Thực Tiễn Thi Hành Pháp Luật Tố Tụng Hình Sự Về Điều Tra Vụ Án Hình Sự

vệ. Đây là một quy định phù hợp vì đã góp phần đảm bảo việc thực hiện nguyên tắc “vụ án liên quan đến người CTN phải được giải quyết nhanh chóng, kịp thời” đã được ghi nhận trong BLTTHS 2015 [27].

Kết chương 2

Những quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện có ý nghĩa hết sức to lớn trong việc đảm bảo tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi thực hiện hành vi phạm tội khi tham gia vào quá trình tố tụng, đồng thời phát huy tối đa hiệu quả trong quá trình giải quyết VAHS đảm bảo cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.

Chương 2 tiến hành nghiên cứu, phân tích quy định pháp luật tố TTHS về điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện trước hết từ những quy định chung khi tiến hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi như các nguyên tắc tiến hành tố tụng, những vấn đề cần chứng minh khi tiến hành tố tụng đối với người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi. Sau đó, tập trung phân tích những quy định của pháp luật tố tụng hình sự về điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện nhằm thể hiện nét đặc trưng của quá trình điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện so với điều tra VAHS do người đủ 18 tuổi thực hiện như: người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; các hoạt động điều tra; các biện pháp ngăn chặn, cưỡng chế; sự tham gia của người bào chữa, đại diện hợp pháp.

Trên cơ sở nghiên cứu, làm rò các quy định của pháp luật trong chương 2, và thực tiễn điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Biên Hòa sẽ được phân tích trong chương 3 là tiền đề quan trọng để đưa ra những giải quyết nâng cao hiệu quả cho quy định này.

Chương 3

THỰC TIỄN THI HÀNH PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN

TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ BIÊN HÒA, TỈNH ĐỒNG NAI VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 105 trang tài liệu này.

3.1. Thực tiễn thi hành pháp luật tố tụng hình sự về điều tra vụ án hình sự đối với người dưới 18 tuổi thực hiện tại thành phố Biên Hòa

3.1.1. Khái quát tình hình tội phạm người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn thành phố Biên Hòa

Với tốc độ phát triển đô thị hóa nhanh chóng, thành phố Biên Hòa có thể xem là địa phương phức tạp nhất của tỉnh Đồng Nai về tình hình an ninh, chính trị, kinh tế, xã hội. Qua tổng hợp, tình hình tội phạm trên thành phố Biên Hòa diễn biến ngày càng phức tạp, tính chất mức độ hành vi phạm tội ngày càng tinh vi, hình thành các băng nhóm tội phạm nguy hiểm, sử dụng hung khí, thủ đoạn nguy hiểm tuy nhiên tính tổ chức không cao. Trong thời gian qua, các cơ quan chức năng thành phố Biên Hòa đã phối kết hợp để thực hiện tốt công tác đấu tranh phòng chống tội phạm, nhìn chung tội phạm hình sự có chiều hướng tăng, trung bình hàng năm Cơ quan điều tra khởi tố khoảng 757 vụ/1014 bị can. Tuy số lượng công việc nhiều, nguồn nhân lực hạn chế, tính chất phức tạp của các vụ án ngày càng gia tăng, nhưng với sự quan tâm của các cấp, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa đã hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình, đạt và vượt các chỉ tiêu nghiệp vụ đề ra, góp phần vào công tác đấu tranh phòng chống tội phạm, phát triển kinh tế xã hội, giữ vững an ninh chính trị tại địa phương. Nhằm xác định chính xác về tình hình tội phạm xảy ra trên địa bàn thành phố Biên Hòa, biết được nhóm tội phạm nào chiếm tỷ lệ cao cần thống kê số lượng các vụ án, bị can bị khởi tố cụ thể từng năm (từ 2016 đến 2020) mà Cơ

quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa đã thụ lý giải quyết và được thể hiện qua các bảng số liệu 3.1 và 3.2 trong phần phụ lục.

Qua các bảng số liệu trên ta có thể nhận thấy tình hình tội phạm hình sự trên địa bàn thành phố Biên Hòa qua từng năm từ 2015 đến 2020 có xu hướng tăng theo từng năm và tăng mạnh nhất vào năm 2020, so với thời điểm thấp nhất là năm 2016 đã tăng 273 vụ, nhóm tội phạm bị khởi tố xử lý chiếm đa số là các tội xâm phạm sở hữu - kinh tế, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng phần lớn chiếm trên 80% số lượng án khởi tố từng năm, cụ thể: năm 2016 các tội này là 635/758 chiếm 86,15%, năm 2017 là 533/651 chiếm tỷ lệ 81,87%, năm 2018 là 533/665 chiếm tỷ lệ 80,15%, năm 2019 là 634/789 chiếm tỷ lệ 80,35%, riêng năm 2020 là 664/924 chiếm tỷ lệ 71,86%.

Đối với các vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện bị khởi tố xử lý tại thành phố Biên Hòa trong 5 năm gần đây nhìn chung có xu hướng giảm. Tỉ lệ người dưới 18 tuổi bị khởi tố là 4,78% trên tổng số tất cả bị can. Số liệu này cụ thể qua từng năm như sau: năm 2016 là 58/1103 chiếm tỷ lệ 5,25%; năm 2017 là 42/773 chiếm tỷ lệ 5,43%; năm 2018 là 42/850 chiếm tỷ lệ 4,94%; năm 2019 là 33/913 chiếm tỷ lệ 3,61% và năm 2020 là 67/1432 chiếm tỷ lệ 4,67%.

Trong đó, các bị can bị khởi tố phần lớn ở nhóm tội phạm sở hữu- kinh tế chiếm 130/242= 53,72% (chủ yếu các tội Cướp tài sản, Cướp giật tài sản, Trộm cắp tài sản, vận chuyển hàng cấm,…); nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm chiếm 55/242= 22,73% (chủ yếu tội Cố ý gây thương tích); nhóm tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng chiếm 38/242= 15,70% (chủ yếu các tội Gây rối trật tự công cộng, Đánh bạc, Vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ); nhóm tội xâm phạm về ma túy chiếm 18/242=7,44% (chủ yếu tội Mua bán trái phép chất ma túy) và nhóm tội phạm trật tự quản lý hành chính chiếm 01/242= 0,41% (Tội chống người thi hành công vụ).

Theo số liệu thống kê, cơ cấu số bị can là người dưới 18 tuổi phân theo các tiêu chí cụ thể, gồm:

- Về trình độ văn hóa: không biết chữ chiếm 05/242= 2,06%, tiểu học chiếm 73/242= 30,17%, trung học cơ sở chiếm 143/242=59,09%, trung học phổ thông chiếm 21/242=8,68%;

- Về giới tính: nam chiếm 237/242=97,94%, nữ chiếm 05/242=2,06%;

- Về dân tộc: dân tộc kinh chiếm 238/242=98,35%, dân tộc khác chiếm 04/242=1,65%;

- Về độ tuổi: nhóm tuổi từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi bị khởi tố chiếm số lượng tương đối ít 13/242=5,37% so với tổng số bị can là người dưới 18, tập trung chủ yếu ở nhóm tội xâm phạm sở hữu mà cụ thể là tội Cướp tài sản; nhóm tuổi từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị khởi tố chiếm phần lớn với 229/242=94,63%.

(Các số liệu cụ thể được thể hiện qua các bảng thống kê 3.3, 3.4 trong phần phụ lục).

Tóm lại, tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Biên Hòa trong giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2020 có xu hướng giảm, chủ yếu tập trung ở các nhóm tội xâm phạm sở hữu và xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm. Tuy tình hình tội phạm có xu hướng giảm nhưng đa phần là các đối tượng trẻ em, trẻ vị thành niên hư hỏng, nhưng cũng có những vụ không ít đối tượng là học sinh đang học tập tại các hệ thống giáo dục trên địa bàn thành phố. Chỉ vì những xích mích nhỏ trong cuốc sống hoặc vài ba lời mâu thuẫn, xúc phạm nhau trên mạng xã hội, nhóm học sinh này lại dễ dàng bị kích động, tụ tập để hình thành nên các băng nhóm với số lượng lớn, mang theo các loại vũ khí, hung khí, công cụ hỗ trợ nguy hiểm để giải quyết mâu thuẫn kéo theo đó là hàng loạt các hành vi vi phạm pháp luật như gây rối trật tự công cộng, cố ý gây thương tích, hủy hoại tài sản, bắt giữ người trái pháp luật, … gây mất ổn định đến tình hình an ninh, trật tự trên địa bàn thành phố. Ví dụ vụ án

sau: Ngày 18/6/2020 nhận được tin báo của quần chúng nhân dân và qua camera an ninh, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa đã nhanh chóng triển khai các lực lượng nghiệp vụ tiến hành truy bắt nhóm đối tượng được xác định là khoảng hơn 20 học sinh đang có hành vi tụ tập sử dụng mã tấu, dao phóng lợn xông thẳng vào nhà dân đập phá, hủy hoại tài sản nhằm mục đích bắt người giải quyết mâu thuẫn. Quá trình điều tra nhóm đối tượng khai nhận, vào ngày 14/6/2020, sau khi tan học, thấy H.M.H (2003) điều khiển xe mô tô chở

D.Q.B (2003) chạy ngang qua nẹt pô trước mặt mình, P.T.Kh (2003) và hai học sinh trên đã có những lời lẽ xúc phạm nhau trên mạng xã hội Facebook và hẹn nhau để giải quyết mâu thuẫn. Kh đã tụ tập khoảng 20 đối tượng trong đó có L.H.X.Ph (2003), L.N.H (2003), điều đáng nói tất cả đang là học sinh lớp 9 hiện đang học tập tại trường THCS T.D thuộc thành phố Biên Hòa, thậm chí có đối tượng còn đang mặc đồng phục học sinh, chuẩn bị 10 con dao phóng lợn điều khiển nhiều xe mô tô di chuyển giữa đường phố để kiếm H và B nhằm giải quyết mâu thuẫn. Đến điểm hẹn, B không ra mặt, nhóm đối tượng quyết định chạy đến nhà để kiếm và nhóm đối tượng trên đã dùng dao phóng lợn đập cổng, phá hủy cửa kính, đồ đạc trước sự hoảng sợ của nhiều người. Tuy nhiên, ngay sau khi được bảo lãnh trở về địa phương, cam kết không tái phạm thì chưa bao lâu sau, vào ngày 01/7/2020, Công an thành phố Biên Hòa tiếp tục nhận được tin báo, đối tượng Kh, Ph, H đem theo 01 mã tấu, tụ tập nhiều đối tượng khác đến một quán internet thuộc phường Trảng Dài rút dao ra hăm dọa H, bắt giữ H trái pháp luật, chở tới một căn nhà thuộc phường Tân Biên và đánh đập H. Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa đã lập hồ sơ, khởi tố vụ án, khởi tố bị can, điều tra làm rò, xử lý theo quy định.

Bên cạnh đó, phần lớn những vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện được riêng lẽ, do bộc phát nhất thời, không có sự tính toán từ trước, không có phân công vai trò cụ thể, xuất phát từ các mâu thuẫn nhỏ nhặt hoặc vì lòng tham muốn nhanh chóng kiếm tiền tiêu xài (các vụ án xâm phạm sở hữu do người dưới 18

tuổi thực hiện bị khởi tố chiếm đa số), đa phần các vụ án không có tính tổ chức, phạm tội không có tính chất chuyên nghiệp. Chẳng hạn như vụ án Cướp giật tài sản sau: Khoảng 18 giờ ngày 25/11/2015, Đ.V.T (sinh ngày 10/10/2001) điều khiển xe mô tô hiệu Honda Cup biển số 53SC-1493 đi cùng với Đ.D.Kh và Ng.Th.A đi từ xã Hố Nai 3 huyện Trảng Bom về hướng phường Tân Hòa, thành phố Biên Hòa để chơi. Đến khoảng 19 giờ 30 phút cùng ngày, khi cả ba đi đến đoạn đường trước nhà số 40A/4, khu phố 3, phường Tân Hòa, thành phố Biên Hòa thì phát hiện cháu L.T.T (sinh ngày 12/05/2004) đang cầm chiếc điện thoại di động hiệu Iphone 4S màu đen của chị Ng.Th.K.D (là mẹ của cháu T) ngồi chơi game trước nhà nên T nảy sinh ý định chiếm đoạt chiếc điện thoại, T chỉ vào chiếc điện thoại và nói với Kh, A có lấy không thì cả hai đồng ý. Tuy nhiên, do lúc này có nhiều người xung quanh nên cả ba bỏ đi đến khu vực sân bóng Thánh Tâm thuộc khu phố 3, phường Tân Hòa, thành phố Biên Hòa, tại đây Kh và A nói với T không lấy điện thoại nữa rồi bỏ ra về. Sau đó, T điều khiển xe đi về ngang qua chỗ cháu T và thấy cháu T vẫn cầm điện thoại chơi game nên T dừng xe sát chỗ cháu T giả vờ hỏi thăm đường và mượn điện thoại của T để gọi cho bạn, khi cháu T vẫn cầm điện thoại trên tay thì T dùng tay phải giật lấy chiếc điện thoại rồi tăng ga bỏ chạy về hướng ga Hố Nai. Bị cướp giật tài sản, cháu T truy hô thì cha và chú của cháu T ở trong nhà phát hiện nên đã dùng xe mô tô truy đuổi đến khu vực cầu Sập thì bắt giữ được Tùng, giao công an phường Tân Hòa, chuyển Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa điều tra, xử lý theo thẩm quyền.

Trong các vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện mặc dù các bị can không có tình tiết phạm tội có tổ chức, tính chất chuyên nghiệp, dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt nhưng các vụ án có đồng phạm ngày càng gia tăng, thủ đoạn liều lĩnh hơn. Ngoài ra, trong một số trường hợp người dưới 18 tuổi phạm tội là do sự rủ rê, lôi kéo, xúi giục từ người khác, do nhận thức pháp luật còn hạn chế nên các em đã thực hiện hành vi phạm tội và phải chịu trách nhiệm về hành động

đó của mình. Chủ yếu các em phát triển trong các gia đình khiếm khuyết không có cha mẹ hoặc chỉ có sự chăm sóc dạy dỗ của cha hoặc của mẹ, một số em sống lang thang, không rò nơi cư trú, điều kiện về sinh hoạt và học tập không được đảm bảo nên dẫn đến thực hiện hành vi phạm tội. Chẳng hạn như vụ trộm cắp tài sản xảy ra vào khoảng 03 giờ 30 phút ngày 12-4-2020, P.M.C đi bộ ngang khu vực bãi đất trống nhà lao Tân Hiệp thuộc khu phố 6, phường Tân Tiến, thành phố Biên Hòa thì phát hiện thấy 01 (Một) xe mô tô biển số 86H8-2662 của anh

N. L. P. H ngụ tại xã Láng Dài, huyện Đất Đỏ, tỉnh Bà Rịa –Vũng Tàu đang dựng sát tường phía sau sạp bán dưa hấu, quan sát thấy anh H đang ngủ nên C nảy sinh ý định trộm cắp chiếc xe mô tô trên. Trong lúc C đang tìm cách lấy trộm chiếc xe mô tô trên thì Tr. M. H điều khiển xe mô tô nhãn hiệu SYM không có biển số chở Ng. Kh. Ng (sinh ngày 21/01/2004) đến để đón C về nhà trọ tại xã Hố Nai 3, huyện Trảng Bom nên C rủ H và Ng cùng trộm cắp chiếc xe mô tô của anh H thì H và Ng đồng ý. Thực hiện ý định trên, H đứng ngoài cảnh giới còn C và Ng đi đến vị trí chiếc xe mô tô của anh H, do xe bị khóa cổ nên C và Ng khiêng chiếc xe ra ngoài khoảng 30 mét rồi Ng giữ xe cho C và H dùng tay bẻ gãy khóa cổ xe. Sau đó, H điều khiển xe mô tô (không có biển số) chở Ng đẩy C điều khiển xe mô tô biển số 86H8- 2662 vừa trộm cắp được đi đến khu vực ngã ba Vũng Tàu thì bị tổ Công tác Công an phường Long Bình Tân phát hiện, mời về trụ sở làm việc, tại đây C thừa nhận hành vi phạm tội của mình, Ng và H không thừa nhận hành vi phạm tội. Công an phường Long Bình Tân bàn giao C và vật chứng cho Công an phường Tân Tiến, chuyển Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa điều tra, xử lý C. Quá trình điều tra, đấu tranh Ng và H đã thừa nhận hành vi phạm tội của mình như nội dung nêu trên nên Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa đã tiến hành khởi tố, điều tra, xử lý Ng và H theo quy định pháp luật.

3.1.2. Thực trạng thi hành pháp luật tố tụng về điều tra vụ án hình sự do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai

3.1.2.1. Những kết quả đạt được

Trong suốt thời gian qua, mặc dù còn gặp phải những khó khăn, vướng mắc nhất định nhưng Điều tra viên, Cán bộ điều tra cũng như các chiến sỹ cán bộ thuộc Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa đã có nhiều cố gắng vượt qua khó khăn để phát hiện tội phạm, thường xuyên tổ chức và triển khai các đợt cao điểm đấu tranh trấn áp tội phạm trên địa bàn nhằm kịp thời phát hiện tội phạm, tiến hành điều tra, xử lý các vụ án nói chung và những vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện đã phần nào đóng góp vào công cuộc giữ vững an ninh, chính trị, trật tự xã hội trên địa phương, đồng thời góp phần trong công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm.

Thực hiện chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước nhất là tinh thần Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02-01-2002 về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác cải cách tư pháp trong thời gian tới [01] và Nghị quyết số 49/TW ngày 02-06-2015 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” [02], nhận thức và hoạt động của Điều tra viên, Cán bộ điều tra, cán bộ chiến sỹ thuộc Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa được nâng lên đáng kể, tất cả đều nỗ lực để hoàn thành các chỉ tiêu nghiệp vụ đã đề ra và hoạt động điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện cũng ngày càng được quan tâm.

Các cán bộ đã ngày càng hoàn thiện bản lĩnh chính trị, kỹ năng nghề nghiệp, hiểu và vận dụng đúng các quy định của pháp luật, đảm bảo việc áp dụng pháp luật và xử lý đúng quy định, không để xảy ra oan, sai, bỏ lọt tội phạm, đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Xác định tầm quan trọng của các vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện nên trong hoạt động điều tra, Điều tra viên, Cán bộ điều tra đã tăng cường trách