Sự Cần Thiết Quản Lý Nhà Nước Đối Với Bảo Tồn Và Phát Huy Giá Trị Di

và tinh thần cho con người. Bảo tồn và phát huy giá trị di tích là các biện pháp để gìn giữ, tôn tạo các giá trị văn hóa tại di tích để chúng không bị mai một, mờ nhạt. Và các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp đó được lan tỏa, tỏa sáng và có ý nghĩa tích cực trong đời sống xã hội của nhân dân, góp phần vào mục tiêu văn hóa trong phát triển kinh tế xã hội.

Trong mối tương quan giữa bảo tồn và phát huy giá trị di tích, ta nhận thấy để thực hiện hiệu quả mục tiêu giữ gìn, bảo vệ và lưu truyền các giá trị di sản văn hóa nói chung, giá trị di tích nói riêng cần thực hiện song song 2 khâu “bảo tồn” và “phát huy”. Trong đó, bảo tồn là nền tảng, là “xương sống” giúp cho phát huy thực hiện được chức năng của mình. Ngược lại, phát huy cũng chính là động lực để bảo tồn được thực hiện.

Nếu không được thực hiện đầy đủ, đồng bộ cả hai vấn đề bảo tồn và phát huy thì các di tích vẫn mãi chỉ là di tích. Tức là, di tích được bảo vệ, tôn tạo nhưng “vô hồn”. Bởi, cái độc đáo, sâu sắc của mỗi di tích chính là giá trị ẩn chứa bên trong nó. Để làm “sống lại” di tích thì cần giải quyết tốt mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

Tóm lại, bảo tồn và phát huy giá trị di tích trong quá trình phát triển đòi hỏi sự sáng tạo không ngừng nghỉ và khả năng linh hoạt trong việc vận dụng các nguyên tắc khoa học để lựa chọn phương án xử lý thích hợp cho từng di tích cụ thể. Mục tiêu đặt ra là phải gắn di tích với đời sống đương đại, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường giao lưu văn hóa trong quá trình hội nhập quốc tế.

1.5. Sự cần thiết quản lý nhà nước đối với bảo tồn và phát huy giá trị di tích

Di sản văn hóa nói chung, di tích nói riêng là tài sản vô cùng quý giá của mỗi quốc gia, là chất liệu gắn kết cộng đồng dân tộc, là chứng tích vật chất phản ánh sâu sắc nhất về đặc trưng lịch sử, văn hóa... đồng thời là một bộ phận cấu thành kho tàng di sản văn hóa nhân loại. Bảo tồn và khai thác

đúng giá trị của các di tích sẽ tạo ra giá trị nhân văn sâu sắc về mặt tinh thần cũng như về giá trị vật chất. Do đó, việc quản lý nhà nước đối với bảo tồn và phát huy giá trị di tích thực sự cần thiết đối với mỗi nhà nước, bởi:

Thứ nhất, quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích góp phần định hướng, điều chỉnh sự phát triển văn hóa của đất nước, giúp hiện thực hóa các chủ trương, đường lối, chính sách về văn hóa của Đảng.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 122 trang tài liệu này.

Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII đã xác định rõ những nhiệm vụ nhằm mục đích xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Trong đó, có nhiệm vụ bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa. Di sản văn hóa nói chung, di tích nói riêng là tài sản vô giá, gắn kết cộng đồng dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc, cơ sở để sáng tạo những giá trị mới và giao lưu văn hóa. Do đó, phải hết sức coi trọng việc bảo tồn, kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, văn hóa cách mạng, bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể ẩn chứa trong mỗi di tích.

Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích về bản chất là sử dụng có hiệu quả các công cụ quản lý để tác động đến đối tượng bị quản lý nhằm đạt được mục tiêu đặt ra là bảo tồn lâu dài các yếu tố gốc cấu thành di tích và phát huy giá trị phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội trước hết ở địa phương nơi có di tích và của quốc gia, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội. Quản lý di tích cũng chính là sự định hướng, tạo điều kiện tổ chức, điều hành việc bảo tồn, gìn giữ các di tích, làm cho giá trị của di tích được phát huy theo chiều hướng tích cực và thực sự trở thành mục tiêu và động lực của sự phát triển. Các di tích là tài sản vô giá, là nguồn lực to lớn và quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội nên cần thiết phải có sự quản lý nhà nước, hướng về cộng đồng và phục vụ sự phát triển cộng đồng, tạo động lực để thu hút sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Bên cạnh việc bảo tồn, giữ gìn

và khai thác giá trị các di tích một cách có hiệu quả, còn có ý nghĩa quan trọng nhằm giáo dục truyền thống văn hóa, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, và phục vụ cho nghiên cứu khoa học.

Thứ hai, quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích góp phần bảo tồn, giữ gìn và phát triển các di tích.

Thực tế hiện nay cho thấy, di tích ở nước ta đang chịu tác động ngày càng nhanh chóng của sự biến đổi môi trường tự nhiên và xã hội, có thể kể đến như: những nguy cơ về sự thay đổi và tác động tiêu cực đến giá trị văn hóa truyền thống; hoạt động quản lý di tích chưa gắn kết với thực tiễn do trình độ quản lý còn lạc hậu, yếu kém; sự thiếu đồng bộ và thiếu sự quan tâm đến việc bảo tồn di tích, sự phát triển nhanh các đô thị, các công trình xây dựng mới che khuất di tích, ô nhiễm môi trường, nhanh chóng phát triển du lịch trong khi chưa có đủ các điều kiện về cơ sở hạ tầng và dịch vụ thiết yếu, tập trung quá đông người vào dịp lễ hội tại các di tích, gây nhiều thiệt hại cho các di tích... Đây là những thách thức đối với quản lý nhà nước về di tích, vai trò quản lý nhà nước càng trở nên quan trọng đặc biệt trong giai đoạn hiện nay. Việc quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích nhằm hướng tới mục đích chính, cụ thể: Bảo tồn, giữ gìn các di tích chống lại sự tàn phá của thiên nhiên, con người và xã hội. Ngoài ra khai thác, phát huy có hiệu quả các giá trị di tích phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Xuất phát từ những quan điểm của quản lý nhà nước về di tích có thể nhận thấy rõ vai trò, giá trị di tích đã được xác lập bằng những đánh giá và quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước ta. Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích là một vấn đề cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh của

nước ta hiện nay.

Thứ ba, quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế- xã hội của địa phương, mang lại nhiều lợi ích, nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân.

Văn hóa và tăng trưởng kinh tế là mối quan hệ đa chiều, có liên hệ mật thiết với nhau. Vì thế, hoạt động quản lý văn hóa với sự phát triển kinh tế - xã hội luôn gắn liền với nhau. Điều đó thể hiện rõ nét qua chủ trương tạo mối liên kết giữa kinh doanh thương mại với các hoạt động văn hóa du lịch, giữa bảo tồn và phát triển. Việc đẩy mạnh khai thác các loại hình thương mại dịch vụ gắn với du lịch, văn hóa, lễ hội, tham quan di tích, phát triển kinh tế bền vững đi đôi với việc giữ gìn phát huy các giá trị văn hóa, các ngành nghề truyền thống. Chính vì vậy hoạt động quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương nói riêng và của cả nước nói chung.

Thứ tư, bảo tồn và phát huy giá trị di tích tạo cơ sở vững chắc để văn hóa được giao lưu, tiếp biến và là điều kiện đảm bảo cho dân tộc ta, hội nhập, hợp tác và phát triển.

Di sản văn hóa thúc đẩy giao lưu, tiếp biến văn hóa, làm cho văn hóa dân tộc và nhân loại phát triển đa dạng. Giao lưu, tiếp biến văn hóa là một hiện tượng mang tính quy luật trong quá trình phát triển của các nền văn hóa và là quy luật sống của văn hóa. Di tích chứa đựng bản sắc văn hóa - đóng vai trò như một hệ tiêu chí lựa chọn các giá trị văn hóa ngoại sinh, điều chỉnh quá trình tiếp xúc văn hóa để tạo thành các giá trị văn hóa mới, vừa bảo tồn được bản sắc, vừa đảm bảo tính chất tiến bộ. Như vậy, di tích đóng vai trò quan trọng trong phát triển văn hóa dân tộc, đồng thời thúc đẩy quy luật giao lưu, tiếp biến văn hóa.

Từ những vai trò cơ bản trên của di sản văn hóa nói chung và di tích nói riêng, chúng ta lại càng thấy rõ vai trò của hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di tích trong xã hội hiện đại và sự cần thiết phải tiến hành công tác quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

1.6. Yêu cầu quản lý nhà nước đối với bảo tồn và phát huy giá trị di tích

Quản lý nhà nước về di sản văn hóa nói chung, bảo tồn và phát huy giá trị di tích là thiết lập cơ sở pháp lý và khoa học - công cụ quản lý để tác động đến đối tượng bị quản lý nhằm đạt được những mục tiêu cơ bản đặt ra.

Thực tiễn trong nước và quốc tế đều chỉ rõ, muốn nâng cao hiệu quả công tác quản lý di sản văn hóa nói chung, bảo tồn và phát huy giá trị di tích cần phải thiết lập được những điều kiện cần và đủ cho tất cả các mặt hoạt động. Trong đó, cần chú trọng một số yêu cầu sau:

Một là, Ban hành cơ chế, chính sách phù hợp cùng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hoàn chỉnh nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý di sản văn hóa, tạo động lực cho các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa.

Hai là, xây dựng và củng cố hệ thống tổ chức bộ máy quản lý nhà nước khoa học đủ mạnh, có khả năng triển khai trong đời sống xã hội các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa.

Ba là, đào tạo nguồn nhân lực (nhân lực quản lý, cán bộ khoa học - kỹ thuật) có chất lượng, hoạt động chuyên nghiệp trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa.

Bốn là, đẩy mạnh truyền thông giáo dục di sản văn hóa nhằm từng bước thay đổi và nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò của di sản văn hóa trong đời sống xã hội, xác định rõ trách nhiệm xã hội của các cá nhân, tổ chức trong việc tham gia các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa.

Năm là, tăng đầu tư cho công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích theo hướng đồng bộ, hiệu quả.

1.7. Nội dung quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích

Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích là sự định hướng, tạo điều kiện để tổ chức điều hành hoạt động bảo vệ, gìn giữ di sản, các di tích và làm cho các giá trị của di sản, di tích được phát huy theo chiều hướng tích cực.

Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích chính là thông qua hoạt động quản lý để bảo tồn và phát huy giá trị của di tích lịch sử.

Luật Di sản văn hóa quy định nội dung quản lý nhà nước về di sản văn hóa bao gồm 8 nội dung cơ bản. Khái quát lại, dưới góc độ khoa học, tác giả chia nội dung quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích thành 4 nhóm nội dung cơ bản sau:

Một là, xây dựng, ban hành chính sách, pháp luật về di tích

Hai là, tổ chức bộ máy hành chính nhà nước về quản lý và phát huy giá trị di tích

Ba là, huy động, quản lý, sử dụng các nguồn lực để bảo vệ và phát huy giá trị di tích

Bốn là, kiểm tra, giám sát, tổng kết, đánh giá trong hoạt động quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích

1.8. Tổ chức bộ máy về bảo tồn và phát huy giá trị di tích

Theo nghĩa chung nhất, bộ máy nhà nước là tổng thể các cơ quan nhà nước từ trung ương tới địa phương hợp thành hệ thống được tổ chức, hoạt động theo những nguyên tắc thống nhất, tạo thành cơ chế đồng bộ nhằm thực hiện nhiệm vụ, chức năng của nhà nước.

Bất kể một địa phương, một ngành nào cũng cần có bộ máy tổ chức để hoạch định và thực thi các đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về một lĩnh vực cụ thể. Tùy thuộc vào đặc điểm, tính chất của các ngành, lĩnh vực mà bộ máy tổ chức được xây dựng và bố trí phù hợp. Tuy nhiên, phải luôn đảm bảo sự đồng bộ, thống nhất từ trung ương đến địa phương.

Chủ thể quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích là cơ quan hành chính nhà nước được tổ chức thống nhất từ trung ương đến địa phương, theo thẩm quyền quản lý được phân cấp: cấp trung ương, cấp tỉnh (tỉnh và các thành phố trực thuộc trung ương), cấp huyện (huyện thuộc tỉnh, quận thuộc thành phố), cấp xã (xã thuộc huyện, phường thuộc quận).

Ở cấp trung ương, Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thống nhất quản lý nhà nước các lĩnh vực trong đó có quản lý nhà nước về di tích. Giúp việc cho Chính phủ là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, được giao chức năng chuyên trách về thực hiện quản lý nhà nước về di tích. Trong Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Cục Di sản văn hóa - tổ chức thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, có chức năng quản lý nhà nước về di sản văn hóa và quản lý nhà nước các dịch vụ công thuộc lĩnh vực di sản văn hóa theo quy định của pháp luật, được giao trách nhiệm chỉ đạo và hướng dẫn hoạt động phát triển sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, trong đó có di tích trên phạm vi cả nước theo đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Ở cấp địa phương, UBND các cấp là cơ quan quản lý nhà nước về di sản văn hóa trong phạm vi lãnh thổ địa phương. Giúp việc cho UBND các cấp là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch/Sở Văn hóa và Thể thao; Phòng Văn hóa – Thông tin; Công chức văn hóa - xã hội thực hiện chức năng quản lý nhà nước về di sản văn hóa trong phạm vi cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã.

1.9. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di tích

- Yếu tố tác động của quá trình hội nhập quốc tế: Trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay, mỗi quốc gia, dân tộc đều có cơ hội và điều kiện để phát triển, nhưng cũng đứng trước không ít những thách thức, đặc biệt là trong việc bảo tồn, giữ gìn bản sắc và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc trong quá trình giao lưu và hội nhập quốc tế. Các yếu tố quốc tế được thể hiện rõ trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, đó là, mỗi quốc gia nếu muốn phát triển không thể nằm ngoài mối liên hệ với các quốc gia khác. Sự ràng buộc pháp lý đối với một quốc gia chấp nhận khi tham gia các tổ chức quốc tế có ảnh hưởng to lớn tới hệ thống thể chế của quốc gia đó. Do phải tuân thủ những quy định chung và những cam kết quốc tế, bộ máy nhà nước

cụ thể là đội ngũ cán bộ, công chức cần nắm vững những quy định và cam kết quốc tế, vận dụng sáng tạo trong quá trình xây dựng và thực thi pháp luật để vừa bảo đảm lợi ích quốc gia, vừa tuân thủ những quy định và cam kết quốc tế. Hội nhập kinh tế đặt ra những vấn đề mới về xã hội như: sự phân hóa giàu nghèo, ô nhiễm môi trường, tội phạm xuyên quốc gia... Vì vậy, bộ máy nhà nước cần có những sự điều chỉnh cần thiết về phương thức hoạt động để phòng ngừa, ứng phó. Những ảnh hưởng giữa các nền văn hóa đã trở nên phong phú hơn, đa dạng hơn và phức tạp hơn. Nhà nước với trách nhiệm của mình phải lựa chọn các phương thức quản lý nhà nước để vừa bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, vừa tiếp thu những tinh hoa văn hóa của nhân loại để làm giàu thêm giá trị bản sắc văn hóa dân tộc.

Di tích chính là một phần quan trọng của nền tảng giá trị văn hóa dân tộc, thể hiện rõ về con người và hình ảnh của đất nước. Chính vì vậy, trong xu thế hội nhập quốc tế, những giá trị của di tích cần phải được quản lý nhà nước bằng hệ thống chính sách, pháp luật đúng đắn, thông suốt, phù hợp với thực tiễn để đáp ứng những yêu cầu đòi hỏi và hạn chế những thách thức do hội nhập mang lại đồng thời cũng tạo điều kiện thuận lợi để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước phát triển theo kịp với các quốc gia phát triển khác. Quản lý nhà nước sao cho phù hợp, hiệu quả để có thể đáp ứng được yêu cầu trong giai đoạn tới đòi hỏi phải nghiên cứu, tiếp thu những kinh nghiệm quý báu, thành công của các địa phương trong nước, đặc biệt là kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới. Hội nhập quốc tế tạo cơ hội để tiếp thu những tinh hoa văn hóa của thế giới, để có thể phát huy được bản sắc văn hóa dân tộc nhất thiết phải bảo đảm giữ gìn và phát huy những nhân tố tích cực của văn hóa truyền thống.

Đối với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam thì hội nhập quốc tế là một nhu cầu tất yếu khách quan. Đứng trước những cơ hội và thách thức mà