Các Biện Pháp Bảo Vệ Quyền Nhân Thân Đối Với Hình Ảnh Của Cá Nhân Quyền

3.1.1. Trách nhiệm xin lỗi hoặc công khai xin lỗi

“Xin lỗi” là một câu nói tiếng việt dùng để tạ lỗi, xin tha thứ khi mình làm một việc gì có lỗi với người khác. Hay xin lỗi cũng được hiểu là việc nhận khuyết điểm của mình và đề nghị được miễn thứ. Từ xa xưa “xin lỗi” đã được xem như mà một lễ nghi quan trọng và thiện cảm đối với người bị hàm oan, nó cũng là một hành vi nếu bỏ qua có thể làm ảnh hưởng đến mối quan hệ nào đó. Ngày nay “xin lỗi” có khả năng hóa giải những cơn giận và ngăn chặn các hiểu lầm có thể có trong tương lai. Trong lúc xin lỗi không thể xóa bỏ nỗi đau có thực đã xảy ra nhưng nếu nó được nói ra một cách chân thành và có hiệu quả thì nó có thể hóa giải mặt tiêu cực của các hoạt động gây lỗi.

Từ khái niệm trên cho thấy câu “xin lỗi” khi đứng một mình đã rất có ý nghĩa và mang nhiều giá trị.Vậy khi nói “trách nhiệm xin lỗi” thì sẽ mang lại một giá trị to lớn hơn. Khi đề cập đến trách nhiệm xin lỗi trong quyền nhân thân của cá nhân về hình ảnh là chúng ta nghĩ ngay đến việc chủ thể có hành vi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh phải có trách nhiệm xin lỗi đối với cá nhân có hình ảnh bị xâm phạm. Trách nhiệm xin lỗi này thường xuất hiện ở các vụ việc xâm phạm về hình ảnh điển hình như:

Tháng 2-2004, Công ty Điện toán và Truyền số liệu VDC (Tổng Công ty Bưu chính Viễn thông Việt Nam) sử dụng không xin phép ảnh “Hai bà cháu” trên thẻ gọi điện thoại 1717. Đây là bức ảnh được nghệ sĩ Mạnh Đan chụp năm 1982. Sau đó, VDC phối hợp với đơn vị thiết kế mẫu đến gặp gia đình thân nhân người được chụp ảnh để xin lỗi gia đình thoả thuận bồi thường [23].

Trong ví dụ trên thì trách nhiệm xin lỗi thuộc về phía Công ty Điện toán và Truyền số liệu VDC, phía công ty đã phải đến nhận trách nhiệm về hành vi gây thiệt hại đối với quyền cá nhân về hình ảnh đối với nghệ sỹ Mạnh Đan.

Nếu “trách nhiệm xin lỗi” chỉ đặt giữa bên vi phạm và bên bị vi phạm quyền cá nhân về hình ảnh thì “trách nhiệm công khai xin lỗi” cũng đặt ra với

các chủ thể trong quan hệ trên, xong có một yếu tố rất quan trọng đó là yêu cầu công khai. “Công khai” ở đây được hiểu là công khai với bên thứ ba, là một bên độc lập trong quan hệ giữa các chủ thể. Trách nhiệm xin lỗi công khai được đặt ra dưới hình thức như xin lỗi công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng, đài phát thanh, đài truyền hình, trên ấn phẩm báo. Vụ án điển hình cho việc xin lỗi công khai đối với hành vi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh này là:

Vụ việc: Đầu năm 2004, gia đình bé Minh Khôi kiện Công ty Biti’s, đòi bồi thường thiệt hại 154 triệu đồng vì Biti’s sử dụng trái phép ảnh của bé Minh Khôi in trên bìa lịch, tập quảng cáo. Tháng 9-2004, Tòa án nhân dân quận 6 thành phố Hồ Chí Minh buộc Biti’s phải xin lỗi công khai gia đình bé Khôi, chấm dứt vô điều kiện việc sử dụng trái phép hình ảnh của bé và bồi thường gần ba triệu đồng [23].

Trong vụ việc trên thì phía Công ty Biti’s đã có trách nhiệm xin lỗi công khai tới gia đình bé Minh Khôi về việc sử dụng hình ảnh của em mà không xin phép. Việc xin lỗi công khai này thường được thực hiện thông qua các ấn phẩm báo, hay các trang điện tử. Thường thì nội dung xin lỗi này sẽ được đăng công khai trên ba số báo liên tiếp.

3.1.2. Trách nhiệm đền bù tài chính

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 109 trang tài liệu này.

Đây là trách nhiệm đặt ra khi có những thiệt hại thực tế từ hành vi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh và nó xuất phát từ yêu cầu của phía bên cá nhân bị xâm phạm về hình ảnh. Trách nhiệm bền bù tài chính ở đây được hiểu chính là trách nhiệm mà theo đó bên có gây ra thiệt hại cho chủ thể có hình ảnh bị xâm phạm phải có trách nhiệm đền bù một khoản chi phí hợp lý nhất định cho bên bị thiệt hại để đền những tổn thất do hành vi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh gây ra. Nó thuộc vào trường hợp đền bù thiệt hại do hành vi xâm phạm đến sức khỏe, nhân phẩm gây ra.

Điều 611 BLDS năm 2005 quy định

1. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân bị xâm phạm, thiệt hại do danh dự, uy tín của pháp nhân, chủ thể khác bị xâm phạm bao gồm:

a, Chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục hiện đại; b, Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút

2. Người xâm phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác phải bồi thường thiệt hạ theo quy định tại khoản 1 điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần mà người đó gánh chịu. Mức bồi thường bù đắp những tổn thất về tinh thần do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa không quá mười tháng lương tối thiểu do nhà nước quy định [28, Điều 611].

Áp dụng quy định của điều luật trên khi quyền cá nhân về hình ảnh bị xâm phạm thì mức đền bù tài chính là do bên thiệt hại và bên bị thiệt hại tự thỏa thuận với nhau. Trong trường hợp các bên không tự thoả thuận được với nhau về phương thức bồi thường là bao nhiêu thì Tòa án sẽ là cơ quan quyết định. Tùy vào từng trường hợp cụ thể mà áp dụng bồi thường một lần hoặc bồi thường theo tháng, quý cho đến khi thiệt hại được khắc phục. Trong trường hợp phải bồi thường trong một thời gian dài thì khi mức bồi thường không còn phù hợp với thực tế, thì người gây thiệt hại hoặc người bị thiệt hại có thể yêu cầu tòa án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác thay đổi mức đổi bồi thường.

Ví dụ: Sự "bùng phát" hành vi phát tán hình ảnh khỏa thân của những người mẫu, diễn viên, ca sĩ đang có xu hướng lan rộng.

Hành vi này không chỉ bôi nhọ nhân phẩm, danh dự người bị tán phát mà làm tổn hại tinh thần của công chúng. Nguy hiểm hơn, nó đang "vẽ đường" tạo tiền lệ xấu làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới văn hóa, đạo lý của

người Việt Nam, cần phải lên án và xử lý nghiêm khắc. Nếu như ở các nước phương Tây khi những người nổi tiếng bị xâm hạm quyền cá nhân về hình ảnh thì họ sẽ thẳng thắn kiện ra tòa. Nhưng ở Việt Nam thì lại ngược lại. Dù tính chất nguy hiểm của hành vi không chỉ xâm phạm nhân phẩm, danh dự của người bị tán phát mà sâu xa hơn, hành vi ảnh hưởng và có nguy cơ bào mòn giá trị đạo đức, văn hóa, lối sống của cộng đồng. Điển hình như vụ việc:

Hoa hậu Hà Kiều Anh khi vào vai diễn nhân vật Kiều Nguyệt Nga, đạo diễn có yêu cầu cô thực hiện cảnh tắm suối. Đây là thao tác nghề nghiệp trong điện ảnh, và để vào vai có sức thuyết phục, đương nhiên, cả khi tắm suối, cô cũng phải diễn xuất thật tự nhiên. Nhưng hậu cảnh quay, cả Hà Kiều Anh và diễn viên Mỹ Uyên đã bị kẻ xấu lợi dụng, tung hình để ngực trần, ngâm mình dưới dòng nước lạnh... đưa lên mạng Internet. Cùng với đó là những câu bình phẩm, đánh giá hết sức khó nghe [41].

Sự việc diễn ra, dư luận đặt câu hỏi, ai là kẻ tán phát ảnh hoa hậu, diễn viên Hà Kiều Anh và diễn viên Mỹ Uyên lên mạng, bôi nhọ nhân phẩm, danh dự của họ? Việc các cô trở thành nạn nhân để kẻ xấu lợi dụng, phát tán hình ảnh lên mạng thì ai bảo vệ quyền lợi cho họ? Đến nay vẫn chưa có lời giải đáp trong khi người tán phát ảnh vẫn bặt vô âm tín và hậu quả là những tai tiếng khó gì xóa nổi trong tâm thức dư luận.

Hầu hết các trường hợp sau khi bị tán phát đều bày tỏ trạng thái sốc và không thể ngờ tới. Để truy xét hay tìm ra manh mối kẻ phát tán chưa hẳn là việc khó làm nhưng thực tế, chúng ta cũng chưa xử lý việc này. Hầu như lâu nay, khi lẻ tẻ có những vụ bị phát tán hình ảnh khỏa thân lên mạng thì người gây ra hành vi sẽ không đứng ra nhận trách nhiệm. Có lẽ điều này đã dẫn đến tâm lý ngại không muốn khởi kiện và để không làm ảnh hưởng đến hình ảnh cá nhân của mình. Đây cũng chính là tâm lý chung của các ca sĩ, người mẫu,

diễn viên khi rơi vào chuyện đã rồi và lý do tế nhị này khiến những kẻ thực hiện hành vi vô đạo đức vẫn không bị phát hiện hành vi của mình và chúng vẫn tiếp tục vi phạm. Vì trên thực tế khi nạn nhân không tự mình viết đơn tố cáo, đề nghị cơ quan pháp luật điều tra, xử lý thì những vụ việc như trên chỉ dừng lại ở quan hệ dân sự, các bên tự giải quyết. Nhưng hành vi tán phát đã làm ảnh hưởng đến truyền thống văn hóa nói chung. Trong khi đó, các văn bản pháp luật của Nhà nước ta đã quy định rõ việc xử lý những người vi phạm các quyền về nhân thân, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, bí mật đời tư của công dân. Nếu xâm phạm danh dự, nhân phẩm thì phải bồi thường một khoản tiền bù đắp tổn thương về tinh thần cho người bị xâm hại, tối đa bằng 10 tháng lương tối thiểu. Nếu việc xâm phạm gây ảnh hưởng đến sức khỏe, sinh ra bệnh tật... thì mức bồi thường cao nhất bằng 60 tháng lương tối thiểu. Điều 31 BLDS năm 2005 quy định: “Cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình. Việc sử dụng hình ảnh cá nhân phải được người đó đồng ý hoặc thân nhân của người đó đồng ý nếu người đó đã chết” [28, Điều 31]. Nếu vi phạm đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự thì xử lý theo quy định Bộ luật Hình sự hiện hành, có thể bị truy cứu về tội Truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy với các chế tài nghiêm khắc.

Quy định pháp lý là như vậy, nhưng hiếm thấy trường hợp quay phim, chụp ảnh khỏa thân (trường hợp không được người đó đồng ý), rồi phát tán lên mạng bị xử lý. Trong tình trạng việc phát tán hình ảnh đang gia tăng đến mức báo động như hiện nay, nếu vẫn giữ nguyên tiền lệ “đen ai người chịu”, không tố giác, đưa ra xử lý trước pháp luật, những kẻ có hành sai trái, làm mất danh dự, nhân phẩm người khác vẫn có môi trường thuận lợi để tiếp tục.

Trong vụ: Gia đình bé Minh Khôi kiện Công ty Biti’s, đòi bồi thường thiệt hại 154 triệu đồng vì Biti’s sử dụng trái phép ảnh của bé Minh Khôi in trên bìa lịch, tập quảng cáo Tháng 9 năm 2004 mà

chúng tôi đã nêu ở trên thì Tòa án đã bắt phía Biti’s phải xin lỗi công khai gia đình bé Khôi, chấm dứt vô điều kiện việc sử dụng trái phép hình ảnh của bé và bồi thường gần ba triệu đồng [23].

Trên đây là những ví dụ điển hình về thực trạng xâm phạm danh dự,nhân phẩm, uy tín của người khác. Qua những ví dụ trên ta có thể thấy được vấn đề này đang ngày càng trở nên phổ biến. Những ví dụ trên đây là những ví dụ chúng ta gặp rất nhiều trong cuộc sống hàng ngày nhưng đã mấy ai biết cách bảo vệ mình khi bị xâm phạm danh dự,nhân phẩm, và uy tín của cá nhân cũng như tổ chức. Khi bị xâm phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín, bên bị xâm phạm thường chấp nhận hoặc thoả thuận với bên xâm phạm để giải quyết với yêu cầu bên xâm phạm phải chấm dứt hành vi xâm phạm, vấn đề bồi thường hầu như không được đặt ra. Nguyên nhân của tình trạng này là tâm lý sợ “vạch áo cho người xem lưng” của các bên, thậm chí bên bị xâm phạm không muốn những người khác biết chuyện của mình, cho dù đó là chuyện không đúng sự thật.

Như vậy, vấn đề trách nhiệm xin lỗi hoặc công khai xin lỗi, cùng với trách nhiệm đền bù tài chính đang là một vấn đề lớn đặt ra hiện nay. Các trách nhiệm do xâm hại quyền cá nhân về hình ảnh sẽ được cụ thể hóa thông qua các các biện pháp bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân về hình ảnh. Ở mỗi biện pháp sẽ ấn định các trách nhiệm riêng hoặc có sự xuất hiện đồng thời của các trách nhiệm với nhau. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu nội dung cụ thể của các biện pháp để làm rõ các trách nhiệm cụ thể của các bên cũng như tình hình thực tế của việc áp dụng các biện pháp bảo vệ quyền cá nhân về hình ảnh.

3.2. Các biện pháp bảo vệ quyền nhân thân đối với hình ảnh của cá nhân Quyền đối với hình ảnh của cá nhân là một trong những quyền nhân

thân quan trọng. Khác các quyền dân sự khác, quyền nhân thân của cá nhân gắn với hình ảnh thế hiện trong phạm vi “Quyền hình ảnh” trong đời sống của

một cá nhân nhất định, đặc biệt có ý nghĩa rất lớn đối với đời sống tinh thần của cá nhân. Mỗi hành vi xâm phạm đến quyền nhân thân đối với hình ảnh của cá nhân sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống tinh thần của người bị xâm phạm. Vì vậy, việc bảo vệ quyền nhân thân gắn với hình ảnh của cá nhân trong trường hợp bị xâm phạm có ý nghĩa rất quan trọng. Trước hết, bảo vệ quyền nhân thân đối với hình ảnh của cá nhân có tác dụng kịp thời ngăn chặn các hành vi trái pháp luật xâm phạm đến quyền hình ảnh của cá nhân, bảo đảm trật tự pháp lý xã hội và giáo dục ý thức pháp luật làm cho mọi người tôn trọng quyền nhân thân của cá nhân. Mặt khác, bảo vệ quyền nhân thân đối với hình ảnh của cá nhân tạo điều kiện thuận lợi cho các quyền nhân thân của cá nhân được thực hiện trên thực tế, khắc phục những hậu quả của các hành vi vi phạm pháp luật, đặc biệt góp phần bảo đảm đời sống tinh thần cho mỗi cá nhân, tạo điều kiện cho cá nhân lao động và sáng tạo. Tuy vậy, quyền nhân thân của cá nhân có những điểm khác các quyền dân sự khác như không thể trị giá được bằng tiền, không thể chuyển giao cho người khác, trừ những ngoại lệ do pháp luật quy định... Vì vậy, việc bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân về hình ảnh trong trường hợp bị xâm phạm có một số khác biệt với việc bảo vệ các quyền dân sự khác như:

Các biện pháp bảo vệ được áp dụng đa dạng, việc khắc phục thiệt hại về quyền nhân thân bị xâm phạm trong một số trường hợp phải do chính những người hành vi trái pháp luật xâm phạm đến quyền nhân thân đối với hình ảnh của cá nhân phải thực hiện, việc bồi thường thiệt hại khắc phục thiệt hại về quyền cá nhân về hình ảnh không thế tính toán cụ thế, chỉ là tương đối và mang tính giáo dục là chủ yếu… Ngoài ra, hiệu quả bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân về hình ảnh chịu sự ảnh hưởng rất lớn của cả các quy định pháp luật và những điều kiện xã hội. Để nâng cao được hiệu quả bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân về hình ảnh ngoài góc độ pháp lý thì vấn đề này cũng cần phải được quan tâm nghiên cứu, xem xét kỹ cả dưới góc độ xã hội.

Để đảm bảo cho quyền nhân thân đối với hình ảnh của cá nhân nói riêng trong sự thống nhất của quyền nhân thân nói chung được tôn trọng và thực hiện nghiêm chỉnh, thì pháp luật quy định các biện pháp bảo vệ quyền nhân thân đối với hình ảnh như sau:

3.2.1. Biện pháp tự bảo vệ

Biện pháp tự bảo vệ quyền đối với hình ảnh của cá nhân là một biện pháp dân sự được thực hiện bởi chính chủ thể đó, cụ thể là những chủ thể được hưởng quyền (cá nhân là chủ thể trong ảnh có quyền hoặc chủ thể có quyền sở hữu ảnh). Khi pháp luật ghi nhận quyền hình ảnh cho mỗi cá nhân thì khi đó cá nhân sẽ ý thức được việc thực hiện quyền bảo vệ đối với hình ảnh của mình. Hơn nữa việc thực hiện quyền bảo vệ này của cá nhân không chỉ vì pháp luật ghi nhận quyền của mình mà hơn nữa còn bởi sự tác động, đánh giá của những người xung quanh lên hình ảnh của họ.

Các biện pháp tự bảo vệ quyền cá nhân đối với hình ảnh bao gồm các biện pháp sau:

Một là: Biện pháp tự mình cải chính, trong đó thì cải chính được hiểu là chữa cho đúng sự thật và tuyên bố trước đám đông. Vậy, tự mình cải chính được hiểu là việc cá nhân bị xâm phạm quyền đối với hình ảnh của mình tự đứng ra chữa lại cho đúng sự thật của sự việc và tuyên bố với mọi người. Hình thức cải chính ở đây có thể được thực hiện một cách trực tiếp – nghĩa là chủ thể trình bày nội dung cải chính của mình trực tiếp trước đám đông hoặc thực hiện gián tiếp thông qua các phương tiện thông tin đại chúng như: Đài phát thanh, đài truyền hình, đăng bài cải chính trên các mặt báo...

Như chúng ta đã biết thì hình ảnh của cá nhân thuộc lĩnh vực riêng tư của mỗi người. Tuy nó không có gì bí mật, cần phải hạn chế sử dụng nhưng một khi muốn sử dụng những hình ảnh của cá nhân ai đó, nhất là sử dụng khai thác vào mục đích kinh doanh (như in lịch, in bìa sách, bao bì mẫu quảng