ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------
VŨ THỊ NGỌC
TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU Ở HƯNG YÊN HIỆN NAY (QUA KHẢO CỨU MỘT SỐ CƠ SỞ THỜ TỰ)
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC TRIẾT HỌC
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
Có thể bạn quan tâm!
-
Tín ngưỡng thờ Mẫu ở Hưng Yên hiện nay Qua khảo cứu một số cơ sở thờ tự - 2 -
Khái Quát Về Các Hình Thức Tín Ngưỡng -
Nguồn Gốc Hình Thành Tín Ngưỡng Thờ Mẫu
Xem toàn bộ 118 trang tài liệu này.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------
VŨ THỊ NGỌC
TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU Ở HƯNG YÊN HIỆN NAY (QUA KHẢO CỨU MỘT SỐ CƠ SỞ THỜ TỰ)
Chuyên ngành : Triết học Mã số : 60 22 03 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC TRIẾT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Quang Hưng
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS. TS. Nguyễn Quang Hưng.
Các tài liệu, số liệu sử dụng trong luận văn đều trung thực, đảm bảo tính khách quan, khoa học.
Hà Nội, ngày 01 tháng 11 năm 2015
Tác giả luận văn
Vũ Thị Ngọc
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU 1
NỘI DUNG 8
Chương 1: KHÁI LƯỢC VỀ TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU 8
1.1. Khái niệm và các hình thức tín ngưỡng8
1.1.1. Khái niệm tín ngưỡng 8
1.1.2. Khái quát về các hình thức tín ngưỡng 12
1.2. Khái quát về tín ngưỡng thờ Mẫu20
1.2.1. Khái niệm tín ngưỡng thờ Mẫu 20
1.2.2. Nguồn gốc hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu 22
Tiểu kết chương 1 26
Chương 2: THỰC TRẠNG TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU Ở HƯNG YÊN HIỆN NAY QUA KHẢO CỨU MỘT SỐ CƠ SỞ THỜ TỰ 28
2.1. Vài nét về tỉnh Hưng Yên 28
2.2. Cơ sở thờ tự và đối tượng thờ cúng 30
2.2.1. Cơ sở thờ tự 30
2.2.2. Đối tượng thờ cúng 40
2.3. Chủ thể và thời gian thờ cúng 48
2.3.1. Chủ thể thờ cúng 48
2.3.2. Thời gian thờ cúng 49
2.4. Nghi lễ thờ cúng và hoạt động lễ hội 50
2.4.1. Nghi lễ thờ cúng 50
2.4.2. Hoạt động lễ hội 55
Tiểu kết chương 2 67
Chương 3: NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU Ở HƯNG YÊN HIỆN NAY VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP 69
3.1. Nhận định và những vấn đề đặt ra trong tín ngưỡng thờ Mẫu ở Hưng Yên hiện nay 69
3.1.1. Nhận định về thực trạng tín ngưỡng thờ Mẫu 69
3.1.2. Những vấn đề đặt ra trong tín ngưỡng thờ Mẫu 72
3.2. Một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống trong tín ngưỡng thờ Mẫu ở Hưng Yên hiện nay 75
3.2.1. Giải pháp chung 75
3.2.2. Giải pháp cụ thể 83
Tiểu kết chương 3 88
KẾT LUẬN 89
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 92
PHỤ LỤC 98
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong lịch sử văn hóa dân tộc, đã có một thời gian dài tín ngưỡng thờ Mẫu bị xem nhẹ, thậm chí còn bị khoác cho cái áo mê tín dị đoan. Nhưng từ năm 1990, với sự ra đời của Nghị quyết số 24-NQ/TW của Bộ Chính trị khoá VI về tăng cường công tác tôn giáo trong tình hình mới - dấu mốc mở đầu cho bước ngoặt phát triển về nhận thức vấn đề tôn giáo ở nước ta, vị trí của tín ngưỡng thờ Mẫu đã được khẳng định: hầu như mọi tôn giáo lớn đều được du nhập từ bên ngoài vào, chỉ riêng tục thờ Mẫu được coi là một trục chính của tín ngưỡng dân gian, đã tồn tại hàng nghìn năm như một đối trọng về mặt tâm linh với các tôn giáo bên ngoài, để ta vẫn là ta, góp phần bảo tồn một bản sắc văn hóa dân tộc muôn đời, muôn thủa.
Tín ngưỡng thờ Mẫu phát triển theo sự phong phú, đa dạng của tín ngưỡng dân gian mà không theo một quy luật định sẵn nào. Tín ngưỡng thờ Mẫu được bảo tồn qua lễ hội, niềm tin và đời sống tâm linh để tồn tại lâu dài trong đời sống tinh thần của người dân Việt. Tín ngưỡng thờ Mẫu gần gũi với thiên nhiên, đất trời, gắn với thân phận người phụ nữ Việt Nam. “Mẫu” là hình tượng, một biểu trưng và là sự kết tinh sống động của đời sống văn hóa tinh thần dân tộc ta. Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt nói chung và tín ngưỡng thờ Mẫu ở Hưng Yên nói riêng đã trở thành một bộ phận, một yếu tố không thể thiếu để cấu thành nên bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc.
Hưng Yên là một tỉnh thuộc đồng bằng sông Hồng. Nhắc tới Hưng Yên là nói đến vùng đất nghìn năm văn hiến với Phố Hiến - một thành thị phát triển bậc nhất trong lịch sử dân tộc vào thế kỷ XV - XVI:“Thứ nhất Kinh kỳ, thứ nhì Phố Hiến”. Hưng Yên có truyền thống lịch sử oai hùng, luôn đóng góp sức mình trong từng bước tiến của dân tộc với những tên tuổi được vinh danh như: Phạm Bạch Hổ, Lê Như Hổ, Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Thiện Thuật, Hoàng Hoa Thám, cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh… Và cũng là vùng đất
có truyền thống văn hóa lâu đời với sự phong phú, đa dạng của nhiều hình thức tôn giáo, tín ngưỡng khác nhau. Cụ thể như: Phật giáo, Đạo giáo, Nho giáo và các loại hình tín ngưỡng dân gian, đặc biệt phải kể đến tín ngưỡng thờ Mẫu. Trong các loại hình tín ngưỡng, tôn giáo ở Hưng Yên thì tín ngưỡng thờ Mẫu có một vị trí quan trọng trong đời sống cư dân nơi đây. Nó thể hiện ở số lượng lớn đền thờ Mẫu với hoạt động sinh hoạt tín ngưỡng thờ Mẫu diễn ra hàng năm luôn được cư dân trong và ngoài tỉnh rất quan tâm.
Ngày nay, trong quá trình hội nhập quốc tế, văn hóa Việt được giao lưu, tiếp xúc với nhiều nền văn hóa của các quốc gia trên toàn thế giới, chúng ta có cơ hội tiếp thu có chọn lọc những nền văn hóa tiến bộ, có điều kiện để quảng bá và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Tuy nhiên, song song với đó là vấn đề bảo tồn nền văn hóa truyền thống, giữ gìn và tôn tạo bản sắc văn hóa dân tộc cần được chú trọng hơn cả. Trong Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển 2011) được Đại hội XI của Đảng thông qua đã xác định: “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển”. Do đó, để góp phần vào vấn đề giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, chúng ta cần bảo tồn và phát huy các hình thức tôn giáo, tín ngưỡng nói chung và tín ngưỡng dân gian nói riêng, tiêu biểu là tín ngưỡng thờ Mẫu.
Đặc biệt, vào giai đoạn hiện nay, hồ sơ “Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt” đang trong quá trình bổ sung và hoàn thiện để đệ trình lên Ủy ban Di sản thế giới UNESCO (UNESCO) xét đăng ký vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại 2016. Vì vậy, vấn đề bảo tồn, gìn giữ và phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu càng trở nên cấp thiết hơn cả.
Với những lý do nêu trên, tôi chọn đề tài “Tín ngưỡng thờ Mẫu ở Hưng Yên hiện nay (Qua khảo cứu một số cơ sở thờ tự)” làm luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Triết học.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Trong lịch sử nghiên cứu, đã có rất nhiều đề tài viết về tín ngưỡng thờ Mẫu với nhiều khía cạnh khác nhau. Tiêu biểu như một số công trình nghiên cứu sau:
- “Các nữ thần Việt Nam” (1984) của Đỗ Thị Hảo và Mai Thị Ngọc Chúc cũng đã cung cấp rất nhiều thông tin về hệ thống các Nữ thần ở Việt Nam. Theo đó, các tác giả chia Nữ thần ở Việt Nam thành các Nữ thần trong thần thoại, Nữ thần của các dân tộc thiểu số, các Thánh Mẫu, các Chư Thần.
- Nhà nghiên cứu Ngô Đức Thịnh là một trong những tác giả có nhiều công trình sâu sắc về tín ngưỡng thờ Mẫu như: “Đạo Mẫu” (1994) được tái bản bốn lần, lần tái bản thứ tư năm 2012 mang tên “Đạo Mẫu Việt Nam”. Trong tác phẩm này, tác giả xây dựng hệ thống thờ Mẫu với ba cấp độ: thờ Nữ thần, Mẫu thần, và Mẫu Tam phủ, Tứ phủ, sự tác động và chuyển hóa giữa chúng; khái quát ba dạng thức thờ Mẫu tiêu biểu cho Bắc, Trung và Nam với các đặc trưng địa phương của chúng; nghiên cứu một số vị Thánh Mẫu tiêu biểu. Tác phẩm có sự nghiên cứu sâu sắc hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu ở cả ba miền của đất nước, bên cạnh đó cũng nêu lên ảnh hưởng của môi trường xã hội, lịch sử và văn hóa tới hiện tượng Đạo Mẫu.
“Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam” (2001) do Ngô Đức Thịnh chủ biên. Công trình này đi sâu vào nghiên cứu sáu loại hình tín ngưỡng dân gian tiêu biểu là thờ cúng tổ tiên, thờ Thành Hoàng làng, thờ Chử Đồng Tử, thờ Đức Thánh Trần, tín ngưỡng nghề nghiệp và tín ngưỡng thờ Mẫu (tác giả gọi là Đạo Mẫu). Đồng thời, tác giả còn cho thấy mối quan hệ giữa tín ngưỡng dân gian và văn hóa dân gian; phân biệt các mặt giá trị và phản giá trị của tôn giáo tín ngưỡng, giúp cho việc nhận thức và chế định các