Mở Rộng Loại Hình, Phạm Vi Kiểm Toán

Dưới đây là các bước xây dựng chương trình kiểm toán:

Thứ nhất, tìm hiểu các quy trình kinh doanh của lĩnh vực được kiểm toán.

Thứ hai, tìm hiểu HTKSNB áp dụng trong đơn vị (ví dụ như quy định, chính sách, các quy trình nghiệp vụ vv...).

Thứ ba, liệt kê các vấn đề ảnh hưởng đến mức độ rủi ro (các rủi ro đã thực sự xảy ra và cả rủi ro có khả năng xảy ra) tại đơn vị được kiểm toán.

Thứ tư, xác định sự tồn tại của HTKSNB và tác dụng của nó trong việc hạn chế / thu hẹp các rủi ro.

Thứ năm, xác định mức độ hiệu lực của HTKSNB. Xác định các rủi ro không có các quy trình kiểm soát hiệu quả và được đưa vào mục tiêu kiểm toán chính. Chương trình kiểm toán sẽ tập trung vào các mục tiêu kiểm toán chính. Chương trình kiểm toán có thể được xây dựng để kết hợp nhiều nội dung kiểm toán: kiểm toán đánh giá hiệu quả của kiểm soát nội bộ và kiểm toán thông tin tài chính.

Để có thể xây dựng chương trình kiểm toán phù hợp, điều quan trọng là các KTVNB cần hiểu rõ quy trình kinh doanh, các rủi ro và các quy trình kiểm soát nội bộ của bộ phận/phòng kinh doanh cần kiểm toán. Do vậy, họ cần đọc và hiểu các chính sách và những thủ tục nghiệp vụ trước khi thực hiện kiểm toán tại đơn vị. Đối với các CTTC là các đơn vị kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng, các hoạt động kinh doanh mang tính đặc thù, việc hiểu rõ các qui trình nghiệp vụ là càng cần thiết.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 260 trang tài liệu này.

Các nội dung khác của việc lập kế hoạch cuộc kiểm toán bao gồm việc xác định thời gian, lịch trình và nhân sự cho cuộc kiểm toán, xem xét sự cần thiết sử dụng các phần mềm trợ giúp kiểm toán …

Giai đoạn 2: Thực hiện kiểm toán nội bộ Thứ nhất, thực hiện các thủ tục kiểm toán

Khâu này bao gồm việc thực hiện các thủ tục và các bước kiểm toán đã được thể hiện trong kế hoạch kiểm toán. Mục tiêu của giai đoạn này là tiến hành các cuộc kiểm toán theo như dự kiến trong kế hoạch chi tiết nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động của các qui trình kiểm soát và xác định các vấn đề cần cải tiến, và thực hiện các thủ tục kiểm tra,

phân tích chi tiết.

Các chứng cứ đầy đủ cần được thu thập thông qua việc thực hiện hoạt động thanh tra, quan sát thực tế, điều tra và xác nhận thông tin để đảm bảo kết quả đánh giá kiểm toán được xây dựng có cơ sở.

Chọn lựa đúng các giao dịch hay số dư cần kiểm tra và quan trọng hơn nữa là kiểm tra chi tiết bao nhiêu giao dịch cũng như số dư luôn luôn là một vấn đề của các KTV. Việc kiểm tra chi tiết được hiểu là cán bộ KTNB thực hiện các hoạt động kiểm tra các giao dịch và số dư trên sổ sách. Việc quyết định số lượng các giao dịch hay số dư cần kiểm tra được cán bộ KTNB quyết định ngay khi lên kế hoạch kiểm tra chi tiết sau khi cân nhắc về mức độ đảm bảo cần có từ việc kiểm tra.

Về việc vận dụng các phương pháp kỹ thuật kiểm toán

Về phương pháp kiểm toán: cần sử dụng kết hợp kiểm toán chứng từ với kiểm toán ngoài chứng từ. Hiện nay, KTNB sử dụng chủ yếu là các phương pháp tiến hành kiểm toán chứng từ mà chưa sử dụng các phương pháp kiểm toán ngoài chứng từ. Kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán chủ yếu được sử dụng là kiểm tra tài liệu, đối chiếu xác minh các chứng từ. Để nâng cao mức độ chuyên nghiệp và hiệu quả kiểm toán, KTNB các CTTC cần thay đổi tư duy làm việc theo phương thức “rà soát nhiều hồ sơ” và cần xây dựng những phương pháp thực hiện có tính hệ thống hơn, KTVNB cần áp dụng kết hợp hợp các phương pháp phân tích, kiểm tra tài liệu với quan sát, phỏng vấn, xác nhận... xuyên suốt trong quá trình kiểm toán. Ví dụ áp dụng phương pháp phân tích thông tin cần được sử dụng khi tìm hiểu về cơ cấu tổ chức, cơ chế phân cấp ủy quyền, cơ chế kiểm tra kiểm soát trong qui trình tín dụng để đánh giá tính minh bạch, sự phân tách trách nhiệm trong qui trình, hoặc phân tích sự biến động trong các số liệu về thu nhập lãi, chi phí lãi, lợi nhuận, kết quả hoạt động kinh doanh, so sánh giữa số liệu thực tế và kế hoạch trong quá trình kiểm toán. KTV có thể so sánh nguồn lực hiện có của đơn vị (nhân viên: số lượng, kinh nghiệm và kỹ năng làm việc, trình độ chuyên môn; lãnh đạo: năng lực và khả năng quản lý; mạng lưới...) và so sánh với tình hình địa bàn, thị trường hoạt động (khó khăn, thuận lợi...) để đánh giá các mục tiêu kế hoạch có khả thi, an toàn và hiệu quả hay không; đánh giá các biến động bất thường trong hoạt động của đơn vị và tìm hiểu nguyên nhân để xác định các yếu tố rủi ro... Việc thực hiện các kỹ thuật phân

tích là rất quan trọng khi KTNB thực hiện kiểm toán hoạt động đánh giá tính hiệu quả của các nghiệp vụ.

Về kỹ thuật chọn mẫu: KTNB cần áp dụng kết hợp các phương pháp chọn mẫu thống kê và phi thống kê trong quá trình kiểm toán. Theo kết quả khảo sát, cách thức chọn mẫu chủ yếu của KTNB tại các CTTC là chọn những khoản mục nghiệp vụ có dấu hiệu sai phạm trong các niên độ trước, chọn theo kinh nghiệm của KTV. Các công ty đều chưa xây dựng được các phương pháp chọn mẫu một cách hệ thống. Cách thức chọn mẫu như vậy có thể khiến cho KTV không nhận diện được các sai phạm trọng yếu xảy ra trong hoạt động của đơn vị. Vì vậy, KTNB cần xây dựng và áp dụng các phương pháp chọn mẫu thống kê và phi thống kê khi lựa chọn phần tử để tiến hành kiểm toán. Việc áp dụng các phương pháp chọn mẫu có thể khác nhau phụ thuộc vào đối tượng kiểm toán. Ví dụ khi kiểm toán HTKSNB, KTV có thể không cần quan tâm đến độ lớn của các giao dịch, vì vậy mẫu chọn không phụ thuộc vào giá trị của giao dịch. Tuy nhiên khi kiểm toán tài chính, KTV chú trọng nhiều hơn tới tính trọng yếu của thông tin, do vậy có thể thực hiện các phương pháp chọn mẫu theo đơn vị tiền tệ...

Áp dụng các kỹ thuật kiểm toán có sự trợ giúp của máy tính (CAATs): hiện tại, KTNB tại các CTTC chưa áp dụng CAATs trong quá trình kiểm toán. Một trong những lý do là qui mô, số lượng các giao dịch của phần lớn các CTTC chưa thực sự lớn. Tuy nhiên, khi qui mô hoạt động của các CTTC gia tăng trong tương lai, KTNB có thể xem xét việc sử dụng các kỹ thuật kiểm toán CAATs. Việc áp dụng các kỹ thuật này có thể giúp việc kiểm toán được thực hiện một cách hiệu quả, tạo điều kiện cho việc tổng hợp và báo cáo kết quả kiểm toán.

Thứ hai, ghi chép hồ sơ kiểm toán

Trong quá trình kiểm toán, các KTVNB cần tiến hành ghi chép một cách đầy đủ, hợp lý các công việc của họ vào giấy tờ làm việc. Các phát hiện trong quá trình kiểm toán cần được ghi chép một cách kịp thời với các bằng chứng đi kèm. Các phát hiện trong quá trình kiểm toán có thể là: các thủ tục kiểm soát chưa đầy đủ, chưa phù hợp; việc thực hiện các thủ tục kiểm soát không đúng đắn; điểm yếu của các qui trình quản lý rủi ro, kiểm soát và quản trị. Những vấn đề được phát hiện cần được ghi chép lại trong tài liệu làm việc và thảo luận trực tiếp với đơn vị được kiểm toán. Sau đó, KTVNB cần

làm việc với đơn vị được kiểm toán để tìm ra phương hướng giải quyết.

Trưởng nhóm kiểm toán cần đảm bảo các KTVNB được giám sát một cách thích hợp trong quá trình thực hiện kiểm toán tại đơn vị. Mục tiêu của việc giám sát này là nhằm đảm bảo thực hiện đúng theo kế hoạch kiểm toán đã đề ra.

KTVNB cần có chi tiết tham chiếu rõ ràng những vấn đề ghi nhận với tài liệu làm việc để tạo thuận lợi cho việc dẫn chứng những bằng chứng hỗ trợ cho những kết luận của kiểm toán.

Trong quá trình làm việc tại hiện trường, các KTVNB nên sơ thảo một bản báo cáo bao gồm tất cả các vấn đề được ghi nhận. KTVNB cần thảo luận những phát hiện này với đơn vị được kiểm toán liên quan để làm rõ và thống nhất ý kiến.

Trước khi hoàn thành công việc kiểm toán, trưởng đoàn kiểm toán phải tổ chức một cuộc họp nội bộ với tất cả các thành viên đoàn kiểm toán để thảo luận và nhất trí về các vấn đề được phát hiện, đánh giá kết quả kiểm toán và trên cơ sở đó lập báo cáo kiểm toán. Trưởng đoàn kiểm toán sau đó lên danh sách chính thức về các vấn đề được phát hiện để thảo luận chính thức và thống nhất với ban quản lý của đơn vị được kiểm toán trong cuộc họp tổng kết.

Trong cuộc họp tổng kết, trưởng đoàn kiểm toán sẽ xác nhận các vấn đề về kinh doanh, rủi ro, các thủ tục kiểm soát nội bộ có thể giảm rủi ro với ban quản lý của đơn vị được kiểm toán. Mục đích của việc tổ chức cuộc họp tổng kết là:

- Trình bày toàn bộ các vấn đề phát hiện cũng như đưa ra đề xuất thích hợp (bằng miệng hoặc văn bản) tới ban quản lý của đơn vị được kiểm toán, sau đó được đưa vào báo cáo kiểm toán.

- Xác định các nội dung không nhất trí giữa đoàn KTNB và đơn vị được kiểm toán, ví dụ như diễn giải và ảnh hưởng của các vấn đề được phát hiện.

- Giải pháp, nếu có thể, cho sự không nhất trí ở trên

Sau buổi họp kết thúc kiểm toán, nhóm KTNB cần có một cuộc họp nội bộ khác để những thành viên trong nhóm trao đổi về những điểm mạnh, điểm yếu qua quá trình làm việc vừa rồi, và những kế hoạch khắc phục trong những lần kiểm toán sau.

Giai đoạn 3: Kết thúc kiểm toán và lập báo cáo kết quả kiểm toán

Trong giai đoạn này, trưởng đoàn kiểm toán thông báo kết quả KTNB dưới hình thức báo cáo KTNB. Báo cáo KTNB cần bao gồm các nội dung sau: thông tin khái quát và tóm tắt; mục tiêu của cuộc kiểm toán; phạm vi kiểm toán; kết quả kiểm toán. Trong đó quan trọng nhất là kết quả kiểm toán. Kết quả kiểm toán bao gồm các vấn đề ghi nhận, kết luận kiểm toán, ý kiến, kiến nghị và kế hoạch hành động. Các vấn đề ghi nhận từ quá trình kiểm toán là cơ sở cho các kết luận và kiến nghị của KTNB. Ghi nhận và kiến nghị kiểm toán thường đi kèm với việc so sánh giữa thực tế thực hiện với thông lệ tiên tiến nhất. Hiện nay khi lập báo cáo KTNB, KTVNB tại các CTTC chủ yếu liệt kê các sai phạm được phát hiện, mà chưa chú trọng phân tích nguyên nhân của sai phạm và các thông lệ tiên tiến đối với qui trình nghiệp vụ.

Do vậy, khi lập báo cáo KTNB, KTVNB cần làm rõ các yếu tố sau:

 Tiêu chí đánh giá: là các chuẩn mực, thước đo, hoặc kỳ vọng để đánh giá (các thông lệ tiên tiến nhất).

 Thực tế: là các bằng chứng thực tế mà KTNB ghi nhận trong quá trình kiểm

toán.

 Nguyên nhân: Nguyên nhân của sự khác biệt giữa tiêu chí đánh giá và thực tế

(tại sao có sự khác biệt đó).

 Ảnh hưởng: Rủi ro và/hoặc các khó khăn khác do thực tế chưa phù hợp với các tiêu chí (ảnh hưởng của sự khác biệt). Khi xác định mức độ rủi ro KTNB cần xem xét những ảnh hưởng có thể có của các vấn đề ghi nhận và các khuyến nghị của mình đối với hoạt động kinh doanh và các BCTC của đơn vị.

Các vấn đề ghi nhận và kiến nghị có thể bao gồm những thành tựu của đơn vị, các vấn đề liên quan, và thông tin hỗ trợ nếu các thông tin này chưa được trình bày trong các phần khác.

Kết luận và ý kiến là những đánh giá về ảnh hưởng của các vấn đề ghi nhận và ý kiến đối với các hoạt động được rà soát. Kết luận kiểm toán cần được xác định cụ thể. Kết luận có thể cho toàn bộ phạm vi kiểm toán hoặc của từng lĩnh vực cụ thể. Kết luận có thể bao gồm việc liệu mục tiêu hoạt động có phù hợp với hoạt động và mục tiêu của

tổ chức, liệu đơn vị có đạt được mục tiêu và liệu các hoạt động được rà soát có được thực hiện theo đúng dự kiến. Ý kiến kiểm toán có thể bao gồm đánh giá tổng quan về công tác kiểm soát hoặc về lĩnh vực được rà soát, hoặc có thể chỉ về một số công tác kiểm soát, hay các lĩnh vực kiểm toán nhất định.

Kiến nghị được đưa ra dựa trên các vấn đề ghi nhận và kết luận, yêu cầu khắc phục và cải thiện các vấn đề đó. Kiến nghị có thể đề xuất phương pháp khắc phục hoặc biện pháp tăng cường hoạt động cũng như những hướng dẫn cho ban lãnh đạo đơn vị đạt được kết quả mong muốn. Kiến nghị đưa ra có thể cho các vấn đề tổng quan hoặc cho các vấn đề cụ thể. Ví dụ trong một số trường hợp, kiến nghị có thể gợi ý các hành động chung và đề xuất các hoạt động triển khai cụ thể. Trong các trường hợp khác, kiến nghị chỉ đề xuất tiến hành điều tra hoặc nghiên cứu thêm.

Báo cáo KTNB cần nêu lên các hoạt động cải tiến đã được đơn vị thực hiện. Báo cáo KTNB cũng nên đề cập tới những thành tựu của đơn vị, những tiến bộ đạt được kể từ đợt kiểm toán trước, hoặc thiết lập hoạt động kiểm soát chặt chẽ hơn.

Báo cáo KTNB cần trình bày ý kiến của đơn vị về các kết luận, ý kiến, và kiến nghị của KTV. Trong trường hợp KTNB và đơn vị không thống nhất về kết quả kiểm toán, báo cáo KTNB có thể trình bày tình trạng và nguyên nhân của sự bất đồng. Ý kiến phản hồi của đơn vị được kiểm toán có thể được trình bày trong phần chính hoặc phần phụ lục của báo cáo KTNB.

Để nâng cao ý nghĩa của báo cáo kiểm toán, KTVNB có thể phân loại các vấn đề ghi nhận của kiểm toán dựa theo mức độ rủi ro của các vấn đề đó đối với hoạt động của đơn vị (theo các mức độ rủi ro cao, trung bình hoặc thấp). Ưu điểm của việc phân loại các vấn đề ghi nhận là:

Đối với các cán bộ lãnh đạo các bộ phận kinh doanh: đánh giá quy mô và tính cấp thiết của việc lập các kế hoạch hành động.

Đối với bộ phận KTNB: xác định được vấn đề nào cần phải tiếp tục được theo dõi và giải quyết trong thời gian sắp tới.

Giai đoạn 4: Theo dõi việc thực hiện kiến nghị kiểm toán

Theo dõi việc thực hiện kiến nghị của KTNB là giai đoạn cuối của một qui trình

KTNB nhằm đảm bảo kết quả kiểm toán được sử dụng để cải tiến hoạt động quản lý tại các CTTC.

KTNB có thể thực hiện qui trình kiểm tra việc thực hiện kiến nghị theo trình tự sau:

Thứ nhất, kiểm tra thời hạn, nội dung báo cáo của đơn vị được kiểm toán về tình hình và kết quả thực hiện kiến nghị của đoàn KTNB. KTNB cần xem xét nội dung điều chỉnh có phù hợp với nội dung kiến nghị của đoàn kiểm toán không.

Thứ hai, kiểm tra thực tế về thời gian, nội dung kết quả những công việc mà đơn vị được kiểm toán đã thực hiện theo các kiến nghị của đoàn kiểm toán. KTVNB tiến hành thu thập các bằng chứng về việc đơn vị được kiểm toán đã thực hiện kiến nghị của đoàn kiểm toán. KTV cần lập biên bản về kết quả kiểm tra việc thực hiện kiến nghị tại đơn vị được kiểm toán. Trong trường hợp đối tượng kiểm toán không đưa ra các biện pháp chỉnh sửa thì KTNB phải yêu cầu làm rõ và báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét quyết định.

Thư ba, dựa trên kết quả kiểm tra, KTNB báo cáo kết quả thực hiện kiến nghị cho HĐQT, BKS, TGĐ. Trong báo cáo này, KTNB phải báo cáo về kết quả thực hiện kiến nghị, nêu những tồn tại mà đơn vị kiểm toán chưa thực hiện, phân tích nguyên nhân và kiến nghị với ban lãnh đạo công ty biện pháp xử lý.

3.2.4. Mở rộng loại hình, phạm vi kiểm toán

Mở rộng loại hình và phạm vi kiểm toán cũng là một vấn đề cần quan tâm của của KTNB tại các CTTC. Theo kết quả khảo sát, KTNB tại các CTTC chủ yếu thực hiện kiểm toán tuân thủ kết hợp với kiểm toán tài chính. Để đảm bảo chức năng là công cụ quản lý hữu hiệu, KTNB cần chú trọng mở rộng loại hình và phạm vi kiểm toán, đặc biệt là kiểm toán hoạt động và kiểm toán báo cáo kế toán quản trị.

Đối với kiểm toán hoạt động, ngoài nội dung kiểm toán hoạt động đánh giá hiệu quả của các qui trình kiểm soát trên cơ sở định hướng rủi ro như đã trình bày ở Mục 3.2.2, KTNB cần mở rộng kiểm toán đánh giá hiệu quả các hoạt động quản lý, kiểm tra việc sử dụng, phân phối và sử dụng một cách tiết kiệm và có hiệu quả các nguồn lực của tổ chức, kiểm tra tính hiệu quả của hoạt động sản xuất kinh doanh, phân phối và sử dụng thu nhập, bảo toàn và phát triển nguồn vốn. KTNB có thể thực hiện kiểm toán hoạt động

một số nội dung như:

Thứ nhất, kiểm toán chiến lược dài hạn và mục tiêu ngắn hạn của tổ chức và các đơn vị kinh doanh. Các chiến lược và mục tiêu quyết định các hoạt động của tổ chức. Do đó, đây chính là những rủi ro lớn nhất vì nếu mục tiêu đưa ra không hợp lý sẽ ảnh hưởng đến hoạt động của toàn bộ tổ chức. Do vậy, KTNB cần đánh giá sự phù hợp của các mục tiêu và chiến lược mà ban lãnh đạo công ty và các phòng ban nghiệp vụ đề ra. Để làm được việc này, KTVNB cần có hiểu biết sâu sắc về hoạt động của công ty và sự phát triển của ngành, khả năng phân tích và tổng hợp thông tin. Các tiêu chí để đánh giá sự phù hợp của các mục tiêu thường được gói gọn trong các chữ SMART: S – specific – cụ thể, M – measurable – có thể đo lường, A – achievable/accepted/agreed – có thể thực hiện, được chấp nhận, được thống nhất, R – relevant – phù hợp với mục đích chung của tổ chức, T – time-limited – có giới hạn về thời gian thực hiện. Ví dụ, nếu mục tiêu đặt ra là “Nâng cao chất lượng tín dụng”, thì đây chưa phải là mục tiêu tốt, vì chưa thể hiện rõ “chất lượng tín dụng” là gì, hay làm thế nào để biết được chất lượng tín dụng đã được nâng cao hay chưa. Mục tiêu sẽ có thể ý nghĩa hơn nếu được xác định rõ ràng, ví dụ “Giảm tỷ lệ nợ xấu xuống 0.5% so với năm ngoái”. Khi đánh giá các chiến lược, mục tiêu, KTNB cần xem xét các yếu tố môi trường kinh tế vĩ mô, đánh giá thông tin về tình hình thị trường, các đối thủ cạnh tranh để đánh giá mức độ phù hợp của các mục tiêu của công ty.

Ví dụ khi thực hiện kiểm toán chiến lược huy động vốn của CTTC, KTNB cần đánh giá một số vấn đề như các chỉ tiêu huy động vốn có được xác định rõ ràng, cụ thể; công tác lập kế hoạch nguồn vốn có cơ sở thực tiễn và phù hợp với tình hình thị trường trên cơ sở so sánh kế hoạch với kết quả thực hiện các kỳ trước và biến động của nền kinh tế; chiến lược huy động vốn có phù hợp với các mục tiêu chung của công ty; kế hoạch nguồn vốn có đáp ứng nhu cầu về vốn ngắn, trung, dài hạn và theo từng loại tiền không; kế hoạch nguồn vốn có tỷ trọng hợp lý giữa vốn đi vay, vốn tiền gửi; việc nghiên cứu, xây dựng các sản phẩm huy động vốn mới của CTTC có hiệu quả, hợp lý không thông qua xem xét tiềm năng, nhu cầu của thị trường về sản phẩm huy động vốn mới, tính cạnh tranh của sản phẩm; đánh giá cơ chế quản lý và điều hoà vốn của công ty xem việc áp dụng các mức lãi suất điều hoà vốn có hợp lý, có khuyến khích các chi nhánh tự huy động để đảm bảo nhu cầu sử dụng vốn của mình.