Tình Hình Biến Động Giá Vàng Trong Nước Quanh Thời Điểm 25/11/2012

ở quãng 41-42tr/lượng. Tuy nhiên một số NHTM đã có động thái tăng lãi suất huy động lên 3-4,6% nhằm huy động thêm lượng vàng gửi nhằm thanh toán các khoản vay, NHNN đã ngay lập tức ban hành công văn số 3854/NHNN-QLNH về việc “chấm dứt huy động và cho vay bằng vàng của các TCTD”. Điều này đã tạo ra áp lực cho NHTM đưa lãi suất huy động vàng về mức tiệm cận 0%, đồng thời chuyển đổi dần sang các sản phẩm thu giữ vàng hộ có mất phí của NHTM.

Tuy nhiên để đảm kịp với thời hạn 25/11/2012 với việc hạn chế đầu vào huy động bằng vàng thì các NHTM linh hoạt bằng cách lấy vàng ở thị trường ngoài về tất toán các khoản bằng vàng do quy định không được phép cơ cấu khoản nợ bằng các gia hạn các khoản mới bằng chứng chỉ ngắn hạn. Điều này ngay lập tức làm giá vàng tăng do cầu về vàng của NHTM tăng đột biến, ước tính toàn hệ thống cần khoảng 20 tấn vàng, quy đổi theo giá vàng hiện tại thì tương đương với 33.000 tỷ đồng. Một lần nữa, căn cứ thực tiễn thị trường NHNN đã thực hiện biện pháp giảm áp lực phía cầu vàng bằng cách gia hạn phát hành chứng chỉ huy động vàng ngắn hạn đến thời điểm 24/11/2012 thông qua Công văn số 7019/NHNN-QLNH, tuy nhiên thời gian đáo hạn của các chứng chỉ huy động vàng ngắn hạn mới không vượt quá thời điểm 30/06/2013. Bước đi này của NHNN đã tạo ra sự giảm áp kịp thời cho thanh khoản của hệ thống vào thời điểm cuối năm 2012, giữ được sự ổn định cần thiết cho giá vàng. Đồng thời kết hợp các biện pháp đấu thầu vàng cho các NHTM nhằm tất toán trạng thái vàng thì NHNN đạt được một lúc 2 mục tiêu song song: đảm bảo được giá vàng và thị trường vàng ổn định; vàng được loại trừ hoàn toàn khỏi 2 bên tài sản nợ và có của các NHTM.

Hình 2.14: Tình hình biến động giá vàng trong nước quanh thời điểm 25/11/2012

Nguồn: sjc.com.vn

2.3.2.2. Chính sách quản lý hoạt động kinh doanh, sản xuất vàng

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 197 trang tài liệu này.

Bằng quyết tâm cao nhất của mình trong QLNN hoạt động kinh doanh vàng theo hướng chặt chẽ và kỷ luật hơn, Chính phủ đã ban hành Nghị định 24/2012/NĐ- CP 03/04/2012 về quản lý hoạt động kinh doanh vàng và có hiệu lực từ 25/05/2012. Trong đó quy định rất rõ “NHNN là cơ quan thay mặt Chính phủ thống nhất QLNN đối với các họat động kinh doanh vàng”. Nghị định đã xác định rõ “Hoạt động mua, bán vàng miếng của các tổ chức, cá nhân chỉ được thực hiện tại các tổ chức tín dụng và doanh nghiệp được NHNN cấp Giấy phép kinh doanh mua, bán vàng miếng.” Quy định QLNN của NHNN đã tác động đến xu hướng thị trường, thông qua giá vàng nội địa đã xác lập xu thế giảm, cụ thể là thị trường đã điều chỉnh giá xuống 43tr.đ/ lượng, mức đáy thấp nhất trong năm 2012. Nghị định cũng làm ảnh hưởng lớn đến tâm lý thị trường, giá vàng giảm nhưng người dân không mua vàng vào mà tiếp tục chờ đợi thêm những thông tin của thị trường, đặc biệt tâm lý đầu cơ gần như biến mất.

Hình 2.15: Giá vàng trong nước trước và sau ban hành NĐ 24

Nguồn: sjc.com.vn

Do NHNN chọn SJC thành thương hiệu vàng quốc gia nên các sản phẩm vàng miếng mang thương hiệu khác sẽ phải chuyển đổi về thương hiệu SJC, dẫn tới sự chênh lệch đáng kể giá trị vàng giữa SJC với phi SJC. Cụ thể là thương hiệu vàng phi SJC bị thị trường định giá thấp hơn giá trị thực tương đương với thương hiệu SJC, qua đó dấy lên tâm lý không tốt với nhà đầu tư sử dụng vàng phi SJC. Nắm bắt được thực trạng trên NHNN đã quy định khoảng thời gian chuyển đổi hoạt động kinh doanh vàng miếng bằng thông tư 16/2012/TT-NHNN ngày 10/07/2012, trong đó thời hạn dãn cách chính sách là 6 tháng kể từ ngày thông tư có hiệu lực. Qua đó tạo được một khoảng chuẩn bị cần thiết cho doanh nghiệp mua bán vàng miếng hiện tại kịp duy trì sản xuất kinh doanh và có quãng thời gian chuẩn bị các thủ tục xin cấp phép kinh doanh vàng miếng theo quy định, đối với những doanh nghiệp mà không đủ điều kiện thì kinh doanh vàng

miếng thì có thời gian chuyển đổi loại hình sản xuất của mình sang loại hình mua bán vàng trang sức, mỹ nghệ. Số lượng các đơn vị đủ điều kiện kinh doanh vàng miếng từ

12.000 rút xuống còn 2.500 đơn vị. Trong thời hạn 6 tháng do năng lực chuyển đổi vàng SJC sang vàng phi SJC còn hạn chế đồng thời nhu cầu của NHTM cho tất toán trạng thái vàng tăng cao nên dẫn tới nhu cầu vàng SJC tăng mạnh hơn so với cung. Chính phủ đã ban hành Quyết định 16/2013/QĐ-TTg, “căn cứ mục tiêu của chính sách tiền tệ trong từng thời kỳ, NHNN mua, bán vàng miếng để can thiệp, bình ổn thị trường vàng trong nước và được mua vàng miếng để bổ sung vào dự trữ ngoại hối Nhà nước” trong đó NHNN giải quyết tình huống tạm thời bằng cách cho phép các NHTM xuất vàng phi SJC, nhập vàng nguyên liệu đáp ứng đủ nhu cầu của thị trường. Trải qua 76 phiên đấu thầu, NHNN đã cung ứng 69,9 tấn vàng, thị trường vàng đã ổn định hơn rõ rệt, cung được tăng lên do đó giá vàng đã có chiều hướng giảm. Tại phiên đấu thầu đầu tiên thì giá vàng ở mức 43,81 triệu đồng/ lượng, đến phiên cuối cùng thì giá vàng ở mức 34,65 triệu đồng/ lượng.

2.3.2.3. Các biện pháp chống vàng hóa

Giống như hiện tượng đô la hóa, hiện tượng vàng hóa xảy ra khi trong nền kinh tế đó vàng thay thế cho bản tệ thực hiện các chức năng tiền tệ. Hiện tượng vàng hóa sẽ tăng lên nếu xẩy ra tình trạng lạm phát cao và làm xói mòn niền tin vào giá trị nội tệ. Nếu biến động thị trường vàng trong nước theo hướng bất ổn thì ngay lập tức thị trường tiền tệ và ngoại hối bị đẩy vào tình trạng bất ổn theo mức lan tỏa lớn trên quy mô rộng. Do vậy chính sách quan trọng của NHNN là chống vàng hóa, thông qua đó đã mang lại những tác động tích cực như sau:

Thứ nhất, nâng cao hiệu lực điều hành CSTT của NHNN. Việc điều hành và xây dựng CSTT sẽ gặp phải áp lực rất lớn nếu tình trạng vàng hóa, đô la hóa ở mức cao do những khó khăn trong khâu thống kê các tổng lượng tiền, mục tiêu, cơ chế truyền tải các công cụ CSTT. Theo Nguyễn Đức Trung (2013) việc NHNN thành công trong chống vàng hóa sẽ giúp NHNN tạo lập được “cửa sổ” của thị trường tiền tệ. Đây là một kênh thông tin vô cùng quan trọng để NHNN nắm được diễn biến của thị trường qua đó có những phản ứng kịp thời trong điều hành CSTT. Thông qua diễn biến của giá vàng, tỷ giá NHNN chủ động hơn trong đạt được mục tiêu CSTT thông qua sử dụng công cụ CSTT can thiệp một cách kịp thời và đúng liều lượng.

Thứ hai, giúp ổn định thị trường ngoại hối. Việc siết chặt thị trường vàng đã giúp cho ổn định dòng ngoại tệ phục vụ sản xuất kinh doanh, loại trừ hiện tượng lấy USD nhập lậu vàng về bán hưởng chênh lệch.

Do vậy trong bối cảnh nền kinh tế còn chưa ổn định, dự trữ ngoại hối còn thấp thì các biện pháp chống vàng hóa của NHNN là hoàn toàn phù hợp với nguồn lực sẵn có. Đồng thời, duy trì lạm phát ở mức thấp, gia tăng niềm tin của người dân vào giá trị nội tệ là những điều kiện quan trọng để các chống vàng hóa trở nên khả thi hơn.

2.3.2.4. Các biện pháp nhằm bình ổn thị trường vàng

(i) Tạo lập thương hiệu SJC thành thương hiệu vàng quốc gia

Theo Nghị định 24/2012/NĐ-CP, “NHNN là cơ quan thay mặt Chính phủ thống nhất quản lý các hoạt động kinh doanh vàng theo quy định và Nhà nước sẽ độc quyền sản xuất vàng miếng, xuất khẩu vàng nguyên liệu và nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng.” NHNN ban hành quyết định số 1623/QĐ-NHNN trong đó quy định một cách chi tiết việc tổ chức, quản lý sản xuất vàng miếng. “NHNN quyết định sản xuất vàng miếng trên cơ sở mục tiêu điều hành CSTT và cung cầu vàng miếng trên thị trường”. Đồng thời, “NHNN giao Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Vàng bạc đá quý Sài Gòn - SJC (sau đây gọi là Công ty SJC) gia công vàng miếng”. Giao công ty SJC gia công vàng miếng nhằm những mục đích sau: Công ty SJC có lợi thế là doanh nghiệp nhà nước thuộc Uỷ ban Nhân dân TP Hồ Chí Minh, thị phần rộng chiếm 90% thị trường vàng cả nước. Đồng thời, với uy tín và kinh nghiệm trong kinh doanh thì NHNN sẽ tận dụng được cơ sở hạ tầng của SJC như máy móc, nhân công và kỹ nghệ chuyên gia để gia công vàng miếng. “NHNN tổ chức sản xuất vàng miếng hàm lượng 99,99%, có đóng chữ, số chỉ khối lượng, chất lượng và ký mã hiệu của Công ty SJC (sau đây gọi là vàng miếng SJC). Khối lượng của loại vàng miếng SJC được sản xuất do Ngân hàng Nhà nước quyết định trong từng thời kỳ”. Việc NHNN tạo lập SJC thành thương hiệu vàng quốc gia bao gồm những mặt tích cực:

- NHNN đã tạo được một cơ chế phễu trong việc tập trung nguồn lực tái đầu tư cho cho nền kinh tế. Cơ chế phễu được thể hiện qua SJC là thương hiệu vàng duy nhất trực thuộc NHNN quản lý nên lợi nhuận hình thành từ chênh lệch giá vàng nội địa và quốc tế sẽ hạch toán hoàn toàn về ngân sách NN. Đồng thời SJC là vàng miếng thuộc dự trữ ngoại hối nên khi có những biến động bất thường giá vàng ảnh hưởng tiêu cực ổn định vĩ mô thì NHNN có thể sử dụng vàng trong dự trữ ngoại hối để can thiệp kịp thời.

- Thống nhất 1 thương hiệu vàng giúp việc nhận diện dễ dàng, quyền lợi người dân được đảm bảo. Đồng thời NHNN dễ dàng kiểm soát được chất lượng vàng miếng lưu hành.

Bảng 2.2: Danh sách các thương hiệu vàng miếng bị xóa bỏ sau NĐ 24

Nguồn: Nguyễn Đức Trung (2013)

(ii) Vai trò bình ổn thị trường được NHNN đảm nhiệm

Vai trò bình ổn thị trường được Chính phủ và NHNN thực hiện một cách chặt chẽ và xuyên suốt thông qua những chính sách cụ thể như sau: Chính phủ ban hành Quyết định 16/2013/QĐ-TTg 04/03/2103 về việc “mua, bán vàng miếng trên thị trường trong nước của NHNN”. Khi quyết định của Chính phủ có hiệu lực thì NHNN đã tiếp nối ban hành Thông tư 06/2013/TT-NHNN 12/03/2013 nhằm “hướng dẫn hoạt động mua, bán vàng miếng trên thị trường trong nước của NHNN Việt Nam”. Trong đó hoạt động can thiệp thị trường vàng của NHNN sẽ xây dựng trên nền tảng là các mục tiêu CSTT tại những thời kỳ khác nhau, đồng thời thống nhất chặt chẽ với các mục tiêu kinh tế của Chính phủ. Có 2 hình thức được NHNN đưa ra là mua bán vàng trực tiếp và mua bán vàng qua đấu thầu. NHNN sẽ tiến hành bán vàng miếng ra thông qua 2 hình thức trên để tăng cung trên thị trường góp phần làm giảm chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế. Trải qua 76 phiên đấu thầu thì cung cầu vàng trong nước đã phần nào được cân đối, giá vàng trong nước đã được định hình có tính ổn định hơn trước sự biến động giá vàng quốc tế. Việc NHNN đứng ra bình ổn thị trường, bán vàng miếng bằng hình thức đấu thầu đã mang lại những kết quả tích cực như sau:

- Giảm áp lực về cầu vàng thông quá việc đảm bảo nguồn cung vàng ổn định cho các NHTM hoàn thành tất toán trạng thái vàng thời điểm 30/06/2013 theo quy định.

Đồng thời tạo được trạng thái ổn định cần thiết thị trường vàng nội địa, nhu cầu vàng người dân được đảm bảo, góp phần điều hòa cung cầu không còn tình trạng đầu cơ.

- định hình được thị trường ổn định theo cả 2 phía cung và cầu vàng, thay đổi về cơ bản cấu trúc trúc thị trường, giúp giá vàng nội địa có xu hướng biến động ổn định hơn nhiều so với giá vàng thế giới.

2.3.3. Những hạn chế cần khắc phục

2.3.3.1. Hạn chế trong xác định mục tiêu, hoạch định chiến lược phát triển thị trường vàng

Thứ nhất, các cơ quan QLNN chưa có tầm nhìn dài hạn đối với thị trường vàng, dẫn tới xây dựng chính sách luôn chậm hơn tiến trình phát triển của thị trường. Giá vàng quốc tế luôn biến động một cách khó dự đoán cả về xu hướng lẫn biên độ và nhanh chóng gần như ngay lập tức tác động trực tiếp đến giá vàng nội địa, các chủ thể kinh doanh luôn phải ra quyết định nhanh chóng để thích ứng với những biến động, dó đó dẫn tới những tác động không nhỏ đến nền kinh tế. Trước những tác động bất lợi của vĩ mô như tỷ lệ lạm phát cao, thâm hụt BOP thì NHNN luôn phải điều chỉnh lại chính sách QLNN đảm bảo thích ứng với thực tiễn diễn ra. Dẫn tới ảnh hưởng rất lớn đến các chủ thể tham gia trên thị trường. Dẫn tới những khó khăn và trở ngại của các cơ quan QLNN khi chưa từng có tiền lệ quản lý và thực tiễn thị trường có tính đặc thù và biến động nhanh như thị trường vàng.

Thứ hai, các quy định của NHNN đều mang tính chất giải quyết tình huống cụ thể mà chưa có quy định cụ thể định hình Chiến lược phát triển thị trường vàng hay Đề án Phát triển thị trường vàng. Một nguyên nhân rất lớn cho hạn chế này là lượng thông tin cho thị trường rất lớn nên việc xử lý các thông tin cho việc hoạch định, công tác dự báo xu hướng thị trường sẽ khó khăn và cần có tính thận trọng cao.

2.3.3.2. Hạn chế trong khung pháp lý điểu chỉnh thị trường vàng

Thứ nhất, các chính sách QLNN thị trường vàng còn chưa đảm bảo được tính toàn diện. NHNN mới ban hành các quy định về các hoạt động của thị trường vàng như hoạt động kinh doanh vàng miếng, xuất nhập khẩu vàng. Tuy nhiên NHNN lại chưa ban hành quy định nào liên quan hoạch định tổng thể, thiết kế chi tiết và xây dựng thị trường vàng, QLNN với thị trường vàng. Thực tiễn chứng minh để đảm bảo mục tiêu thị trường ổn định, phát triển bền vững, NHNN ban hành chính sách QLNN thị trường vàng nắm vai trò điều kiện tất yếu và tiên quyết.

Thứ hai, một số chính sách QLNN đối với thị trường vàng còn thiếu tính toàn diện, cụ thể là chính sách quy định về điều kiện được cấp phép kinh doanh vàng miếng

đối với các TCTD và các DN kinh doanh vàng và chính sách quản lý thị trường giao dịch. Theo Nghị định 24/2012/NĐ-CP, điều kiện để các TCTD và các DN kinh doanh vàng được cấp phép kinh doanh vàng miếng mới chỉ căn cứ vào “Có vốn điều lệ từ 100 tỷ đồng trở lên. Có kinh nghiệm hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh mua, bán vàng từ 2 (hai) năm trở lên. Có số thuế đã nộp của hoạt động kinh doanh vàng từ 500 (năm trăm) triệu đồng/năm trở lên trong 2 (hai) năm liên tiếp gần nhất (có xác nhận của cơ quan thuế). Có mạng lưới chi nhánh, địa điểm bán hàng tại Việt Nam từ 3 (ba) tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trở lên.” Tuy nhiên, hoạt động kinh doanh vàng là hoạt động kinh doanh có điều kiện nên điều kiện để được cấp phép kinh doanh vàng miếng ngoài điều kiện về năng lực tài chính, các điều kiện như đã quy định trong Nghị định 24, còn cần có các quy định về cơ sở vật chất kỹ thuật, quy định về nhân sự và điều kiện, thủ tục, quy trình cung cấp dịch vụ. Đồng thời, có sự không chặt chẽ trong hệ thống các chính sách QLNN thị trường vàng, cụ thể hiện nay, NHNN chưa có quy định nào về quản lý thị trường giao dịch như quy định về: Mô hình tổ chức thị trường; Bộ máy quản lý điều hành thị trường; Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể quản lý; Thành viên giao dịch trên thị trường. Để đảm bảo cho thị trường vàng hoạt động một cách ổn định và hiệu quả thì việc xây dựng khung chính sách quản lý thị trường giao dịch là hết sức cần thiết. Khung pháp lý xử lý hành vi vi phạm pháp luật như buôn lậu vàng còn chưa hiệu quả, chưa đảm bảo tính răn đe. Mức khung tiền phạt cho hoạt động XNK không có giấy phép của NHNN từ 450-500 triệu đồng. Mức này không đủ hiệu lực răn đe cần thiết do giá trị hoạt động xuất nhập khẩu vàng rất lớn, lớn hơn rất nhiều lần mức xử phạt.

Thứ ba, các quy định pháp lý đến hoạt động thị trường vàng chưa thống nhất với quy định pháp luật khác. Cụ thể là theo Nguyễn Thanh Huyền (2015) tại nghị định 24/2012/NĐ-CP Điều 4 “Nhà nước độc quyền sản xuất vàng miếng, xuất khẩu vàng nguyên liệu và nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng.”, tuy nhiên tại Điều 33 Hiến pháp 2013: “Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm”. Mọi hoạt động đầu tư, kinh doanh (ngoài 7 ngành, nghề bị cấm đấu tư, kinh doanh theo quy định tại Điều 6 “Ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh”, Luật Đầu tư năm 2014, đã được sửa đổi, bổ sung năm 2016). Do đó khi Hiến pháp 2013 và Luật Đầu tư ban hành thì hình thức Nhà nước độc quyền không còn tồn tại, hình thức được ghi nhận chỉ 1 trong 2 trường hợp: tự do kinh doanh hoặc đáp ứng theo điều kiện kinh doanh tại tại Điều 7 “Ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, Luật Đầu tư năm 2014, đã được sửa đổi, bổ sung năm 2016”. Đồng thời Nguyễn Thanh Huyền (2015) đã chỉ ra có sự phân biệt giữa hoạt động huy động vốn

để kinh doanh vốn với huy động vốn để phục vụ sản xuất, kinh doanh. Trong đó hoạt động đầu tiên phải là đối tượng điều chỉnh về điều kiện kinh doanh, hoạt động sau không thuộc đối tượng điều chỉnh.

Thứ tư, tính ổn định của chính sách QLNN thị trường vàng chưa cao. Trong thời kỳ từ 2007 đến nay, NHNN đã có nhiều thay đổi chính sách QLNN ban hành, một số chính sách được ban hành chỉ mang tính thời điểm, cụ thể như sau: sự thay đổi trong quản lý hoạt động huy động vốn và cho vay vốn bằng vàng. Theo Quyết định số 432/2000/QĐ-NHNN1 03/10/2000 “TCTD sử dụng nguồn vốn huy động bằng vàng để cho vay bằng vàng. Trường hợp TCTD chuyển đổi nguồn vốn huy động bằng vàng thành nguồn vốn bằng tiền thì nguồn vốn chuyển đổi thành tiền không được vượt quá 30% nguồn vốn huy động bằng vàng.” Đến năm 2008, nhận thấy đuợc những bất cập của chính sách, NHNN đã liên tục ban hành các Thông tư để chấm dứt hoạt động này, cụ thể:

(i) Thông tư 22/2010/TT-NHNN 29/10/2010 quy định TCTD chỉ được “cho vay vốn bằng vàng để sản xuất (chế tác) và kinh doanh vàng trang sức (không đuợc cho vay để sản xuất, kinh doanh vàng miếng); TCTD không đuợc chuyển đổi vốn huy động bằng vàng thành VND; đối với số vốn bằng vàng đã chuyển đổi thành tiền phải giảm dần và tất toán chậm chất ngày 30/06/2011”;

(ii) Thông tư 11/2011/TT-NHNN 29/04/2011 quy định “các TCTD không đuợc tiếp tục thực hiện cho vay vốn bằng vàng và gửi vàng tại các TCTD khác; chỉ đuợc phát hành các chứng chỉ ngắn hạn bằng vàng để chi trả vàng khi vàng tồn quỹ và thu nợ không đủ để chi trả; việc phát hành chứng chỉ phải chấm dứt ngày 01/05/2012”;

(iii) Thông tư 12/2012/TT/NHNN 27/04/2012 “Việc phát hành chứng chỉ ngắn hạn bằng vàng của tổ chức tín dụng chấm dứt vào ngày 25/11/2012”

Qua đây, có thể cho thấy, chính sách QLNN đối với chấm dứt huy động, cho vay vốn bằng vàng mang tính tình thế, thời điểm. Việc này đã có ảnh huởng không nhỏ đến hoạt động của các NHTM, gây ra thua lỗ không nhỏ về mặt tài chính cho các NHTM. Do vậy cơ quan QLNN thường xuyên phải cập nhật lại chính sách, có những điều chỉnh cần thiết để bám sát biến động trên thị trường, đưa ra những chính sách phù hợp kịp thời đảm bảo an ninh tài chính quốc gia, lợi ích các nhà đầu tư.

2.3.3.3. Hạn chế trong tổ chức bộ máy QLNN thị trường vàng

Thứ nhất, bộ máy QLNN thị trường vàng ở Việt Nam là sản phẩm có tính chất