Rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp cho sinh viên trường Cao đẳng sư phạm Thái Nguyên

Phần 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG

1. Lí do chọn đề tài

Đất nước ta đang trên con đường đổi mới, từng bước đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, giáo dục đào tạo được coi là một trong những mũi nhọn chiến lược trên con đường đó. Nhận thức rõ tầm quan trọng đặc biệt của giáo dục đào tạo, Đảng và Nhà nước ta thường xuyên ban hành các văn bản chỉ đạo các ban, ngành, đoàn thể, các nhà trường nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo. Đặc biệt, Nghị quyết số 29 – NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục đào tạo đã xác định: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đọa đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện đảm bảo thực hiện…”. Một trong những điểm đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên, trong đó tăng cường năng lực dạy học theo hướng tích hợp, liên môn. Đó là nhiệm vụ trọng tâm, hàng đầu của các nhà trường, đặc biệt là các trường sư phạm – nơi đào tạo đội ngũ giáo viên tương lai.

Nằm trong hệ thống các trường sư phạm, trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên với nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên các cấp Mầm non, Tiểu học, Trung học cơ sở; nhà trường đã tổ chức nhiều hoạt động thiết thực nhằm từng bước nâng cao tay nghề cho sinh viên, trang bị cho sinh viên hệ thống tri thức cơ sở, tri thức chuyên môn …đồng thời tổ chức các hoạt động rèn luyện hệ thống kỹ năng sư phạm một cách thường xuyên, liên tục. Nhà trường đã chú trọng bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo hướng tích hợp, liên môn. Kỹ năng đó được thể hiện trong tất cả các bước, các khâu của quá trình dạy học từ khâu thiết kế đến tổ chức và kiểm tra đánh giá. Trong đó, kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng DHTH là một trong những kỹ năng quan trọng, vì đó là một công việc thường xuyên của người giáo viên trong quá trình thực hiện hoạt động nghề nghiệp của mình. Bài soạn là kết tinh của tất cả các hoạt động chuẩn bị cho việc tổ chức các hoạt động dạy học. Bài soạn hiện đại phản ánh logic nội dung bài học bằng logic các hoạt động của giáo viên tổ chức cho học sinh để họ tìm tòi nội dung bài học một cách tích cực, chủ động và sáng tạo. Thông

qua nội dung, cách tổ chức hoạt động, phương pháp thể hiện, cách kiểm tra, đánh giá trong bài soạn phản ánh khá đầy đủ nhận thức của sinh viên về mức độ lĩnh hội các kiến thức về chuyên môn cũng như nghiệp vụ. Đánh giá sinh viên qua các bài soạn giảng của họ, kết hợp việc đánh giá các kỹ năng dạy học khác, là một trong những cơ sở quan trọng giúp giáo viên xem xét cách tổ chức các hoạt động dạy học bộ môn, trên cơ sở đó có những điều chỉnh hợp lý, nâng cao hiệu quả giảng dạy các môn học.

Thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp tốt sẽ giúp giáo viên chủ động được thời gian cũng như tiến trình lên lớp. Trên cơ sở thực hiện hoạt động giảng dạy trên lớp đạt hiệu quả cao.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp của sinh viên còn bộc lộ nhiều hạn chế. Một số sinh viên chưa nhận thức được đầy đủ về dạy học tích hợp, chưa thấy rõ tầm quan trọng của việc thiết kế bài giảng, chưa có ý thức luyện tập để hình thành cho bản thân kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp.

Trong quá trình đi thực tập sư phạm sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên còn thiếu nhiều kỹ năng, thậm chí nhiều sinh viên thiết kế bài giảng còn sơ sài, chưa biết hoặc chưa thể hiện được nội dung cần tích hợp, chưa biết xác định bố cục bài giảng, chưa biết cách thiết kế các hoạt động dạy học sao cho phù hợp với các nội dung tích hợp trong bài học... Điều này khiến cho sinh viên sau khi ra trường bước vào hoạt động nghề nghiệp chưa đáp ứng các yêu cầu của đổi mới giáo dục phổ thông. Trước thực trạng đó, việc xây dựng những biện pháp rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp cho sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên là việc làm rất cần thiết. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp cho sinh viên trường Cao đẳng sư phạm Thái Nguyên” để nghiên cứu.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 140 trang tài liệu này.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu quá trình rèn luyện kĩ năng thiết kế bài giảng cho sinh viên trường CĐSP Thái Nguyên, trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả rèn luyện kĩ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học nói riêng, sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên nói chung, đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục phổ thông trong giai đoạn hiện nay.

3. Đối tượng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp cho sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên.

3.2. Khách thể nghiên cứu

Quá trình rèn luyện kỹ năng sư phạm cho sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên.

3.3. Khách thể điều tra

150 sinh viên năm thứ 3 ngành Giáo dục tiểu học hệ Cao đẳng chính quy khoa Tiểu học mầm non trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên.

15 giảng viên phụ trách giảng dạy các học phần Rèn luyện Nghiệp vụ Sư phạm, Phương pháp giảng dạy bộ môn thuộc khoa Môn chung, khoa Tiểu học mầm non trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên.

20 giáo viên trực tiếp hướng dẫn sinh viên thực tập sư phạm tại các trường Tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

4. Phạm vi nghiên cứu

Luận văn tập trung khảo sát thực trạng rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp của 150 sinh viên năm thứ 3 ngành Giáo dục Tiểu học, khoa Tiểu học – mầm non trường Cao đẳng sư phạm Thái Nguyên.

Tập trung khảo sát sự đánh giá của 15 giảng viên trực tiếp tham gia giảng dạy các học phần Rèn luyện Nghiệp vụ Sư phạm, Phương pháp giảng dạy bộ môn ở khoa môn chung, Khoa Tiểu học Mầm non trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên, 20 giáo viên trực tiếp hướng dẫn sinh viên thực tập sư phạm tại các trường Tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên về kết quả rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp của sinh viên trường CĐSP Thái Nguyên.

5. Giả thuyết khoa học

RLKN thiết kế bài giảng giữ vai trò quan trọng trong quá trình rèn luyện nghiệp vụ cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm. Để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông, sinh viên cao đẳng Sư phạm cần có KN thiết kế bài giảng theo hướng DHTH, trong khi những KN này của sinh viên còn nhiều hạn chế. Nếu đề xuất được

các biện pháp rèn luyện một cách phù hợp, khoa học, KN thiết kế bài giảng theo hướng DHTH của sinh viên CĐSP Thái Nguyên sẽ được nâng cao, góp phần đáp ứng kịp thời các yêu cầu đổi mới của giáo dục phổ thông trong giai đoạn hiện nay.

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu nhằm giải quyết những vấn đề sau:

6.1. Tìm hiểu cơ sở lí luận của rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp

6.2. Khảo sát thực trạng rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp cho sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên

6.3. Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao kết quả rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp cho sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết

Đây là nhóm phương pháp thu thập thông tin khoa học dựa trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu, giáo trình, các luận văn, mạng Website… nhằm xây dựng cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu, tích lũy và hệ thống hóa những lí luận về rèn luyện kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp từ đó xây dựng công cụ làm cơ sở lí luận cho việc nghiên cứu. Nhóm phương pháp này gồm những phương pháp sau:

7.1.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp lí thuyết

Phân tích lí thuyết thành từng phần nội dung theo một trình tự để hiểu chúng một cách sâu sắc, phát hiện ra những vấn đề có liên quan đến đề tài. Trên cơ sở đó xác định những thông tin cơ bản về các vấn đề như: khái niệm kĩ năng, khái niệm kĩ năng dạy học, hệ thống kĩ năng dạy học,… đồng thời tiến hành phân tích, tổng hợp thông tin xâu chuỗi các vấn đề lí thuyết để có được tri thức lí luận tương đối đầy đủ, khái quát của các vấn đề nghiên cứu.

7.1.2. Phương pháp phân loại và hệ thống hóa lí thuyết

Phương pháp này nhằm sắp xếp các tri thức theo một lôgic chặt chẽ cho từng đơn vị kiến thức tạo thành hệ thống kiến thức lí luận nhằm phản ánh tương đối đầy đủ về rèn luyện kĩ năng dạy học theo hướng dạy học tích hợp.

7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp quan sát

Tiến hành quan sát trực tiếp các tiết học thuộc các học phần Phương pháp giảng dạy, xem xét đánh giá hiệu quả của việc tích hợp các nội dung trong quá trình thiết kế bài giảng của sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên

7.2.2. Phương pháp đàm thoại

Trong quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi tiến hành đàm thoại với một số sinh viên năm thứ 3 thuộc ngành Giáo dục Tiểu học, khoa Tiểu học – mầm non trường Cao đẳng sư phạm Thái Nguyên về những vấn đề có liên quan đến dạy học tích hợp, kỹ năng thiết kế bài giảng nhằm thu thập ý kiến chủ quan của sinh viên.

Đàm thoại với một số giảng viên để thu thập thông tin đánh giá của giảng viên về kết quả đạt được các kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp làm cơ sở đánh giá sinh viên phục vụ cho quá trình nghiên cứu.

7.2.3. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động

Nghiên cứu các bài soạn giáo án, nghiên cứu sản phẩm của các tiết học thảo luận, phân tích, xem xét các kĩ năng thiết kế bài giảng của sinh viên.

7.2.4. Phương pháp điều tra bằng Anket

Xây dựng bảng câu hỏi trưng cầu ý kiến của giảng viên, sinh viên về kỹ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp. Trên cơ sở đó phân tích, xử lí số liệu để có kết quả chính xác.

7.3. Nhóm phương pháp toán học

Sử dụng một số công thức toán học để phân tích, xử lí số liệu thu được nhằm đưa ra kết quả đáng tin cậy.

8. Cấu trúc của đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, luận văn gồm 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận của rèn luyện kĩ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp

Chương 2: Thực trạng rèn luyện kĩ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp cho sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên

Chương 3: Biện pháp rèn luyện kĩ năng thiết kế bài giảng theo hướng dạy học tích hợp cho sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên

Phần 2

NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Chương 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA RÈN LUYỆN KỸ NĂNG THIẾT KẾ BÀI GIẢNG THEO HƯỚNG DẠY HỌC TÍCH HỢP

1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề

1.1.1. Trên thế giới

Trên thế giới, dạy học tích hợp (DHTH) đã trở thành một trào lưu sư phạm hiện đại bên cạnh các trào lưu sư phạm như: dạy học theo mục tiêu, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học phân hoá, tương tác... Trào lưu sư phạm DHTH xuất phát từ quan niệm coi học tập là một quá trình góp phần hình thành ở học sinh (HS) những năng lực rõ ràng, trong đó HS học cách sử dụng phối hợp các kiến thức, kĩ năng và thao tác đã lĩnh hội được.

Dạy học tích hợp được tiếp cận theo hai hướng:

- Hướng thứ nhất coi dạy học tích hợp là "một cách trình bày các khái niệm và nguyên lí khoa học cho phép diễn đạt sự thống nhất cơ bản của tư tưởng khoa học, tránh nhấn quá mạnh hoặc quá sớm sự sai khác giữa các lĩnh vực KH khác nhau" - Hướng thứ hai lại quan niệm: dạy học tích hợp là một hình thức dạy học kết hợp giữa dạy lý thuyết và dạy thực hành, qua đó người học hình thành một năng lực nào đó [20].

Tư tưởng tích hợp trong dạy học được thể hiện ở việc xây dựng chương trình dạy học của nhiều nước từ những năm 60 của thế kỉ XX và ngày càng được áp dụng rộng rãi.

Một số tác giả trên thế giới nghiên cứu về dạy học tích hợp:

Xavier Roegiers cho rằng giáo dục nhà trường phải chuyển từ đơn thuần dạy kiến thức sang phát triển ở HS các năng lực hành động, xem năng lực (compétence) là khái niệm cơ sở" của khoa sư phạm tích hợp (pédagogie de l'intégration). Theo Xavier Roegiers, sư phạm tích hợp là một quan niệm về quá trình học tập, trong đó toàn bộ quá trình học tập góp phần hình thành ở HS những năng lực cụ thể có dự

tính trước những điều kiện cần thiết cho HS, nhằm phục vụ cho các quá trình học tập sau này hoặc nhằm hoà nhập HS vào cuộc sống lao động. Như vậy, sư phạm tích hợp tìm cách làm cho quá trình học tập có ý nghĩa.

Tác giả D' Hainaut (1977) đưa ra 4 quan điểm khác nhau đối với các môn học:

- Quan điểm "đơn môn": có thể xây dựng chương trình học tập theo hệ thống nội dung của một môn học riêng biệt. Các môn học được tiếp cận một cách riêng rẽ.

- Quan điểm "đa môn": một chủ đề trong nội dung học tập có liên quan với những kiến thức, kĩ năng thuộc một số môn học khác nhau. Các môn học tiếp tục được tiếp cận riêng rẽ, chỉ phối hợp với nhau ở một số đề tài nội dung.

- Quan điểm "liên môn": nội dung học tập được thiết kế thành một chuỗi vấn đề, tình huống đòi hỏi muốn giải quyết phải huy động tổng hợp kiến thức kĩ năng của những môn học khác nhau.

- Quan điểm "xuyên môn": nội dung học tập hướng vào phát triển những kĩ năng, năng lực cơ bản mà học sinh có thể sử dụng vào tất cả các môn học, trong việc giải quyết những tình huống khác nhau.

Theo Drake and Burns (2004), việc định nghĩa chương trình tích hợp đã là đề tài bàn bạc từ khi thế kỷ 20 bắt đầu. Hơn một trăm năm qua, các nhà lý thuyết đã đưa ra ba loại cơ bản về hoạt động tích hợp. Các loại tích hợp này được xác lập giống nhau mặc dù tên gọi của chúng thường khác nhau. Tích hợp có vẻ như là vấn đề của phương pháp và mức độ. Từ nhìn nhận này, Drake and Burns (2004), đề xuất các định nghĩa của mình về các định hướng tích hợp mà theo họ, chúng tương thích với các định nghĩa đã được các nhà giáo dục đề ra qua nhiều thập kỷ vừa rồi.

Các công trình nghiên cứu trên góp phần rất nhiều vào quá trình đào tạo nghiệp vụ sư phạm cho người giáo viên tương lai. Tuy nhiên, hiện nay xã hội đã có nhiều thay đổi nên cần phải có sự nghiên cứu sâu hơn, để xây dựng lại mô hình nhân cách người giáo viên nói chung và cấu trúc năng lực sư phạm, cấu trúc kĩ năng dạy học nói riêng của người giáo viên cho phù hợp với xu hướng phát triển của thời đại.

1.1.2. Ở Việt Nam

Ở Việt Nam, thời gian gần đây đã có nhiều nghiên cứu về vấn đề DHTH dưới góc độ lý luận dạy học nói chung và lý luận dạy học môn học nói riêng, trong đó

vấn đề được các nhà nghiên cứu quan tâm là việc xây dựng chương trình và sách giáo khoa theo quan điểm tích hợp. Ở tiểu học, tích hợp môn học còn đang được nghiên cứu thử nghiệm trong phạm vi hẹp mà chưa được triển khai đại trà. Xu hướng DHTH ở Việt Nam nhằm mục tiêu rút gọn thời lượng trình bày tri thức của nhiều môn học và chú trọng tập dượt cho học sinh cách vận dụng tổng hợp các tri thức vào thực tiễn. Thực tế cho thấy, để giải quyết một vấn đề thực tiễn thường phải huy động tri thức của nhiều mô học – dạy từng môn học riêng sẽ đem lại những tri thức hàn lâm có hệ thống nhưng khó vận dụng vào thực tiễn.

Có thể điểm qua một số nghiên cứu về dạy học tích hợp ở Việt Nam như sau:

Theo tác giả Trần Bá Hoành: Việc dạy học tích hợp ở các trường phổ thông không chỉ liên quan với việc thiết kế nội dung chương trình mà còn đòi hỏi sự thay đổi đồng bộ về cách tổ chức dạy học, đổi mới phương pháp dạy và học, thay đổi việc kiểm tra, đánh giá. Chương trình giáo dục phổ thông mới 2002 chưa thực hiện các môn học tích hợp ở trung học cơ sở (THCS). Tuy chưa thực hiện được các môn học tích hợp, nhưng vấn đề phát triển năng lực và kỹ năng DHTH của GV trung học vẫn được đặt ra. Bởi vì, ngày càng có nhiều nội dung giáo dục mới cần đưa vào nhà trường như: giáo dục dân số - môi trường, giáo dục phòng chống HIV/AIDS, chống các tệ nạn xã hội, giáo dục pháp luật, an toàn giao thông…) nhưng không thể đặt thêm những môn học mới mà phải lồng ghép vào các môn học đã có. Vì thế trong dạy học, GV cần tăng cường những mối liên hệ liên môn (ví dụ sinh học với kĩ thuật nông nghiệp, vật lí với kĩ thuật công nghiệp), thực hiện tích hợp trong nội bộ môn học (ví dụ Tiếng Việt - Văn học, Tập làm văn trong môn Ngữ văn), tích hợp các mặt giáo dục khác trong các môn học phù hợp (ví dụ giáo dục dân số, môi trường trong môn Sinh học, Địa lí) [17].

Tác giả Nghiêm Đình Vỳ (Trường ĐH Sư phạm Hà Nội) đưa ra những dự kiến sẽ thay đổi trong việc dạy và học các môn khoa học xã hội ở bậc phổ thông sau 2015. Ở bậc THCS, thiết kế chương trình lĩnh vực khoa học xã hội cần bảo đảm tính toàn diện, không chỉ có chính trị, cần tăng thêm nhiều bài về lịch sử kinh tế, nhất là về văn minh, văn hóa, các quan hệ các nước, khu vực... của cả lịch sử, địa lý thế giới; lịch sử, địa lý Việt Nam. Lịch sử, Địa lý là hai phân môn trong khoa học xã hội. Có một số chủ đề tích hợp Lịch sử, Địa lý hoặc môn Giáo dục công dân.