Đánh Giá Kết Quả Học Tập Theo Tiếp Cận Năng Lực

Bước sang thế kỉ 21, tốc độ phát triển của xã hội diễn ra nhanh chóng, với những biến đổi liên tục và khôn lường. Để chuẩn bị cho thế hệ trẻ có thể đối mặt và đứng vững trước các thách thức của cuộc sống sống, vai trò của GD ngày càng được các quốc gia chú trọng và quan tâm đầu tư hơn bao giờ hết. Thay đổi, cải tiến chương trình, thậm chí cải cách GD đã được nhiều quốc gia đang thực hiện. Một trong những vấn đề đặt ra khi xem xét, chỉnh sửa, đổi mới chương trình GD là xác định hướng tiếp cận khi thiết kế lại chương trình. Khảo sát và nghiên cứu việc phát triển chương trình GD của một số nước gần đây, chúng tôi thấy xu thế thiết kế chương trình theo hướng tiếp cận năng lực được khá nhiều quốc gia quan tâm, vận dụng.

Tên gọi của cách tiếp cận này có khác nhau nhưng thuật ngữ được dùng khá phổ biến là Competency-based Curriculum (Chương trình dựa trên cơ sở năng lực - gọi tắt là tiếp cận năng lực).

Theo cách mô tả và lí giải của một số nước thì chương trình giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực thực chất vẫn là cách tiếp cận kết quả đầu ra vừa nêu ở trên. Tuy nhiên cần lưu ý, có rất nhiều dạng “kết quả đầu ra”.

Đầu ra của cách tiếp cận này tập trung vào hệ thống năng lực cần có ở mỗi người học. Chương trình tiếp cận theo hướng này giúp người học không chỉ biết học thuộc, ghi nhớ mà còn phải biết làm thông qua các hoạt động cụ thể, sử dụng những tri thức học được để giải quyết các tình huống thực tiễn do cuộc sống đặt ra.

Nói cách khác giáo dục phải gắn với thực tiễn đời sống. Chương trình truyền thống chủ yếu yêu cầu người học trả lời câu hỏi: Biết cái gì? Chương trình tiếp cận theo năng lực luôn đặt ra câu hỏi: Biết làm gì từ những điều đã học?

Trong bài báo “Cách tiếp cận phát triển năng lực đối với việc đào tạo giáo viên tiểu học” tác giả Hoàng Thị Tuyết đã chỉ ra rằng tiếp cận theo hướng năng lực thực chất là tiếp cận đầu ra, có điều đầu ra là các năng lực chung, tiếp cận về mặt kiến thức hay về mặt năng lực. Tiếp cận theo hướng năng lực là xu hướng mới nhất hiện nay để nhà trường hình dung người học trước khi ra trường phải có được những năng lực như thế nào để các em ứng phó được với cuộc sống bên ngoài bên cạnh năng lực chung mà ai cũng phải có như sáng tạo, phê phán…[1]

Như vậy, tiếp cận năng lực được hiểu là quan điểm về việc hình thành và phát triển năng lực cho người học. Với ý nghĩa đó, trong hoạt động đánh giá, mỗi cách tiếp

cận khác nhau chủ thể đánh giá sẽ xây dựng các thành tố của quá trình đánh giá khác nhau, từ việc xác định mục tiêu đánh giá, lựa chọn nội dung đánh giá, phương pháp, hình thức đánh giá, cho đến xây dựng công cụ đánh giá và công cụ chấm điểm.

1.2.4. Đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực

Đánh giá kết quả học tập của người học luôn được xã hội quan tâm và là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục trong nhiều năm nay.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 137 trang tài liệu này.

Theo tác giả Đỗ Công Tuất, việc đánh giá kết quả học tập của người học nhằm các mục đích sau:

(1) Làm sáng tỏ mức độ đạt được và chưa đạt được về các mục tiêu dạy học, tình trạng kiến thức, kĩ năng, kỉ xão, thái độ của người học so với yêu cầu của chương trình; phát hiện những sai sót và nguyên nhân dẫn tới những sai sót đó, giúp người học điều chỉnh hoạt động học tập của mình.

(2) Công khai hóa các nhận định về năng lực, kết quả học tập của cá nhân người học và cả tập thể lớp, tạo cơ hội cho các em có kĩ năng tự đánh giá, giúp các em nhận ra sự tiến bộ của mình, khuyến khích động viên và thúc đẩy việc học tập ngày một tốt hơn.

(3) Giúp giáo viên có cơ sở thực tế để nhận ra những điểm mạnh, điểm yếu của mình, tự điều chỉnh, hoàn thiện hoạt động dạy, phấn đấu nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học.

Như vậy việc đánh giá kết quả học tập của người học nhằm:

• Nhận định thực trạng, định hướng điều chỉnh hoạt động học tập của người học.

• Tạo điều kiện nhận định thực trạng, định hướng điều chỉnh hoạt động giảng dạy của giáo viên.” [21]

Trong cuốn tài liệu “Đánh giá kết quả học tập ở Tiểu học”, tác giả Vũ Thị Phương Anh, Hoàng Thị Tuyết cho rằng, “Đánh giá kết quả học tập là thuật ngữ chỉ quá trình hình thành những nhận định, rút ra những kết luận hoặc phán đóan về trình độ, phẩm chất của người học hoặc đưa ra những quyết định về việc dạy học dựa trên cơ sở những thông tin đã thu thập được một cách hệ thống trong quá trình kiểm tra.” [1]

Theo tác giả Trần Kiều: “có thể coi đánh giá kết quả học tập của HS là xác định mức độ đạt được về kiến thức, kỹ năng và thái độ của người học đối chiếu với mục tiêu của chương trình môn học” [7]

Theo tác giả Hoàng Đức Nhuận và Lê Đức Phúc, “Đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập và xử lý thông tin về trình độ, khả năng thực hiện mục tiêu học tập của HS, về tác động và nguyên nhân của tình hình đó nhằm tạo cơ sở cho những quyết định sư phạm của giáo viên và nhà trường, cho bản thân HS để họ học tập ngày một tiến bộ hơn.” [11]

Từ những nghiên cứu trên, chúng tôi cho rằng, “Đánh giá kết quả học tập của HS là đưa ra những nhận định, những phán xét về mức độ thực hiện mục tiêu giảng dạy đã đề ra của HS. Từ đó đưa ra các giải pháp điều chỉnh phương pháp dạy của thầy và phương pháp học của trò, đưa ra các khuyến nghị góp phần thay đổi các chính sách giáo dục.” [19]

Đánh giá theo năng lực là một quá trình thu thập, phân tích, diễn giải chứng cứ và đưa ra kết luận về một người theo chuẩn năng lực đã đề ra.

Đánh giá theo tiếp cận năng lực về cơ bản là các phương pháp đánh giá tham chiếu tiêu chí. Nghĩa là năng lực của người học trong việc thực hiện một nhiệm vụ nào đó được xác định thông qua việc đối chiếu năng lực thực hiện của họ với một tập hợp các tiêu chí cho trước để xác định mức độ đáp ứng tiêu chí của người học trong nhiệm vụ đó. Để đánh giá năng lực thực hiện của người học so với một tập hợp các tiêu chí cho trước, nghĩa là các mục tiêu, chuẩn đầu ra..., một hướng dẫn cho điểm thường được xây dựng, trong đó nêu rõ những tiêu chí cần thiết đối với nhiệm vụ và các mức độ thực hiện phù hợp cho mỗi tiêu chí.

Như vậy, đánh giá theo tiếp cận năng lực là một quan điểm về đánh giá, tập trung vào kết quả đầu ra là hệ thống các năng lực cần đạt, trong đó chú trọng vào năng lực làm, năng lực vận dụng của người học và những tiêu chí cho việc đo lường các năng lực đó. Đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực thực chất là một quá trình thu thập thông tin, bằng chứng và đưa ra nhận định xem người học đã đạt được những năng lực cần thiết chưa. Kết quả học tập chính là hiện thực hóa năng lực của người học. Thông qua kết quả này mà người học có thể đánh giá các năng lực của họ.

Theo hướng nghiên cứu của đề tài, chúng tôi quan niệm: đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực là quá trình tập hợp và phân tích thông tin nhằm đưa ra những nhận định, phán đoán về việc vận dụng tích hợp tri thức, kĩ năng, thái độ của

người học để giải quyết các nhiệm vụ dạy học trong một tình huống thực tế hoặc bối cảnh giả định để đáp ứng mục tiêu về năng lực đặt ra.

Các kết quả đánh giá sẽ chỉ rõ năng lực hay mức độ phát triển kỹ năng của người học. Đánh giá theo năng lực có các chức năng sau:

+ Đánh giá chẩn đoán (giúp xác định nhu cầu giáo dục/học tập);

+ Đánh giá tiến trình (cung cấp phản hồi về cách HSSV sẽ tiến triển hướng tới đạt được các năng lực);

+ Đánh giá tổng kết (đánh giá kết quả học tập để xác nhận năng lực);

+ Công nhận năng lực hiện tại/kết quả học tập trước đây (để xác định xem một người nào đó đã tích lũy được năng lực thông qua học tập chính quy hoặc không chính quy và kinh nghiệm sống, kinh nghiệm làm việc).

1.3. Một số vấn đề lý luận về đánh giá kết quả học tập

1.3.1. Vị trí, vai trò, chức năng của đánh giá kết quả học tập

1.3.1.1. Vị trí, vai trò của đánh giá kết quả học tập

Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập là một trong những thành tố cơ bản và rất quan trọng của quá trình dạy học. Đánh giá kết quả học tập nhằm cung cấp thông tin, bằng chứng để đánh giá chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học.

Ở các trường đại học, đánh giá là hoạt động được quan tâm chú trọng bởi muốn biết quá trình dạy học có đạt chất lượng, hiệu quả hay không và đạt đến mức độ nào, người giảng viên phải tiến hành đánh giá kết quả học tập của người học. Quá trình đánh giá sẽ cung cấp thông tin phản hồi đối với giảng viên và sinh viên. Đó là các bằng chứng về khả năng nhận thức, mức độ thành thạo các kĩ năng của sinh viên đáp ứng mục tiêu học tập. Trên cơ sở đó, người dạy và người học sẽ nắm bất được thực trạng học tập và nguyên nhân dẫn đến kết quả học tập đó. Đây là cơ sở quan trọng để giảng viên điều chỉnh hoạt động dạy và sinh viên điều chỉnh hoạt động học. Như vậy, có thể nói kết quả đánh giá sẽ là tiền đề cho một chu trình dạy học tiếp theo với chất lượng và hiệu quả cao hơn.

1.3.1.2. Chức năng của đánh giá kết quả học tập

Đánh giá KQHT của sinh viên trong các cơ sở giáo dục đại học nói chung và các nhà trường đại học sư phạm nói riêng có một số chức năng cơ bản sau:

* Chức năng định hướng

Đánh giá KQHT của người học trước khi tiến hành giảng dạy sẽ giúp giảng viên nắm được thông tin về kiến thức, kĩ năng, thái độ học tập môn học của sinh viên, qua đó dự kiến kết quả mà họ có khả năng đạt được trong quá trình học tập, đồng thời xác định được ưu, khuyết điểm của họ. Từ đó, giảng viên sẽ có biện pháp hướng dẫn sinh viên có cách học phù hợp với trình độ, khả năng nhận thức của bản thân để quá trình học tập có hiệu tốt nhất.

Thông qua quá trình đánh giá KQHT, giảng viên có thể xác định mục tiêu, thiết kế nội dung, lựa chọn phương pháp, phương tiện, hình thức dạy học v.v... phù hợp với từng đối tượng sinh viên. Đối với sinh viên, qua đánh giá này sẽ nhận biết được năng lực hiện tại của bản thân, biết được những kiến thức, kĩ năng đã nắm vững, những kiến thức, kĩ năng còn thiếu sót để lập hoạch học tập phù hợp hơn.

* Chức năng xác nhận

Chức năng này được thể hiện thông qua việc xác định mức độ đạt được sinh viên so với các mục tiêu học tập ban đầu, cung cấp thông tin cho người học biết họ đạt hay chưa đạt yêu cầu của môn học, khóa học. Qua đó làm căn cứ cho các quyết định phù hợp như cho hoàn thành môn học, chưa hoàn thành môn học, cấp bằng hay buộc thôi học v.v... Chức năng này có ý nghĩa quan trọng về nhiều mặt, đặc biệt là mặt xã hội bởi nó phản ánh chất lượng đào tạo của các cơ sở giáo dục.

Đánh giá xác nhận cũng thực hiện chức năng xếp loại người học theo mục tiêu nào đó nhằm phân biệt trình độ khác nhau giữa các sinh viên để xếp hạng hay tuyển chọn sinh viên.

* Chức năng hỗ trợ

Với chức năng này, đánh giá KQHT của sinh viên cung cấp những thông tin phản hồi có ích cho giảng viên và sinh viên. Thông qua kết quả đánh giá, giảng viên và sinh viên sẽ xác định được những thiếu sót của bản thân, từ đó tự điều chỉnh cách dạy, cách học cho phù hợp. Nói cách khác, thông tin về kết quả đánh giá là căn cứ đề ra những quyết định phù hợp có liên quan đến việc điều chỉnh, cải tiến hoạt động dạy học để nâng cao chất lượng dạy học.

1.3.2. Nguyên tắc đánh giá kết quả học tập

Dựa trên những nghiên cứu lý luận về đánh giá kết quả học tập cũng như qua thực tiễn đánh giá, tác giả đưa ra các nguyên tắc đánh giá kết quả học tập như sau:

1.3.2.1. Đảm bảo sự minh bạch

Đánh giá minh bạch nghĩa là công khai và rõ ràng đối với người đánh giá và đối tượng đánh giá về tất cả các vấn đề liên quan. Đối tượng đánh giá cần phải biết mình sẽ được đánh giá bằng phương pháp nào, thời điểm nào, trong bối cảnh nào, bằng tiêu chí nào? Sau đánh giá, đối tượng đánh giá sẽ nhận được thông tin phản hồi về kết quả thực hiện của mình ở mức độ nào và cần cải thiện những gì. Nếu các tiêu chí đánh giá đều được chấp nhận, dễ hiểu, có ý nghĩa thực tiễn, đồng thời các phương pháp và kế hoạch đánh giá tốt thì các vai trò và trách nhiệm của các bên (người đánh giá, đối tượng đánh giá, cán bộ quản lý giám sát,...) càng dễ dàng được kiểm soát.

1.3.2.2. Đảm bảo độ giá trị

Độ giá trị liên quan đến đánh giá trong hệ thống dựa trên năng lực bao gồm kỹ năng, kiến thức và tích hợp chúng với ứng dụng thực tế. Những nhận định để xác định năng lực phải dựa trên chứng cứ thu thập được trong một vài bối cảnh hay tình huống. Độ giá trị nói đến các phương pháp và công cụ đánh giá cho phép thu được những thông tin chứng cứ cần phải có, đo được cái định đo tức là mức độ đạt được mục tiêu đánh giá.

Một đánh giá được lập kế hoạch tốt khi người đánh giá và đối tượng đánh giá biết rõ cái gì sẽ được đánh giá và dựa trên những chứng cứ nào, xác định rõ mục tiêu đánh giá, quy trình thực hiện công việc, kết quả và khả năng phối hợp hoạt động với người khác trong tổ, nhóm.

1.3.2.3. Đảm bảo độ tin cậy

Đánh giá đáng tin cậy tức là luôn luôn nhất quán đo được cái dự định đo. Một đánh giá chỉ có giá trị thực sự nếu người đánh giá đưa ra cùng một nhận định về đối tượng với chứng cứ như nhau ở các địa điểm khác nhau. Nếu từ hai người đánh giá trở lên, với các chứng cứ như nhau sẽ có cùng kết luận về năng lực của người được đánh giá. Độ tin cậy là điều kiện cần đối với độ giá trị của đánh giá.

Tin cậy cũng có nghĩa là thực hành đánh giá cần được thường xuyên theo dõi và xem xét lại để bảo đảm rằng có sự nhất quán trong việc diễn giải chứng cứ thu thập được. Để bảo đảm độ tin cậy của phương pháp, đánh giá viên phải:

+ Có năng lực đánh giá theo từng tiêu chí, tiêu chuẩn;

+ Có năng lực trong chính các tiêu chuẩn được đánh giá;

+ Hiểu biết chi tiết về các tiêu chuẩn và sử dụng chúng như những tham chiếu trong hoàn cảnh cụ thể.

1.3.2.4. Đảm bảo tính linh hoạt

Tính linh hoạt thể hiện trong cách thức tổ chức và quy trình đánh giá, thu thập thông tin. Đối với quy trình thực hiện công việc đòi hỏi thời lượng nhiều thì có thể sử dụng các sản phẩm trung gian được lựa chọn sẵn để tiết kiệm nguồn lực thời gian và nguyên vật liệu tiêu hao.

Linh hoạt trong đánh giá theo năng lực nói chung còn thể hiện ở chỗ quá trình công nhận năng lực, và do đó, cả phương pháp đánh giá đều không quan tâm đến việc năng lực đó đạt được ở đâu và bằng cách nào. Ví dụ, năng lực có thể đạt được thông qua: Đào tạo chính quy hoặc không chính quy; kinh nghiệm làm việc; kinh nghiệm sống nói chung; hoặc bất kỳ sự kết hợp nào các cách trên

1.3.3. Phương pháp, hình thức và công cụ kiểm tra, đánh giá kết quả học tập

1.3.3.1. Các phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập

Trong quá trình đánh giá kết quả học tập, giảng viên có thể sử dụng nhiều phương pháp, hình thức khác nhau. Tuy nhiên, những phương pháp kiểm tra, đánh giá cơ bản thường được sử dụng gồm: phương pháp kiểm tra vấn đáp, phương pháp kiểm tra viết, phương pháp kiểm tra thực hành, phương pháp quan sát.

* Phương pháp kiểm tra vấn đáp

Đây là phương pháp người dạy tổ chức hỏi và đáp giữa người dạy và người học qua đó thu thập được thông tin về KQHT của người học sau một giai đoạn học tập nhất định. Phương pháp này có hai hình thức cơ bản sau:

- Kiểm tra vấn đáp được sử dụng trong đánh giá không chính thức với chức năng hỗ trợ. Loại vấn đáp này thường dùng trong quá trình dạy học để kiểm tra phản hồi thông tin của sinh viên để biết mức độ hiểu bài,mức độ đạt được các kĩ năng cần thiết, qua đó có sự điều chỉnh hoạt đông dạy và học một cách phù hợp.

- Thi vấn đáp được dùng trong đánh giá chính thức nhằm xác định mức độ đạt được so với mục tiêu học tập ban đầu, thường được tổ chức vào cuối quá trình học tập của SV.

Phương pháp kiểm tra vấn đáp thường được dùng để đánh giá mức độ về kiến thức, các năng lực tư duy bậc cao của sinh viên. Bên cạnh đó, thông qua trao đổi trực tiếp với người học, người dạy còn đánh giá được thái độ của họ. Trong quá trình đánh giá, giảng viên có thể sử dụng phương pháp này để đánh giá một số kĩ năng thực hành của người học, tuy nhiên nhưng không nhiều.

* Phương pháp kiểm tra viết

Đây là phương pháp kiểm tra đánh giá mà trong đó giảng viên đưa ra một vài câu hỏi hoặc vấn đề nào đó, sau đó sinh viên viết các câu trả lời cho các câu hỏi hoặc vấn đề vào giấy. Các bài viết của sinh viên sẽ là cở để giảng viên đánh giá mức độ về thành tích học tập của họ.

Phương pháp kiểm tra viết là phương pháp kiểm tra kiểu truyền thống với hai hình thức kiểm tra cơ bản là tự luận và trắc nghiệm khách quan. Trong đó, hình thức trắc nghiệm khách quan thường được áp dụng để đánh giá cho các mục tiêu về kiến thức, song hình thức này lại bị hạn chế khi đánh giá các mục tiêu khác. Còn tự luận là hình thức có ưu thế khi sử dụng để đánh giá các mục tiêu kiến thức và mục tiêu kĩ năng tư duy bậc cao của người học.

* Phương pháp kiểm tra thực hành

Đây là phương pháp mà giảng viên đánh giá sinh viên thông qua hoạt động thực tế. giảng viên tổ chức cho sinh viên tham gia các hoạt động thực hành, thực tiễn, qua đó thu được những thông tin về kĩ năng thực hành của họ. Phương pháp kiểm tra này thường sử dụng để đánh giá các kĩ năng của sinh viên. Hệ thống kĩ năng của từng môn học rất phong phú, đa dạng với ba hình thức chính là nói, viết và hoạt động thực hành. Phương pháp này có ưu thế trong đánh giá các mục tiêu về kĩ năng, đồng thời qua kĩ năng làm việc cũng như sản phẩm mà người học làm ra, người dạy có thể đánh giá được về kiến thức cũng như năng lực tư duy và thái độ của người học.

* Phương pháp quan sát

Quan sát là phương pháp dùng để thu thập thông tin về đối tượng quan sát thông qua quá trình tri giác trực tiếp đối tượng và các nhân tố khác có liên quan đến đối tượng.

Đây là phương pháp được sử dụng phổ biến trong đánh giá thái độ học tập của sinh viên. Phương pháp này cũng được dùng để đánh giá quá trình hoạt động hoặc các sản phẩm do sinh viên làm ra. Tuy nhiên, phương pháp nàyít được dùng để đánh giá