Quyền cá nhân đối với hình ảnh theo pháp luật Việt Nam

cáo...) thì đều phái hỏi ý kiến “người chủ” hình ảnh đó (người thật có hình đó). Bởi về nguyên tắc, mọi cá nhân đều có quyền đối với hình ảnh của mình. Mỗi người đều có quyền cho hay không cho người khác sử dụng hình ảnh của mình. Nếu chưa được sự đồng ý mà sử dụng là vi phạm quyền của cá nhân đối với hình ảnh. Tuy nhiên trên thực tế việc sử dụng “chùa” hình ảnh của người khác vào mục đích kinh doanh lại khá phổ biến. Đó là những biển quảng cáo của các cửa hàng áo cưới, băng đĩa, cửa hàng cắt tóc, gội đầu...trên các bản quảng cáo đó là hình ảnh của hoa hậu, diễn viên nổi tiếng mà chưa có bất kỳ một sự đồng ý nào từ các diễn viên, ca sỹ có hình trong các biển quảng cáo đó.

Ví dụ như: Trường hợp được một tờ báo mạng đưa bài: Trên đường Tam Trinh có một cửa hàng bán Cafe đã dùng một ảnh của cựu hoa hậu Việt Nam, Mai Phương Thúy để làm biển quản cáo mà chưa xin phép. Sau đó thì cửa hàng Cafe này lại đối biển hiệu, kinh doanh thêm dịch vụ gội đầu nữa nhưng vẫn sử dụng hình ảnh của Mai Phương Thúy. Hay như gần đây, trên các trang báo mạng tràn lan một dịch vụ: Chỉ cần nhắn (M***) và gửi tới một đầu số dịch vụ thì bất kỳ chủ thuê bao di động nào cũng có thế sở hữu bộ sưu tập những tấm hình “nóng” của các hoa hậu, diễn viên nổi tiếng hay các hotgirl...với giá

15.000 đồng và Mai Phương Thúy lại một lần nữa trở thành nạn nhân của hành vi xâm phạm nghiêm trọng đến quyền đối với hình ảnh của mình.

Sau các sự việc này xảy ra thì Mai Phương Thúy đã có cuộc trao đổi, trả lời phóng vấn với báo Zing và trong cuộc trao đổi cô đã tự cải chính vấn đề này là hoàn toàn do các quán Cafe, trang mạng trên tự ý làm mà không hề có bất kỳ ai liên hệ với cô để xin phép kinh doanh những tấm hình đó.

Phương Thúy khắng định cô không hề hay biết gì về chuyện ảnh của mình được rao bán qua tin nhắn và cũng không hề có bất kỳ ai liên hệ với cô để xin phép kinh doanh những tấm hình đó.

Trên đây chỉ là một số trong những hành vi xâm phạm quyền đối với

hình ảnh của cá nhân nhưng đã được cá nhân bị xâm phạm tự mình cải chính. Xong việc xâm phạm này đang ngày càng trở nên phổ biến mà đối tượng thường được nhắm tới là hình ảnh cá nhân của các nhân vật có tiếng tăm trong làng giải trí. Tuy nhiên rất ít trường hợp chủ thể trong bức ảnh đứng ra cải chính nên chăng pháp luật nước ta cần có một cơ chế quản lý việc sử dụng hình ảnh trong các biển quản cáo một cách cụ thể và rõ ràng hơn để đảm bảo cho quyền hình ảnh của cá nhân trong các bức ảnh dùng quảng cáo.

Hai là: Biện pháp tự mình yêu cầu người vi phạm chấm dứt hành vi vi phạm, xin lỗi, cải chính công khai

So với biện pháp tự cải chính thì biện pháp này được áp dụng trong một phạm vi rộng hơn. Tuy nhiên biện pháp này chỉ có hiệu quả khi mà người thực hiện hành vi xâm phạm đối với hình ảnh của cá nhân đó sớm nhận thức được hành vi trái pháp luật này. Trong trường hợp người thực hiện hành vi xâm phạm không nhận thức được hành vi trái luật của họ thì chủ thể có quyền đối với hình ảnh bị xâm phạm phải áp dụng các biện pháp bảo vệ khác mới bảo vệ quyền hình ảnh của mình.

Ví dụ như: Báo Công an thành phố Hồ Chí Minh số ra ngày 28-2- 2014 đăng tin hai vụ án “Bắt băng cướp đánh phủ đầu người đi đường” và “Bắt giam đối tượng chống lại Cảnh sát 113”, đã có sự nhầm lẫn về hình ảnh. Cụ thể, hình của đối tượng Lê Trường Giang là của tin “Bắt giam đối tượng chống lại Cảnh sát 113, và hình của Lê Huỳnh Thương Minh là của tin “Bắt băng cướp đánh phủ đầu người đi đường”. Báo Công an thành phố Hồ Chí Minh xin cáo lỗi cùng gia đình anh Lê Huỳnh Thương Minh và bạn đọc [48].

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 109 trang tài liệu này.

Trong ví dụ trên thì anh Minh là chủ thể bị xâm phạm đến quyền cá nhân về hình ảnh trên số báo ngày 28/2/2004, anh đã yêu cầu chủ thể có hành vi vi phạm quyền cá nhân về hình ảnh là chủ biên của báo Công an thành phố

Hồ Chí Minh đính chính lại. Do đó, đến ngày 7/3/2014 thì báo Công an thành phố Hồ Chí Minh đã đính chính vấn đề trên, đồng thời gửi lời xin lỗi đến anh Minh và gia đình anh.

Ba là: Biện pháp tự yêu cầu người vi phạm bồi thường thiệt hại

Biện pháp này được áp dụng khi người có hành vi xâm phạm đến quyền đối với hình ảnh của cá nhân gây ra thiệt hại về vật chất hoặc tinh thần thì lúc này cá nhân bị xâm phạm có quyền yêu cầu người có hành vi trái luật phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Như trong trường hợp: Các tấm biển quảng cáo hiện nay in hình các ca sỹ, diễn viên nổi tiếng rất nhiều nhưng gần như không nhận được sự đồng ý nào từ phía các chủ thể có mặt trong các bức ảnh quảng cáo đó. Khi các chủ thể này nhìn thấy những hình ảnh cá nhân của mình được sử dụng sai mục đích, yêu cầu bên vi phạm phải bồi thường thì các chủ thể vi phạm thường có thái độ tản lờ hoặc xin lỗi cho qua chuyện. Điều này cho thấy khi có một khiếu nại và yêu cầu bồi thường thiệt hại từ chính bản thân chủ thể bị xâm phạm về quyền hình ảnh gửi tới các chủ thể có hành vi xâm phạm thì sẽ rất khó nhận được một câu trả lời dứt khoát nếu như việc trả lời đó phụ thuộc vào ý chí tự nguyện của bên gây ra thiệt hại, chưa kể đến việc xâm phạm hình ảnh đó có thể liên quan đến nhiều tổ chức khác nhau thì càng khó khăn trong việc xác định trách nhiệm và yêu cầu bồi thường.

Tóm lại, biện pháp tự bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân đối với hình ảnh được cá nhân thực hiện một cách chủ động, kịp thời. Ngay khi có hành vi xâm phạm xảy ra để bảo đảm quyền lợi của chính cá nhân đó. Cùng với việc hầu như không phải tuân thủ bất kỳ một trình tự hay thủ tục pháp lý nào nên biện pháp này đã tạo điều kiện cho các bên có thời gian thương lượng, tìm hiểu về ý kiến của cả hai bên, từ đó tạo điều kiện cho các bên hòa giải với nhau để cùng nhau giải quyết tranh chấp theo đúng quy định của pháp luật mà

không cần đến sự hỗ trợ của một chủ thể thứ ba nào. Không những thế biện pháp tự bảo vệ quyền hình ảnh của cá nhân còn có những ưu điểm như: Tiết kiệm thời gian, tối giản các chi phi tốn kém cần thiết cho việc giải quyết tranh chấp như: Chi phí cho việc tham gia tố tụng, chi phí cho việc thuê luật sư bảo chữa...). Bên cạnh những ưu điểm trên thì biện pháp tự bảo vệ quyền hình ảnh cũng sẽ phát sinh một số nhược điểm như: Nội dung giải quyết các hành vi xâm phạm phụ thuộc vào sự tự giác của các bên vì không có một cơ chế mang quyền lực nhà nước nào bảo đảm cho nội dung thực hiện. Vì vậy, nếu bên có hành vi xâm phạm không tự nguyện chấm dứt hành vi xâm phạm của mình, cũng như thiện chí trong việc khắc phục hành vi xâm phạm thì bên chủ thể bị xâm phạm cũng không có cách nào buộc họ thực hiện, dẫn đến trong nhiều trường hợp thì biện pháp này không khả thi.

3.2.2. Biện pháp kiện dân sự

Đây là biện pháp được các chủ thể bị xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh sau khi tự tiến hành các hành vi tự bảo vệ mà không có hiệu quả thì các cá nhân có quyền nhân thân về hình ảnh bị xâm phạm sẽ có quyền áp dụng các biện pháp kiện dân sự. Điều 25 BLDS năm 2005 cũng quy định cá nhân có quyền đối với hình ảnh bị xâm phạm có quyền khởi kiện tại Tòa án để buộc người có hành vi xâm phạm phải chấm dứt hành vi xâm phạm, xin lỗi, cải chính công khai; hoặc yêu cầu buộc người vi phạm phải bồi thường thiệt hại do hành vi xâm phạm đó gây ra. Lúc này, chủ thể bị xâm phạm về hình ảnh được khởi kiện người có hành vi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh của mình tại Tòa án. Trình tự thủ tục khởi kiện tại Tòa án được thực hiện theo thủ tục tố tụng dân sự. Nếu sau khi xét xử Tòa án xác định quyền cá nhân về hình ảnh của chủ thể khởi kiện bị xâm phạm thì Tòa án sẽ yêu cầu chủ thể vi phạm thực hiện một hoặc đồng thời nhiều các hành vi sau đây:

Một là: Chấm dứt hành vi vi phạm. Thì tùy thuộc vào từng biểu hiện của hành vi xâm phạm đối với hình ảnh mà người xâm phạm phải chấm dứt hành xâm phạm đó theo nhiều cách khác nhau. Nếu là hành vi xâm phạm quyền cá nhân đối với hình ảnh là phát tán, công bố thì sẽ yêu cầu người này phải dừng ngay việc công bố, phát tán...

Hai là: Xin lỗi người bị xâm phạm. Tùy vào từng trường hợp mà người xâm phạm có thể trực tiếp đến gặp người bị xâm phạm để xin lỗi hoặc dùng cách thức khác gián tiếp gửi lời xin lỗi đến người bị xâm phạm như: Đăng báo, gửi thư...

Ba là: Cải chính công khai. Theo đó bản thân người xâm phạm quyền đối với hình ảnh của một cá nhân cụ thể sẽ phải tiến hành cải chính lại hình ảnh, thông tin trước đây mà họ đã đăng lên. Việc cải chính này có thể thực hiện một cách trực tiếp hoặc có thể thông qua các kênh thông tin đại chúng như: Đài phát thanh truyền hình, báo điện tử, báo in...

Bốn là: Bồi thường thiệt hại. Tùy vào từng vụ kiện dân sự cụ thể về quyền hình ảnh của cá nhân bị xâm phạm dẫn đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại có thể là trong hợp đồng hoặc ngoài hợp đồng. Nếu hành vi xâm phạm quyền đối với hình ảnh là hành vi vi phạm hợp đồng của một bên trong quan hệ Hợp đồng với người bị xâm phạm hình ảnh là một bên của hợp đồng thì sẽ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hợp đồng. Còn nếu giữa bên xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh với chủ thể bị xâm phạm không tồn tại quan hệ hợp đồng thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại được xác định trong trường hợp này là trách nhiệm bồi thương thiệt hại ngoài Hợp đồng. Việc xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại là trong hợp đồng hay ngoài hợp đồng có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định hành vi xâm phạm hay mức độ bồi thường trên thực tế.

Trong thực tế thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hành vi xâm

phạm đối với quyền hình ảnh của cá nhân chỉ phát sinh khi thỏa mãn các điều kiện sau đây:

Thứ nhất là: Phải có thiệt hại xảy ra trên thực tế

Thiệt hại ở đây được hiểu là những tổn thất mà người bị xâm phạm về quyền cá nhân gắn với hình ảnh phải gánh chịu trên thực tế.Tùy vào từng trường hợp mà thiệt hại được xác định là thiệt hại về vật chất hoặc những thiệt hại về mặt tinh thần. Yếu tố cốt lõi phải bảo đảm là phải có chứng cứ để chứng minh các hành vi vi phạm quyền cá nhân về hình ảnh đã gây ra thiệt hại cụ thể. Hay nói cách khác hành vi xâm phạm đến quyền cá nhân đối với hình ảnh thường dẫn đến những hậu quả là xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm, uy tín.

Cụ thể các thiệt hại mà cá nhân có thể bồi thường gồm:

Các chi phí dùng để ngăn chặn, hạn chế và khắc phục thiệt hại xảy ra. Trong nhiều trường hợp người bị xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh đã bỏ ra các chi phí như: chi phí thuê người đi gom những bức ảnh, ấn phẩm, bài báo để tiêu hủy. Chi phí để ngăn chặn sự phát tán, lan rộng của các thông tin ảnh hưởng đến các hình ảnh của cá nhân đó.

Thu nhập đã bị giảm sút hoặc bị mất, liên quan đến hành vi xâm phạm quyền đối với hình ảnh. Trong trường hợp nếu trước khi quyền cá nhân đối với hình ảnh bị xâm phạm chủ thể bị xâm phạm đó có thu nhập thực tế nhưng do hình ảnh bị xâm phạm mà công việc của họ đã bi hạn chế, nên khoản thu nhập thực tế của họ bị mất, bị giảm sút thì chủ thể bị xâm phạm này sẽ được bồi thường các khoản thu nhập bị mất, bị giảm sút đó.

Ngoài ra thì khoản thiệt hại thực tế mà chủ thể vi phạm quyền cá nhân về hình ảnh còn có thể phải bồi thường như các chi phí cho việc chữa bệnh cho người bị xâm phạm nếu có căn cứ hành vi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh đó đã tác động tiêu cực đến chủ thể bị xâm phạm khiến họ bị ốm và

phải tiến hành điều trị, chi phí thuê người chăm sóc, tri phí thuê luật sư để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp tại Tòa án...

Ngoài những thiệt hại về vật chất trên đây thì chủ thể bị xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh còn phải gánh chịu những tổn thất về mặt tinh thần do hành vi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh gây ra như: đau thương, buồn phiền, giảm sút danh dự, uy tín cá nhân từ bạn bè, gia đình, người thân... Lúc này cần bù đắp, bồi thường một khoản tiền để bù đắp những tổn thất mà họ phải gánh chịu. Xong trên thực tế việc xác định thiệt hại về mặt tinh thần này cụ thể là bao nhiêu là rất khó xác định. Chủ yếu là sự tự thỏa thuận của các bên, trong trường hợp các bên không tự thỏa thuận được thì Tòa án sẽ giải quyết, nhưng mức bồi thường tối đa là không quá mười tháng lương cơ bản theo quy định tại khoản 2 Điều 611 BLDS năm 2005.

Yếu tố thứ hai để buộc người có hành vi xâm phạm quyền cá nhân phải bồi thường là hành vi tạo nên những thiệt hại trên thực tế đó phải là những hành vi trái pháp luật. Hành vi được xem là trái pháp luật như:

Hành vi vi phạm những cam kết mà các bên đã thỏa thuận, thống nhất những điều khoản liên quan đến quyền cá nhân về hình ảnh trong hợp đồng.

Hành vi vi phạm các quy định của pháp luật trong các trường hợp cụ thể liên quan đến việc bảo vệ quyền cá nhân về hình ảnh như: Hành vi sử dụng hình ảnh của cá nhân mà không xin phép, hành vi sử dụng hình ảnh xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân đó. Có một trường hợp ngoại lệ là nếu nhà nước thực hiện các hành vi trên vì lợi ích nhà nước, lợi ích công cộng theo một trình tự luật định.

Ví dụ như: Việc đăng hình của tội phạm bị truy nã.

Yếu tố thứ 3 để buộc người gây ra thiệt hại phải bồi thường khi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh là phải có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại trên thực tế.

Nếu nguyên nhân gây ra thiệt hại được hiểu là sự tác động qua lại giữa các mặt, các hiện tượng với nhau thì hậu quả được hiểu là sự biến đổi hiện tượng đó hoặc làm biến đổi sự vật, hiện tượng khác. Do đó, hành vi xâm phạm quyền cá nhân đối với hình ảnh là nguyên nhân gây ra thiệt hại được hiểu là nguyên nhân, còn thiệt hại được coi là kết quả. Xét trong mối nhân quả thì hành vi gây ra thiệt hại có trước, thiệt hại xảy ra sau là kết quả tất yếu của những hành vi xâm phạm đó. Và ngược lại thì hành vi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh cũng là nguyên nhân gây ra thiệt hại đó.

Yếu tố thứ tư đảm bảo trách nhiệm bồi thường của chủ thể vi phạm quyền cá nhân về hình ảnh là phải có lỗi của người gây ra thiệt hại.

Lỗi tồn tại dưới hai dạng, đó là lỗi cố ý và lỗi vô ý. Lỗi cố ý gây thiệt hại được hiểu là trường hợp một người nhận thức rõ hành vi của mình sẽ gây thiệt hại cho người khác xong vẫn mong muốn hoặc không mong muốn nhưng để mặc cho cho thiệt hại xảy ra. Lỗi vô ý gây ra thiệt hại là trường hợp một người không thấy trước hành vi của mình có khả năng gây ra thiệt hại mặc dù phải biết hoặc biết trước thiệt hại sẽ xảy ra hoặc thấy trước được hành vi của mình có khả năng gây ra thiệt hại nhưng cho rằng thiệt hại không thể xảy ra hoặc tự tin vào khả năng ngăn chặn được thiệt hại.

Vậy, trong hành vi xâm phạm quyền cá nhân về hình ảnh thì lỗi cũng tồn tại dưới hai dạng và lỗi sử dụng hình ảnh của người khác một cách cố ý và vô ý. Lỗi sử dụng hình ảnh cố ý được hiểu là hành vi của chủ thể đã nhận thức được sử dụng hình ảnh của người khác là sai phạm xong họ vẫn cố tình thực hiện.

Ví dụ như: Thợ ảnh A chụp ảnh chị B và tiến hành bán bức tranh của chị mà chưa được sự cho phép của chị B. Đây là lỗi cố ý của anh A, mặc dù chưa có sự đồng ý của chị B xong anh A vẫn tiến hành chụp và bán bức ảnh có hình chị B.