2.2. Các nguyên tắc thực hiện bài học theo líthuyết vềhoạt động giao tiếp.
"Hai đứa trẻ" của Thạch Lam
2.2.1. Nguyên tắc người học phải xác định được đích giao tiếp trong dạy
học truyện ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam.
Đićh lànơi cần đi tơí, theo đóđích GT vơí hiǹ h tương nhân vật trong tác
phẩm
Hai đưá
trẻ của Thạch Lam không cuǹ g đićh GT vơí tać
gia,
vàcuñ g
Có thể bạn quan tâm!
-
Đặc Điểm Nhận Thức Của Hs Thpt Trong Quá Trình Học. -
Vị Trítruyện Ngắn “Hai Đưá Trẻ” Của Thạch Lam Trong Chương Triǹ H -
Đinh Hươń G Chung Cho Việc Dạy Học Đọc Hiểu Truyện Ngắn “ Hai Đứa Trẻ ” Của Thạch Lam Theo Líthuyết Vềhoạt Động Giao Tiếp. -
Bươć 3: Tổ Chức Đánh Giá Kết Quả Đoc Hiêủ Văn Ban Bằng Taí Hiêṇ Cać -
Định Hươń G Thiết Kếgiáo Án Thực Nghiệm. -
Đề Tài Vận Dụng Lí Thuyết Về Hoạt Động Giao Tiếp Vào Dạy Học
Xem toàn bộ 136 trang tài liệu này.
không phải làđích GT vơí cać nhân vâṭ tham gia GT khać. GT với hiǹ h tương
nhân vật vàtać
giả làđể hiểu các giátrị của tać
phẩm, còn GT vơí GV vàHS là
để so sánh vàkhẳng đinh kết quả tiếp nhận cua bản thân người hoc.
Thông thươǹ g đićh GT vơí hiǹ h tương trong tać phâm̉ tự sự làsự kiên,̣
tiǹ h tiết coǹ
trong tać
phẩm trữtiǹ h làtiǹ h cam, tâm trạng, cảm xuć
diện mạo
tinh thâǹ
của thơ. Tuy nhiên như phần trên đãtriǹ h bày, Hai đưá
trẻ của Thạch
Lam làtruyện ngắn không cócốt truyện, tác giả không chútrong xây dựng tiǹ h
tiêt́, sự kiện màđi vaò
miêu tả bưć
tranh tâm trạng của nhân vật. Do vậy, GV
câǹ
cóđinh hươń g ngay từđầu đê
HS tránh xác đinh sai đích GT làđi tìm
nhưñ g tiǹ h tiết, sư kiêṇ khi tiêṕ nhâṇ tać phâm.̉ Khi daỵ học đoc hiêủ truyêṇ
ngăń Hai đưá
trẻ của Thạch Lam, GV nên cho HS thâý
rõtiǹ h tiết, sự kiện ở
đây chỉ làphông nền cho những rung động, ước mơ vàkhát khao trong tâm hồn
nhân vật. Thực tếdạy hoc đọc hiểu truyện ngắn Hai đưá trẻ của Thạch Lam
cho thâý
nhiều GV vàHS nhầm tưởng đích GT làtim̀
hiểu vềcuộc sống nghèo
nàn, bếtắc ở một phốhuyện nghèo. Do vậy GV cần hướng cho HS xać đinh
được đićh GT ở đây lànhưñ g rung động sáng trong, tinh tếvànhững suy tư nhân văn của nhân vật toat́ lên từcái nhìn thiên nhiên vàđời sống nghèo nàn, bế tăć. Hiện thực chỉ làđiểm tựa soi chiếu thếgiới tâm tư cua con người.
Đićh GT vơí tać giả làthông qua truyêṇ ngăń Hai đứa trẻ của Thạch
Lam GV giuṕ
HS thấy được tư tưởng, thaí độ, tiǹ h cảm của tać
giả daǹ h cho
các nhân vật, đặc biệt lànhân vật Liên, qua đótìm được được bức thông điệp
mà tać giả muốn gưỉ găḿ tơí baṇ đoc.
Như vậy xać
đinh được đićh vàmục đích GT cuñ g cónghiã
xać
đinh
được cać yêu câù cơ ban̉ vềmuc tiêu daỵ hoc. Đích vàmuc đích GT làcăn cứ
để xây dựng kếhoạch dạy hoc nhằm thực hiện các chuẩn kiến thức kĩnăng theo
yêu câù
của chương triǹ h. Nhiều GV khi dạy học đọc hiểu truyện ngắn
Hai
đưá
trẻ của Thạch Lam không tô
chưć
được cać
hoạt động dạy vàhọc vơí
đuń g nghiã
phải cótrong baì hoc
làdo không xác đinh được mục đích GT này.
Một sốGV khi dạy học đoc hiểu truyện ngắn naỳ
chưa giuṕ
HS thấy được phải
“đôí thoại” vơí ai, đối diện vơí vấn đềgìvàquan trong làsẽthu hoach được gì
qua cać hoaṭ động đo.́ Vìlẽđómàdâñ đêń thưc̣ trang̣ HS cho răng̀ truyêṇ ngăń
Hai đứa trẻ của Thạch Lam không hâṕ dâñ vàkhócam̉ thu.
2.2.2. Nguyên tắc luôn baḿ
sat́ nội dung giao tiếp, cắt nghiã
cać
yếu tốnội
tại vàcać quan hệ cua văn ban truyên.̣
Baḿ sat́ nội dung GT làyêu câù cơ ban̉ vàthường xuyên trong suốt quá
triǹ h dạy học đoc hiểu truyện ngắn Hai đưá trẻ của Thạch Lam noí riêng vàcać
TPVC noí chung. Như ở trên đãtriǹ h baỳ , việc xać đinh đươc̣ đích GT sẽgiuṕ
cho việc lựa chọn chiń h xać Thạch Lam như sau:
nội dung GT trong truyện ngắn
Hai đưá
trẻ của
1. Tâm trạng của chị em Liên trước cảnh vật và con người phố huyện lúc chiều muộn.
2. Tâm trạng của chị em Liên trước cảnh vật và con người phố huyện lúc tối.
3. Tâm trạng của chị em Liên trươć đêm khi đoàn tàu đi qua.
canh vật vàcon ngươì phốhuyện lúc về
Căt́ nghiã
cać yếu tốnôi
tai
cua
văn ban
truyêṇ gôm̀
căt́ nghiã ngôn ngữ
VH, căt́ nghiã hiǹ h tươn
g vàluân
giai
cać thông điêp
cua
tać giả qua tać phâm:
+ Căt́ nghiã
ngôn ngữVH làtim̀
ra nghiã
vàlígiai
ýnghiã
cua
tưǹ g đơn
vị ngôn từtrong hê
thống ngôn ngữcủa tać
phẩm. Cać
đơn vi
ngôn ngữVH
gôm̀
tư,̀ câu, đoạn…Mỗi đơn vi
ngôn ngữbao giờcuñ g chưá
đựng một nội
dung ýnghiã
nhất đinh, không dưǹ g lại
ơ nghiã
đen màcòn cónghiã
boń g,
nghiã
phaí sinh, nghiã
ngoaì lơì…Cać
lơṕ
nghiã
naỳ
do nhàvăn tạo ra với dung
ýnghệ thuật riêng. Như vậy cắt nghiã ngôn ngữlàchỉ ra mối quan hệ giữa ý
nghiã
của hiǹ h tượng lôgíc sự vật vàýnghiã
của hiǹ h tượng thẩm mĩ nghệ
thuật cua đơn vị ngôn ngữđó.
Khi dạy học đọc hiểu truyện ngăń
Hai đưá
trẻ của Thạch Lam, GV
cho HS căt́ nghiã một sốcâu văn, đoaṇ văn hay, tiêu biêủ như: “Chiều, chiêù
rôì. Một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái kêu ran ngoaì đồng ruộng theo giónhẹ đưa vaò ”, “Trơì đãbắt đầu đêm, một đêm mùa hạ êm như nhung
vàthoang qua giómat́. Đường phốvàcác ngõcon chưá đầy bóng tối. Các nhà
đãđoń g cưa
im im
, trừmột vài cua haǹ g coǹ
thưć, nhưng cửa chỉ héra một
khe sań g”.Trong nhưñ g đoạn văn naỳ
GV nên hươń g dẫn các em lam̀
rõdung ý
nghệ thuật của điệp từ“chiều”, các hiǹ h ảnh “ań h sań g” và“boń g tối”, từđó
thâý
được ýnghiã
tư tưởng của tać giả làgi.̀
Căt́ nghiã
ngôn ngữcoǹ
làcắt nghĩa cấu trúc của ngôn ngữ, cắt nghĩa
dung ýnghệ thuật trong sắp xếp hệ thống ngôn ngữcủa nhàvăn. GV cóthể cho
HS căt́ nghiã
cấu truć
của đoạn văn sau:
“Tiêń g trống thu không trên caí choì
canh cua huyêṇ nho; tưǹ g tiênǵ một vang ra để goị buổi chiêu”̀ bằng caćh cho
HS tim̀ ra nghệ thuâṭ săṕ xêṕ cum từở đây.
+ Căt́ nghiã
hiǹ h tượng:
Hiǹ h tượng VH phan
ań h hiện thực một cách
khái quat́ bằng nghệ thuật dưới hình thưć những hiêṇ tương̣ cụ thê,̉ sinh động,
điển hiǹ h giuṕ
ta cóthê
nhận thưć
trực tiếp bằng cảm tiń h. Trươć
một hình
tượng VH, môĩ ngươì đoc lại hiǹ h dung ra một dáng ve
khać
nhau cuǹ g vơí
cách lỉ giải khać nhau. Người tiêṕ nhâṇ không chỉ biêt́ taí hiêṇ hình tương̣ băng̀
trítưởng tượng màcoǹ
phai
hoá thân vào nóđể hiểu vàcảm mới thấy hết được
vẻ đẹp toat́ ra từđó. Chỉ cóđặt mình trong thếGT, đối thoại thìHS mơí cóđiều
kiện bộc lô
vàphat́ triển sư
năng động cua tư
duy trong việc khaḿ
phácảm
nhận hiǹ h tượng vàbaì học TPVC mơí trở nên líthú, hấp dẫn.
Trong truyện ngắn
Hai đưá
trẻ của Thạch Lam, GV câǹ
giuṕ
HS cắt
nghiã đươc̣ hiǹ h tương̣ nhân vâṭ để đối thoaị với hiǹ h tương̣ đó. Nổi lên trong
thiên truyện naỳ
làhiǹ h tượng nhân vật Liên mang nhưñ g net́ khać
biệt so với
cách xây dựng hiǹ h tương nhân vật cua cać nhàvăn khac.́ Thacḥ Lam không
chútrong xây dựng diện mạo, tiń h caćh cho nhân vật trung tâm màchủ yếu đi vào thể giơí nội tâm đầy bíẩn cua nhân vật. Do vậy việc cắt nghĩa hình tượng
nhân vật naỳ
ở đây không phải làđi tim̀
ngoại hiǹ h nhân vật như thếnào, tính
cách nhân vật ra sao, màphải “tim̀
vaò
nội tâm, tìm vào cam
giać” của nhân vật.
Muôń vây,̣ người đoc phaỉ theo sat́ mỗi bươć phat́ triên̉ tâm trang̣ của nhân vâṭ
này qua tưǹ g thơì điểm khác nhau của phốhuyện làlúc chiều muộn, lúc tối, lúc về đêm khi đoàn tàu đi qua.
Việc căt́ nghiã hiǹ h tương nhân vâṭ Liên bên canḥ viêc̣ theo sat́ những
rung động tinh tếtrong tâm hồn thơ trẻ của nhân vật, ngươì đoc cần phải cóvốn hiểu biêt́ vềcon ngươì Thạch Lam để thấy được sự chi phối cua tính cách, quan
điểm, tư tưởng, tiǹ h cam
cua
tać
giả trong việc xây dựng nhân vật (daǹ h tiǹ h
cảm đặc biệt cho trẻ thơ, con ngươì cótâm hồn dễxúc động, sống hướng nội).
+ Luận giai
cać
thông điệp cua tać
giả qua tać
phẩm: Trên cơ sở cać
giá
trị hiện thực vàgiátrị nghệ thuật mànêu ra cać
giátrị tư tưởng của tać
phẩm.
Qua cać giátrị tư tương thâý đươc̣ điêù tać giả muốn nói vơí baṇ đoc làgì. Kêt́
quả của việc luận giải không chỉ nhăm̀ đưa ra nhưñ g nhâṇ đinh khaí quat́ vềgiá
tri
nội dung của tać
phẩm màquan trong làphai
xet́ cać
giátri
đótrong mối
quan hệ vơí mục tiêu baì học, vơí nhu cầu tiếp nhận cua HS. Đólàmột yêu cầu
cótiń h nguyên tắc trong dạy TPVC noí chung vàday
hoc
đọc hiểu truyện ngắn
Hai đưá trẻ của Thạch Lam noí riêng theo líthuyêt́ vềhoaṭ động GT.
Căt́ nghiã
cać
quan hệ của văn bản truyện: Như ở trên đãtriǹ h baỳ ,
TPVC vôń
làphương tiện GT đa chiều, do vậy khi dạy học
đọc hiểu
truyện
ngăń Hai đưá
trẻ của Thạch Lam, GV phai
xây dựng được cać
quan hệ GT:
Thông qua văn bản truyện, HS hiểu được phâǹ
naò
tư tưởng, tiǹ h cảm, quan
điểm…cua nhàvăn Thạch Lam, cuñ g thông qua văn bản truyện, HS hiểu được mọi ngươì vàcuộc sống xung quanh. Văn bản truyện chiń h làcầu nối giữa HS vơí nhàvăn, giữa HS vơí hiện thực.
2.2.3. Nguyên tắc tôn trọng sự trao đổi, đối thoại, thảo luận đa chiêù HS khi tiếp nhận truyện ngắn “Hai đứa trẻ” cua Thạch Lam.
của
Tác phẩm văn học lơń
naò
cuñ g làtać
phẩm văn hoc cóvấn đề. Hai đưá
trẻ của Thạch Lam đặt ra cho ngươì đoc cać vâń đềvềnhân sinh, quan niêṃ
sôń g, do vậy GV cần đưa ra nhưñ g tiǹ h huống, câu hoi cóvâń đềnêu lên để HS
trao đổi. Thông qua nhưñ g giờhoc
như
vậy HS códịp được bộc lô
sư cảm
nhận của miǹ h. VàGV cuñ g cócơ hội để nắm được trình độ tiếp nhận cua HS vơí nhưñ g mặt mạnh vàmặt yếu cần điều chinh, biểu dương, phát huy. Không khígiờhọc thật sự dân chủ khi mỗi HS làmột chủ thể chứkhông phải làmột
thực thể thụ động, cać
em được phat́ triển vềvăn hoc, hoaǹ
thiện vềnhân cách,
trau dôì khả năng GT. GV không nhưñ g phải nắm vững tać phâm̉ màcòn phaỉ
dự đoán nhưñ g tiǹ h huống nảy sinh trong sự tiếp nhận cua HS. GV không chỉ
thuyêt́ triǹ h màcoǹ
phai
biết tổ chức cho HS tham gia vaò
cuộc đối thoại sao
cho cótrật tự, lôgíc màvẫn đảm bảo không khítự do tư tưởng, không khícởi mở của một giờvăn.
Giờvăn đôí thoai
chỉ cóthể tiêń
haǹ h khi GV đãphat́ hiện vàđặt đươc̣
nhưñ g vâń
đềcótiǹ h huôń g vưà
không thoát li tác phẩm vừa phùhợp với sự tiếp
nhận của HS, lại phải đảm bảo thơì gian cho pheṕ cuả môṭ tiết hoc̣ chỉ có45 phú.t
GV vân
dụng đôí thoại để giờdạy học văn tạo đươc
không khícảm xuć, sự đôǹ g
cảm, giao cam
, sự cộng hươn
g cam
xuć
giưã
nhàvăn, GV vàHS. HS tròchuyện
vơí nhàvăn thông qua tać
phẩm. GV làngươì hươń g dâñ , tổ chưć
cho cuộc đối
thoại thật sự tự nhiên, biǹ h đẳng, lôi cuôń
lay động đươc
tưǹ g HS trong lơṕ .
Như vậy trong quátriǹ h GT vơí tać phẩm văn học, GT vơí tać giả, HS phải
tự đôí thoaị , GT vơí chiń h miǹ h, sẽhươń g đêń đôí thoaị với nhau, đôí thoaị với
GV để cókêt́ quả tôt́ nhât́, bổ sung kiêń
thưć, hoaǹ
thiện nhân caćh của bản thân.
Khi day
hoc
đọc hiểu truyện ngăń
Hai đưá
trẻ của Thạch Lam, GV nên khuyêń
khićh HS đặt câu hỏi ngươc cho GV để taọ không khíđối thoaị trong giờhoc.̣
2.3. Đềxuât́ quy trình dạy học đọc hiểu truyện ngắn “Hai đứa trẻ” theo
líthuyết vềhoat động giao tiêp.́
2.3.1. Bươć 1: Giáo viên hướng dẫn HS tự đọc tác phẩm và xây dựng các
quan hệ giao tiếp.
Vơí tać
phẩm (Nội dung GT): GV ngươì bắc cầu nối giưã
văn bản và
HS, phải tạo điêù kiêṇ cho HS tự liñ h hội văn ban̉ văn chương môṭ cach́ tićh
cực, sań g tạo để các em cómột quan điểm riêng, hành động riêng trong việc tiếp
xuć
sáng tạo vơí nghệ thuật, lam̀
phat́ triển năng lực hiǹ h dung, tưởng tượng,
so sań h thông qua một loạt cać
phương phaṕ
vàbiện pháp nhằm tổ chức điều
khiển, xây dựng cać
quan hệ GT vơí chủ thể GT trong tać
phẩm.
GV hươń g dẫn HS tư
đọc tać
phẩm, công việc này được các em thực
hiện chủ yêú ở nha.̀ Ở khâu nay,̀ GV yêu câù HS chuân̉ bị cać câu hoi căn cứ
vào mục tiêu baì học, một sốcâu hoi trong phần hướng dẫn bài học truyện ngắn
Hai đưá trẻ của Thạch Lam như sau:
Đọc diêñ
cam
tać
phẩm, hiǹ h dung mạch tâm trang cua nhân vật hai chị
em Liên trong tać phâ .
Tać
phâ
được viết theo thể loai tự sự, nhưng it́ tiǹ h tiết, sự kiện màchủ
yêú
làtâm trang, cam
xuć
cua
nhân vật, em haỹ
tim̀
nhưñ g chi tiết, hình anh thể
hiện điêù đó?
Nhân vât
trung tâm trong truyên
ngăń
làbiêu
tươn
g cho “tińh caćh vàtâm
hôǹ An Nam”, em cam
nhân
đươc
gìkhi tiêṕ cân
vơí hiǹ h tươn
g nghệ thuât
âý?
Rõraǹ g đọc làcon đường duy nhất để tiếp xúc vơí tać phâm.̉ Nhưng HS
đọc tać
phẩm không phải để giải trímàđể hiểu, trươć
hết làđể hiểu ngôn ngữ
vàhiǹ h tượng, sau đólàhiểu tư tưởng nghệ thuật cua nhàvăn. Trong yêu cầu
tiêṕ
nhận truyện ngắn
Hai đưá
trẻ của Thạch Lam phai
xać
đinh rõGT vơí
hiǹ h tượng nhân vật naò , đích cần đạt đến làgi.̀ Muốn vậy, GV phải hướng dẫn
HS nhận diện đôí tượng GT (nhân vật), vấn đềGT (nội dung) qua cać câu hoi
yêu câù chuân̉ bị baì. Đây chiń h lànhững câu hoi giúp HS cóđinh hươnǵ khi
tiêṕ
xuć
vơí tać
phẩm vàtạo tâm thếbước đầu hoc văn. Vìvậy, sốlượng câu
hỏi không câǹ phẩm.
nhiều, cuñ g không cần HS phân tićh quásâu vào nội dung tác
Vơí nhàvăn (ngươì noí / viêt́): thông qua hoat đông̣ đoc̣ vàxây dưng̣ các
quan hệ GT vơí tać
phẩm ở trên, GV sẽtiêṕ
tục hươń g dâñ
HS xây dựng môí
quan hệ GT vơí nhàvăn băǹ g caćh đặt câu hỏi trong phâǹ sau:
chuẩn bị ở nhànhư
Trong tiê luận “Theo doǹ g” nhàvăn Thạch Lam cóviêt:́ “Văn chương
giuṕ
ta lam̀
ngươì một cách toaǹ
diện hơn, vìthương thưć
văn chương tâm
hôǹ
ta được reǹ
luyện thaǹ h một sợi dây, sẵn sàng rung động trước moi vẻ đẹp
cu vũtrụ, trươć
mọi caí cao quýcua
cuộc đời”, em cósuy nghĩgìvềtiếng
loǹ g cua
tać
giả khi học truyện ngắn này?
Cuñ g từhoat
động naỳ , HS sẽcóhưń g thúđi sâu tim̀
hiểu cać
vấn đềkhác
ngoaì hệ thôń g câu hoi đinḥ hướng để cóthể nêu ra những đánh giá, những suy
nghĩcóthể không đôǹ g nhât́ vơí GV hoặc tać giả, hoặc cóthể đôí lập vơí tác giả.
Vơí nhưñ g ngươì khać (GV, gia điǹ h, baṇ be)̀: để xây dưng̣ mối quan
hệ GT giưã
HS vơí moi
ngươì xung quanh thông qua tać
phẩm, GV cóthể goi
HS đọc diêñ
cảm một sốđoạn tiêu biểu ngay trên lơṕ , cho cać
em phat́ biểu suy
nghĩcảm nhận ban đầu vơí thầy cô, bạn bèvàgia đình khi đoc truyện ngắn Hai
đưá trẻ của Thạch Lam. Biết lănǵ nghe, chia sẻ vàyêu thương mọi người xung
quanh như nhân vật Liên, luôn sôń g vơí nhưñ g khat́ khao vàmơ ươć
nuôi dươñ g niềm tin vàhi vong vào một cuộc sống tốt đẹp hơn.
vàbiết
2.3.2. Bươć 2: Tổ chức cho HS trao đổi, thảo luận về những vấn đề nảy
sinh trong quá trình tiếp nhận tác phẩm.
2.3.2.1 Xać giao tiếp.
đinh nội dung giao tiếp vàhươń g dẫn HS phân tích các nội dung
Nội dung GT bao giờcuñ g chưá đưng̣ cać thông tin nhăm̀ phat́ triên̉
nhận thưć
vàreǹ
luyện các kĩnăng học tập cua HS, là“tâm điểm” cua tiến trình
dạy học. Đólàcać
vấn đềhiện thực tư
tưởng được phản ánh, thươǹ g được
biểu hiện băǹ g cać dâú hiêụ khać lạ trong văn ban.̉ Khi daỵ học truyêṇ ngăń Hai
đưá
trẻ của Thạch Lam đa phâǹ
GV đều cho HS xać
đinh sai nội dung GT là
bưć
tranh phốhuyện luć
chiều đến, vào đêm vàvềkhuya. Tuy nhiên nội dung
GT màThạch Lam muốn noí đến ơ
đây làbưć
tranh tâm trạng của nhân vật
Liên nơi phốhuyện lúc chiều đến, vềđêm vàvào khuya khi cótoàn tàu đi qua.
+ Muôń xać đinh đúng nôị dung GT, GV câǹ cho HS năḿ đươc̣ một số
đặc trưng thê
loại của tać
phẩm.
Hai đưá
trẻ của Thạch Lam thuộc loại
“truyện ngắn tâm tình” (truyện ngắn không thể tóm tắt bằng các tình tiết
giống như
các truyện ngắn tự
sự khác. Tác giả
chỉ
ghi lại những nét tâm
trạng của nhân vật trữ tình khi tiếp xúc với cảnh vật và con người. Đây là một nét sáng tạo độc đáo của Thạch Lam khi viết truyện ngắn vì thể loại này
là sự pha trộn đặc điểm của cả thơ và văn xuôi). Từđóđưa ra caćh xać nội dung GT ở đây la:̀
đinh
1. Tâm trạng của chị em Liên trước cảnh vật và con người phố huyện lúc chiều muộn.
2. Tâm trạng của chị em Liên trước cảnh vật và con người phố huyện lúc
tối.
3. Tâm trạng của chị em Liên khi đoàn tàu đi qua.
Điểm cần lưu ýở đây nưã
làGV giuṕ
HS lưa
chon
nội dung GT không
chỉ căn cứvào cái cụ thể hay cái khái quát màquan trong nhất làphải thấy được