Văn hóa và con người tây nguyên trong văn xuôi nghệ thuật 1945- 2000

cũng như vẻ đẹp con người thăng hoa. Cùng với không gian, thời gian nghệ thuật cũng là một phương tiện có tính tất yếu để hình tượng bộc lộ. Thời gian bao trùm trong các tác phẩm về chiến tranh là thời gian hiện tại, tuyến tính; trong các tác phẩm đời thường, thời gian đồng hiện chiếm ưu thế, vì nó là phương tiện hữu hiệu để nhân vật thể hiện “nỗi niềm quá khứ” của mình.

Phương tiện nghệ thuật gần gũi nhất, trực tiếp nhất là ngôn từ nghệ thuật. Các nhà văn rất chú ý đến lời ăn tiếng nói của người Tây Nguyên, đưa vào tác phẩm hết sức tự nhiên, làm nổi bật đời sống văn hóa và tính cách con người Tây Nguyên. Đó là hệ thống ngữ âm theo cách phát âm tiếng Việt của người Tây Nguyên, là hệ thống từ vựng có sự kết hợp giữa vốn từ phổ thông với từ địa phương, là những cấu trúc ngữ pháp nhiều khi không tuân theo ngữ pháp tiếng Việt một cách chủ ý của tác giả. Tất cả đều mang đậm dấu ấn của cuộc sống gắn bó với núi rừng. Việc sử dụng các biện pháp tu từ cũng là một điểm đáng chú ý. Ngoài các biện pháp thông thường như ẩn dụ, hoán dụ, ngoa dụ, liệt kê…; các nhà văn tập trung vào hai biện pháp là so sánh và nhân hóa như là một cách tốt nhất thể hiện thói quen ngôn ngữ của người Tây Nguyên, để làm đậm hơn chất Tây Nguyên trong tác phẩm của mình. Hệ thống câu văn cũng thể hiện khá rõ đặc trưng ngôn ngữ của người Tây Nguyên và của các tác phẩm văn xuôi Tây Nguyên. Ở lời trực tiếp, câu văn ngắn rất nổi bật. Nó thể hiện được không khí câu chuyện, lối tư duy và trình độ ngôn ngữ của người Tây Nguyên. Với lời gián tiếp, câu văn dài cũng được sử dụng để thể hiện đời sống nội tâm của nhân vật và để dẫn truyện. Ngoài ra, giọng điệu cũng là một thủ pháp nghệ thuật quan trọng làm nên không khí cho truyện. Có hai giọng điệu nổi bật, đó là giọng điệu sử thi hào hùng thể hiện được tính cách anh hùng và không khí ra trận hào hùng của Tây Nguyên chiến đấu. Đó là giọng điệu trữ tình thể hiện sự lắng đọng của những tâm hồn dạt dào cảm xúc yêu thương quê hương, cộng đồng; và cả những nỗi buồn của sự mất dần đi các giá trị văn hóa tốt đẹp.

5. Văn học là thế giới của tình yêu, nỗi buồn và cái đẹp. Sự lắng đọng về những giá trị thẩm mỹ là điều mà mọi nhà văn hướng đến. Muốn vậy, nhà văn phải có những xúc cảm mãnh liệt. Nếu nhà văn không dành cho đối tượng thẩm mỹ của mình một tình cảm đặc biệt thì thế giới nghệ thuật của anh ta là một khoảng trống đáng sợ, khoảng trống do sự nhạt nhẽo, vô vị để lại. Jacques Dournes nói về tình yêu Tây Nguyên: “Nếu phải hiểu để mà có thể yêu, thì lại phải yêu để mà có thể hiểu”. Đối với Tây Nguyên, phải biết yêu mới có thể hiểu, càng hiểu càng yêu. Ngoài các nhà văn là người bản địa, các nhà văn khác đã yêu Tây Nguyên như chính quê hương mình, đã yêu con người Tây Nguyên như chính những người ruột thịt của mình, đặc biệt là Nguyên Ngọc và Trung Trung Đỉnh. Chính tình yêu đó mà họ đã làm nên những tác phẩm có sức sống dài lâu trong lòng độc giả. Những tác phẩm đã góp phần quảng bá và lưu giữ các giá trị văn hóa cũng như phẩm chất tốt đẹp của con người Tây Nguyên đang có nguy cơ suy thoái dần trước công cuộc tiến hóa đang diễn ra rầm rộ chưa từng có ở đây. Những tác phẩm có tính chất nền móng và có giá trị tạo đà cho những bước phát triển của văn xuôi Tây Nguyên giai đoạn sau. Những tác phẩm đã góp vào dòng sông văn hóa, văn học Việt Nam một dòng chảy đầy phù sa và giàu sức lắng đọng, để rồi làm đẹp thêm cho tâm hồn Việt Nam.

6. Văn hóa và con người chỉ là hai phương diện cụ thể của văn xuôi nghệ thuật viết về Tây Nguyên, việc khảo hai vấn đề trên dù có sâu sát đến đâu cũng khó có thể làm nổi bật toàn bộ đời sống Tây Nguyên được các nhà văn khái quát trong các tác phẩm văn học. Văn học viết về Tây Nguyên hiện nay đang phát triển mạnh cả văn xuôi lẫn thơ. Trong những năm gần đây đã xuất hiện nhiều tác phẩm văn chương phản ánh đời sống Tây Nguyên đương đại rất đáng chú ý. Tìm hiểu toàn bộ văn chương của Tây Nguyên và văn chương viết về Tây Nguyên là hướng đi tiếp theo của người nghiên cứu trong thời gian tới.

CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ