Đối chiếu giới từ chỉ không gian auf - in trong tiếng Đức với trên - trong trong tiếng Việt

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ NƯƠNG

ĐỐI CHIẾU GIỚI TỪ CHỈ KHÔNG GIAN “AUF/ IN” TRONG TIẾNG ĐỨC VỚI “TRÊN/ TRONG” TRONG TIẾNG VIỆT

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ NƯƠNG

ĐỐI CHIẾU GIỚI TỪ CHỈ KHÔNG GIAN “AUF/ IN” TRONG TIẾNG ĐỨC VỚI “TRÊN/ TRONG” TRONG TIẾNG VIỆT

Ngành: Ngôn ngữ học so sánh, đối chiếu

Mã số: 9.22.90.24

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS VŨ KIM BẢNG

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu, dẫn chứng nêu trong luận án là trung thực và không trùng khớp cũng như chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác.

Hà Nội, ngày 22 tháng 07 năm 2021.

Tác giả luận án

Nguyễn Thị Nương

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Lãnh đạo Học viện, lãnh đạo Khoa Ngôn ngữ học, cùng toàn thể cán bộ, các thầy giáo, cô giáo của Học viện Khoa học xã hội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu, triển khai thực hiện đề tài luận án.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Vũ Kim Bảng - tập thể các thầy giáo, cô giáo hướng dẫn khoa học đã luôn tận tình hướng dẫn, định hướng cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu, để tôi có thể hoàn thành luận án của mình.

Tôi trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Cao đẳng Y Tế Hà Đông đã quan tâm, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi học tập, nghiên cứu, hoàn thành nhiệm vụ được giao. Cảm ơn gia đình thương yêu, bạn bè, đồng nghiệp quý mến đã luôn quan tâm, là điểm tựa, động viên và đồng hành với tôi, tạo điều kiện tốt để tôi hoàn thành luận án này.

Tác giả luận án

Nguyễn Thị Nương

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ

LÝ LUẬN 10

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 10

1.1.1. Những nghiên cứu nói chung trên thế giới về giới từ định vị không gian 10

1.1.2. Những nghiên cứu trong nước về giới từ định vị không gian trong tiếng Việt 13

1.2. Một số lý thuyết về không gian trong ngôn ngữ học tri nhận 15

1.2.1. Khái niệm cơ bản về tri nhận và về không gian 15

1.2.2. Sự định vị và các đặc điểm định vị không gian trong ngôn ngữ học. 18

1.2.3. Vị trí, hướng và các trục định vị không gian 19

1.2.4. Những quan điểm đa nghĩa về không gian trong ngôn ngữ học

tri nhận 20

1.2.5. Tri nhận nghiệm thân 21

1.2.6. Các mô hình của ngôn ngữ học tri nhận 24

1.2.7. Ẩn dụ ý niệm và sự ý niệm hóa không gian 25

1.2.8. Sự tri nhận không gian với “con người là trung tâm” vũ trụ 27

1.2.9. Những chiến lược định vị và định hướng trong không gian 28

1.3. Một số lý thuyết về giới từ trong tiếng Đức và tiếng Việt 29

1.3.1. Khái niệm “giới từ” trong tiếng Đức 29

1.3.2. Khái niệm “giới từ” trong tiếng Việt 34

1.3.3. Nghĩa của giới từ trong ngữ nghĩa học truyền thống và ngữ nghĩa học tri nhận 37

1.3.4. Hệ thống các giới từ chỉ không gian trong tiếng Đức và tiếng Việt .. 38

1.4. Một số cơ sở lý luận về ngôn ngữ học đối chiếu 50

1.4.1. Khái niệm ngôn ngữ học so sánh - đối chiếu 50

1.4.2. Các bình diện đối chiếu ngôn ngữ 52

1.4.3. Về nghiên cứu đối chiếu ngữ nghĩa và tương đương về ngữ nghĩa của từ giữa các ngôn ngữ 53

1.4.4. Mọ t sô vấn đề về ngo n ngư học so sánh đô i chiê u và đô i chiê u ngo n ngữ

................................................................................................................. 53

1.5. Tiểu kết 55

Chương 2: ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CÁC GIỚI TỪ CHỈ KHÔNG GIAN “AUF/ IN” TRONG TIẾNG ĐỨC ĐỐI CHIẾU VỚI TIẾNG VIỆT. 57

2.1. Giới từ chỉ không gian trong tiếng Đức 57

2.2. Giới từ “auf/in” trong tiếng Đức đối chiếu với tiếng Việt 58

2.2.1. Đặc điểm ngữ nghĩa giới từ định vị không gian “auf” đối chiếu với tiếng Việt 60

2.2.2. Đặc điểm ngữ nghĩa giới từ tri nhận không gian “in” trong tiếng Đức đối chiếu với tiếng Việt 79

2.3. Nhận xét 95

2.4. Tiểu kết 97

Chương 3: ĐỐI CHIẾU CƠ SỞ TRI NHẬN KHÔNG GIAN CỦA

GIỚI TỪ “AUF/IN” TRONG TIẾNG ĐỨC VỚI TIẾNG VIỆT 99

3.1. Sự đa dạng của tri nhận 99

3.1.1. Một vài biểu hiện của sự đa dạng tri nhận trong phạm vi không gian ngôn ngữ học 100

3.1.2. So sánh về tri nhận định vị không gian 101

3.2. Sự tri nhận không gian của giới từ “auf/ in ” trong tiếng Đức đối

chiếu với tiếng Việt 105

3.2.1. Sự giống nhau 105

3.2.2. Sự khác nhau giữa giới từ “auf/ in” trong tiếng Đức với “trên/trong” trong tiếng Việt 106

3.3. Đối chiếu giới từ auf/in với các giới từ tương đương trong tiếng Việt nhìn từ góc độ tri nhận 115

3.3.1. Về nội dung định vị có tính tôpô 115

3.3.2. Sự khác biệt về nội dung định vị 116

3.3.3. Giới từ “auf” nhìn từ góc độ tri nhận đối chiếu với tiếng Việt... 120

3.3.4. Giới từ “in” nhìn từ góc độ tri nhận đối chiếu với tiếng Việt 123

3.4. Nhận xét 126

3.5. Tiểu kết 128

Chương 4: KHẢO SÁT THỰC TIỄN SỬ DỤNG CÁC GIỚI TỪ “AUF” VÀ “IN” TRONG TÁC PHẨM “ĐO THẾ GIỚI” VỚI BẢN DỊCH TIẾNG VIỆT 131

4.1. Nghiên cứu thực tiễn 131

4.1.1. Nghiên cứu định lượng 131

4.1.2. Phân tích bản dịch sang tiếng Việt của những giới từ chỉ địa điểm 133

4.2. Một số nhận xét 143

4.2.1. Ảnh hưởng của khái niệm “hình thái tiêu chuẩn” 143

4.2.2. Ảnh hưởng của đặc điểm địa lý 144

4.2.3. Ảnh hưởng của đặc điểm xã hội 145

4.2.4. Ảnh hưởng của khái niệm “đường bao” 145

4.2.5. Sự khác nhau chi tiết khi nhận thức về không gian 145

4.2.6. Thói quen khi sử dụng giới từ chỉ địa điểm 146

4.3. Tiểu kết 147

KẾT LUẬN 148

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ

LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152

DANH MỤC CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT

STT

Chữ viết tắt	Viết đầy đủ
1	ĐTĐV	Đối tượng định vị
2	ĐTQC	Đối tượng quy chiếu
3	TR (trajector) - ĐVDC	Định vị dịch chuyển
4	LM (Landmark) - MĐV	Mốc định vị
5	GTĐV	Giới từ định vị
6	ĐVKG	Định vị không gian