên quan và phát triển điểm đến DLBV

Nguồn: UNWTO (2007)

Buhalis (2000) đã chỉ ra tầm quan trọng của các bên có lợi ích trong việc sáng tạo giá trị gia tăng cũng như sự bền vững của một điểm đến du lịch, đồng thời xác định có bốn bên liên quan chính sau: (i) Doanh nghiệp du lịch; (ii) Khu vực công - Chính quyền địa phương; (iii) Cộng đồng cư dân địa phương; và (iv) Khách du lịch.

Các bên liên quan tiếp tục được nhiều tác giả xác định, theo Coltman (1989), các bên liên quan chính của hoạt động du lịch bao gồm: Khách du lịch, nhà cung ứng sản phẩm du lịch, dân cư tại điểm du lịch và các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch. Dựa trên quan điểm đó, Trần Thị Minh Hoà (2013) đã thể hiện mối quan hệ giữa các bên liên quan tham gia vào hoạt động du lịch bằng sơ đồ sau:

Khách du lịch

Nhà cung ứng sản phẩm du lịch

Dân cư tại điểm du lịch

Cơ quan quản lý NN về du lịch

Hình 2.5: Mối liên hệ giữa các bên liên quan tham gia hoạt động du lịch

Nguồn: Trần Thị Minh Hoà (2013)

Swarbrooke. J (2001) đã chia các bên liên quan trong phát triển du lịch bền vững thành 5 nhóm chính, bao gồm chính phủ, khách du lịch, cộng đồng địa phương, cơ sở kinh doanh du lịch và các lĩnh vực khác. Trong nghiên cứu của Kim (2013) xác định có 7 nhóm liên quan chính: nhóm chính quyền (chính phủ, chính quyền các cấp); người dân địa phương; các công ty du lịch; NGOs; cơ quan truyền thông; các hộ kinh doanh địa phương và các chuyên gia. Tương tự, Burcin và cộng sự (2012) cũng chỉ ra có 7 nhóm liên quan chính trong phát triển du lịch bền vững dựa vào cộng đồng bao gồm: Chính phủ, chính quyền địa phương, NGOs, hiệp hội nghề nghiệp, doanh nghiệp địa phương, trường đại học và các tổ chức giáo dục tương đương, các phương tiện truyền thông và cảnh sát.

Ngoài ra, các bên liên quan tiếp tục được nghiên cứu xác định theo nhóm giữa các bên liên quan chính và phụ. Các bên liên quan chính là nhóm có mối quan hệ chính thức hoặc hợp đồng với một tổ chức (Clarkson, 1995; Freeman, 1984), bao gồm các cổ đông hoặc chủ sở hữu, nhà quản lý, nhà đầu tư, nhân viên, khách hàng và nhà cung cấp (Savage và cộng sự, 1991; Hill và Jones, 1992). Các bên liên quan phụ là nhóm có mối quan hệ thứ cấp (Carrol, 1993; Carroll và Buchholtz, 2014), bao gồm các NGOs, các nhà hoạt động du lịch, cộng đồng, các phương tiện truyền thông và chính quyền công (Garriga và Melé, 2004). Tương tự với quan điểm đó, Ellis (2014) đã chỉ ra có các bên liên quan bên ngoài và các bên liên quan bên trong. Các bên liên quan bên trong bao gồm: các NGOs (hỗ trợ trực tiếp), du khách, các tổ chức hoạt động du lịch tại địa phương, cộng đồng và chính quyền địa phương. Các bên liên quan bên ngoài được hiểu là các cơ quan không trực tiếp tác động đến du lịch bao gồm: các NGOs, các tổ chức siêu quốc gia, các lý thuyết học thuật phục vụ cho nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững và chính phủ.

Từ các phân tích ở trên, tác giả nhận thấy có năm bên liên quan chính được nhiều tác giả nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững, đó là: Chính quyền địa phương, Doanh nghiệp, Cộng đồng địa phương, Tổ chức chính trị và NGOs, Khách du lịch.

Mỗi bên liên quan là một thành phần quan trọng của điểm đến du lịch. Sự tham gia của các bên liên quan hiệu quả sẽ làm giảm các xung đột tiềm ẩn giữa khách du lịch và cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, kết quả từ bảng trên cho thấy, nhóm các bên liên quan chính là khác nhau theo quan điểm của từng tác giả và mục tiêu hoạt động riêng của từng tổ chức. Các bên liên quan chính không phải tất cả đều có cùng mối quan tâm, cùng mức độ tham gia mà mỗi bên có mối quan tâm riêng, khác nhau. Mỗi bên liên quan mặc dù đều đóng vai trò quan trọng trong phát triển du lịch nhưng một số bên liên quan lại có vai trò quan trọng hơn trong mỗi nhóm hoạt động nhất định (Dabphet và cộng sự, 2012). Như vậy, hiệu quả của hoạt động du lịch cũng như khả năng phát triển bền vững tại một điểm đến phụ thuộc rất lớn vào mối quan hệ giữa các bên liên quan.

Trong phạm vi nghiên cứu của luận án, tác giả tập trung nghiên cứu bốn bên liên quan chính có vai trò quan trọng trong việc tác động đến quá trình phát triển du lịch bền vững, bao gồm: Chính quyền địa phương, Doanh nghiệp, Cộng đồng địa phương và NGOs. Khách du lịch cũng là một bên liên quan chính có vai trò quan trọng, quyết định sự phát triển, tồn vong của điểm đến. Tuy nhiên đối tượng, số lượng và hành vi của khách du lịch phụ thuộc cơ bản vào hoạt động của bốn bên liên quan trên. Nói cách khác, số lượng, đối tượng, hành vi của khách du lịch là kết quả của quá trình quản lý du lịch bền vững của các bên liên quan ở trên. Do đó, trong nghiên cứu này tác giả chỉ chú trọng vào vai trò phản hồi của khách du lịch và tiến hành khảo sát khách du lịch để thu nhận đánh giá của họ về chất lượng và sự bền vững của điểm đến.

2.2.2.3. Các bên liên quan chính và các hoạt động phát triển du lịch bền vững

Chính quyền địa phương

Chính quyền địa phương có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển du lịch bền vững, gắn kết các hoạt động phát triển du lịch với các mục tiêu của xã hội và tối đa hóa lợi ích cộng đồng (Murphy, 1985). Chính quyền địa phương tham gia vào hoạt động phát triển du lịch từ các cấp tỉnh, huyện, xã, đồng thời định hướng và hỗ trợ tư vấn cho cộng đồng thành lập Ban quản lý du lịch cộng đồng nhằm điều tiết các hoạt động du lịch, gắn kết lợi ích và giảm thiểu tiêu cực trong toàn bộ quá trình phát triển du lịch.

Vai trò của chính quyền địa phương tham gia phát triển du lịch trong hoạt động sáng tạo giá trị thông qua nhiều hoạt động như xây dựng quy hoạch, điều tiết, cung cấp và bảo trì cơ sở hạ tầng, tài chính; xây dựng năng lực thể chế, kiểm soát phát triển và

kiểm soát lưu lượng khách du lịch và tạo ra các khu vực được bảo vệ (De Oliveira, 2003) (Ryan, 2002). Vai trò của chính quyền địa phương trong phát triển du lịch giúp định hướng chiến lược tại điểm đến và làm cho ngành phát triển mạnh mẽ, bền vững hơn; cụ thể: (1) Tạo ra bối cảnh và kích thích hành động để đảm bảo du lịch được phát triển bền vững hơn trong tương lai (Brokaj, 2014); (2) Điều phối chương trình nghị sự phát triển bền vững điểm đến; (3) Xây dựng và cung cấp môi trường mà ở đó cho phép và khuyến khích khu vực tư nhân, cộng đồng địa phương, khách du lịch và các bên liên quan khác thực hiện các hoạt động đáp ứng các vấn đề bền vững; (3) Giữ vai trò tiên phong trong phát triển du lịch bền vững (Bramwell và Lane, 2011). Các tổ chức chính quyền tham gia phát triển du lịch thông qua việc hợp nhất quy hoạch, nghiên cứu về những ảnh hưởng của môi trường, văn hoá và kinh tế; xây dựng các tiêu chuẩn và quy tắc cho việc đánh giá tác động môi trường và văn hoá; giám sát và kiểm soát các hoạt động du lịch trong hiện tại và tương lai (IUCN, 1998).

Đối với hoạt động chia sẻ giá trị, sự tham gia của chính quyền địa phương được thể hiện ở những lợi ích do du lịch mang lại từ việc đa dạng hóa các lựa chọn sinh kế và xóa đói giảm nghèo tại địa phương (Nicolau, 2008) và đặc biệt, các ý tưởng và kế hoạch thực hiện hoạt động du lịch cần phải dựa trên sự cân nhắc lợi ích của tất cả các bên liên quan (Meethan, 2001) thì quá trình thực hiện du lịch bền vững mới thành công.

Vai trò của chính quyền địa phương tham gia phát triển du lịch trong hoạt động bảo tồn nguồn gốc giá trị thông qua nhiều hoạt động: chính quyền tham gia vào quản lý phát triển du lịch nhằm cân bằng giá trị sử dụng của nguồn tài nguyên và thực hiện tốt công tác bảo tồn, nếu phát triển du lịch không được kiểm soát thì có thể làm suy yếu và phá hủy các tài nguyên vốn là nền tảng của nó (Briassoulis, 2002; De Oliveira, 2003). Sự tham gia của chính quyền địa phương là trung tâm của sự phát triển bền vững, giúp định hướng chiến lược và quá trình triển được mạnh mẽ, bền vững hơn cho điểm đến (Southgate. C. & Sharpley. R, 2002). Chính quyền địa phương lập ra các tiêu chuẩn cho thiết kế và xây dựng để đảm bảo cho các dự án du lịch phát triển sẽ phù hợp với văn hoá địa phương và môi trường tự nhiên; giúp công nhận di sản tại điểm đến và thực thi được các quy định ngăn ngừa buôn bán bất hợp pháp cổ vật hoặc các sản phẩm thủ công dân gian. Chính quyền địa phương lập nên các ban tư vấn về du lịch, gồm có đại diện của người dân địa phương, ngành du lịch và các tổ chức phi Chính phủ (IUCN, 1998).

Doanh nghiệp

Trong phạm vi nghiên cứu của luận án, doanh nghiệp được đề cập để phân tích là các doanh nghiệp du lịch. Đây là các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ lữ hành, vận

chuyển, lưu trú, ăn uống… Doanh nghiệp du lịch đóng vai trò kết nối các bên liên quan trong hoạt động du lịch, là cầu nối giữa khách du lịch với các nhà cung cấp dịch vụ du lịch tại địa phương, có đóng góp lớn về mặt kinh tế và tạo việc làm cho người dân địa phương. Doanh nghiệp du lịch thực hiện cung cấp dịch vụ du lịch đến tận tay người tiêu dùng hay mang khách du lịch đến với sản phẩm du lịch (Spenceley và Rozga, 2007).

Vai trò của doanh nghiệp du lịch tham gia phát triển du lịch trong hoạt động sáng tạo giá trị được biểu hiện thông qua nhiều hoạt động. Doanh nghiệp du lịch có kiến thức và kinh nghiệm về quản lý du lịch, tham gia vào quá trình lập kế hoạch, phát triển du lịch và xây dựng sản phẩm mới, do vậy doanh nghiệp đóng một vai trò quan trọng trong quản lý điểm đến (Hardy và Beeton, 2001b; Leiper, 1995).

Vai trò của doanh nghiệp du lịch tham gia phát triển du lịch trong hoạt động chia sẻ giá trị thông qua việc doanh nghiệp thường quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề về sự ảnh hưởng trực tiếp của khách du lịch đến hoạt động kinh doanh như sản phẩm du lịch, tiếp thị, doanh thu và sự hài lòng (Hardy và Beeton, 2001b; Leiper, 1995). Mức độ tham gia của doanh nghiệp du lịch vào việc chia sẻ lợi ích thông qua việc: (i) Tạo việc làm tại địa phương - cung cấp cơ hội việc làm đặc biệt cho người dân địa phương (Chok và Macbeth, 2007; Scheyvens, 2007; Zhao và Ritchie, 2007); (ii) Nâng cao năng lực cho người dân địa phương - trao quyền cho người dân địa phương tiếp cận các lợi ích du lịch thông qua việc cung cấp các cơ hội kinh nghiệm làm việc, đào tạo, tư vấn, cho vay hoặc viện trợ để cho phép người dân địa phương làm việc cho du lịch hoặc đầu tư vào du lịch như các doanh nhân địa phương (Tosun, 2000b; Zhao và Ritchie, 2007); và (iii) Chia sẻ lợi nhuận du lịch với cộng đồng địa phương - sử dụng một phần thu nhập từ kinh doanh để hỗ trợ các sáng kiến cộng đồng, kết hợp với khách du lịch hỗ trợ các doanh nghiệp, tổ chức từ thiện hoặc tổ chức sự kiện tại địa phương (Ashley et al, 2001; Ashley và Roe, 2003; Ashley và Haysom, 2005; Meyer, 2007).

Vai trò của doanh nghiệp du lịch tham gia phát triển du lịch trong hoạt động bảo tồn nguồn gốc giá trị thông qua những đóng góp cho địa phương từ hoạt động du lịch tại điểm đến, củng cố và đảm bảo uy tín, thương hiệu; tăng cường sự chắc chắn trong các hoạt động này bằng việc tuân thủ theo quy định, giảm thiểu áp lực lên chính quyền và hiểu biết sâu sắc về xu hướng phát triển du lịch bền vững (Dwyer và Kemp, 2004).

Cộng đồng địa phương

Trong phát triển du lịch cộng đồng thì cộng đồng địa phương giữ vai trò trung tâm trong các hoạt động du lịch. Hoạt động du lịch được diễn ra trong cộng đồng, có ảnh hưởng (tích cực, tiêu cực) tới các thành viên nên cộng đồng địa phương được xem