Vai Trò Của Bảo Hiểm Tiền Gửi Trong Nền Kinh Tế Thị Trường

sánh với các khoản tiền gửi của các chủ thể khác thì phần tiền lãi mà họ được hưởng cũng có ý nghĩa rất lớn đối với cuộc sống của bản thân và gia đình họ. Từ đó, khi có sự đổ bể ngân hàng hay mới chỉ là tin đồn về sự đổ bể ngân hàng thì người gửi tiền có thu nhập thấp thường có những phản ứng tức thì, quá mức nếu như không muốn nói là mang tính bày đàn- đồng loạt rút tiền khi mà họ chưa có nhu cầu sử dụng, thậm chí không biết sử dụng vào mục đích gì khi rút tiền khỏi ngân hàng. Sự kiện rút tiền một cách đồng loạt năm 2003 tại ngân hàng Á Châu- ACB ở Việt Nam, là một minh chứng điển hình khi nói về phản ứng rút tiền đồng loạt của người gửi tiền.

Qua phân tích trên chúng ta có thể nhận thấy mối quan hệ qua lại giữa sự đổ bể (tin đồn về sự đổ bể) ngân hàng với phản ứng rút tiền gửi đồng loạt của người gửi tiền. Sự đổ bể ngân hàng (tin đồn về sự đổ bể ngân hàng) dẫn đến sự rút tiền đồng loạt và ngược lại chính sự rút tiền đồng loạt của người gửi tiền có thể sẽ dẫn đến sự đổ bể của ngân hàng. Do vậy, bảo vệ sự an toàn của người gửi tiền cũng chính là bảo vệ sự an toàn trong hoạt động của các tổ chức tín dụng và đây chính là mục đích hàng đầu của bảo hiểm tiền gửi.

Thứ hai: Bảo vệ các trung gian thanh toán. Có thể nhận thấy rằng ngân hàng luôn giữ một vị trí đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế, ngoài việc cấp vốn cho nền kinh tế thì ngân hàng còn là trung gian thanh toán cho các chủ thể. Một đặc trưng của hoạt động ngân hàng đó là mang tính hệ thống và phản ứng dây chuyền. Đều đó cho thấy, khi một ngân hàng bị khủng hoảng thì có thể sẽ gây ảnh hưởng đến tất cả các ngân hàng khác, kể cả các ngân hàng đang hoạt động tốt. Vì vậy, việc đưa ra các biện pháp phòng ngừa nguy cơ xảy ra đổ vỡ và phản ứng dây chuyền cho cả hệ thống nhằm bảo vệ các trung gian thanh toán, giảm thiểu những tổn thất có thể xảy ra đối với các trung gian thanh toán nói riêng, đối với nền kinh tế nói chung là hết sức cần thiết. Trong đó, trước hết và quan trọng

nhất là phải bảo đảm được tình hình tài chính của các trung gian thanh toán sao cho luôn ở thế ổn định và phát triển. Để thực hiện được điều đó, chúng ta phải áp dụng nhiều biện pháp khác nhau, một trong các biện pháp đó là bảo hiểm tiền gửi. Thông qua bảo hiểm tiền gửi, giúp cho các trung gian thanh toán có thể quản lý, phân tán rủi ro của số ít cho số đông và tích tụ tài chính từ số đông cho số ít. Điều đó càng có ý nghĩa hơn đối với các trung gian thanh toán Việt Nam trong điều kiện hiện nay, khi chúng ta thực hiện hội nhập kinh tế một cách toàn diện, khi mà các chủ thể đều được hoạt động và cạnh tranh lành mạnh trong một môi trường pháp lý bình đẳng.

Thứ ba: Tạo điều kiện tồn tại và phát triển đối với các tổ chức tín dụng có quy mô nhỏ và mới thành lập. Điều này là hoàn toàn hợp lý. Bởi lẽ, xét trên giác độ pháp lý thì mọi chủ thể đều bình đẳng trong quá trình hoạt động mà sẽ không có một sự ưu tiên đặc biệt nào. Tuy nhiên, một điều rất dễ nhận thấy là, đối với các tổ chức tín dụng vừa mới đi vào hoạt động sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình cạnh tranh và bảo hiểm tiền gửi xuất hiện như một biện pháp hỗ trợ đắc lực trên đường đua của họ. Nói như vậy không có nghĩa rằng, bảo hiểm tiền gửi không có ý nghĩa gì đối với các tổ chức tín dụng khác mà ở đây, chúng ta muốn nhấn mạnh mục đích của bảo hiểm tiền gửi đến sự tồn tại và phát triển của các tổ chức tín dụng mới, quy mô hoạt động và nguồn vốn đầu tư ban đầu nhỏ.

Thứ tư: Khắc phục hậu quả khi xảy ra sự cố trong hoạt động của các tổ chức tham gia bảo hiểm. Có thể nhận thấy rằng, đây là mục đích ngoài mong muốn của chủ thể bảo hiểm tiền gửi và chủ thể tham gia bảo hiểm tiền gửi và kể cả người thụ hưởng trong quan hệ bảo hiểm tiền gửi. Tuy nhiên, sự đổ vỡ của các chủ thể tham gia bảo hiểm là hoàn toàn có thể xảy ra và dường như đó là điều rất khó tránh khỏi trong hoạt động kinh doanh nói chung và trong hoạt động kinh doanh ngân hàng nói riêng. Khắc phục hậu quả khi xảy ra sự cố trong hoạt

động của các chủ thể tham gia bảo hiểm phải được hiểu đó là sự bắt đầu ra tay của tổ chức bảo hiểm tiền gửi. Trong trường hợp tổ chức tham gia bảo hiểm có nguy cơ mất khả năng chi trả, khi đó tổ chức bảo hiểm tiền gửi có thể áp dụng các biện pháp cần thiết như cho vay hỗ trợ để chi trả các khoản tiền được bảo hiểm, đứng ra bảo lãnh các khoản vay đặc biệt để có nguồn chi trả các khoản vay được bảo hiểm... Trong trường hợp tổ chức tham gia bảo hiểm đã thực sự mất khả năng thanh toán, đã có quyết định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thì tổ chức bảo hiểm tiền gửi phải thực hiện việc chi trả tiền gửi được bảo hiểm cho chủ thể thụ hưởng.

1.1.3 Vai trò của bảo hiểm tiền gửi trong nền kinh tế thị trường

Qua phân tích những mục đích của bảo hiểm tiền gửi nêu trên, phần nào chúng ta nhận thấy vai trò của bảo hiểm tiền gửi đối với sự tồn tại và phát triển của ngành ngân hàng nói riêng và đối với sự phát triển kinh kế, xã hội nói chung. Vai trò của bảo hiểm tiền gửi đối với sự phát triển kinh tế, xã hội được quyết định bởi bản chất kinh tế của bảo hiểm tiền gửi- một loại hình dịch vụ. Loại hình dịch vụ mà bảo hiểm tiền gửi cung cấp là loại hình dịch vụ đặc biệt, theo cách phân loại của nhà kinh tế học Stiglitz thì dịch vụ bảo hiểm tiền gửi thuộc loại hàng hoá không thuần tuý, cơ sở của cách phân loại này là dựa vào tính không thụ hưởng một cách tuyệt đối của loại hình dịch vụ này (44). Bởi lẽ, bảo hiểm tiền gửi góp phần bình ổn cho hệ thống tài chính của quốc gia, do vậy, mà người thụ hưởng theo nghĩa rộng đó là toàn xã hội mà không nhất thiết phải là người gửi tiền. Trong đó, người gửi tiền thuộc đối tượng được bảo hiểm sẽ là người được thụ hưởng một cách trực tiếp từ bảo hiểm tiền gửi khi mà chủ thể- nơi mà họ gửi tiền mất khả năng thanh toán. Ngược lại, chủ thể nhận tiền gửi sẽ được hưởng từ sự hậu thuẫn, từ sự hỗ trợ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi- từ đó yên tâm trong việc sử dụng nguồn vốn huy động từ dân chúng. Khi đã có một nền tài

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 120 trang tài liệu này.

chính ổn định, an toàn thì các chủ thể khác có thể giúp cho các cá nhân và tổ chức khác trong xã hội có cơ hội tốt cho việc phát triển, phúc lợi xã hội tăng và cả xã hội đều được hưởng. Như vậy, bảo hiểm tiền gửi có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế, xã hội. Vai trò đó được thể hiện một cách gián tiếp thông qua vai trò của hệ thống ngân hàng. Vì vậy, vai trò của bảo hiểm tiền gửi đối với sự tồn tại và phát triển của hệ thống ngân hàng cũng là vai trò của bảo hiểm tiền gửi đối với việc phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Với cách lý luận đó, bảo hiểm tiền gửi có một số vai trò nổi bật như sau:

Một là: Bảo hiểm tiền gửi góp phần mang lại niềm tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng. Có thể khái quát hoạt động của ngân hàng thông qua việc thực hiện hai chức năng cơ bản, đó là: chức năng làm trung gian tín dụng; chức năng làm trung gian thanh toán. Điều đó có nghĩa rằng, các ngân hàng muốn tạo dựng niềm tin nơi công chúng thì họ phải tìm cách thực hiện tốt các chức năng của mình.

Với chức năng làm trung gian tín dụng cho thấy ngân hàng là cầu nối giữa các chủ thể trong nền kinh tế. Theo đó, ngân hàng thực hiện việc huy động những khoản tiền nhàn rỗi của các chủ thể trong xã hội để hình thành nên quỹ cho vay của ngân hàng và thực hiện việc cấp vốn cho các chủ thể khác có nhu cầu sử dụng vốn trong nền kinh tế thông qua các hợp đồng tín dụng. Chu trình này diễn ra một cách liên tục và như vậy, ngân hàng vừa là người đi vay, vừa là người cho vay.

Còn chức năng làm trung gian thanh toán thực chất là việc ngân hàng thông qua các biện pháp chuyên môn, nghiệp vụ của mình để cung cấp cho nền kinh tế một loại hình dịch vụ- dịch vụ thanh toán. Loại hình dịch vụ này được thực hiện trên cơ sở yêu cầu của khách hàng. Theo đó, ngân hàng có thể trích một khoản tiền từ tài khoản của khách hàng để thanh toán cho một chủ thể khác hoặc nhập

tiền vào tài khoản của khách hàng... Với những biểu hiện như vậy, chúng ta có thể coi ngân hàng chính là “thủ quỹ” của khách hàng. Có thể nhận thấy một cách rõ nét vai trò trung gian thanh toán của các ngân hàng đối với nền kinh tế, nó làm cho tốc độ lưu thông của hàng hoá nhanh hơn, an toàn hơn trong việc thanh toán, tốc độ luân chuyển vốn nhanh hơn... Và như vậy, xã hội càng văn minh, kinh tế càng phát triển thì loại hình dịch vụ này càng được chú trọng hơn.

Các chức năng của ngân hàng có mối quan hệ mật thiết với nhau, bổ sung và hỗ trợ cho nhau. Trong đó, chức năng trung gian tín dụng là cơ bản và là cơ sở để thực hiện chức năng trung gian thanh toán, chức năng trung gian thanh toán có ảnh hưởng trước tiên đến niềm tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng. Trong hoạt động của mình, các ngân hàng thực hiện tốt các chức năng trên chính là cơ sở để tạo dựng niềm tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng.

Việc thiết lập một hệ thống bảo hiểm tiền gửi sẽ thực sự gặp khó khăn nếu chúng ta không giải quyết được những vấn đề quan trọng liên quan đến sự bình ổn của hệ thống tài chính và ngược lại các cơ sở tạo ra sự bình ổn của hệ thống tài chính sẽ phát huy hết sức mạnh của mình nếu có sự xuất hiện của bảo hiểm tiền gửi. Hiện nay, hầu hết các nước đều thiết lập cơ chế bảo hiểm tiền gửi quốc gia và cam kết rằng, trong trường hợp ngân hàng mà họ gửi tiền mất khả năng chi trả thì những khoản tiền được bảo hiểm vẫn được thanh toán. Khi người gửi tiền nhận thức được rằng, khoản tiền gửi của mình luôn được đảm bảo chi trả thì tất nhiên họ không có ý định rút tiền khi ngân hàng lâm vào tình trạng khó khăn về tài chính. Kết quả tạo lập niềm tin từ công chúng vào hoạt động của các ngân hàng chính là ngăn chặn từ xa việc rút tiền đồng loạt, từ đó, giảm được nguy cơ tan vỡ của hệ thống ngân hàng.

Bằng các hoạt động của mình như cung cấp cho công chúng đầy đủ các thông tin về các ngân hàng; hỗ trợ tài chính cho các tổ chức tham gia bảo hiểm

khi tổ chức đó gặp khó khăn về tài chính; chi trả bảo hiểm một cách kịp thời cho các chủ thể có quyền thụ hưởng khi phát sinh sự kiện bảo hiểm; tham gia vào quá trình thanh lý tài sản sau khi chi trả bảo hiểm để tiếp tục bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền chưa được thanh toán hết tiền gửi... tổ chức bảo hiểm tiền gửi đã thực sự bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền. Khi tổ chức bảo hiểm thực hiện việc chi trả cho người gửi tiền khoản tiền được bảo hiểm thì xét về mặt bản chất, tổ chức bảo hiểm đã thực hiện chức năng thanh toán thay cho tổ chức tham gia bảo hiểm- tổ chức đã nhận tiền gửi của công chúng khi mà tổ chức tham gia bảo hiểm mất khả năng thanh toán. Điều đó góp phần duy trì niềm tin của công chúng đối với các ngân hàng đang hoạt động tốt nói riêng và với toàn bộ hệ thống ngân hàng nói chung.

Hai là: Bảo hiểm tiền gửi là nhân tố quan trọng cho sự phát triển hệ thống ngân hàng. Như đã phân tích trên, bảo hiểm tiền gửi góp phần tạo dựng niềm tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng, từ đó sẽ củng cố được vị thế, uy tín của ngân hàng trong xã hội, giúp cho các ngân hàng có thể thuận lợi hơn trong việc huy động vốn, mở rộng mạng lưới hoạt động, đa dạng hoá các loại hình dịch vụ... và như vậy, đó chính là cơ sở, là động lực cho sự phát triển vững mạnh của các ngân hàng. Ngoài ra, chúng ta có thể khai thác vai trò của bảo hiểm tiền gửi đối với hoạt động của các ngân hàng thông qua một số khía cạnh sau:

- Bảo hiểm tiền gửi tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các ngân hàng mới thành lập hoặc ngân hàng có quy mô hoạt động hạn chế. Mặc dù, tất cả các ngân hàng đều được bình đẳng về quyền và nghĩa vụ trước pháp luật, đều có quyền sử dụng các biện pháp hỗ trợ nhằm tiến hành cạnh tranh một cách lành mạnh trong quá trình hoạt động. Tuy nhiên, một điều rất dễ nhận thấy rằng, đối với các ngân hàng mới được thành lập hoặc quy mô hoạt động hạn chế thì chưa có điều kiện hoặc không có điều kiện thể hiện mình đối với công chúng và như

vậy, việc huy động tiền gửi của các ngân hàng này kém thuận lợi hơn so với các ngân hàng có quy mô lớn, các ngân hàng đã có bề dày kinh nghiệm, đã tạo dựng được niềm tin của công chúng. Do vậy, sự có mặt của bảo hiểm tiền gửi với chính sách bảo hiểm bắt buộc đối với mọi tổ chức có thực hiện chức năng huy động vốn từ việc nhận tiền gửi của công chúng trong xã hội thì tâm lý lo sợ của người gửi tiền không còn nữa. Khi người gửi tiền đã hoàn toàn yên tâm gửi tiền ở các ngân hàng có quy mô nhỏ hoặc mới hoạt động thì các ngân hàng này có thể củng cố uy tín của mình đối với công chúng và từ đó, tạo điều kiện thuận lợi cho các ngân hàng loại này tồn tại và phát triển, góp phần tạo điều kiện phát triển chung của toàn hệ thống.

- Bảo hiểm tiền gửi giúp đỡ các ngân hàng thực sự yếu kém, không thể duy trì được hoạt động có thể rút khỏi môi trường kinh doanh một cách có trật tự, kỷ cương và không gây ảnh hưởng xấu đến hoạt động của các ngân hàng khác. Trong hệ thống các ngân hàng tồn tại với tư cách là những chủ thể kinh doanh, không phải tất cả các ngân hàng đều có thể duy trì được hoạt động một cách an toàn và hiệu quả. Hay nói cách khác, nếu sự xuất hiện của một ngân hàng hoạt động kém hiệu quả, thậm chí không thể duy trì được hoạt động thì cũng có thể coi đó là chuyện bình thường. Vấn đề đặt ra là, trong những trường hợp đó thì vai trò của bảo hiểm tiền gửi được thể hiện như thế nào? Trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình thông qua công tác kiểm tra, giám sát, tổ chức bảo hiểm tiền gửi có thể đánh giá được thực trạng của các ngân hàng tham gia bảo hiểm để từ đó phát hiện kịp thời những ngân hàng hoạt động kém hiệu quả. Nếu nhận thấy ngân hàng đó không thể duy trì hoạt động một cách độc lập thì tổ chức bảo hiểm tiền gửi sẽ tiến hành các biện pháp nhất định nhằm mục đích hỗ trợ như đưa ra phương án sáp nhập với một ngân hàng khác; thực hiện việc chi trả bảo hiểm cho người gửi tiền thuộc đối tượng được bảo hiểm; tham gia vào công tác quản lý, thanh lý tài sản... Tất cả những hoạt động mà tổ chức

bảo hiểm tiền gửi thực hiện nêu trên sẽ giúp cho các ngân hàng không còn khả năng hoạt động độc lập, mất khả năng thanh toán có thể nhanh chóng rút khỏi nền kinh tế một cách nhẹ nhàng, êm đẹp và đặc biệt là không làm xáo trộn tình hình kinh tế- xã hội, không gây ảnh hưởng xấu đến hoạt động của các ngân hàng khác.

- Bảo hiểm tiền gửi tạo điều kiện để các ngân hàng tham gia bảo hiểm kiểm tra, giám sát lẫn nhau, thúc đẩy nhau cùng phát triển. Điều này được xuất phát từ cơ chế chia sẻ rủi ro của số ít cho số đông. Theo đó, khi một ngân hàng gặp khó khăn, thì khó khăn đó được khắc phục từ phí bảo hiểm mà tổ chức bảo hiểm tiền gửi thu được từ các ngân hàng tham gia bảo hiểm. Từ đó, kết hợp với tính dây chuyền trong hoạt động ngân hàng mà giữa các ngân hàng tham gia bảo hiểm xuất hiện nhu cầu giám sát lẫn nhau, cùng nhau nâng cao chất lượng hoạt động. Điều này càng được thể hiện một cách rõ nét hơn đối với những quốc gia thực hiện việc thu phí bảo hiểm theo hình thức “đóng góp sau”- tức là khi một ngân hàng tham gia bảo hiểm gặp khó khăn và cần thiết phải có sự can thiệp của bảo hiểm thì tuỳ theo từng trường hợp mà tổ chức bảo hiểm sẽ ấn định khoản đóng góp của các ngân hàng tham gia bảo hiểm (ví dụ như tổ chức bảo hiểm tiền gửi cho các ngân hàng tư nhân ở Đức).

Ba là: Bảo hiểm tiền gửi góp phần tích cực cho việc huy động tiền gửi tạo nền tảng vững chắc cho việc đầu tư phát triển. Như đã phân tích, một trong những chức năng cơ bản của ngân hàng đó là huy động tiền gửi từ nguồn tiền nhàn rỗi của các tổ chức và cá nhân trong xã hội để hình thành quỹ cho vay của mình, thực hiện việc cấp vốn cho nền kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình đầu tư phát triển. Tuy nhiên, nguồn tiền gửi của các tổ chức thông thường chỉ mang tính tạm thời, ít ổn định. Do vậy, không thể coi đó là nguồn vốn ổn định cho quá trình đầu tư phát triển. Ngược lại, nguồn tiền tiết kiệm, nhàn rỗi