Loại cảnh quanphản ảnh thực trạng sinh thái cảnh quan “đặc trưng bởi mối quan hệ tương hỗ giữa các nhóm quần xã thực vật và các loại đất trong chu trình sinh học nhỏ, quyết định mối cân bằng vật chất của cảnh quan qua các điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng cộng với các tác động của các hoạt động nhân tác”.
Loại cảnh quan được dùng làm đơn vị cơ sở đánh giá phục vụ hướng sử dụng và biện pháp cải tạo cảnh quan.
Hệ thống phân loại cảnh quan này được dùng để lập quy hoạch sử dụng lãnh thổ ở bản đồ tỷ lệ trung bình:1/100.000 - 1/250.000 áp dụng cho một tỉnh, một vùng và bản đồ tỷ lệ: 1/500.000 - 1/1000.000 cho miền, toàn quốc.
Bảng 3.3. Hệ thống phân loại cảnh quan Việt Nam
Dấu hiệu phân loại | Một số ví dụ | |
Hệ thống cảnh quan | Đặc trưng trong quy mô đới tự nhiên được quy định bởi vị trí của lãnh thổ so với Mặt Trời và các hoạt động tự quay của Trái đất xung quanh mình nó. | Hệ thống cảnh quan nhiệt đới ẩm gió mùa. |
Phụ hệ thống | Đặc trưng định lượng của các | - Phụ hệ thống cảnh quan |
cảnh quan | điều kiện khí hậu được quy | chịu ảnh hưởng của mùa |
định bởi sự hoạt động của chế | đông lạnh, ẩm bởi hệ thực | |
độ hoàn lưu khí quyển trong | vật Hymalaya - cây họ Dầu. | |
mối tương tác giữa các điều | - Phụ hệ thống cảnh quan | |
kiện nhiệt và ẩm ở quy mô á | khí hậu lạnh, khô, đặc trưng | |
đới. Nó quyết định sự tồn tại và | bởi hai hệ thực vật Hymalaya | |
phát triển của các quần thể | khô, ẩm Ấn - Miến. | |
thực vật liên quan đến vùng sinh thái hệ thực vật. | - Phụ hệ thống cảnh quan khí hậu nóng, ẩm với 2 hệ | |
thực vật tiêu biểu đặc | ||
trưng Mã Lai - Indonesia. |
Có thể bạn quan tâm!
-
Các Công Trình Nghiên Cứu Theo Hướng Đánh Giá Đất Đai -
Tiếp Nhận Quan Điểm Sinh Thái Trong Nghiên Cứu Cảnh Quan -
Nhóm Các Nhân Tố Cảnh Quan Sinh Thái Bậc Xa (Nền Tảng) -
Cảnh quan địa lý ứng dụng Phần 1 - 15
Xem toàn bộ 129 trang tài liệu này.
Đặc trưng hình thái phát sinh | - Lớp cảnh quan núi đặc | |
quan | của đại địa hình lãnh thổ, quyết | trưng bởi các quá trình di |
định các quá trình thành tạo và | chuyển khe rãnh, rừng rậm | |
thành phần vật chất mang tính | thường xanh mưa mùa. | |
phi địa đới biểu hiện bằng đặc | - Lớp cảnh quan cao | |
trưng định lượng của cân bằng | nguyên đặc trưng bởi các | |
vật chất, quá trình di chuyển | quá trình di chuyển bề mặt | |
vật chất, lượng sinh khối, | + tích tụ. | |
cường độ tuần hoàn sinh vật của các quần thể phù hợp với điều kiện sinh thái quy định bởi sự kết hợp giữa yếu tố địa hình và khí hậu. | - Lớp cảnh quan đồi đặc trưng bởi các quá trình di chuyển bề mặt + khe rãnh. - Lớp cảnh quan đồng bằng - tích tụ vật chất. | |
- Lớp cảnh quan đảo ven | ||
bờ - quá trình tích tụ và di | ||
chuyển hỗn hợp. | ||
Phụ lớp | Đặc trưng trắc lượng hình thái | - Phụ lớp cảnh quan trên |
cảnh quan | địa hình trong khuôn khổ lớp, | núi cao. |
thể hiện cân bằng vật chất giữa các đặc trưng trắc lượng hình thái địa hình, các đặc điểm khí hậu và đặc trưng của quần thể thực vật: Sinh khối, mức tăng trưởng, tuần hoàn sinh vật theo các ngưỡng độ cao. | - Phụ lớp cảnh quan trên núi trung bình. - Phụ lớp cảnh quan trên núi thấp. - Phụ lớp cảnh quan trên cao nguyên cao. - Phụ lớp cảnh quan đồng | |
bằng ven biển. | ||
Kiểu cảnh quan | Những đặc điểm sinh khí hậu chung quyết định sự thành tạo các kiểu thảm thực vật, tính chất thích ứng của đặc điểm phát sinh quần thể thực vật theo đặc trưng biến động của của cân bằng nhiệt ẩm. | - Kiểu cảnh quan rừng rậm thường xanh nhiệt đới, mưa mùa trên núi thấp. - Kiểu cảnh quan rừng nửa rụng lá nhiệt đới, mưa mùa trên núi thấp. |
Lớp cảnh
Những đại lượng đặc trưng sinh khí hậu cực đoan quyết định thành phần loài của các kiểu thảm thực vật, quy định các ngưỡng tới hạn phát triển của các loài thực vật cấu thành các kiểu thảm theo nguồn gốc phát sinh. | - Phụ kiểu cảnh quan rừng rậm thường xanh nhiệt đới, mưa mùa với một mùa lạnh dài, mùa khô ngắn hơi ẩm. - Phụ kiểu cảnh quan rừng nửa rụng lá nhiệt đới, mưa mùa với một mùa khô kéo dài, không có mùa đông lạnh. | |
Loại (nhóm loại) cảnh quan | Đặc trưng bởi mối quan hệ tương hỗ giữa các nhóm quần xã thực vật và các loại đất trong chu trình sinh học nhỏ, quyết định mối cân bằng vật chất của cảnh quan thông qua các điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng, cộng với các tác động của các hoạt động nhân tác. | - Loại cảnh quan rừng rậm thường xanh cây lá rộng trên đất ferali vàng đỏ trên phún phiến thạch sét vùng núi trung bình. - Loại cảnh quan cây bụi trảng cỏ nghèo kiệt trên đất xói món trơ sỏi đá vùng đồi. |
Phụ kiểu cảnh quan
(Phạm Hoàng Hải, Nguyễn Thượng Hùng, Nguyễn Ngọc Khánh, 1997)
b. Hệ thống phân loại cảnh quan của tập thể tác giả Phòng Địa lý tự nhiên thuộc Trung tâm Địa lý và Tài nguyên thiên nhiên
Năm 1992, tập thể tác giả Phòng Địa lý tự nhiên thuộc Trung tâm Địa lý và Tài nguyên thiên nhiên đã đưa ra hệ thống phân loại cảnh quan cho các tỷ lệ bản đồ trong công trình “Nghiên cứu xây dựng bản đồ cảnh quan các tỷ lệ trên lãnh thổ Việt Nam”.
Hệ thống phân loại: Hệ cảnh quan → phụ hệ cảnh quan → lớp cảnh quan → phụ lớp cảnh quan → kiểu cảnh quan → phụ kiểu cảnh quan → hạng cảnh quan → loại cảnh quan → dạng cảnh quan →. diện cảnh quan.
Trong quy hoạch sử dụng lãnh thổ chi tiết (tỷ lệ bản đồ 1/50.000 - 1/25.000), đơn vị cảnh quan cơ sở được lựa chọn là dạng cảnh quan theo hệ thống phân loại trên.
“Dạng cảnh quan là một đơn vị hình thái cảnh quan, đặc trưng bởi một xu thế, cường độ chuyển hóa vật chất thông qua tính chất các dạng địa hình và biến chủng đất”.
Dạng cảnh quan là đơn vị thứ cấp của hình thái cảnh quan.
Trên cơ sở đã có sự đồng nhất về kiểu thảm thực vật, đặc trưng điều kiện sinh khí hậu, loại đất, kiểu địa hình phát sinh theo hình thái và các quá trình ngoại sinh, dấu hiệu địa mạo, địa chất, các dạng cảnh quan được phân biệt theo các yếu tố độ dốc, thành phần cơ giới đất, độ dày tầng đất.
Dạng cảnh quan là đơn vị cơ sở để đánh giá thích nghi sinh thái cây trồng, lựa chọn loài cây và áp dụng các biện pháp canh tác sử dụng đất.
Bảng 3.4. Hệ thống phân loại cảnh quan của Phòng Địa lý tự nhiên (1992)
Dấu hiệu phân loại | |
Hệ cảnh quan | Nền bức xạ chủ đạo quyết định tính đới. Chế độ nhiệt - ẩm quyết định cường độ lớn của chu trình vật chất và năng lượng. |
Phụ hệ cảnh quan | Chế độ hoàn lưu gió mùa quyết định phân bố lại nhiệt - ẩm gây ảnh hưởng lớn tới chu trình vật chất. |
Lớp cảnh quan | Đặc điểm các khối địa hình lớn quy định tính đồng nhất của hai quá trình lớn trong chu trình vật chất bóc mòn và tích tụ. |
Phụ lớp cảnh quan | Sự phân tầng bên trong của lớp. |
Kiểu cảnh quan | Đặc điểm sinh khí hậu (kiểu thảm thực vật phát sinh - kiểu đất). |
Phụ kiểu cảnh quan | Các đặc trưng cực đoan của khí hậu. |
Hạng cảnh quan | Kiểu địa hình phát sinh và động lực hiện tại. |
Loại cảnh quan | Sự giống nhau tương đối của các dạng địa lý cấu thành cảnh quan (sự kết hợp của các quần xã thực vật phát sinh hiện đại với loại đất). |
Các đơn vị cấu trúc hình thái. | |
Dạng cảnh quan (Tổ hợp thực vật, tổ hợp đất). | |
Diện cảnh quan. | |
Theo hướng nghiên cứu cảnh quan ứng dụng, hệ thống phân loại cảnh quan sinh thái thường được áp dụng hiện nay là:
+ Thứ tự các cấp về nền tảng nhiệt ẩm: Hệ cảnh quan sinh thái
→ Phụ hệ cảnh quan sinh thái → Kiểu cảnh quan sinh thái → Phụ kiểu cảnh quan sinh thái.
+ Thứ tự các cấp về nền tảng rắn: Lớp cảnh quan sinh thái →
Phụ lớp cảnh quan sinh thái → Hạng cảnh quan sinh thái.
Ma trận liên kết hai hệ thống phân loại đó là cấp → Loại cảnh quan sinh thái → Dạng cảnh quan sinh thái.
Ví dụ minh họa
Vận dụng hướng nghiên cứu cảnh quan ứng dụng, hệ thống phân loại cảnh quan được áp dụng trong đề tài luận án tiến sĩ "Phân tích cấu trúc và chức năng cảnh quan phục vụ định hướng sử dụng hợp lý lãnh thổ lưu vực sông Mã (thuộc tỉnh Thanh Hóa)" (Vũ Văn Duẩn, 2020):
a. Hệ thống phân loại cảnh quan lưu vực sông Mã gồm các cấp: Hệ thống cảnh quan phụ hệ thống cảnh quan kiểu cảnh quan lớp cảnh quan phụ lớp cảnh quan hạng cảnh quan loại cảnh quan. Đây là cơ sở để thành lập bản đồ CQ lãnh thổ nghiên cứu tỷ lệ 1:100.000.
Loại cảnh quan được dùng làm đơn vị cơ sở đánh giá phục vụ định hướng sử dụng hợp lý lãnh thổ lưu vực sông Mã.
b. Dấu hiệu phân loại các cấp trong hệ thống
- Hệ thống cảnh quan: Đặc điểm của hệ thống này được quy định bởi tương quan tác động giữa vị trí địa lý với nguồn năng lượng bức xạ mặt trời mà lãnh thổ nhận được. Do nằm trong vòng đai nội chí tuyến bán cầu Bắc nên lãnh thổ nghiên cứu thuộc hệ cảnh quan nhiệt đới gió mùa Đông Nam Á.
- Phụ hệ thống cảnh quan: Với vị trí thuộc khu vực chuyển tiếp giữa khí hậu nhiệt đới gió mùa không có mùa đông lạnh ở miền Nam và
khí hậu nhiệt đới gió mùa có mùa đông lạnh ở miền Bắc, lãnh thổ lưu vực sông Mã nằm trong sự tương tác giữa địa hình và gió mùa Đông Bắc, gió mùa Tây Nam quyết định sự phân bố lại nhiệt ẩm. Với đặc điểm cấu trúc sơn văn, lãnh thổ lưu vực sông Mã được xác định thuộc phụ hệ cảnh quan nhiệt đới gió mùa có nhịp điệu mùa mưa hè thu, mùa đông lạnh.
- Kiểu cảnh quan: Do có tính nhạy cảm cao đối với các điều kiện bên ngoài và khả năng bảo tồn thuộc tính của thảm thực vật nên giữa điều kiện nhiệt - ẩm với kiểu thảm thực vật phát sinh và kiểu đất có mối quan hệ rất chặt chẽ, đồng thời là cơ sở để phân chia các kiểu cảnh quan. Lãnh thổ nghiên cứu có 13 kiểu cảnh quan.
- Lớp cảnh quan: Là cấp phân dị lãnh thổ dựa trên sự khác biệt của cân bằng vật chất do sự kết hợp của yếu tố địa hình và khí hậu, tạo nên những cường độ tuần hoàn sinh vật khác nhau. Xuất phát từ đặc điểm cấu trúc hình thái và trắc lượng hình thái địa hình quy định tính đồng nhất của hai quá trình lớn trong chu trình vật chất bóc mòn và tích tụ của các kiểu địa hình đồng bằng, đồi và núi đã chi phối đến tính chất phi địa đới của các lớp cảnh quan trên địa bàn nghiên cứu. Lãnh thổ lưu vực sông Mã thuộc 3 lớp cảnh quan: Lớp cảnh quan đồng bằng, lớp cảnh quan đồi và lớp cảnh quan núi.
- Phụ lớp cảnh quan: Tính phân tầng của các điều kiện và quá trình tự nhiên trong hệ thống đai cao đã tham gia vào việc cấu thành các phụ lớp cảnh quan lưu vực sông Mã:
- Phụ lớp CQ núi trung bình.
- Phụ lớp CQ núi thấp.
- Phụ lớp CQ thung lũng, vùng trũng.
- Phụ lớp CQ đồi cao.
- Phụ lớp CQ đồi thấp.
- Phụ lớp CQ đồng bằng cao.
- Phụ lớp CQ đồng bằng thấp.
- Hạng cảnh quan: Được phân chia theo chỉ tiêu địa mạo thổ nhưỡng, địa mạo trầm tích bề mặt. Về địa mạo đó là các dạng địa hình được phân chia theo nguyên tắc hình thái-nguồn gốc, trên bề mặt được cấu tạo bởi một loại hoặc tổ hợp các loại đất, một tổ hợp các vật liệu trầm tích. Lãnh thổ nghiên cứu có 34 hạng cảnh quan.
- Loại cảnh quan: Là kết quả của sự tương tác giữa nền tảng nhiệt
- ẩm và nền tảng rắn; trong đó các yếu tố: Độ cao địa hình, đặc trưng khí hậu, loại đất, độ dày tầng đất, độ dốc địa hình và quần xã thực vật hiện tại được sử dụng làm chỉ tiêu khi phân loại cảnh quan. Đây là cấp cơ sở có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên cũng như đề xuất sử dụng hợp lý lãnh thổ. Trong phạm vi lãnh thổ nghiên cứu, có 348 đơn vị loại cảnh quan.
Bảng 3.5. Hệ thống phân loại cảnh quan lãnh thổ lưu vực sông Mã
Dấu hiệu đặc trưng | Kết quả phân loại CQ | |
Hệ thống | Nền bức xạ chủ đạo quyết định | - Hệ cảnh quan nhiệt đới ẩm |
CQ | tính đới. Chế độ nhiệt ẩm quyết | gió mùa |
định cường độ lớn của chu trình | ||
vật chất và năng lượng. | ||
Phụ hệ | Tương quan giữa địa hình và gió | - Phụ hệ cảnh quan có nhịp điệu mùa mưa hè thu, mùa đông lạnh |
thống CQ | mùa Đông Bắc, gió mùa Tây | |
Nam quyết định sự phân bố lại | ||
nhiệt ẩm. | ||
Kiểu | Đặc điểm sinh khí hậu chung | - Lãnh thổ nghiên cứu có 13 |
CQ | quyết định kiểu thảm thực vật | kiểu cảnh quan |
phát sinh và tính thích ứng của | ||
các quần thể thực vật do biến | ||
động của cân bằng nhiệt ẩm. | ||
Lớp | Đặc trưng hình thái phát sinh | - Lớp cảnh quan núi |
CQ | của đại địa hình, quy định tính | - Lớp cảnh quan đồi |
đồng nhất của hai quá trình lớn trong chu trình vật chất bóc mòn | - Lớp cảnh đồng bằng | |
và tích tụ. |
Đặc trưng về trắc lượng hình | - Phụ lớp CQ núi trung bình | |
CQ | thái địa hình phân tầng bên trong | - Phụ lớp CQ núi thấp |
của lớp cảnh quan. Thể hiện cân | - Phụ lớp CQ thung lũng, | |
bằng vật chất giữa các đặc trưng | vùng trũng | |
trắc lượng hình thái địa hình, | - Phụ lớp CQ đồi cao | |
các đặc điểm khí hậu và đặc | - Phụ lớp CQ đồi thấp | |
trưng của quần thể thực vật. | - Phụ lớp CQ đồng bằng cao | |
- Phụ lớp CQ đồng bằng thấp | ||
Hạng | Được phân chia theo chỉ tiêu địa | Lãnh thổ nghiên cứu có 34 hạng cảnh quan |
CQ | mạo thổ nhưỡng, địa mạo trầm | |
tích bề mặt. Về địa mạo đó là | ||
các dạng địa hình được phân | ||
chia theo nguyên tắc hình thái- | ||
nguồn gốc, trên bề mặt được cấu | ||
tạo bởi một loại hoặc tổ hợp các | ||
loại đất, một tổ hợp các vật liệu | ||
trầm tích. | ||
Loại CQ | Sự kết hợp của các (nhóm) quần xã thực vật với các (nhóm) loại đất qua các tác động của con người. | Lãnh thổ nghiên cứu có 348 loại CQ (trong đó có 2 loại chung là mặt nước và dân cư) |
Phụ lớp
(Vũ Văn Duẩn, 2020)
3.5. THÀNH LẬP BẢN ĐỒ CẢNH QUAN
Một hướng tiếp cận mới được sử dụng nhiều trong những năm gần đây là sử dụng kết quả phân loại cảnh quan trong việc thành lập bản đồ cảnh quan trong các công trình nghiên cứu ứng dụng.
Bản đồ cảnh quan là một sản phẩm của công tác nghiên cứu tổng hợp, phản ánh một cách khách quan các đặc điểm của tự nhiên, mối quan hệ và tác động tương hỗ giữa các thành phần tự nhiên. Đây là cơ sở quan trọng phục vụ cho việc đề xuất quy hoạch sử dụng hợp lý lãnh thổ.