Yêu Cầu Nâng Cao Hiệu Quả Thực Hành Quyền Công Tố Trong Giai Đoạn Xét Xử Sơ

Đối với vụ án trên, quá trình kiểm sát điều tra cũng như THQCT tại phiên tòa, KSV không nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án từ giai đoạn ban đầu để kịp thời đề ra yêu cầu điều tra, dẫn đến thu thập tài liệu, chứng cứ không đầy đủ, có vi phạm nghiêm trọng tố tụng thủ tục tố tụng; tại phiên tòa sơ thẩm KSV cũng chưa phát hiện để khắc phục nên bị cấp phúc thẩm hủy án để điều tra, xét xử lại. Số vụ án hình sự nói chung và án xâm phạm sở hữu nói riêng mà TAND huyện Chơn Thành đã xét xử, bị cấp phúc thẩm hủy án chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ. Theo Bảng 2.4 thì số vụ án trong 05 năm, cấp phúc thẩm chỉ hủy có 01 vụ án, chiếm 0,04% (01/251) án xâm phạm sở hữu và chỉ chiếm 0,01% (01/558) tổng số án hình sự đã xét xử. Tuy nhiên, đây cũng là thiếu sót cần phải rút kinh nghiệm.

2.2.3.2. Nguyên nhân

* Nguyên nhân khách quan

- Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói chung và vụ án xâm phạm sở hữu nói riêng chưa hoàn thiện, có nhiều vướng mắc, khó hiểu, mâu thuẫn, chẳng hạn như Hiến pháp, Luật tổ chức VKSND, BLTTHS quy định về chức năng của VKS là THQCT và kiểm sát các hoạt động tư pháp nhưng chưa có điều luật nào giải thích hay quy định thống nhất về khái niệm quyền công tố, THQCT cũng như nội dung, phạm vi, đặc điểm của chúng, dẫn đến tình trạng có nhiều quan điểm khác nhau, gây khó khăn không chỉ trong lý luận mà cả trong thực tiễn áp dụng pháp luật; việc xét hỏi tại phiên tòa vẫn do Thẩm phán - chủ tọa phiên tòa điều khiển và HĐXX tiến hành thực hiện nên KSV chưa phát huy được vai trò tích cực, chủ động khi THQCT. Trong thực tế, có nhiều vụ án HĐXX đã hỏi đầy đủ, đã làm rò các vấn đề khách quan khiến KSV có tâm lý chủ quan, ỷ lại trong việc chứng minh tội phạm và bảo vệ quan điểm buộc tội của mình.

- Cơ sở vật chất, phương tiện làm việc đối với KSV còn hạn chế, khó khăn; chế độ lương, thưởng thấp, chưa đảm bảo được cuộc sống nên KSV bị chi phối trong công việc.

- Số lượng vụ án hình sự nói chung và vụ án xâm phạm sở hữu nói riêng ngày càng tăng, trong khi biên chế KSV sơ cấp ít. Ngoài việc THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự thì KSV còn phải kiêm nhiệm thực hiện những nhiệm vụ đối với việc giải quyết các loại án khác như hành chính, kinh doanh thương mại, lao động, dân sự, hôn nhân và gia đình, áp dụng biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án hoặc kiêm nhiệm về thi hành án dân sự, hình sự...v.v, dẫn đến KSV bị quá tải trong công việc, nên phần nào ảnh hưởng đến chất lượng công tác.

- Một số luật sư bào chữa cho bị cáo chưa vận dụng tốt các quyền năng pháp lý, lập luận chưa có cơ sở vững chắc, áp dụng pháp luật còn hạn chế, không tranh luận các tình tiết liên quan đến vụ án sát với các tính tiết cần chứng minh gỡ tội, buộc tội mà thường đưa ra ý kiến nêu các tình tiết giảm nhẹ cho bị can, bị cáo; không tôn trọng sự thật khách quan của vụ án, đề nghị mức hình phạt không phù hợp với quy định của pháp luật. Nhận thức pháp luật của bị can, bị cáo và những người tham gia tố tụng khác còn hạn chế, chưa tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho bản thân.

* Nguyên nhân chủ quan

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 99 trang tài liệu này.

- Lãnh đạo VKSND huyện Chơn Thành đôi lúc chưa thật sự quan tâm, sâu sát trong quản lý, chỉ đạo điều hành, sắp xếp, bố trí KSV thực hiện nhiệm vụ đúng năng lực, sở trường; ít thời gian để trực tiếp tham dự, theo dòi các phiên tòa rút kinh nghiệm để kịp thời họp đánh giá, rút kinh nghiệm trong đơn vị những thiếu sót của KSV trong THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự chung và vụ án xâm phạm sở hữu nói riêng.

- Kiểm sát viên khi được phân công giải quyết vụ án xâm phạm sở hữu còn có biểu hiện chủ quan, chưa nghiêm túc trong nghiên cứu hồ sơ, dẫn đến đánh giá chứng cứ không đầy đủ; còn chưa nghiên cứu quy định của pháp luật khi thực hiện thao tác nghiệp vụ dẫn đến việc thực hiện hiện vụ không có sự chủ động, tích cực trong khi THQCT tại phiên tòa, việc tham gia xét hỏi, trình bày quan điểm, tranh luận qua loa, sơ sài; có thái độ ngại tranh luận, lời lẽ tranh luận không ngắn gọn, sắc bén, không đủ tính răn đe, giáo dục và thuyết phục.

- Ý thức trách nhiệm của một số của KSV chưa cao, chưa nhận thức đúng đắn về vị trí, vai trò của Ngành nói chung; chức năng, nhiệm vụ của KSV khi THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm nói riêng, dẫn đến chất lượng thực hiện nhiệm vụ còn nhiều hạn chế.

- Kiểm sát viên được phân công THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu chưa thể hiện hết tinh thần trách nhiệm, không nghiên cứu hồ sơ một cách toàn diện, để hồ sơ vi phạm thủ tục tố tụng, xác định các dấu hiệu đặc trưng của loại tội phạm nhất là các tội xâm phạm sở hữu còn thiếu chính xác, đánh giá chứng cứ chưa đầy đủ dẫn đến còn tình trạng án bị trả điều tra bổ sung chiếm tỷ lệ cao và án bị hủy để điều tra, xét xử lại.

- Tại phiên tòa việc tham gia xét hỏi của một số KSV còn qua loa, đại khái, thiếu nhạy bén, không sát với nội dung vụ án cần xét hỏi làm rò. Kiểm sát viên không chủ động xây dựng kế hoạch xét hỏi hoặc dự kiến những vấn đề sẽ phát sinh tại phiên tòa; thiếu chủ động trong việc xét hỏi, không tập trung theo dòi diễn biến tại phiên tòa nên hỏi lặp lại những câu hỏi của HĐXX, không phát hiện được những câu hỏi của HĐXX mang tính gợi ý, móm cung để nhắc nhở và một số KSV chưa giữ được thái độ bình tĩnh khi xét hỏi.

- Một số Kiểm sát viên khi luận tội tại phiên toàn còn lặp nội dung bản cáo trạng; chưa phân tích, đánh giá khách quan, toàn diện, đầy đủ các chứng cứ xác định bị cáo có tội, tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm; động cơ, mục đích, thủ đoạn phạm tội, mức độ hậu quả; nhân thân người phạm tội, xác định nguyên nhân, điều kiện, hoàn cảnh phạm tội; các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự,...kỹ năng nghiệp vụ có phần hạn chế, tâm lý thiếu vững vàng, nên chưa có khả năng dự báo về những vấn đề sẽ phải tranh luận để bảo vệ cáo trạng.

Tiểu kết Chương 2

Qua thực tiễn THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu từ năm 2016 đến năm 2020 tại huyện Chơn Thành, tỉnh Bình Phước cho thấy VKSND huyện Chơn Thành đã có nhiều nỗ lực, cố gắng trong thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, hoàn thành tốt chỉ tiêu của Ngành đề ra, góp phần hoàn thành thắng lợi chỉ tiêu Quốc hội giao. Điều này cho thấy, chất lượng công tác THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu được nâng cao, hình ảnh người KSV tại phiên tòa được xã hội ghi nhận, KSV đã bảo vệ được Cáo trạng truy tố. Tuy nhiên, khi THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu vẫn còn những hạn chế, thiết sót cần phải khắc phục như: vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, thiếu chứng cứ buộc tội, bỏ lọt tội phạm, mức án tuyên không tương xứng với tính chất hành vi phạm tội của bị cáo...dẫn đến bị Tòa án trả hồ sơ để điều tra bổ sung, án bị hủy để điều tra, xét xử lại.

Đồng thời qua thực tiễn công tác, tác giả đã phân tích các nội dung THQCT đúng và THQCT sai; xác định nguyên nhân để làm cơ sở cho việc nghiên cứu các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao chất lượng khâu công tác này.

Chương 3

YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN XÂM PHẠM SỞ HỮU TẠI HUYỆN CHƠN THÀNH, TỈNH BÌNH PHƯỚC

3.1. Yêu cầu nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu

3.1.1. Yêu cầu nâng cao vai trò của Viện kiểm sát

Trong những năm qua, cải cách tư pháp có vai trò hết sức quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm và hướng đến xây dựng một nền tư pháp trong sạch, hội nhập quốc tế. Chủ trương của Đảng về yêu cầu cải cách tư pháp đòi hỏi các cơ quan tư pháp phải thật sự vững mạnh, trong sạch, là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa và bảo vệ quyền con người. Năm 2021, năm đầu tiên triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, Ngành Kiểm sát nhân dân đứng trước nhiều thách thức, áp lực do phải thực hiện nhiều nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm tăng thêm theo các đạo luật mới về tư pháp, đặc biệt phải chịu nhiều chế tài, trách nhiệm trong thực thi công vụ; số lượng các vụ, việc tăng, tính chất ngày càng phức tạp, quy mô ngày càng lớn, nhất là đối với các vụ án xâm phạm sở hữu. Tuy nhiên, công tác THQCT có nhiều chuyển biến tích cực, trách nhiệm công tố được tăng cường ngay từ giai đoạn giải quyết nguồn tin tội phạm, nhằm đảm bảo cho VKS thực hiện tốt hơn nhiệm vụ chống oan, sai và bỏ lọt tội phạm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Vai trò, trách nhiệm công tố của KSV tại các phiên tòa hình sự được nâng lên, góp phần quan trọng, bảo đảm khách quan, dân chủ, bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích của công dân.

VKSND phải thực hiện tốt nhiệm vụ THQCT, là một chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước ta từ khi thành lập Ngành Kiểm sát nhân dân và được Đảng ta đặc biệt nhấn mạnh trong giai đoạn hiện nay được thể hiện trong các Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp như Nghị quyết số 08-NQ/TW, Nghị quyết số 49-

NQ/TW, Văn kiện Đại hội lần thứ XII của Đảng và Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã khẳng định và đặt ra yêu cầu VKSND phải nâng cao hơn nữa chất lượng THQCT và thực hiện có bước đột phá trong công tác này. Đặc biệt, Ban Chỉ đạo Tư pháp Trung ương họp cho ý kiến về việc xây dựng đề án “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045”, đặt ra yêu cầu xây dựng nền tư pháp bảo đảm tính chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, liêm minh, công chính, phụng sự Tổ quốc và phụng sự nhân dân. VKSND huyện Chơn Thành xác định tầm quan trọng của công tác THQCT nói chung và hoạt động tranh tụng tại phiên tòa nói riêng theo tinh thần khoản 5 Điều 103 Hiến pháp sửa đổi năm 2013: "Nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm", đã triển khai quy định của Hiến pháp để KSV nhận thức đầy đủ, đúng đắn quy định về nguyên tắc bảo đảm tranh tụng trong xét xử, thống nhất nhận thức pháp luật về mục đích, ý nghĩa, phạm vi, nội dung, phương pháp THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm. Khi tham gia phiên tòa xét xử vụ án xâm phạm sở hữu, KSV thực hiện đầy đủ nhiệm vụ theo quy định một cách nghiêm túc để nguyên tắc tranh tụng được bảo đảm bảo, pháp luật hình sự được chấp hành nghiêm chỉnh.

THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói chung và vụ án xâm phạm sở hữu nói riêng là giai đoạn quan trọng của quá trình tố tụng hình sự. Tại phiên tòa xét xử sơ thẩm, việc xét hỏi công khai, khách quan của những người tiến hành tố tụng đối với người tham gia tố tụng khẳng định kết quả thực hiện của các giai đoạn trước đó. KSV với tư cách là người bảo vệ cáo trạng, bảo vệ sự buộc tội là có căn cứ, đúng pháp luật phải chứng minh trên cơ sở chứng cứ được thu thập trong giai đoạn điều tra, truy tố và tại phiên tòa xét xử, để buộc tội đúng người, đúng tội; không thể buộc tội mà không có căn cứ, Tòa tuyên không phạm tội, trả điều tra bổ sung vì thiếu chứng cứ, bỏ lọt người.

3.1.2. Yêu cầu nâng cao việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát từ thực tiễn áp dụng pháp luật và đấu tranh phòng, chống tội phạm

BLTTHS năm 2003 đóng vai trò quan trọng trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm, góp phần bảo đảm an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự an toàn

xã hội, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Những quy định của BLTTHS năm 2003 đã thể hiện sự kế thừa và phát huy những ưu điểm của mô hình tố tụng thẩm vấn nước ta trước đây, đồng thời thể chế hóa kịp thời chủ trương cải cách tư pháp đề ra trong Nghị quyết số 08-NQ/TW, ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị (khóa IX) về một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới. Tuy nhiên, qua thực tiễn, BLTTHS năm 2003 cũng bộc lộ những vướng mắc, bất cập cả về kỹ thuật xây dựng, lý luận lẫn thực tiễn áp dụng ở tất cả các giai đoạn tố tụng, đặc biệt THQCT tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm đã ảnh hưởng không nhỏ đến mục tiêu chống bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội.

Tư tưởng xuyên suốt trong Hiến pháp năm 2013 là tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, BLTTHS năm 2015 đã cụ thể hóa thành những quy định, yêu cầu cụ thể đối với quá trình giải quyết vụ án hình sự, trong đó quy định “nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”, quy định rò hơn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của VKS trong công tác THQCT nói chung và THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói riêng.

Để THQCT đạt kết quả cao, trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói chung cũng như vụ án xâm phạm sở hữu nói riêng, đáp ứng với đòi hỏi của cải cách tư pháp trong thời gian tới, VKS cần phải thực hiện các yêu cầu như sau:

Thứ nhất, sự quan tâm chỉ đạo, lãnh đạo sâu sát của cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương đối với KSV là điều kiện cần thiết để KSV tự tin thực hiện nhiệm vụ được giao.

Thứ hai, Kiểm sát viên không chỉ là những cán bộ có lương tâm và trách nhiệm cao, có khả năng phản ứng linh hoạt, quyết đoán và dám chịu trách nhiệm trước những vấn đề phức tạp mới phát sinh tại phiên Tòa, mà còn là người có văn hóa, có hình thức nhất định để tham gia phiên Tòa. Mỗi KSV cũng phải tự rèn luyện mình về phẩm chất đạo đức, về năm đức tính của người cán bộ kiểm sát: “công kinh, chính trực, khánh quan, thận trọng, khiêm tốn”, kiên quyết đấu tranh bảo vệ lẽ

phải, bảo vệ công lý, đề nghị hướng xử lý, mức hình phạt phù hợp, không để bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội.

Thứ ba, KSV phải không ngừng học tập, rèn luyện để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, nắm vững các quy định của pháp luật, đặc biệt là các cấu thành tội phạm, phân biệt các tội xâm phạm sở hữu để áp dụng đối với hành vi phạm tội của từng bị cáo, chủ động dùng pháp luật để xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa. Sự am hiểu toàn diện các quy định của pháp luật sẽ giúp cho KSV có được tâm lý tự tin để bảo vệ quan điểm buộc tội của VKS.

Thứ tư, Kiểm sát viên phải nắm vững nội dung vụ án, phân tích, đánh giá khách quan, toàn diện, đầy đủ các chứng cứ buộc tội, gỡ tội đối với bị cáo, tính chất, hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra; dự kiến các tình huống có thể phát sinh trong quá trình tranh tụng, tránh bị động tại phiên tòa.

Thứ năm, Kiểm sát viên cần nghiên cứu nhiều lĩnh vực để am hiểu các mặt của đời sống xã hội, tâm lý tội phạm, tổng hợp kinh nghiệm trong khi thi hành nhiệm vụ để trao dồi kỹ năng xét hỏi, tranh luận, đối đáp, ghi chép, tổng hợp và quy chế ứng xử trong khi THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm được bảo đảm chất lượng.

3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu

Giải pháp chính

BLTTHS năm 2015 được ban hành đã thể chế hóa đầy đủ các chủ trương cải cách tư pháp của Đảng và Hiến pháp năm 2013, tăng cường trách nhiệm của các cơ quan tố tụng trong việc tôn trọng, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, góp phần quan trọng thực hiện mục tiêu: “Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam XHCN”. Để nâng cao chất lượng THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói chung, vụ án xâm phạm sở hữu nói riêng trong tiến trình cải cách tư pháp, tác giả tán thành với ý kiến sửa đổi, hoàn thiện