Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Điều Tra Vụ Án Hình Sự Do Người Dưới 18 Tuổi

thang, cha, mẹ đã ly hôn không rò đang sống ở đâu, không thể liên hệ để làm việc, từ nhỏ T sống và được bà nội nuôi dưỡng. Quá trình giải quyết vụ án liên quan đến vấn đề bồi thường dân sự, cụ thể theo quy định tại khoản 2, Điều 586, Bộ luật Dân sự 2015 quy định: người chưa đủ mười lăm tuổi gây thiệt hại mà còn cha mẹ thì cha mẹ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại.Tuy nhiên, do không thể triệu tập cha mẹ của T lên làm việc được nên vấn đề bồi thường dân sự chưa được giải quyết triệt để trong vụ án, phải tách ra giải quyết sau, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các bị hại trong vụ án.

* Nguyên nhân của hạn chế, bất cập

Trên cơ sở việc phân tích, đánh giá những mặt còn hạn chế tồn tại của việc áp dụng pháp luật về điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện, có thể nhận thấy những nguyên nhân như sau:

- Một là, về quy định pháp luật: các quy định của BLTTHS 2015 và các văn bản có liên quan quy định về điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện còn hạn chế, chưa thật cụ thể, dẫn đến việc các cơ quan tiến hành tố tụng không thống nhất trong tư duy và áp dụng pháp luật, các quy định của pháp luật đối với đối tượng đặc biệt này nhằm đảm bảo tốt nhất các quyền lơi, ích hợp pháp của họ nhưng thực tế áp dụng lại không có hiệu quả, chưa đạt được yêu cầu các nhà làm luật đặt ra, cụ thể như:

Thứ nhất, BLTTHS 2015 đã khắc phục hạn chế của BLTTHS 2003 khi đã giới hạn thời gian lấy lời khai và thời gian hỏi cung đối với người bị buộc tội dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, các nhà làm luật lại không quy định thời gian nghỉ giữa hai lần lấy lời khai, hỏi cung lại. Điều này dễ dẫn đến việc người tiến hành tố tụng lạm dụng và tiến hành hoạt động tố tụng liên tục gây ảnh hưởng không tốt đến thể chất cũng như tinh thần của người dưới 18 tuổi.

Thứ hai, không quy định thời hạn điều tra riêng đối với vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện, trong khi lại có quy thời hạn tạm giữ, tạm giam đối với người dưới 18 tuổi ngắn hơn thời hạn so với người đủ 18 tuổi. Trong điều

kiện phạm tội ngày càng tinh vi, phức tạp, việc đảm bảo vụ án được điều tra kĩ càng mang ý nghĩa quan trọng trong việc xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ để từ đó đảm bảo được quyền và lợi ích tốt nhất dành cho người dưới 18 tuổi. Do đó, pháp luật TTHS cần có sự điều chỉnh về thời hạn điều tra để đảm bảo công tác điều tra được thực hiện toàn diện, khách quan và triệt để đồng thời vẫn phù hợp với các hướng dẫn của LHQ.

Thứ ba, hoạt động điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện không chỉ có việc lấy lời khai, hỏi cung bị can mà còn nhiều các hoạt động khác như đã trình bày ở trên được tiến hành với sự tham gia của người dưới 18 tuổi, đặc biệt là những biện pháp điều tra dễ ảnh hưởng đến tâm lý của người dưới 18 tuổi như khám xét người, xem xét dấu vết trên thân thể nhưng lại không được BLTTHS 2015 quy định riêng đối với người dưới 18 tuổi là một điểm thiếu sót cần phải được hướng dẫn bởi các cơ quan có chức năng để đảm bảo tốt nhất quyền và lợi ích của họ.

Thứ tư, việc áp dụng biện pháp tạm giữ, tạm giam, giữ trong trường hợp khẩn cấp, bắt người đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi chỉ được thực hiện nếu có đủ các căn cứ ở điều 110, điều 111, điều 112, các điểm a, b, c, d và đ khoản 2 Điều 119 BLTTHS 2015 và trong trường hợp phạm tội nghiêm trọng do cố ý, phạm tội rất nghiêm trọng hoặc phạm tội đặc biệt nghiêm trọng [27]. Tuy nhiên, việc xác định loại tội phạm và yếu tố lỗi của người người 18 tuổi ngay từ giai đoạn ban đầu rất khó xác định mà cần phải có thời gian điều tra, xác minh làm rò. Do đó, việc áp dụng quy định trên đối với biện pháp bắt người phạm tội quả tang sẽ không mang tính khả thi trên thực tế. Bởi lẽ, theo quy định của BLTTHS 2015 thì mọi người đều có quyền bắt người phạm tội quả tang [27], nhưng không phải người nào cũng có đủ có khả năng để xác định loại tội phạm và yếu tố lỗi của người phạm tội để đảm bảo việc thực hiện đúng theo quy định của luật.

Thứ năm, về trách nhiệm thông báo về quyền bào chữa cho người bị bắt, tạm giữ, tạm giam, bị can biết của cơ quan/người tiến hành tố tụng. BLTTHS 2015 không quy định về thời điểm nào mà cơ quan/người tiến hành tố tụng buộc phải thông báo cho người bị bắt, tạm giữ, tạm giam, bị can biết về quyền này. Điều này phần nào đã ảnh hưởng đến các quyền lợi, lợi ích hợp pháp của người buộc tội trong tiếp cận nhanh chóng quyền bào chữa của mình.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 105 trang tài liệu này.

Thứ sáu, BLTTHS 2015 không quy định các tiêu chuẩn cụ thể của người bào chữa khi tham gia tố tụng đối với vụ án do người dưới 18 tuổi phạm tội. Như đã phân tích trong chương 1 và chương 2, xuất phát từ đặc điểm đối tượng đặc thù là người dưới 18 tuổi phạm tội, nên luật đặt ra những điều kiện nhất định đối với người tham gia giải quyết vụ án như Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Kiểm sát viên để được phân công thụ lý, giải quyết vụ án nhưng lại không quy định đối với người bào chữa. Việc này có thể khiến hoạt động bào chữa cho người dưới 18 tuổi không đạt được hiệu quả tốt nhất.

- Hai là, về nguồn nhân lực: do số lượng tội phạm do người dưới 18 tuổi gây ra trên địa bàn thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai ngày càng diễn biến phức tạp, trong khi đó số lượng đội ngũ Điều tra viên, Cán bộ điều tra và chiến sỹ công an còn thiếu trước tình hình tội phạm nói chung cũng như tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng. Theo thống kê trung bình trong một năm một Điều tra viên/Cán bộ điều tra phải thụ lý giải quyết gần 32 vụ án hình sự (757 vụ/ 24 người, chưa kể các vụ án khởi tố không có đối tượng, các trường hợp thuộc trường hợp truy xét và các nguồn tin, tố giác về tội phạm) nên đòi hỏi lực lượng Cảnh sát điều tra trên địa bàn thành phố Biên Hòa phải thụ lý, giải quyết số lượng lớn công việc, áp lực cao do đó không thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót trong quá trình điều VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện. Bên cạnh đó, năng lực, trình độ và nhận thức, thái độ phục vụ nhân dân, bảo vệ pháp luật của một số cán bộ tiến hành tố tụng nói chung

và Điều tra viên, Cán bộ điều tra nói riêng còn hạn chế, chưa thật sự thể hiện hết tinh thần trách nhiệm của mình. Trong đó, đặc biệt là vai trò của Điều tra viên người trực tiếp tiến hành các hoạt động điều tra vụ án, thu thập, củng cố chứng cứ cũng như là người trực tiếp áp dụng các thủ tục TTHS theo quy định của pháp luật. Ngoài ra, công tác tổ chức cán bộ chưa kịp thời đáp ứng với yêu cầu của công tác thực tế. So với số lượng biên chế của cơ quan và số lượng công việc đơn vị thụ lý cho thấy phần lớn các Điều tra viên đều quá tải, công tác đào tạo bồi dưỡng nghiệp vụ, tập huấn chuyên sâu còn hạn chế, chưa được quan tâm đúng mức, chưa đáp ứng yêu cầu công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Chế độ đãi ngộ, chế độ chính sách đối với cán bộ chưa đáp ứng so với yêu cầu nhiệm vụ nên nhìn chung đời sống còn khó khăn, chưa thể hoàn toàn an tâm công tác nên cũng phần nào làm ảnh hưởng đến chất lượng hiệu quả công tác.

- Ba là, về các vấn đề cơ sở vật chất: pháp luật tố TTHS quy định những điều điều kiện cần thiết của người tiến hành tố tụng nói chung và Điều tra viên, Cán bộ điều tra nói riêng khi thụ lý giải quyết các vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện, cũng như xây dựng mô hình phòng ĐTTT. Song do điều kiện về nguồn nhân lực và các vấn đề về chi phí, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Biên Hòa chưa tổ chức riêng một đội ngũ Điều tra viên để tiếp nhận những vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi, việc xây dụng mô hình phòng ĐTTT cũng chưa được triển khai và xây dựng trên thực tế.

- Bốn là, về công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành, lãnh đạo các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn thành phố Biên Hòa còn chưa thật sự sát sao, quan tâm đến việc điều tra VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện. Việc triển khai công tác đấu tranh, trấn áp đối với loại tội phạm này còn chưa thật quyết liệt nên hiệu quả chưa cao. Bên cạnh đó, giữa các cơ quan tố tụng Cơ quan điều tra – Viện kiệm sát – Tòa án tuy có mối quan hệ phối hợp nhưng mối quan hệ phối hợp này chưa thật sự chặt chẽ, phối hợp nhịp nhàng dẫn đến quá

trình giải quyết các vụ án còn gặp khó khăn, vướng mắc trong đường lối, quan điểm áp dụng pháp luật giải quyết các vụ án này.

- Năm là, về công tác tổng kết, rút kinh nghiệm trong quá trình giải quyết đối với những vụ án do người dưới 18 phạm tội cũng chưa được các Cơ quan tố tụng trên địa bàn thành phố Biên Hòa quan tâm sát sao, chưa tổ chức thực hiện thường xuyên để kịp thời chỉ ra những vi phạm, sai sót, từ đó tìm ra phương hướng để giải quyết những vướng mắc, khó khăn trong quá trình giải quyết những vụ án.

- Sáu là, về công tác tuyên truyền pháp luật: do nhận thức và ý thức của người dưới 18 tuổi cũng như công tác tuyên truyền pháp luật của các cơ quan nhà nước còn chưa thật sâu rộng, phạm luật chưa tiếp cận được với từng người dân trong đời sống xã hội để họ có thể hiểu chính xác và đầy đủ các quy định của pháp luật cũng như quyền, nghĩa vụ của mình theo quy định nên dẫn đến việc thực hiện hành vi phạm tội.

3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả điều tra vụ án hình sự do người dưới 18 tuổi thực hiện

3.2.1. Hoàn thiện các quy định pháp luật về điều tra vụ án hình sự do người dưới 18 tuổi thực hiện

Thứ nhất, nghiên cứu bổ sung quy định về khung thời giờ lấy lời khai, hỏi cung và quy định khoảng thời gian nghỉ giữa hai lần lấy lời khai, hỏi cung liên tiếp. Do sự khác biệt về tâm sinh lý của người dưới 18 tuổi nên khi tham gia vào quá trình tố tụng cần phải được chú trọng hơn trong việc bảo đảm sức khỏe so với người đủ 18 tuổi. Việc không quy định thời gian nghỉ giữa hai lần lấy lời khai, hỏi cung liên tiếp không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe, chất lượng lời khai của người dưới 18 tuổi, mà còn khiến cho quy định về thời gian tối đa cho mỗi lần lời lấy khai hỏi cung trong pháp luật TTHS không đảm bảo được ý nghĩa ban đầu nhà làm luật hướng đến khi ban hành. Do đó, cần thiết phải bổ sung các quy định về khung thời giờ lấy lời khai và quy định về thời gian

nghỉ giữa hai lần lấy lời khai, hỏi cung liên tiếp trên cơ sở xem xét các điều kiện thể chất và tinh thần của người dưới 18 tuổi. Việc bổ sung quy định về khung giờ lấy lời khai, hỏi cung trên có thể tham khảo theo hướng dẫn của LHQ, theo đó thời gian hỏi cung, lấy lời khai đối với người CTN chỉ nên được thực hiện trong khoảng thời gian từ 8 sáng đến 10 tối. Khoảng thời gian này là phù hợp với vị trí địa lý, múi giờ cũng như thói quen sinh hoạt của người dân ở Việt Nam. Bên cạnh đó, Việt Nam còn có thể tham khảo một số quy định của Thụy Điển liên quan đến việc lấy lời khai của người CTN như: Một, mỗi lần lấy lời khai không được quá 3 tiếng và khoảng cách giữa hai lần lấy lời khai là 12 tiếng. Hai, khuyến khích các Điều tra viên trước ngày thực hiện lấy lời khai hỏi cung tiếp xúc, gặp gỡ với người bị buộc tội là người CTN. Việc tiếp xúc trước người CTN giúp người CTN bớt bỡ ngỡ hoặc cảm giác xa lạ. Từ đó việc thực hiện lấy lời khai hỏi cung đạt hiệu quả tốt hơn.

Thứ hai, bổ sung quy định liên quan đến thời hạn điều tra giải quyết VAHS do người dưới 18 tuổi thực hiện. Quá trình giải quyết vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện phải đảm bảo thực hiện hai nhiệm vụ vừa tìm hiểu các đặc điểm đặc thù về tâm sinh lý, thể chất cũng như nhận thức của người dưới 18 tuổi cần được bảo vệ vừa phải đảm bảo vụ án được điều tra kĩ, xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ. Pháp luật TTHS Việt Nam đã có những quy định cụ thể về thời hạn tạm giữ, tạm giam của người dưới 18 phạm tội tuổi ngắn hơn so với người đủ 18 tuổi phạm tội. Tuy nhiên, BLTTHS 2015 vẫn quy định thời hạn điều tra của vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện tương tự với người đủ 18 tuổi. Điều này là không phù hợp với nguyên tắc bảo đảm giải quyết nhanh chóng, kịp thời các vụ án liên quan đến người người dưới 18 tuổi theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và các hướng dẫn của LHQ, cho thấy sự không nhất quán trong kỹ thuật lập pháp. Theo các hướng dẫn của LHQ quy định rằng thời hạn tối đa cho quá trình điều tra đối với vụ án liên quan đến người CTN cần phải được quy định

ngắn hơn so với quy định tương tự áp dụng cho người trưởng thành [15]. Đồng thời, Uỷ ban quyền trẻ em đưa ra khuyến nghị rằng thời hạn điều tra tối đa đối với các vụ án liên quan đến người CTN là không quá 06 tháng [12]. Do đó, BLTTHS cần có sự điều chỉnh về thời hạn điều tra để đảm bảo công tác điều tra được thực hiện toàn diện, khách quan và triệt để đồng thời phù hợp với các hướng dẫn của LHQ theo hướng ngắn hơn thời hạn điều tra các vụ án do người đủ 18 tuổi thực hiện.

Thứ ba, ngoài hoạt động lấy lời khai, hỏi cung, đối chất, cần quy định chi tiết về các hoạt động điều tra khác trong các vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện đặc biệt là những biện pháp điều tra dễ ảnh hưởng đến tâm lý của người dưới 18 tuổi như khám người, xem xét dấu vết trên thân thể. Bên cạnh đó, cần có quy định đảm bảo sự có mặt của người bào chữa, người đại diện của người dưới 18 tuổi khi tiến hành thực hiện các hoạt động trên. Việc người dưới 18 tuổi tham gia các hoạt động điều tra không có người bào chữa, người đại diện bên cạnh dễ gây tổn thương tâm lý, để lại những hậu quả xấu. Đồng thời, việc có mặt của người bào chữa, người đại diện người dưới 18 tuổi giúp cho các hoạt động tố tụng được diễn ra một cách khách quan, toàn diện, đảm bảo không vi phạm các thủ tục tố tụng đã được quy định.

Thứ tư, tại thời điểm giữ người trong trường hợp khẩn cấp và các trường hợp bắt như đã đề cập, rất khó để xác định người bị buộc tội đang ở độ tuổi nào và loại tội phạm bị cơ quan tiến hành tố tụng cáo buộc là loại tội gì nên cần thiết sửa đổi quy định tại khoản 2 và khoản 3 của Điều 419 BLTTHS 2015 theo hướng áp dụng biện pháp ngăn chặn giữ người trong trường hợp khẩn cấp và biện pháp bắt người khi có những căn cứ luật định mà không phụ thuộc vào độ tuổi.

Thứ năm, bổ sung quy định về thời điểm mà cơ quan/người tiến hành tố tụng buộc phải thông báo cho người bị bắt, tạm giữ, tạm giam, bị can biết về quyền bào chữa của mình. Trên thực tế, một nội dung quan trọng trong quyền

bào chữa đối với người dưới 18 tuổi chính là vấn đề về bào chữa chỉ định. Sự chậm trễ trong việc thông báo quyền này cho họ sẽ dẫn đến trường hợp người dưới 18 tuổi phải tiến hành những thủ tục điều tra đầu tiên mà thiếu đi sự bảo vệ của người bào chữa. Bởi lẽ người bào chữa phải thực hiện thủ tục đăng ký bào chữa được quy định tại điều 78 BLTTHS 2015 và cần một khoản thời gian để thực hiện thủ tục đó mới có tư cách tham gia vào quá trình tố tụng. Do đó, việc không quy định cụ thể thời điểm chậm nhất người tiến hành tố tụng phải thông báo cho người 18 tuổi biết về quyền bào chữa sẽ khiến họ không kịp chuẩn bị chu đáo, tìm kiếm người bào chữa mà mình tin tưởng hoặc thậm chí là không thể có sự tham gia của người bào chữa để bảo vệ cho mình ở những hoạt động điều tra đầu tiên. Pháp luật TTHS cần bổ sung quy định này theo hướng: Cơ quan/ người tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo cho người bị bắt, tạm giữ, tạm giam, bị can biết về quyền bào chữa của họ ngay sau khi họ bị bắt và trong suốt quá trình tố tụng.

Thứ sáu, cần quy định chi tiết tiêu chuẩn của người bào chữa khi tham gia giải quyết vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện. Hiện nay, BLTTHS 2015 cũng như TTLT06/2018 chỉ có những quy định về điều kiện, tiêu chuẩn của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng để thụ lý điều tra các vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện, trong khi các hoạt động điều tra của vụ án này đòi hỏi còn có sự tham gia của người bào chữa nhưng lại không quy định các tiêu chuẩn của người bào chữa khi tham gia tố tụng đặc biệt này là một thiếu sót. Như đã phân tích trong chương 1, theo hướng dẫn của LHQ, quá trình điều tra các vụ án có người CTN không chỉ bao gồm cảnh sát mà còn những người tiến hành tố tụng khác hỗ trợ cho quá trình tố tụng trong đó có bào chữa cho người CTN; người hành nghề dịch vụ bảo vệ trẻ em; nhân viên cơ quan phúc lợi trẻ em; công tố viên và luật sư bào chữa cũng phải được đào tạo những kiến thức, kĩ năng phục vụ cho quá trình ĐTTT như kiến thức về luật học, sự am hiểu về tâm sinh lý của trẻ em độ tuổi này, kĩ năng thuyết phục,