Bệnh học chuyên khoa Phần 2

Hình 43.5. Hành cầu não

1. Dây thần kinh V; 2. Dây thần kinh VI; 3. Dây thần kinh VII; 4. Dây thần kinh VIII; 5. Dây thần kinh IX; 6. Dây thần kinh XII; 7. Dây thần kinh X; 8. Dây thần kinh XI.

Hành não là phần dưới cùng của thân não và liên tiếp với tủy ở phía dưới, dài khoảng 2,5 cm. Mặt ngoài hành não có các khe và rãnh như ở tủy sống. Chạy dọc hai bên khe giữa trước là hai khối lồi, gọi là các tháp hành, ở mặt bên có trám hành. Mặt sau hành não phần dưới có bó thon và củ thon, phía trên có cuống tiểu não dưới. Phần phía sau hành não giữa hai cuống tiểu não là sàn não thất IV.

Hành não được cấu tạo bởi chất trắng và chất xám. Chất xám hành não bao gồm:

- Nhân nguyên ủy hay nhân cảm giác của các dây thần kinh sọ IX, X, XI, XII.

- Nhân trám lưới: nằm dưới trám hành.

- Nhân thon và nhân chêm.

Chất trắng của hành não bao gồm các dải đi xuống và đi lên đã thấy ở tủy sống. Dải vận động đi xuống lớn nhất là dải tháp, ở phần dưới hành não phần lớn số sợi của dải này bắt chéo đối diện rồi đi xuống tủy sống tạo nên dải vỏ - gai bên. Số sợi không bắt chéo đi thẳng xuống tủy sống tạo nên dải vỏ - gai trước. Những sợi cảm giác bản thề đi lên trong bó thon và bó chêm tận cùng ở nhân chêm và nhân thon. Thông tin cảm giác được 2 nhân này chuyển đến đồi thị. Hành não còn có những nhóm tế bào ( hay nhân) điều khiển một số chức năng tự chủ: đó là trung tâm tuần hoàn điều hòa tần số và lực co bóp của tim và đường kính của mạch máu, vùng điều hòa hô hấp và các trung tâm kiểm soát các phản xạ nôn, ho, hắt hơi.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 274 trang tài liệu này.

2.3.2. Cầu não:

Cầu não nằm trước tiểu não, dưới trung não và trên hành não. Ở giữa mặt trước cầu não có rãnh nền. Ngăn cách giữa cầu não và hành não là rãnh hành – cầu. Cầu não nối với tiểu não bằng các cuống tiểu não giữa. Mặt sau của cầu não là phần trên sàn não thất IV.

Cầu não được cấu tạo như sau:

- Chất trắng: do các sợi chạy dọc và chạy ngang tạo nên. Các sợi chạy dọc bao gồm những sợi từ các tầng não cao hơn chạy xuống cầu não để tới hành não và tủy sống và ngược lại. Các sợi ngang là các sợi cầu – tiểu não, chúng từ các nhân cầu đi vào tiểu não và tạo thành cuống tiểu não giữa.

- Chất xám cầu não : bao gồm nhiều nhân của các dây thần kinh sọ V, VI, VII, VIII.

2.3.3. Trung não:

Trung não trải dài từ cầu não tới gian não, dài 2,5 cm. Trung não gồm các cuống đại não ở trước, các mảnh mái ở sau, mỗi bên mảnh mái có hai gò lồi, gồm: gò trên và gò dưới.

- Chất trắng của trung não do các sợi tạo nên và bao gồm

+ Các sợi từ tủy sống và phần não thấp hơn chạy lên trên trung não hoặc tận cùng ở trung não.

+ Các sợi từ đại não và gian não đi xuống qua trung gian não hoặc tận cùng ở trung não.

- Chất xám của trung não gồm: liềm đen, nhân đỏ, nhân nguyên ủy của các dây thần kinh sọ III, IV.

2.3.4. Tiểu não:

Hình 43.6. Tiểu não

1. Trung não; 2. Dây thần kinh V; 3. Dây thần kinh VIII;

4. Dây thần kinh VII; 5. Dây thần kinh VI; 6. Trám hành;

7. Dây thần kinh X; 8. Khối tháp trước; 9. Dây thần kinh XII; 10. Thùy hạnh nhân; 11. Thùy nhộng; 12. Thùy bên.

Tiểu não là phần lớn thứ hai của não, chiếm phần sau và dưới của hộp sọ. Nằm sau cầu não và hành não, dưới phần sau của đại não. Tiểu não có hình con bướm gồm: thùy nhộng ở giữa và hai bên là hai bán cầu tiểu não. Nhộng và các bán cầu có các khe chia thành 3 thùy.

- Thùy trước, thùy sau: điều hòa hoạt động của các cơ bám xương, hoạt động điều hòa này diễn ra dưới mức ý thức.

- Thùy nhung cục: ở mặt dưới có nhiệm vụ thu nhận và phân tích các cảm giác thăng bằng.

Bề mặt của tiểu não được phủ bởi một lớp chất xám gọi là vỏ tiểu não. Ở dưới vỏ là chất trắng, vùi trong chất trắng là các nhân tiểu não.

Tiểu não được nối với thân não băng ba đôi cuống tiểu não, các cuống tiểu não được nối tiểu não với hành não, cuống tiểu não giữa nối cầu não với tiểu não. Cuống tiểu não trên nối trung não với tiểu não.

Tổn thương tiểu não dẫn đến sự vận động vụng về, mất phối hợp, dáng đi lảo đảo và mất khả năng thực hiện nhịp nhàng, đều đặn và chính xác.

2.3.5. Gian não:

Gian não nằm trên trung não và giữa hai bán cầu đại não, gồm đồi thị và các vùng quanh đồi thị, giữa gian não là não thất III.

- Đồi thị: dài 3 cm, chiếm 80% gian não, gồm hai khối chất xám nằm bên não thất III., đồi thị là trạm chuyển tiếp chính cho các xung động cảm giác từ tủy sông đi tới vỏ não.

- Vùng sau đồi: Bao gồm thể gối ngoài và thể gối trong. Nhân của hai thể gối này chuyển tiếp các xung động thị giác và thính giác lên vỏ đại não.

- Vùng hạ đồi: nằm kề phía trước đồi thị ngay trên tuyến yên, nối tiếp với thùy sau tuyến yên bằng các sợi thần kinh và với thùy trước tuyến yên bằng hệ thống mạch cửa. Qua những sự liên hệ này, vùng dưới đồi điều khiển sự sản xuất hormon ở cả hai thùy tuyến yên. Các chức năng khác của vùng dưới đồi là: điều hòa thần kinh tự chủ, điều hòa các mẫu hành vi và cảm xúc, điều hòa sự ăn uống, điều hòa nhịp ngày, đêm, kiểm soát thân nhiệt.

- Vùng trên đồi: gồm tuyến tùng, cuống tuyến tùng. Tuyến tùng to bằng hạt đậu, tiết ra melatonin.

- Vùng dưới đồi: nằm ngay dưới đồi thị, chứa các nhân dưới đồi thị, một phần chất đen và nhân đỏ, kiểm soát các hoạt động tự động của cơ thể.

2.3.6. Đại não:

Đại não là phần lớn nhất của não, có khe não dọc là khe lớn nhất chia đại não thành các bán cầu đại não phải và trái. Mỗi bán cầu chứa một não thất bên. Mặt trong hai bán cầu được nối với nhau bởi thể trai, là một dải chất trắng rộng, chứa các sơi trục, là nơi chạy qua lại giữa hai bán cầu. Lớp chất xám nằm trên bề mặt đại não gọi là vỏ đại não, trên bề mặt mỗi bán cầu có các rãnh não, các rãnh này phân cách các hồi não và các thùy não với nhau, các rãnh não có tác dụng làm tăng vỏ diện tích của vỏ não lên nhiều. Các rãnh gồm: rãnh trung tâm, rãnh bên, rãnh đỉnh chẩm, rãnh đai, rãnh dưới đỉnh và rãnh bên phụ. Các rãnh não chia mỗi bán cầu làm 5 thùy, ở mặt bên ngoài của bán cầu có 4 thùy: thùy trán, thùy đỉnh, thùy chẩm, thùy thái dương. Ở mặt trong và mặt dưới bán cầu, vùng não vây xung quanh thể trai và các mép nối khác nhau giữa hai bán cầu được gọi là thùy viền. Ngoài 5 thùy, vùng não nằm trong rãnh bên bị các thùy trán, thùy thái dương trùm lên được gọi là thùy đảo.

Phần thùy trán nằm kề ngay trước rãnh trung tâm là hồi trước trung tâm – vùng vận động thứ nhất của vỏ não. Vùng vỏ của thùy đỉnh nằm ngay sau rãnh trung tâm là hồi sau trung tâm – vùng cảm giác thân thể thứ nhất của vỏ não. Các vùng chức năng khác của vỏ đại não là: vùng thị giác thứ nhất, nằm ở mặt trong thùy chẩm, vùng thính giác thứ nhất nằm ở thùy thái dương, ngay dưới rãnh bên; vùng vị giác thứ nhất nằm ở hồi sau trung tâm ngay trên rãnh bên.

- Chất trắng: chất trắng nằm dưới vỏ đại não do ba loại sợi thần kinh chính tạo nên.

+ Các vùng sợi liên hợp: dẫn truyền xung động thần kinh giữa các thùy não trong cùng một bán cầu.

+ Sợi mép: dẫn truyền xung động thần kinh từ các hồi não trong một bán cầu tới hồi tương ứng ở bán cầu bên kia, các sợi mép tạo nên thể trai, mép trước và mép sau.

+ Các sơi chiếu: tạo nên những dải đi lên và đi xuống dẫn truyền xung động từ vỏ đại não xuống các thần não thấp hơn và ngược lại. Các sợi này tạo nên bao trong.

- Các nhân nền: