Sơ Đồ Chuỗi Quan Hệ Động Lực – Áp Lực – Trạng Thái

số liệu thu thập được, tôi xác định chuỗi quan hệ Động lực – Áp lực – Trạng thái – Đáp ứng (DPSIR) theo sơ đồ dưới đây.

Động lực

Phát triển nói chung về mặt dân số.

Các động lực từ:

+ Nông nghiệp;

+Tập quán sinh hoạt – sản xuất.

+ Học vấn thấp

+ Cơ sở hạ tầng

+ Thông tin, ngôn ngữ

+ Dịch vụ

Áp lực

- Nghèo đói

- Thải các chất gây ô nhiễm vào nước, không khí và đất;

- Các tập quán sinh hoạt, sản xuất lạc hậu

Hiện trạng môi trường

- Lượng chất thải;

- Vệ sinh môi trường;

- Nhận thức;

Tác động

- Môi trường;

- Cảnh quan;

- Tài nguyên thiên nhiên;

- Con người :

Sức khoẻ

Thu nhập

Phúc lợi/chất lượng cuộc sống

Môi trường sống Nền kinh tế :

Các lĩnh vực kinh tế

Đáp ứng

Các hành động giảm thiểu

Các chính sách nhằm đạt được các mục tiêu/tiêu chí môi trường nông thôn (Ví dụ : các chuẩn mực và tiêu chí để điều chỉnh áp lực)

Các chính sách ngành (các giới hạn và kiểm soát việc phát triển của ngành để giảm/thay đổi các hoạt động hay các áp lực do các hoạt động này gây ra)

Nhận thức về môi trường

Hình 3.11: Sơ đồ chuỗi quan hệ Động lực – Áp lực – Trạng thái – Đáp ứng (DPSIR)

3.4.1. Động lực: Gia tăng dân số

Tỷ lệ gia tăng dân số tự nhiên của xã San Thàng là 2,1% cao nhất thành phố Lai Châu (1,7%) và cao hơn tỷ lệ gia tăng dân số tự nhiên của Việt Nam (2%, thời điểm năm 2013), nguy cơ gia tăng dân số tạo áp lực đối với môi trường và xã hội như sau:

- Tỷ lệ người ăn theo/độ tuổi lao động: Độ tuổi lao động của xã từ 14 – 65 tuổi, chiếm 58%, còn lại ở độ tuổi khác. Như vậy tỷ lệ người ăn theo chiếm tới 42% cũng là một áp lực đối với khai thác tài nguyên.

- Đói nghèo: Các cộng đồng dân cư, nhất là người đồng bào dân tộc có mức sống rất thấp so với thu nhập trung bình của xã, cũng như của thành phố. Sự đói nghèo kéo theo thiếu điều kiện cần thiết về VSMT, dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa,…và gia tăng khai thác tài nguyên rừng. Người dân tộc Mông, Dao có thói quen khai hoang nương rẫy, săn bắt chim rừng như chim Họa Mi, Kiểng, Ngũ Sắc,

…đem bán làm cảnh, hoặc làm thuốc, ngoài ra họ còn thường xuyên vào rừng khai thác củi đem bán, cứ mỗi một phiên trợ San Thàng mở có rất nhiều người dân gùi củi đem bán. Do đó sự đói nghèo gây cản trở tới bảo vệ môi trường và gìn giữ tài nguyên.

- Nước thải và rác thải: Như đã nêu ở phần hiện trạng, xã San Thàng nước thải sinh hoạt thải trực tiếp vào môi trường không qua xử lý chiếm 76,07%, nguồn tiếp nhận nước thải thường là các khu đất gần nhà, hoặc các hệ thống suối gần nhà. Rác thải cũng được thải trực tiếp ra môi trường mà chưa có hệ thống thu gom và xử lý tập trung, lượng rác thải phát sinh bình quân là 0,5 kg/người/ngày.

- Vai trò của cơ quan quản lý địa phương chưa cao trong việc cải thiện vấn đề xử lý rác thải, nước thải, vấn đề tuyền truyền nhận thức cho người dân.

3.4.2. Sản xuất nông nghiệp

Dư lượng

Xói mòn, phárừng

Đất

Nước

Xó mòn,suy giảm diện tích rừng

Ô nhiễm đất,suy giảm chất ượng đất

Suy giảm chất lượng đất, lũ quét

Chết VSV

Độc hại cho thủy sinh, Con người

Dư lượng

Phú dưỡng

Ảnh hưởng đến HST

Phân bón hóa học

Nông nghiệp

Thuốc BVTV

Canh tác, khai hoang

Ghi chú:

STATUS Trạng thái

IMPACT Tác động

DRIVER Động lực chi phối

PRESURE Áp

lực

Hình 3.12: Sơ đồ chuỗi quan hệ DPSIR Nông nghiệp xã San Thàng

Nông nghiệp gồm canh tác lúa nước, lúa nương, hoa màu, chăn nuôi là những hoạt động nông nghiệp phổ biến của xã San Thàng, diện tích canh tác là 1272,29 ha, trong số này một số diện tích đã bỏ hoang do chất lượng đất suy giảm không mang lại năng suất cho bà con, nông nghiệp đem lại 70% thu nhập cho bà con.

Áp lực và các tác do nông nghiệp là một chuỗi quan hệ phức tạp được thể hiện ở hình 3.13.

Thiếu sự thống nhất giữa các nhóm người

Khó thực hiện công việc cộng đồng

Tập quán lạc hậu

3.4.3. Tập quán sinh hoạt, sản xuất

Vệ sinh môi trường

Sức khỏe con người

Tập quán sinh hoạt, sản xuất

Tập quán sinh hoạt khác nhau

Ghi chú:

STATUS Trạng thái

IMPACT Tác động

DRIVER Động lực chi phối

PRESURE Áp

lực

Hình 3.13: Sơ đồ chuỗi quan hệ DPSIR tập quán sinh hoạt sản xuất

Xã có 05 đồng bào dân tộc cùng sinh sống, mỗi dân tộc mang những nét văn hóa, tập quán sinh hoạt, sản xuất riêng, có nhiều tập quán sinh hoạt sản xuất tác động xấu đến vệ sinh môi trường như người H’Mông có tục ma chay kéo dài, …dân tộc Dao, H’Mông có tập quán canh tác nương rây, khai hoang, người Thái có thói quen nuôi nhốt gia súc dưới gầm nhà sàn…Mỗi một dân tộc đều cố gắng dữ thói quen sinh hoạt của minh do vậy thiếu sự thống nhất trong việc giải quyết các vấn đề chung. Áp lực và các tác do tập quán sinh hoạt, sản xuất được thể hiện ở Hình 3.14. Trong xu thế ảnh hưởng của biến đổi khí hậu ngày một gia tăng, áp lực lên môi trường và tài nguyên thiên nhiên cũng gia tăng.

Ngoài ra trình độ học vấn, cơ sở hạ tầng thông tin, ngôn ngữ và dịch vụ cũng là những động lực gây ra những áp lực đối với môi trường xã San Thàng, trình độ

học vấn thấp, cơ sở hạ tầng thông tin chưa đầy đủ, là xã có nhiều thành phần dân tộc có nhiều thứ ngôn ngữ khác nhau cộng với thiếu những dịch vụ phát triển đã gây cản trở cho việc tiếp nhận và trao đổi thông tin giữa người dân và cơ quan quản lý địa phương hoặc giữa người dân với nhau.

3.5. Những khó khăn, thách thức trong việc thực hiện tiêu chí môi trường

trong bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới

3.5.1. Đánh giá thực hiện tiêu chí môi trường trong bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới của xã San Thàng

Xã San Thàng bắt đầu thực hiện xây dựng nông thôn mới từ năm 2010, cho đến nay xã đã đạt được những thành quả nhất định (đạt được 15/19 tiêu chí) xong vẫn còn 4 tiêu chí đang trong quá trình thực hiện. Tiêu chí môi trường là một trong những tiêu chí khó thực hiện nhất.

Bảng 3.4: Kết quả thực hiện tiêu chí môi trường trong bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới

Tiêu chí

Kết quả thực hiện (%)

Chỉ tiêu năm 2014

Bộ tiêu chí quốc gia giai đoạn 2010 - 2015

Chỉ tiêu (%)

Đánh giá (Đạt/ Khôn g đạt)

Chỉ tiêu (%)

Ước lượng (Đạt/ Không đạt)

Tỷ lệ sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh/nước sạch

5,6

56% số hộ sử dụng nước hợp vệ sinh.