Hoạt Động Kiểm Soát Đặc Biệt Của Tổ Chức Bảo Hiểm Tiền Gửi Việt‌

góp phần đảm bảo an toàn và ổn định của hệ thống tài chính, ngân hàng của một quốc gia.

Tại mỗi quốc gia, chính sách BHTG được xây dựng nhằm hướng đến một hoặc nhiều mục tiêu khác nhau tùy thuộc vào các điều kiện cụ thể trong mỗi thời kỳ. Tại Việt Nam, theo Luật BHTG 2012, BHTG gửi nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các TCTD, bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng. Từ đó, có thể phân chia mục tiêu của chính sách BHTG thành 3 nhóm chính gồm:

Thứ nhất, Bảo vệ người gửi tiền, đối tượng có những hạn chế nhất định trong việc tiếp cận thông tin về điều hành và tình hình hoạt động của các tổ chức nhận tiền gửi.

Thứ hai, Góp phần ổn định hệ thống cácTCTD. Chính sách BHTG được sử dụng với mục đích tăng cường niềm tin công chúng, góp phần giảm thiểu đột biến rút tiền gửi, góp phần tạo cơ chế chính thức để xử lý các tổ chức nhận tiền gửi gặp sự cố và tham gia quá trình xử lý khủng hoảng tài chính.

Thứ ba, Các mục tiêu khác như góp phần xây dựng một thị trường có tính cạnh tranh và bình đẳng cho các tổ chức nhận tiền gửi có quy mô và trình độ phát triển khác nhau; giúp tạo điều kiện quy định rõ trách nhiệm và quyền lợi của người gửi tiền, tổ chức nhận tiền gửi, Chính phủ; giảm chi phí xử lý đổ vỡ ngân hàng và giảm thiểu gánh nặng tài chính cho người đóng thuế trong trường hợp có ngân hàng đổ vỡ.

Như vậy, BHTG được coi như một phương thức chuyển giao rủi ro đặc biệt. Theo đó, tổ chức thực hiện nghiệp vụ BHTG bảo đảm nghĩa vụ chi trả trong tương lai các khoản tiền gửi cho người gửi tiền tại các tổ chức tham gia BHTG khi các tổ chức này gặp rủi ro dẫn đến tình trạng mất khả năng thanh toán các khoản tiền đó.

1.1.3 Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi‌

BHTG có vai trò rất quan trọng đối với sự ổn định phát triển kinh tế - xã hội. Nó góp phần bảo vệ người gửi tiền, đảm bảo sự an toàn lành mạnh hoạt động ngân hàng, thúc đẩy huy động vốn phục vụ phát triển và xử lý khủng hoảng tài chính.Vai trò chung nhất của công cụ BHTG là bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người gửi tiền tại các tổ chức huy động tiền gửi, các ngân hàng và tổ chức tài chính có hoạt động huy động tiền gửi. Mức độ bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền được xây dựng theo hai hình thức: bảo vệ trực tiếp, và bảo vệ gián tiếp.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 103 trang tài liệu này.

Vai trò của tổ chức BHTG đối với đảm bảo sự phát triển an toàn, bền vững của hệ thống ngân hàng được thể hiện trên ba giác độ:

Một là, hoạt động BHTG có tác dụng tạo điều kiện thuận lợi cho các ngân hàng mới ra đời hoặc ngân hàng với quy mô hoạt động hạn chế có điều kiện phát triển tốt hơn. Với các ngân hàng nhỏ hay ngân hàng mới đi vào hoạt động, người dân có tâm lý lo ngại có thể mất tiền gửi do ngân hàng nhận tiền gửi "bị đóng cửa". Tuy nhiên, khi các tổ chức này tham gia BHTG thì tâm lý này sẽ được giải toả, giúp ngân hàng phát triển tốt hơn.

Hai là, hoạt động BHTG giúp các ngân hàng thực sự yếu kém, không thể tiếp tục duy trì hoạt động có thể rút khỏi lĩnh vực kinh doanh ngân hàng một cách có trật tự, không ảnh hưởng tới các ngân hàng khác. Thông qua hoạt động của nghiệp vụ kiểm tra và giám sát của mình, tổ chức BHTG có khả năng đánh giá kịp thời thực trạng hoạt động của các ngân hàng tham gia BHTG. Chẳng hạn, trong trường hợp phát hiện ngân hàng nào đó hoạt động yếu kém, không hiệu quả thì tổ chức BHTG sẽ triển khai một số biện pháp hỗ trợ, như: (1) đưa ra phương án sáp nhập với ngân hàng khác; (2) chi trả bảo hiểm tiền gửi cho người gửi tiền thuộc đối tượng BHTG; (3) tham gia vào quá

trình thanh lý tài sản của ngân hàng đó để tiếp tục bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền có tiền lớn hơn hạn mức chi trả BHTG.

Ba là, hoạt động BHTG tạo động lực để các ngân hàng giám sát lẫn nhau, thúc đẩy nhau nâng cao chất lượng hoạt động, từ đó đảm bảo sự phát triển bền vững của cả hệ thống tài chính ngân hàng quốc gia.

1.2. Hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Việt‌

Nam

1.2.1 Khái niệm Kiểm soát đặc biệt‌

Không có định nghĩa cụ thể về KSĐB trên thế giới, tuy nhiên KSĐB

được hiểu là việc một TCTD phải chịu sự kiểm soát trực tiếp của Ngân hàng Trung ương (NHTW) trong trường hợp TCTD có nguy cơ mất khả năng chi trả; mất khả năng thanh toán hoặc vi phạm nghiêm trọng pháp luật dẫn đến việc có nguy cơ mất an toàn hoạt động.

Như vậy, một TCTD được đặt vào tình trạng KSĐB khi tổ chức đó rơi vào “khủng hoảng” và chịu sự kiểm tra, giám sát trực tiếp của NHTW về mọi hoạt động, nhằm giúp TCTD đó phục hồi hoặc cơ cấu lại theo trật tự pháp luật. Theo quy định của pháp luật Việt Nam về KSĐB, các nội dung về thẩm quyền, hình thức, nội dung, điều kiện trong KSĐB ngày càng được cụ thể, rõ ràng hơn nhưng nội dung chủ yếu của KSĐB là việc một TCTD bị đặt dưới sự kiểm soát trực tiếp của NHNN Việt Nam do có nguy cơ mất khả năng chi trả, mất khả năng thanh toán hoặc vi phạm nghiêm trọng pháp luật dẫn đến nguy cơ mất an toàn hoạt động. KSĐB được thực hiện qua 2 hình thức: Giám sát đặc biệt (NHNN áp dụng các biện pháp giám sát hoạt động hàng ngày của TCTD) và kiểm soát toàn diện (NHNN áp dụng các biện pháp kiểm soát trực

tiếp, toàn diện hoạt động hàng ngày của TCTD).

1.2.2 Mục đích hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi‌

Tổ chức BHTG trên thế giới đều có chức năng rất cơ bản là bảo vệ người gửi tiền và góp phần an toàn, lành mạnh hệ thống tài chính - ngân hàng quốc gia. Khi hệ thống các Tổ chức BHTG hoạt động bình thường, Tổ chức BHTG thực hiện chức năng của mình thông qua các nghiệp vụ chính như: giám sát, kiểm tra, thu phí, tuyên truyền và các hoạt động nghiệp vụ khác. Khi một Tổ chức tham gia BHTG được đặt vào tình trạng KSĐB, NHTW sẽ thực hiện nhiều biện pháp đồng bộ nhằm cơ cấu lại Tổ chức tham gia BHTG đó. Tổ chức BHTG với quá trình phát triển và với năng lực tài chính, trình độ cán bộ đã có đủ điều kiện, từng bước tham gia vào quá trình KSĐB theo quy định của pháp luật và ngày càng thể hiện được vị trí, vai trò của mình trong quá trình cơ cấu lại các Tổ chức tham gia BHTG yếu kém.

Hoạt động KSĐB thường diễn ra khi tổ chức tham gia BHTG cần phải can thiệp bằng các biện pháp xử lý đổ vỡ.

1.2.3 Vai trò hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi‌

Với vai trò là tổ chức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy trì sự ổn định của các Tổ chức tham gia BHTG, đảm bảo sự phát triển an toàn lành mạnh hoạt động tài chính ngân hàng, nên nhiệm vụ KSĐB là một công tác hết sức quan trọng đối với tổ chức BHTG. Triển khai tốt và có hiệu quả công tác KSĐB sẽ giúp theo dõi chặt chẽ đối với các Tổ chức tham gia BHTG đang có vấn đề, có các phương án hỗ trợ giúp các Tổ chức tham gia BHTG này trở lại hoạt động bình thường, từ đó gián tiếp giúp bảo vệ người gửi tiền và duy trì sự ổn định của toàn hệ thống, mặt khác, trong quá trình tham gia KSĐB thì Tổ chức BHTG chú trọng đến việc lên danh sách người gửi tiền và ước tính số tiền dự kiến chi trả để sẵn sàng chi trả BHTG cho khách hàng trong trường hợp Tổ chức BHTG phá sản.

1.2.4 Nội dung các hoạt động hỗ trợ Tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi trong giai đoạn Kiểm soát đặc biệt‌

Mục đích của việc đặt tổ chức tham gia BHTG vào KSĐB là giúp tổ chức đó vượt qua “khủng hoảng” để trở lại hoạt động bình thường; trong trường hợp không phục hồi được thì xử lý theo trật tự pháp luật để không ảnh hưởng đến an toàn hệ thống và bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền.

Để thực hiện được mục đích trên, các quốc gia có hệ thống BHTG phát triền sử dụng nhiều biện pháp để hỗ trợ Tổ chức tham gia BHTG khắc phục khó khăn, trở lại hoạt động bình thường bằng các hình thức:

- Cho vay đặc biệt/cho vay hỗ trợ: NHTW cho vay đặc biệt/cho vay hỗ trợ đối với TCTD đươc KSĐB trong trường hợp sau: Cho vay đặc biệt/cho vay hỗ trợ đối với TCTD để hỗ trợ thanh khoản khi TCTD nguy cơ mất khả năng chi trả hoặc lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả, đe dọa sự ổn định của hệ thống thong thời gia TCTD được KSĐB, bao gồm cả trường hợp TCTD đang thực hiện phương án cơ cấu lại đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt.

- Mua nợ xấu từ tổ chức tài chính: là công cụ đặc biệt của Nhà nước trong xử lý nợ xấu và đảm bảo sự phát triển an toàn, bền vững của hệ thống các tổ chức tín dụng. Chính phủ cho phép BHTG mua lại nợ xấu từ các tổ chức lành mạnh để thúc đẩy chuyển nhượng nợ xấu.

- Thành lập ngân hàng bắc cầu: ngân hàng bắc cầu là một công cụ hữu hiệu trong việc tiếp nhận xử lý các Tổ chức tham gia BHTG có vấn đề. Trường hợp tổ chức tham gia BHTG bị mất khả năng thanh toán, không thể tiếp tục hoạt động, được các nhà lãnh đạo ngành tài chính ngân hàng quyết

định cứu để tồn tại nhưng chưa có một tổ chức tài chính lành mạnh đồng ý tiếp nhận ,Ngân hàng bắc cầu sẽ là một công cụ hữu hiệu

Chính vì có cơ sở pháp lý cao và sự điều chỉnh, sửa đổi chính sách kịp thời đã tạo điều kiện cho BHTG có đủ thẩm quyền triển khai các hoạt động nghiệp vụ, đặc biệt là xử lí đổ vỡ ngân hàng, thực hiện tốt mục tiêu bảo vệ người gửi tiền, góp phần không nhỏ đối với việc phục hồi, ổn định ngân hàng sau cải cách của Chính phủ.

- Mua trái phiếu dài hạn của TCTD: BHTG mua trái phiếu dài hạn của TCTD hỗ trợ TCTD được KSĐB là hình thức BHTG cấp vốn gián tiếp cho TCTD được KSĐB thông qua một TCTD được chỉ định hỗ trợ.

Đây là một hình thức BHTG sử dụng nguồn vốn có hiệu quả và an toàn hơn nhưng vẫn giúp TCTD được KSĐB có nguồn vốn để phục hồi.

- Các hình thức khác như: Hỗ trợ vốn cho việc sáp nhập tổ chức tài chính có vấn đề; Điều hành ngân hàng đổ vỡ được tiếp nhận, lựa chọn các tổ chức tài chính tiếp nhận thực hiện các công việc liên quan khác…

Thực hiện hỗ trợ tài chính đối với các nhân hàng có thể bị đổ vỡ trên nguyên tắc tối thiểu hóa tổn thất và được phép ký kết các hợp đồng, đưa ra các yêu cầu tiếp cận những thông tin kịp thời và chính xác nhằm đảm bảo rằng BHTG có thể hoàn thành nghĩa vụ của mình đối với người gửi tiền. Qua hoạt động hỗ trợ tài chính, BHTG đã cứu ngân hàng, chủ yếu thông qua sáp nhập, nhờ đó một số lượng lớn các công ty chứng khoán và bảo hiểm cũng được cứu sống, qua ngân hàng bắc cầu có thể duy trì và tiếp tục hoạt động của tổ chức tài chính đổ vỡ, không gây ngừng trệ dịch vụ ngân hàng phục vụ cộng đồng. Nhờ vậy, các đổ vỡ ngân hàng được xử lí nhanh gọn và hiệu quả, góp phần củng cố và duy trì niềm tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng .

Để có vốn để thực hiện hỗ trợ các tổ chức tham gia BHTG, xử lí các ngân hàng có vấn đề, BHTG có cơ chế thu phí BHTG theo từng nhóm khách

hàng, đồng thời được quyền vay tiền khi cần thiết từ Bộ Tài chính dưới sự bảo lãnh của Chính phủ và phát hành giấy tờ có giá. Điều này cũng chứng minh tầm quan trọng của BHTG trong hệ thống an toàn tài chính của quốc gia.

Tùy theo sự phát triển của tổ chức BHTG mà tổ chức BHTG mỗi quốc gia có thể tham gia KSĐB xử lý đổ vỡ dưới một hay nhiều hình thức khác nhau.Việc lựa chọn hình thức nào để giảm thiểu chi phí cũng như ít gây ảnh hưởng đến hệ thống tài chính nhất phụ thuộc vào bối cảnh của từng nước.

Hình 1.1: Sơ đồ hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Tổ chức BHTG

1.3 Kinh nghiệm quốc tế‌

1.3.1 Hướng dẫn chung của Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế (IADI)‌

Theo tài liệu Hướng dẫn chung về phát hiện sớm và can thiệp kịp thời cho các hệ thống BHTG, có nhiều biện pháp can thiệp gồm hành động khắc phục và xử lý được áp dụng đối với ngân hàng, để hoặc loại trừ các khiếm khuyết được phát hiện và thay đổi hành vi của ngân hàng hoặc, như là lựa chọn cuối cùng, để đảm bảo sự rời khỏi thị trường một cách có trật tự của ngân hàng. Trong bất kỳ trường hợp nào thì điều cốt yếu là các biện pháp can thiệp được

thực hiện kịp thời. Kinh nghiệm quốc tế chỉ ra rằng các vấn đề ngân hàng có thể xấu đi nhanh chóng nếu không được giải quyết nhanh. Đấy là lý do tại sao cơ quan giám sát ngân hàng, nếu có thể, hoặc cơ quan xử lý hay tổ chức BHTG cần có sự linh hoạt để thực hiện các biện pháp can thiệp cần thiết thậm chí ngay cả khi các ngưỡng giám sát/điểm khởi phát chưa bị vượt qua.

Việc xác định và nhận biết khi một ngân hàng đã hoặc dự kiến sẽ ở trong tình trạng khó khăn nghiêm trọng về tài chính cần được thực hiện sớm, trên cơ sở các cơ chế khởi động minh bạch, được quy định rõ của các thành viên mạng an toàn với sự độc lập về hoạt động và quyền pháp lý để hành động. Bởi vì tình hình hoạt động tài chính và trạng thái vốn của ngân hàng có thể xấu đi nhanh chóng, các cơ chế khởi động dựa trên những biện pháp đơn lẻ như mất khả năng thanh toán hoặc thiếu thanh khoản có thể chưa đủ. Các cơ chế khởi động hiệu quả cho các hành động khắc phục nhanh cần bao gồm nhiều chỉ số liên quan.

Loại hành động khắc phục kịp thời phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các điểm yếu được phát hiện tại ngân hàng. Khi lựa chọn được hành động khắc phục phù hợp nhất, cơ quan liên quan cần nỗ lực tìm ra vấn đề cần làm rõ/ sự thiếu sót và nguyên nhân của nó. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình hình ngân hàng, đặc biệt sự tồn tại/không tồn tại của một mối đe dọa trực tiếp và quan trọng do vấn đề thanh khoản kém hoặc mất khả năng thanh toán, các hành động khắc phục được thực hiện có thể không chính thức hoặc chính thức.

Hành động khắc phục không chính thức được thực hiện khi các yếu kém đã được xác định không quá nghiêm trọng và tổ chức BHTG/tổ chức giám sát ngân hàng tin tưởng rằng ban quản lý của ngân hàng có thể sẽ giải quyết được vấn đề hiện tại một cách kịp thời và hiệu quả. Hành động kiểu này thường có dạng một thỏa thuận giữa ngân hàng và cơ quan giám sát/tổ chức BHTG.