Một Số Giải Pháp Khác Nâng Cao Hiệu Quả Áp Dụng Biện Pháp Giáo Dục Tại Xã,

nguyên tắc "Việc xử lý người dưới 18 tuổi pham

tôi

phải bảo đảm lợi ích tốt

nhất của người dưới 18 tuổi và chủ yếu nhằm mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội", cũng như chưa thực sự phù hợp với các khuyến nghị của các điều ước quốc tế về người chưa thành niên. Theo Nghị quyết của Hội nghị lần thứ 6 của Liên Hợp Quốc, Quy tắc 17.1 khuyến khích sử dụng ở mức tối đa trong phạm vi cho phép những biện pháp xử lý thay thế cho việc giam giữ, đồng thời cần phải chú ý đáp ứng các đòi hỏi đặc thù của giới trẻ, với mục đích tránh sử dụng biện pháp giam giữ đối với người chưa thành niên, trừ khi không có biện pháp nào khác phù hợp có thể áp dụng để bảo vệ sự an toàn của xã hội. Như vậy cần đảo nội dung trong quy định này để phù hợp với các quy định mang tính nhân đạo của nước ta, phù hợp các chuẩn mực quốc tế cũng như phù hợp vị trí sắp xếp của BLHS [48, tr. 285].

Như vậy, khoản 4 Điều 91 BLHS có thể sửa đổi như sau: "Khi xét xử , nếu xét thấy việc miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong các biện

pháp quy định tại Muc 2 hoặc việc áp dụng biện pháp giáo dục tại trường

giáo dưỡng quy định tại Mục 3 Chương này đối với người chưa thành niên phạm tội không bảo đảm hiệu quả giáo dục , phòng ngừa thì Tòa án áp dụng một trong các hình phạt được quy định tại Điều 98 của Bộ luật này".

- Về bổ sung quy định về trách nhiệm của Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn, các cơ quan, tổ chức, cá nhân được giao nhiệm vụ giáo dục, giám sát và gia đình của người chưa thành niên

BLHS 2015 đã quy định rất chi tiết nghĩa vụ của người chưa thành niên được áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn. Tuy nhiên, để biện pháp này đạt được hiệu quả cần thiết phải quy định cụ thể trách nhiệm của Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn, các cơ quan, tổ chức, cá nhân được giao nhiệm vụ giáo dục, giám sát và gia đình của người chưa thành niên. Như

chúng ta đã biết "người chưa thành niên chịu sự tác động rất lớn của môi trường sống. dễ tiếp thu những thói hư, dễ bị tha hóa về nhân cách cũng như dễ bị kích động, lôi kéo vào những hành vi vi phạm pháp luật. Cho nên, đối với những trường hợp người chưa thành niên phạm tội, đều có trách nhiệm từ hai phía - trách nhiệm của bản thân người chưa thành niên phạm tội và - trách nhiệm từ phía Nhà nước, xã hội và gia đình họ, vì việc quản lý, theo dõi, giáo dục và dạy dỗ đối tượng này còn chưa đầy đủ, sai lầm, do đó chưa ngăn chặn và phòng ngừa được những tác động xấu của các tiêu cực, tệ nạn xã hội và các thói hư tật xấu xâm nhập dẫn đến việc phạm tội" [48, tr. 156]. Do vậy, vai trò của nhà nước, xã hội và gia đình gần như nắm vai trò quyết định trong việc áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn. Chính vì vậy, cần phải quy định rõ trách nhiệm của họ trong BLHS chứ không chỉ quy định trong các văn bản hướng dẫn thi hành. Có như vậy mới nâng cao được ý thức, trách nhiệm của người nhận giám sát [42, tr. 47].

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 106 trang tài liệu này.

Qua đó, có thể sửa đổi, bổ sung quy định về biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn như sau:

Chính quyền xã, phường, thị trấn, các cơ quan, tổ chức, cá nhân được giao nhiệm vụ giáo dục, giám sát và gia đình của người chưa thành niên phạm tội phải có trách nhiệm phối hợp cùng với nhau để thực hiện có hiệu quả biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn.

3.2.2. Một số giải pháp khác nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn đối với người chưa thành niên phạm tội

- Tăng cường giải thích, hướng dẫn áp dụng các quy định về biện pháp tư pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn

Cùng với việc Quốc hội thông qua BLHS 2015 sẽ kéo theo sự thay thế các văn bản hướng dẫn thi hành. Biện pháp giáo dục tại xã, phường không còn là một biện pháp tư pháp nữa mà là biện pháp giám sát giáo dục áp dụng

trong trường hợp người chưa thành niên phạm tội được miễn TNHS. Vì vậy, Nhà nước cần ban hành những văn bản để hướng dẫn cụ thể chi tiết về việc áp dụng biện pháp này trên cơ sở kế thừa một cách hợp lý những quy định của Nghị định số 10/2012/NĐ-CP ngày 17/02/2012 quy định chi tiết thi hành biện pháp tư pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn đối với người chưa thành niên phạm tội. Đồng thời, cần bổ sung thêm những quy định mà Nghị định số 10/2012/NĐ-CP chưa quy định đến như về điều kiện áp dụng cũng như bổ sung thủ tục xét giảm thời hạn chấp hành biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn đối với người chưa thành niên phạm tội.

Như chúng ta đã biết, trước đây việc áp dụng biện pháp tư pháp đối với người chưa thành niên phạm tội nói chung cũng như áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn nói riêng đều mang tính chất tùy nghi, phụ thuộc vào quyết định khách quan của các vị Thẩm phán. Chính vì vậy các Thẩm phán khá rụt rè khi áp dụng các biện pháp tư pháp này. Một phần vì cho rằng các biện pháp tư pháp không đủ sức mạnh để răn đe, phòng ngừa chung, mặt khác do tâm lý sợ bị coi là tiêu cực, nhân nhượng cho bị cáo của Thẩm phán. Vì vậy, việc quy định điều kiện áp dụng biện pháp tư pháp này là hết sức cần thiết. Tại khoản 2 Điều 91 BLHS 2015 quy định "Ngườ i dưới 18 tuổi

phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây và có nhiều tình tiết giảm

nhẹ, tự nguyện khắc phục phần lớn hậu quả" [33, Điều 91]. Tình tiết giảm nhẹ TNHS có ý nghĩa làm cho tội phạm đã thực hiện và nhân thân của người phạm tội ít nguy hiểm hơn so với những trường hợp phạm tội bình thường mà không có tình tiết giảm nhẹ đó [48, tr. 160]. Tuy nhiên, cần có những văn bản hướng dẫn cụ thể về việc "nhiều tình tiết giảm nhẹ" này phải là những tình tiết được quy định tại khoản 1 Điều 51 BLHS 2015, hay chỉ cần là những tình tiết không được quy định trong luật nhưng được quy định trong các văn bản hướng dẫn, hoặc những tình tiết Tòa án xem xét trong từng trường hợp cụ thể. Mặt khác quy định "tự nguyện khắc phục phần lớn hậu quả" cần có những

hướng dẫn thống nhất để làm căn cứ áp dụng, vì việc đánh giá phải dựa vào các quy định cụ thể của từng loại tội phạm, vì hậu quả mà tội phạm gây ra cho người bị hại và cho xã hội có thể là cả thiệt hại vật chất và thiệt hại phi vật chất. Để thể hiện chính sách hình sự nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta,

theo quy định của pháp luật, khi người chưa thành niên phạm tội đã chấp hành được một phần hai thời hạn áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn, có nhiều tiến bộ thì được đề nghị cơ quan đã áp dụng biện pháp này quyết định chấm dứt thời hạn giáo dục tại xã, phường, thị trấn cấp. Tuy nhiên, pháp luật lại không quy định cụ thể về trường hợp như thế nào gọi là có nhiều tiến bộ để làm điều kiện xét chấm dứt thời hạn chấp hành. Mặt khác, pháp luật hiện hành quy định khá chi tiết về các điều kiện miễn chấp hành hình phạt (Điều 57 BLHS), giảm mức hình phạt đã tuyên (Điều 58 BLHS), giảm thời hạn chấp hành hình phạt trong trường hợp đặc biệt (Điều 59 BLHS), giảm mức hình phạt đã tuyên (đối với người chưa thành niên phạm tội) (Điều 75 BLHS). Theo đó đối với những người bị Tòa án áp dụng hình phạt có thể được miễn hoặc giảm hình phạt khi lập công lớn hoặc mắc bệnh hiểm nghèo, lầm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn hoặc khi được đặc xá hoặc đại xá. Vậy một câu hỏi đặt ra là liệu các tình tiết này có được pháp luật quy định để áp dụng đối với những người chưa thành niên phạm tội bị áp dụng biện pháp này không và nếu trong thời gian các em được áp dụng biện pháp này mà còn vi phạm pháp luật thì sẽ xử lý như thế nào. Vì vậy pháp luật nên có những văn bản hướng dẫn cho phép áp dụng tiêu chí lập công và mắc bệnh hiểm nghèo, được đại xá hoặc đặc xá để xét miễn, giảm thời gian áp dụng biện pháp này đối với người chưa thành niên nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các em sớm chấp hành xong biện pháp giám sát, giáo dục. Đồng thời phải có những quy định về chế tài cụ thể trong trường hợp các em không chấp hành biện pháp này hay có những hành vi vi phạm pháp luật khác để bảo đảm bảo hiệu quả phục hồi, ngăn ngừa tái phạm một cách hiệu quả.

- Nâng cao chất lượng của những người tiến hành tố tụng

“Trẻ em là những người đang trong quá trình phát triển về thể chất và trí tuệ, khả năng về nhân sinh quan và thế giới quan đang còn có nhiều hạn chế, tâm sinh lý còn chưa ổn định, rất hiếu động, tò mò thích tìm hiểu cái mới của thế giới quanh mình” [8, tr,116]. Chính vì vậy, pháp luật tố tụng hình sự đòi hỏi những người tiến hành tố tụng (điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán) của những vụ án có bị can, bị cáo là người chưa thành niên phải có những kiến thức, những hiểu biết cần thiết về tâm sinh lý của trẻ để có thái độ đúng mực khi xem xét, xử lý vụ án.

Hiện nay khái niệm điều tra thân thiện (điều tra nhạy cảm) - mô hình điều tra được tiến hành theo những nguyên tắc, chuẩn mực quốc tế, cân nhắc nhu cầu và quyền lợi của trẻ em, cân nhắc sự cân bằng giữa quyền được bảo vệ của trẻ em với luật pháp quốc gia và nhu cầu của cộng đồng càng phổ biến trong đời sống pháp lý quốc tế và các quốc gia có hệ thống pháp luật phát triển, trở thành một chỉ số đánh giá mức độ thực hiện quyền con người và tiến bộ xã hội. Xuất phát từ chính sách hình sự nhân đạo và sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với người chưa thành niên phạm tội, Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam đã có những quy định tại Phần thứ 7 Chương XXXII gồm 10 điều ghi nhận và bảo đảm thực hiện các quyền của người bị buộc tội, các quyền của trẻ em, nhiều điều luật đã hướng tới một môi trường tố tụng thân thiện đối với người chưa thành niên. Theo quy định tại điều 302 BLTTHS “Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán tiến hành tố tụng đối với người chưa thành niên phạm tội phải là người có những hiểu biết cần thiết về tâm lý học, khoa học giáo dục cũng như về hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm của người chưa thành niên”. Theo quy định tại ĐIều 10 thông tư liên tịch số 01/2011/TTLT-VKSTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH ngày 12/07/2011

hướng dẫn thi hành một số quy định của BLTTHS đối với người tham gia tố tụng là người chưa thành niên cũng đã đặt yêu cầu:

Nơi lấy lời khai hoặc hỏi cung cần được bố trí theo cách thức phù hợp để làm giảm bớt sự căng thẳng, sợ hãi của người chưa thành niên; và Điều tra viên, Kiểm sát viên khi tiến hành lấy lời khai người bị tạm giữ, hỏi cung bị can là người chưa thành niên phải có thái độ, hành vi cũng như sử dụng ngôn ngữ phù hợp với độ tuổi, giới tính, khả năng nhận thức, mức độ trưởng thành của họ.

Tuy nhiên trên thực tế điều kiện vè cơ sở vật chất để đảm bảo cho việc lấy lời khai của người chưa thành niên chưa được đáp ứng. Hoạt động điều tra thân thiện đối với người chưa thành niên cần đạt được các tiêu chí cụ thể: “Việc điều tra phải thực hiện trên cơ sở trẻ em/người chưa thành niên phải được coi là vô tội cho tới khi luật pháp chứng minh được chúng có tội; cấm mọi hình thức đe dọa, vũ lực hoặc làm trẻ sợ hãi” [17, tr. 29].

Tuy nhiên, thực tế thì quy định này dường như chỉ mang tính hình thức và cho đến thời điểm hiện nay ở nước ta chưa có đội ngũ những người tiến hành tố tụng hình sự chuyên xử lý các trường hợp người chưa thành niên phạm tội [9, tr. 10], đội ngũ thẩm phán, điều tra viên, kiểm sát viên tính đến thời điểm hiện tại đều không phải là những cán bộ chuyên trách để điều tra, truy tố với riêng loại đối tượng này. Họ cũng chưa qua một khóa đào tạo nào về tâm sinh lý, khoa học giáo dục đối với người chưa thành niên hoặc có hiểu biết thì rất hạn chế dẫn tới những bất cập trong quá trình xử lý vụ án người chưa thành niên phạm tội.

Theo quy định của Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2014, Tòa gia đình và người chưa thành niên có trong cơ cấu của Tòa án nhân dân cấp cao (Điều 30), Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (Điều 38) và có thể có trong cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và tương đương (Điều 45). Có thể nói việc thành lập tòa chuyên trách cho người chưa thành niên có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc, nhất là

trong những năm gần đây, tình hình vi phạm pháp luật và tội phạm của người chưa thành niên có những diễn biến phức tạp, có nơi có chiều hướng gia tăng kể cả về số lượng cũng như tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội. Tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có những văn bản quy định cụ thể về thẩm quyền giải quyết những vụ án nào cũng như tiêu chuẩn Thẩm phán, tiêu chuẩn Hội thẩm nhân dân của tòa án chuyên trách này.

Mặt khác, như chúng ta đã biết, nguyên nhân dẫn đến việc người chưa thành niên phạm tội xuất phát từ ngay bản thân các em cũng như từ yếu tố gia đình, nhà trường, xã hội. Vì vậy, khi xem xét để áp dụng biện pháp tư pháp này đòi hỏi những người tiến hành tố tụng phải căn cứ vào rất nhiều yếu tố. Đầu tiên phải nắm được nguyên nhân sâu xa của hành vi phạm tội của các em là do bị người khác dụ dỗ lôi kéo hay bị gia đình bỏ mặc, xã hội không quan tâm hay là do đua đòi, thích sống hưởng thụ. Từ đó để đánh giá được người chưa thành niên có đủ những điều kiện để áp dụng biện pháp này không, có khả năng, bản lĩnh tự sửa chữa sai lầm của mình để phát triển lành mạnh thành công dân có ích cho xã hội hay không. Đồng thời phải xem xét đến hoàn cảnh gia đình, môi trường giáo dục, "đối với người chưa thành niên thì gia đình là tổ ấm, môi trường thuận lợi cho họ học tập, tu dưỡng và rèn luyện đạo đức. Tuy nhiên, nếu môi trường này không tốt, không lành mạnh (như: gia đình có người bị tù tội, gia đình có người tham gia vào các tệ nạn xã hội... hoặc cơ quan, tổ chức làm ăn vi phạm pháp luật...) thì không những không tốt mà còn phản tác dụng, là "môi trường thuận lợi hơn" cho tội phạm và vi phạm pháp luật tiếp tục nảy sinh" [48, tr. 161]. Điều này đòi hỏi đội ngũ cán bộ tiến hành tố tụng vừa phải có tâm để tạo điều kiện thuận lợi nhất để các em có thể sống một cuộc sống bình thường để sửa chữa sai lầm vừa phải có tầm để đánh giá được việc áp dụng biện pháp này đối với các em có đạt đươc hiệu quả cũng như mục đích đề ra hay không.

Chính vì vậy, việc nâng cao chất lượng của điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, hội thẩm nhân dân để giải quyết các vụ án có bị can, bị cáo là người chưa thành niên là hết sức quan trọng. Cần tổ chức tập huấn cho những người tiến hành tố tụng để nâng cao trình độ pháp luật, nghiệp vụ, kỹ năng khi điều tra, giải quyết các trường hợp người chưa thành niên phạm tội trong các vụ án cụ thể. Đồng thời phải chuyên môn hóa việc tuyển chọn, bổ nhiệm Thẩm phán, bầu hoặc cử Hội thẩm nhân dân cho các Tòa gia đình và người chưa thành niên.

- Đảm bảo sự tham gia có hiệu quả của các cơ quan, tổ chức, cá nhân và gia đình người được áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn đối với người chưa thành niên phạm tội để giám sát, quản lý và giáo dục

Biện pháp này đòi hỏi cần sự tham gia của chính quyền địa phương, của các cơ quan, tổ chức và nhất là gia đình người chưa thành niên được áp dụng để giám sát, giáo dục họ để giúp đỡ họ thành công dân có ích cho xã hội, xóa bỏ những điều kiện, khả năng tái phạm. Như chúng ta đã biết, Đặc điểm tâm lí nổi bậc, đặc trưng nhất mà ta thấy ở lứa tuổi này là sự biểu hiện của nhu cầu độc lập. Nhu cầu độc lập là mong muốn tự hành động, tự đưa ra quyết định theo cách phù hợp với nhận thức của bản thân hơn là để thỏa mãn đòi hỏi của xã hội, môi trường hay của người khác. Nhu cầu độc lập có thể được hiểu là việc cá nhân tự hành động và tự đưa ra quyết định theo ý kiến riêng mà không muốn bị ảnh hưởng của người khác [11, tr. 40]. Vì vậy cũng đòi hỏi người được giao giám sát, giáo dục các em phải nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng ấy đề có phương pháp giáo dục đúng đắn. Tuy nhiên, trước đây, mặc dù pháp luật đã có những quy định cụ thể về những người được trực tiếp phân công giáo dục, giúp đỡ thường xuyên "Người trực tiếp giám sát, giáo dục giúp đỡ người được giáo dục phải là người có tư cách đạo đức tốt, có