Tần Suất Xuất Hiện Các Từ Ngữ Trực Tiếp Bộc Lộ Tâm Trạng Nhân Vật Trữ

2.4. Tâm trạng nhân vật trữ tình:

Một nội dung thẩm mĩ nữa vô cùng quan trọng trong sự tiếp nhận của truyện thơ từ dân ca Mông đó chính là tâm trạng của nhân vật trữ tình. Như chúng ta đã biết, thơ ca dân gian với những đặc trưng của mình, thường dung lượng ngắn hơn truyện thơ rất nhiều. Trong dân ca, yếu tố được đánh giá cao nhất làm nên đặc trưng của thể loại này chính là tính chất ngắn gọn, hàm súc, “ý tại ngôn ngoại”. Cũng chính vì vậy thơ ca dân gian rất chú ý đến việc khắc họa tâm trạng của nhân vật trữ tình. Coi đó là nòng cốt để tạo nên dấu ấn của thể loại, để kí thác giá trị tư tưởng của tác phẩm. Dân ca Mông cũng vậy. Thông thường chủ yếu là các bài hát ngắn gọn, nhỏ lẻ, chủ yếu dùng để bộc lộ suy nghĩ, cảm xúc, thái độ hay cách ứng xử của nhân vật. Nhân tố này tạo nên màu sắc trữ tình đặc sắc. Việc khắc họa hoàn hảo các cung bậc tâm trạng của nhân vật trữ tình thể hiện tài năng thiên phú của tác giả dân gian Mông. Ở mỗi bài ca dao chúng ta lại thấy được một mảng cảm xúc khác nhau được lột tả dưới ánh mắt thương cảm của người thi sĩ bình dân.

Trở lại với các cung bậc tâm trạng trong truyện thơ Tiếng hát làm dâu. Qua khảo sát cụ thể, chúng tôi nhận thấy rằng, truyện thơ Mông chủ yếu tiếp thu nội dung thẩm mĩ này từ dân ca Tiếng hát làm dâu và dân ca Tiếng hát tình yêu. Trong đó nổi lên các nội dung chủ yếu, được chúng tôi thống kê và khảo sát trong bảng 2.3 cụ thể dưới đây:

Bảng 2.3 Các cung bậc tâm trạng nhân vật trữ tình

Tác phẩm

Nội dung

Dân ca Tiếng hát làm dâu	Dân ca Tiếng hát tình yêu	Truyện thơ Nhàng Dợ - Chà Tăng	Truyện thơ Tiếng hát làm dâu	Truyện thơ A Thào- Nù Câu
	+Tâm trạng lo	+ Tâm trạng	+ Tâm trạng	+ Tâm trạng	+ Tâm trạng
	lắng, băn	cô đơn khi	hạnh phúc	lo lắng khi	hạnh phúc
Các cung bậc	khoăn, sợ hãi	người yêu đi	trong lời thề	người yêu đi	cùng tình yêu
tâm trạng	của cô gái khi	lấy chồng, lấy	nguyền, đính	buôn xa.	trong sáng từ
của nhân vật	chuẩn bị đi	vợ.	ước của hai	+ Tâm trạng	thủa niên
trữ tình	làm dâu.	+ Tâm trạng	nhân vật	thắt chặt niềm	thiếu.
	+ Tâm trạng	nuối tiếc khi	chính.	tin trong đính	+ Tâm trạng
	bế tắc, đau	đi buôn xa,	+ Tâm trạng	ước, thề	lo lắng khi gia
	khổ,muốn tìm	người yêu ở	oán trách	nguyền.	đình Nù Câu
	đến cái chết	nhà bị buộc	người mẹ	+ Tâm trạng	không đủ tiền

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 156 trang tài liệu này.

để giải thoát.	phải đi lấy	tham bạc,	bất ngờ khi bị	nộp cưới,
+ Tâm trạng	chồng.	tham tiền.	ép gả.	chàng quyết
đau đớn, nhục	+ Tâm trạng	+ Tâm trạng	+ Tâm trạng	định đi buôn
nhã khi đi làm	đau khổ khi	buồn khổ, lo	thách thức	xa kiếm đủ
dâu.	yêu đơn	lắng khi	cùng ông mối.	tiền, đủ bạc.
+ Tâm trạng	phương không	chuẩn bị bước	+ Tâm trạng	+ Tâm trạng
oán trách chế	được đáp lại.	chân về nhà	đau khổ, uất	thầm lo khi
độ hôn nhân	+ Tâm trạng	chồng.	hận khi bị anh	ông mối xuất
gả bán.	trách móc khi	+ Tâm trạng	em người thân	hiện.
+Tâm trạng	người yêu	phản kháng	ép gả.	+ Tâm trạng
bất ngờ, đau đớn khi buộc phải đi làm dâu. + Tâm trạng phẫn uất, xót xa, tủi nhục cay đắng. + Tâm trạng	không yêu chân thành. + Tâm trạng khát khao chờ đợi khi chia tay. + Tâm trạng dằn vặt, đau khổ khi phản bội người yêu.	yếu ớt trước phép nước, khoán làng. + Tâm trạng gượng ép bước chân theo chồng. + Tâm trạng thẫn thờ, muốn quyên	+ Tâm trạng oán trách cha mẹ tham lễ vật, tham “con trâu mộng đuôi trắng” của nhà người. + Tâm trạng lo lắng về	phản kháng yếu ớt tục hôn nhân gả bán. + Tâm trạng đau khổ, cực nhục khi làm dâu. + Tâm trạng sợ sệt khi trở
cô đơn, trống	+ Tâm trạng	sinh trên	cuộc hôn	về nhà cha mẹ
vắng.	lo lắng, sợ hãi	đường về nhà	nhân với	đẻ.
+ Tâm trạng	khi người yêu	chồng.	người chồng	+ Tâm trạng
cam chịu,	đến nhà	+ Tâm trạng	chưa từng gặp	tủi hờn, tức
chấp nhận số	chồng kiếm	nát tim, nát	mặt.	tưởi khi kể lại
phận.	tìm.	gan, đau khổ,	+ Tâm trạng	cuộc sống khổ
+ Tâm trạng	+ Tâm trạng	cực nhục khi	uất ức, buồn	cực làm dâu
thách thức.	hạnh phúc khi	sống ở gia	khổ khi bị	với cha mẹ.
	tình yêu đạt	đình chồng.	chồng bé phụ	+ Tâm trạng
	đến trọn vẹn.	+Tâm trạng	bạc.	oán trách cha
	+ Tâm trạng	tủi nhục khi	+ Tâm trạng	mẹ đẻ từ chối
	lo lắng khi	kể lại với cha	tủi nhục, sợ	giải thoát.
	người yêu đi	mẹ đẻ về cuộc	hãi, cực khổ	+ Thái độ
	buôn xa.	sống làm dâu	khi làm dâu.	cương quyết
	+ Tâm trạng	khổ cực.	+ Tâm trạng	chống lại
	hạnh phúc khi	+ Tâm trạng	buồn thương	mệnh lệnh của
	đính ước và	chán nản, bế	của anh yêu	người bố.
	thề nguyền	tắc khi trở lại	khi đi buôn

chung thủy.	gia đình nhà	trở về.	+ Tâm trạng
+ Tâm trạng	chồng.	+ Tâm trạng	tuyệt vọng,
nhớ nhung	+ Tâm trạng	nhớ thương	đau khổ khi
mãnh liệt khi	đau khổ của	người yêu của	quay trở lại
không gặp	nhân vật Chà	hai nhân vật	nhà chồng.
được người	Tăng khi đi	chính.	+ Tâm trạng
mình yêu.	làm ăn xa trở	+ Tâm trạng	bế tắc tìm đến
+ Tâm trạng	về nghe tin	cô đơn khi đi	cái chết để
tủi phận khi	người yêu đã	tìm người yêu	giải thoát.
không có ai	đi lấy chồng.	xưa.	+ Tâm trạng
ngó ngàng, tìm hiểu, chịu cảnh đơn chăn, gối chiếc. + Tâm trạng hối hận khi lựa chọn sai lầm.	+ Tâm trạng nhớ thương người yêu cũ, vượt rừng, băng khe đi tìm người yêu. + Tâm trạng nuối tiếc khi không lấy	+ Tâm trạng lo lắng, sợ hãi khi người yêu đến tận nhà chồng thăm hỏi. + Tâm trạng thở than với người yêu về cuộc đời làm	xót xa, đau khổ của Nù Câu khi nghe tin A Thào đi lấy chồng. + Tâm trạng đau đớn khi mượn lời loài chim cứ cư kể
	được Chà	dâu cực nhục.	lại cuộc đời
	Tăng.	+ Tâm trạng	bất hạnh của
	+ Tâm trạng	oán trách số	mình với
	oán trách số	phận, oán	người yêu.
	phận.	trách định
	+ Tâm trạng	mệnh chia cắt
	cam chịu,	tình yêu.
	chấp nhận số	+ Tâm trạng
	phận oan	chán nản khi
	nghiệt.	phải chia tay
	+ Tâm trạng	trở lại gia
	khao khát	đình nhà
	được tự do.	chồng.
	+ Tâm trạng	+Tâm trạng
	lo lắng khi	than trách,
	chạy trốn	cam chịu số
	cùng người	phận trâu
	yêu.	ngựa ở nhà

		+ Tâm trạng	chồng.
		hạnh phúc,	+ Tâm trạng
		vui vẻ khi	bế tắc muốn
		trốn chạy	tìm đến cái
		thành công,	chết, tìm đến
		tìm được hạnh	sự hủy diệt để
		phúc trọn vẹn	giải thoát cho
		bên người	số phận.
		yêu.	+ Tâm trạng
			tủi hổ khi kể
			lại cùng cha
			mẹ con đường
			làm dâu cực
			khổ.
			+ Tâm trạng
			sợ hãi khi nhà
			chồng dọa
			dẫm, trách
			mắng gia đình
			nhà cha nhà
			mẹ.
			+ Tâm trạng
			đau khổ cùng
			cực khi trở lại
			nhà chồng, bế
			tắc, tuyệt
			vọng, tìm đến
			con đường
			chết.
			+ Tâm trạng
			phản kháng,
			thách thức khi
			được giải
			thoát, khi tìm
			đến thiên
			đường hạnh
			phúc.

Như vậy, với bảng khảo sát sơ lược 2.3 như trên, chúng ta nhận thấy rằng truyện thơ đã tiếp thu nội dung khắc họa tâm trạng nhân vật trữ tình dựa trên cả hai hạt nhân là dân ca Tiếng hát làm dâu và dân ca Tiếng hát tình yêu.

Nếu như trong dân ca Tiếng hát tình yêu, truyện thơ Tiếng hát làm dâu đã tiếp nhận được những cung bậc cảm xúc yêu thương, khao khát hạnh phúc trọn vẹn làm nên phần đầu tiên – mối tình tươi đẹp ban đầu thì tâm trạng trung tâm nhất của nhân vật trữ tình tạo nên giá trị bất hủ của thể loại văn học này trong đời sống tinh thần của người Mông – đó chính là việc kế thừa những cung bậc tâm trạng trong dân ca Tiếng hát làm dâu. Nói như thế không có nghĩa là hạ thấp vai trò của dân ca Tiếng hát tình yêu, bởi trong thể loại văn học này, đề tài mà tác giả dân gian Mông hướng đến đó chính là cuộc sống làm dâu khổ cực, cho nên nó tiếp nhận ảnh hưởng lớn lao từ dân ca Tiếng hát làm dâu là điều rất dễ hiểu.

Về phương diện dân ca Tiếng hát làm dâu, truyện thơ đã khai thác triệt để hoàn toàn các cung bậc tâm trạng có trong dân ca. Từ tâm trạng lo lắng, sợ hãi, bất ngờ khi bị ép gả, đến tâm trạng cay đắng, uất ức, tủi nhục khi phải làm dâu ở nhà người. Và cuối cùng là tâm trạng oán trách, bế tắc và tuyệt vọng đến mức phải tìm đến cái chết ở hầu hết các tác phẩm. Nếu để xét đến về cung bậc tâm trạng, chúng ta dễ dàng nhận thấy rằng, tâm trạng đau đớn, tủi nhục, bế tắc và tuyệt vọng là tâm trạng được tác giả dân gian chú nhất trong việc lột tả cảm xúc , suy nghĩ, thái độ của nhân vật trữ tình. Tâm trạng ấy chính là tiếng khóc ai oán, xót thương cho số phận những người con gái “hồng nhan bạc mệnh”. Họ đáng được hưởng hạnh phúc trọn vẹn, nhưng chỉ vì xã hội nam quyền bất công, tàn ác khiến biến họ trở thành nạn nhân của luật tục hôn nhân ép gả từ đó trực tiếp đẩy con người xuống vực sâu, xuống tận cùng của sự đau khổ. Có thể nói tâm trạng này là tâm trạng được tác giả dân gian Mông lột tả thành công nhất. Nó đưa người đọc tới đỉnh điểm của cảm xúc uất hận một xã hội bất công, ngang trái chất chứa đầy nghịch lí. Cùng với nhân vật của mình, các tác giả dân gian đã đi sâu vào cảm nhận hoàn cảnh làm dâu cực nhục bằng cả trái tim nhân ái sâu sắc:

Địu nước về tới nơi trời sáng chưa sáng tỏ

Nước mắt em chảy tràn, ướt hết thành giường, Nghĩ không nổi, suy không tới, trời sáng tỏ rồi Nước mắt em chảy ra, ướt hết góc chiếu. (Truyện thơ Tiếng hát làm dâu, tr.574)

A Thào nức nở: -Mẹ ơi, mẹ bảo cha trả vật cho người đầy chuồng

Để con được trở về làm con gái của mẹ của cha

Mẹ bảo cha cân bạc trả người đủ cân

Để con được trở về làm con gái của cha của mẹ

Con mới thoát được con đường khổ đau.

(Truyện thơ A Thào – Nù Câu, tr.262)

Rồi nàng đi theo khách đến bên bờ suối Khách ăn cơm, nàng ngồi thẫn thờ

Bẻ lá cây xanh, lót xuống nàng ngồi Đôi hàng nước mắt đua nhau rơi tầm tã Bẻ lá cây xanh, đặt xuống nàng ngồi

Hai dòng nước mắt đua nhau tuôn lã chã Nàng bước chân xuống thuyền, thuyền tròng trành muốn lật

Miệng không nói ra, lòng nàng trộm nghĩ

Đắm thì đắm, để phận này làm mồi cho cá cho rồi

Lật thì lật, để thân này làm mồi cho cá cho xong!

(Truyện thơ Nhàng Dợ - Chà Tăng, tr.99)

Có thể nói tâm trạng đau khổ, cực nhục, cay đắng và tuyệt vọng là cung bậc tâm trạng được cả dân ca và truyện thơ Tiếng hát làm dâu kiến tạo thành hạt nhân trung tâm để biến hóa và chi phối các dòng tâm trạng khác đan xen. Tất nhiên, các tâm trạng ấy được bộc lộ dưới nhiều hình thức khác nhau, thông qua những hình ảnh ẩn dụ giàu giá trị biểu cảm, các hành động, suy nghĩ, thái độ ứng xử cụ thể. Cũng thông qua quá trình khảo sát tường tận, chúng tôi nhận thấy rằng tâm trạng này của nhân vật trữ tình hầu như được kế thừa trọn vẹn từ trong dân ca. Tâm trạng ấy trong truyện thơ cũng được xây dựng trong ba không gian chủ yếu đó là không gian nhà chồng, không gian khi trở lại nhà cha nhà mẹ và không gian tâm linh khi lựa chọn kết thúc tác phẩm bằng bi kịch. Các không gian này cùng với các nhân vật ngoại biên như mẹ chồng, anh chồng, em chồng, bố chồng, bố mẹ đẻ đã tạo dựng thành công bối cảnh thúc đẩy sự hình thành của tâm trạng nhân vật, đưa tâm trạng ấy phát triển đến đỉnh điểm của nó.

Dưới đây là hai bảng khảo sát cụ thể (2.4, 2.5) của luận văn về những hình ảnh, từ ngữ có tác dụng bộc lộ trực tiếp tâm trạng đau khổ, cay đắng, tủi nhục, uất hận, oán trách, tuyệt vọng và bế tắc của nhân vật trữ tình – tâm trạng chủ đạo trong nội dung thẩm mĩ mà truyện thơ Tiếng hát làm dâu kế thừa từ dân ca.

Bảng 2.4. Tần suất xuất hiện của hình ảnh nước mắt

Nội dung Tác

phẩm

Tần suất xuất hiện hình ảnh nước mắt
	Hình ảnh nước mắt xuất hiện 25 lượt - khóc điều gì
	- chị khổ - chớ khóc
Dân ca Tiếng	- than thở - khóc
hát làm dâu	- khóc lăn đường -than thở (nước mắt tuôn rơi)
	- than lăn sả - oán thán (nguyên gốc :nước mắt ròng
	- khóc điều chi ròng)
	- nước mắt ròng ròng đẫm áo - nước mắt thấm đầy nếp váy
	- nước mắt chứa chan đẫm vạt - con đường khóc lóc
	- tủi nhục khóc - con đường than vãn
	- nghẹn ngào lệ ứa - nước mắt như mưa sấm mưa gió lã chã
	- nức nở lệ rơi ứa
	- nước mắt càng đổ - nước mắt như mưa gió mưa sấm ròng
	- nước mắt càng tràn ròng tuôn
	- lệ lã chã tuôn rơi - dòng lệ tuôn ướt đẫm cán ô của anh cả
	- lệ ròng ròng tuôn rỏ
	Hình ảnh nước mắt xuất hiện 14 lượt - Nước mắt chảy tràn
	- Nước mắt ròng ròng (2 lượt) - Nước mắt chảy ra
Truyện thơ	- Nước mắt nhỏ cánh tay (2 lượt) -Chan hòa lệ rỏ
Tiếng hát	- nước mắt ướt sũng - Chan hòa lệ rơi
làm dâu	- Em khóc, em hờ - con đường nước mắt
	-Nước mắt càng tuôn chứa chan -Con đường hờ than
	Hình ảnh nước mắt trực tiếp xuất - lệ khổ
Truyện thơ A	hiện 8 lượt - lệ chứa chan
Thào – Nù	-Nước mắt chan chứa(2 lượt). - khóc nức nở
Câu	- Nước mắt tuôn ròng(2 lượt).
	- lệ đau
	Hình ảnh nước mắt xuất hiện 9 lượt -Nước mắt rơi
Truyện thơ	-Nước mắt ròng ròng(2 lượt) -Than khóc hoài
Nhàng Dợ -	-Nước mắt lã chã -Nước mắt đua nhau rơi tầm tã
Chà Tăng	-Nước mắt chứa chan -Nước mắt đua nhau tuôn lã chã
	- nước mắt đầm đìa

Bảng 2.5. Tần suất xuất hiện các từ ngữ trực tiếp bộc lộ tâm trạng nhân vật trữ tình

Nội dung Tác

phẩm

Tần suất xuất hiện của các từ ngữ trực tiếp bộc lộ tâm trạng của nhân vật trữ tình
	Từ ngữ trực tiếp diễn tả tâm trạng	-trốn tháo thân
	xuất hiện 62 lượt	- chạy tháo thân
Dân ca Tiếng	-nỉ non (2 lượt)	-cực nhục
hát làm dâu	- e rằng	- vất vả
	- sợ rằng	-nát gan
	- than thở	- đứt sức
	- nhục	- khóc lăn đường
	- khổ	-không hề biết
	- tháo thân (2 lượt)	- không hề hay
	- trói (3 lượt)	-than thở
	-đánh	- oán thán
	- vùng thoát khỏi (2 lượt)	-ăn thì lo (2 lượt)
	- ê ẩm	- buồn sắp chết (3 lượt)
	- nuốt ực	-sóng sượt
	- đứt quách thớ gan	- sóng soài
	- chết rảnh thớ tim	-nát gan
	-gục đầu	- đứt sức
	- tủi nhục	-nát gan
	- cay đắng	- nát tim
	- đứt sức	- nát gan
	- nát gan	- đứt sức
	-nức nở (2 lượt)	- sợ run
	- nghẹn ngào	- sợ rợn
	- xót dạ (2 lượt)	-tái tê (2 lượt)
	- chẳng có bụng mang cơm đi theo	-lẻ loi chỉ than cùng buồn
	-chẳng có lòng mang cơm đi cùng	- đau buồn
	- hắt hủi	- buồn đau
	- đầy ải
	- thịt nát xương không gãy
	- thịt nát xương không tan

Xuất hiện 30 lượt	- nát ruột (3 lượt)
	-sợ run (2 lượt).	- tay như rụng
	- nấn ná (2 lượt).	- nát lòng
	- hối hả (2 lượt).	- xay cối phồng tay
	- thở than	- địu nước trầy lưng
Truyện thơ	- nát tim	- khóc (3 lượt), hờ
Tiếng hát	- không ăn cơm	- tay như rơi
làm dâu	- không nói	- chua xót
	- nghĩ thầm	- lặng thinh
	- nát gan (2 lượt)	- sợ hãi
		- tái xanh
		- tái xám
Truyện thơ	Xuất hiện 30 lượt	-cúi đầu
Nhàng Dợ -	-Than khóc	-ôm mặt
Chà Tăng	-gục đầu	-úp mặt
	-thẫn thờ	-im thing
	-cúi gù lưng	-im lặng
	-cúi gập lưng	-ngại ngùng
	-nát gan (3 lượt).	-gượng
	-nát tim (4 lượt).	-khổ đau
	- rầu gan(2 lượt).	- sầu thương
	- buồn đau	-nhớ nhung
	-len lét	-sầu đau
	-sợ run	-cực khổ
		- đau thắt
	Xuất hiện 24 lượt.	-nức nở
	-rầu rĩ	-tuôn ròng
Truyện thơ A	-sầu thảm	-than khóc
Thào – Nù	-héo gan (2 lượt).	- chan chứa, khổ đau
Câu	-nát dạ	- khổ
	-thầm lo (2 lượt).	-kiệt sức
	- nát gan	-mệt mỏi, thê thảm
	-nát ruột	- ốm lăn, ốm vật, thảm thê,
	- tái tê	-thương nhớ, nhớ thương
	-tê tái