Nhận Thức Của Học Sinh Về Ý Nghĩa Của Nghiên Cứu Khoa Học (N=150)

Bảng 2.3. Nhận thức của học sinh về ý nghĩa của nghiên cứu khoa học (N=150)

Ý nghĩa	Thiết thực	Ít thiết thực	Không thiết thực	ĐTB
Ý nghĩa	SL	SL	SL	ĐTB
1	Giúp học sinh nắm vững tri thức ở lĩnh vực nghiên cứu	56	56	38	2,12
2	Giúp học sinh củng cố, mở rộng tri thức đã học	105	26	19	2,57
3	Giúp học sinh vận dụng tri thức đã học vào thực tiễn	125	23	2	2,82
4	Phát huy khả năng sáng tạo của học sinh	102	21	27	2,50
5	Hình thành và phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu cho học sinh	76	61	13	2,42
ĐTB chung					2,48

Có thể bạn quan tâm!

Những Yêu Cầu Đối Với Hoạt Động Nghiên Cứu Khoa Học Của Học Sinh Trung Học Cơ Sở‌
Tổ Chức Thực Hiện Hoạt Động Nghiên Cứu Khoa Học Của Học Sinh Trung Học C Sở
A. Thống Kê Số Trường, Lớp Và Học Sinh Thcs Thành Phố Cẩm Phả‌
Thực Trạng Những Khó Khăn Trong Quá Trình Nghiên Cứu Và Hướng Dẫn Học Sinh Nghiên Cứu Khoa Học Ở Các Trường Trung Học Cơ Sở Thành Phố Cẩm Phả‌
Thực Trạng Chỉ Đạo Thực Hiện Hoạt Động Nghiên Cứu Khoa Học Của Học Sinh Thcs Thành Phố Cẩm Phả‌
Về Quản Lý Hoạt Động Nghiên Cứu Khoa Học Của Học Sinh Ở Các Trường Trung Học Cơ Sở Thành Phố Cẩm Phả‌

Xem toàn bộ 135 trang tài liệu này.

Qua khảo sát trên cho thấy, hầu hết các nội dung khảo sát đều ở mức 3 - Thiết thực, ĐTB chung đạt 2,48. Các nội dung được đánh giá có ĐTB dao động từ 2,12 - 2,82. Điều này cho thấy đa số học sinh đã quan tâm đến nghiên cứu khoa học, tuy nhiên nhận thức của học sinh vẫn thể hiện tính không đồng đều ở các nội dung khảo sát. Cụ thể, các em mới chú ý tới những ý nghĩa của hoạt động nghiên cứu khoa học đối với việc vận dụng, củng cố tri thức đã học mà ít quan tâm tới hai vai trò quan trọng là hình thành năng lực tự học và sáng tạo của học sinh.

Đặc biệt, trong cả 5 nội dung khảo sát thì đều có học sinh đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học là không thiết thực. Đây cũng là thực trạng ở một số trường hiện nay vẫn có một bộ phận các em học sinh chưa nhận thức được vai trò của nghiên cứu khoa học và ngại tham gia vào hoạt động nghiên cứu khoa học.

Trở ngại lớn nhất là học sinh hiện nay chưa được trang bị tốt phương pháp nghiên cứu nên hầu hết đều loay hoay không biết bắt đầu từ đâu, làm gì và muốn đạt kết quả gì, cho ai… Nội dung ý nghĩa “nghiên cứu khoa học giúp học sinh nắm vững tri thức đã học ở lĩnh vực nghiên cứu” với ĐTB = 2,12 - mức độ 2 - "Ít thiết thực".

Trên thực tế có thể thấy hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh có ý nghĩa vô cùng quan trọng, giúp học sinh vận dụng tri thức đã học để nghiên cứu, khám phá tri thức mới, vận dụng tri thức đã khám phá được để cải tạo thực tiễn, thông qua và bằng cách đó hình thành phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu của học sinh. Tuy nhiên, có một số học sinh lại chưa nhận thức được đầy đủ những ý nghĩa này, vì vậy, giáo viên cần phải giúp học sinh có nhận thức đầy đủ hơn về vai trò, ý nghĩa của hoạt động nghiên cứu khoa học đối với quá trình hình thành và phát

triển năng lực nghiên cứu của học sinh. Đó sẽ là cơ sở để giúp học sinh có động lực tham gia và thực hiện có hiệu quả hoạt động nghiên cứu khoa học.

2.2.2. Thực trạng lựa chọn các lĩnh vực nghiên cứu trong hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả‌

Để tìm hiểu về nội dung các lĩnh vực nghiên cứu khoa học của học sinh THCS, chúng tôi tiến hành khảo sát (sử dụng câu hỏi số 2, phụ lục 1, 2) và thu được kết quả được thể hiện ở bảng sau:

Bảng 2.4. Thực trạng lựa chọn các lĩnh vực nghiên cứu khoa học của học sinh‌

STT

Các lĩnh vực	Mức độ hứng thú học sinh			ĐTB X	Lựa chọn giáo viên			ĐTB X
Các lĩnh vực	Hứng thú	Ít hứng thú	Không hứng thú	ĐTB X	Chọn nhiều	Ít chọn	Không chọn	ĐTB X
1	Khoa học động vật	86	43	21	2,43	26	43	81	1,64
2	Khoa học xã hội và hành vi	62	56	32	2,20	126	15	9	2,78
3	Hóa sinh	24	59	67	1,71	115	13	22	2,62
4	Y sinh và khoa học sức khỏe	41	35	74	1,78	66	28	56	2,07
5	Kĩ thuật Y Sinh	38	23	89	1,66	42	20	88	1,69
6	Sinh học tế bào và phân tử	85	47	18	2,45	39	26	87	1,68
7	Hóa học	38	66	46	1,95	96	29	25	2,47
8	Sinh học trên máy tính và Sinh - Tin	23	36	91	1,55	84	47	19	2,43
9	Khoa học Trái đất và Môi trường	81	47	22	2,39	89	40	21	2,45
10	Hệ thống nhúng	21	61	68	1,69	32	43	75	1,71
11	Năng lượng Hóa học	44	43	63	1,87	33	36	81	1,68
12	Năng lượng Vật lí	47	51	52	1,97	71	46	33	2,25
13	Kĩ thuật cơ khí	26	73	51	1,83	101	25	24	2,51
14	Kĩ thuật môi trường	29	75	46	1,89	88	29	33	2,37
15	Khoa học vật liệu	28	56	66	1,75	93	23	34	2,39
16	Toán học	37	44	69	1,79	90	27	35	2,36
17	Vi sinh	46	41	63	1,89	82	43	25	2,38
18	Vật lí và Thiên văn	80	51	19	2,41	93	23	34	2,39
19	Khoa học Thực vật	75	54	21	2,36	98	29	23	2,50
20	Rô bốt và máy thông minh	88	47	15	2,49	97	28	25	2,48
21	Phần mềm hệ thống	53	36	61	1,95	63	35	52	2,07
22	Y học chuyển dịch	87	42	21	2,44	19	19	112	1,38

Đánh giá kết quả khảo sát của 22 lĩnh vực nghiên cứu, chúng tôi chia thành các nhóm:

Thứ nhất, nhóm lĩnh vực nghiên cứu mà học sinh có hứng thú cao và lựa chọn nghiên cứu nhiều, như: Khoa học trái đất và môi trường; Vật lí thiên văn; khoa học thực vật; Rô bốt và máy thông minh với ĐTB từ 2,36 - 2,49, ở mức 3 – hứng thú.

Thứ hai, nhóm lĩnh vực nghiên cứu mà học sinh có ít hứng thú (ĐTB từ 1,55- 2,20) nhưng được lựa chọn nhiều (ĐTB ở mức 3, từ 2,39 - 2,78), cụ thể như một số lĩnh vực tiêu biểu: Khoa học xã hội và hành vi; Hóa sinh; Sinh học trên máy tính và Sinh - Tin; Khoa học vật liệu; Kĩ thuật cơ khí...

Thứ ba, nhóm lĩnh vực nghiên cứu mà học sinh có hứng thú (ĐTB là 2,44 ở mức 3 – không hứng thú) nhưng lựa chọn ít (ĐTB là 1,38 mức 2 – ít lựa chọn), chẳng hạn như: Y học chuyển dịch; Khoa học động vật; Sinh học tế bào và phân tử; Hóa học...

Thứ tư, nhóm lĩnh vực nghiên cứu mà học sinh vừa có ít hứng thú vừa ít lựa chọn (ĐTB 1,69) như: Y sinh; Hệ thống nhúng; Năng lượng hóa học; Y sinh và khoa học sức khỏe.

Đối với nhóm thứ nhất, học sinh có hứng thú cao với một số lĩnh vực nghiên cứu như thiên văn, địa lí, thực vật và xã hội. Bởi đây là những lĩnh vực vừa gần gũi lại kích thích tính tò mò, ưa khám phá của lứa tuổi học sinh THCS. Và chính vì điều này nên có khá nhiều học sinh lựa chọn những đề tài nghiên cứu liên quan đến những điều các em yêu thích, say mê.

Đối với nhóm thứ hai, mặc dù có một số lĩnh vực các em ít hứng thú nhưng vẫn được lựa chọn nhiều và đối với nhóm thứ ba, nhiều em có nhiều hứng thú với các lĩnh vực nghiên cứu nhưng lại ít lựa chọn. Sở dĩ có sự chênh lệch như vậy, bởi vì, nhiều học sinh khi lựa chọn lĩnh vực nghiên cứu còn mang tính chất cảm tính, chưa tìm hiểu rõ ràng về lĩnh vực được nghiên cứu, một số em nghe thấy tên lĩnh vực là đã thấy thích, thấy hứng thú tìm hiểu. Tuy nhiên, sau khi gặp và trao đổi với giáo viên hướng dẫn, học sinh sẽ xác định được cụ thể cái gì nghiên cứu được và phù hợp với khả năng của mình. Do đó, việc lựa chọn lĩnh vực nghiên cứu có sự thay đổi khá nhiều so với lúc đầu.

Đối với nhóm thứ tư, có một số lĩnh vực nghiên cứu còn mới, học sinh chưa có cơ hội tìm hiểu nhiều nên chưa có hứng thú cũng như sẽ ít có sự lựa chọn hơn.

Qua sự phân tích trên, có thể khẳng định vai trò rất lớn của giáo viên trong định hướng sự lựa chọn lĩnh vực nghiên cứu sao cho phù hợp với nhận thức, năng lực, sở trường và hứng thú của học sinh. Điều này cũng đòi hỏi người giáo viên phải có sự hiểu biết sâu rộng với nhiều lĩnh vực khác nhau để có thể tư vấn, hỗ trợ học sinh lựa chọn đúng lĩnh vực nghiên cứu phù hợp.

2.2.3. Thực trạng về các kĩ năng nghiên cứu khoa học của học sinh các trường trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả‌

Khi thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học thì các kĩ năng nghiên cứu đóng vai trò quan trọng quyết định đến chất lượng và sự thành công của đề tài. Chúng tôi đã tiến hành khảo sát (sử dụng câu hỏi 3, phụ lục 1, 2) và thu được kết quả như sau:

Bảng 2.5a. Tự đánh giá của học sinh về các kĩ năng nghiên cứu khoa học của học sinh các trường THCS Cẩm Phả (N=150)‌

Các kĩ năng			Các mức độ
Các kĩ năng			Tốt	Khá	TB	Yếu	Kém	ĐTB
1	Phát hiện, lựa chọn vấn đề nghiên cứu và xây dựng tên đề tài			47	49	51	3	0	3,94
2	Xác định các nhiệm vụ nghiên cứu			27	26	81	16	0	3,41
3	Xây dựng đề cương nghiên cứu			39	51	49	11	0	3,83
4	Xây dựng kế hoạch nghiên cứu			28	62	35	24	1	3,64
5	Thu thập thông tin qua tiếp xúc trực tiếp, phỏng vấn và tài liệu sách báo.			27	30	61	28	4	3,43
6	Xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu			18	24	74	31	3	3,22
7	Lựa chọn, vận dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu thích hợp			45	31	57	14	3	3,73
8	Phân tích nghiên cứu	kết	quả	22	30	65	26	7	3,44
9	Viết các nghiên cứu	công	trình	24	42	59	21	4	3,51
ĐTB chung									3,54

Với 5 mức độ kĩ năng: Tốt, khá, trung bình, yếu và kém, kết quả khảo sát cho thấy tự đánh giá về các kĩ năng trong nghiên cứu khoa học của các em ở mức độ Khá (ĐTB chung = 3,54). Tuy nhiên, có sự chênh lệch trong tự đánh giá về các kĩ năng khác nhau của các em, nhưng chênh lệch không lớn, ĐTB đạt từ 3,22 - 3,94. Cụ thể:

Có 8/9 kĩ năng được các em tự đánh giá ở mức độ Khá (ĐTB từ 3,41 - 3,94). Trong số 8 kĩ năng này, kĩ năng xây dựng kế hoạch nghiên cứu được các em đánh giá ở mức độ Khá nhiều nhất.

Riêng kĩ năng Xây dựng c sở lí luận cho đề tài nghiên cứu ĐTB chỉ đạt 3,22. Điều này cho thấy, trong khi thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học, việc phân tích, hệ thống hóa các nội dung lí thuyết để làm cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu của học sinh còn thực hiện chưa tốt. Có thể lí giải vì, ở độ tuổi này học sinh cũng khó có thể tìm hiểu sâu hoặc có những lập luận, khái quát ở mức độ cao, vốn từ khoa học vẫn còn hạn chế. Để có thể thực hiện tốt kĩ năng này, đòi hỏi sự quan tâm, hướng dẫn của giáo viên để giúp các em tìm đúng, đủ nguồn tài liệu, phân tích, hình thành các khái niệm công cụ cần thiết làm cơ sở cho quá trình nghiên cứu, thử nghiệm sau này của học sinh.

Kết quả khảo sát trong bảng 2.5b cũng cho thấy, nhìn chung giáo viên đánh giá mức độ các kĩ năng của học sinh trong nghiên cứu khoa học cũng chưa cao, chỉ đạt mức Trung bình (Với ĐTB chung = 3,37), tỉ lệ lựa chọn các kĩ năng ở mức độ Trung bình vẫn cao hơn các mức độ còn lại. Sự chênh lệch trong đánh giá ở các kĩ năng cũng không lớn. Có 4/9 kĩ năng của học sinh được đánh giá ở mức độ Khá (ĐTB từ 3,50 - 3,70).

So sánh với tự đánh giá của học sinh, giáo viên đánh giá có phần khắt khe hơn nhưng cũng thừa nhận là học sinh đã biết phát hiện, lựa chọn vấn đề nghiên cứu và đặt tên cho đề tài (ĐTB = 3,70), bước đầu biết vận dụng và phối hợp các phương pháp nghiên cứu trong quá trình thực hiện đề tài (ĐTB = 3,57), biết cách xác định các nhiệm vụ nghiên cứu (ĐTB = 3,53), Lựa chọn, vận dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu thích hợp (ĐTB = 3,50). Tuy nhiên, học sinh vẫn còn hạn chế ở một số kĩ năng như: Xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài, phân tích kết quả nghiên cứu, viết công trình nghiên cứu...do đó cần có sự hỗ trợ nhiều từ giáo viên hướng dẫn.

Bảng 2.5b. Đánh giá của giáo viên về các kĩ năng nghiên cứu khoa học của học sinh các trường THCS Cẩm Phả (N=150)‌

Các kĩ năng	Các mức độ
Các kĩ năng	Tốt	Khá	TB	Yếu	Kém	ĐTB
1	Phát hiện, lựa chọn vấn đề nghiên cứu và xây dựng tên đề tài	37	44	59	7	3	3,70
2	Xác định các nhiệm vụ nghiên cứu	34	39	56	14	7	3,53
3	Xây dựng đề cương nghiên cứu	27	36	60	19	8	3,37
4	Xây dựng kế hoạch nghiên cứu	20	27	64	24	15	3,09
5	Thu thập thông tin qua tiếp xúc trực tiếp, phỏng vấn và tài liệu sách báo.	32	42	48	25	3	3,50
6	Xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu	28	35	47	27	13	3,25
7	Lựa chọn, vận dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu thích hợp	36	49	40	14	11	3,57
8	Phân tích kết quả nghiên cứu	21	39	54	23	13	3,21
9	Viết các công trình nghiên cứu	19	43	49	21	18	3,16
ĐTB chung							3,37

Như vậy, kết quả khảo sát ở trên cũng cho thấy học sinh THCS thành phố Cẩm Phả cơ bản đã có ý thức và bước đầu hình hình thành được một số kĩ năng và kinh nghiệm khi tham gia hoạt động nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, các em còn gặp nhiều khó khăn do các yếu tố chủ quan và khách quan mang lại. Một phần có thể do đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi, do mới bắt đầu làm quen với hoạt động nghiên cứu khoa học hoặc các kỹ năng nghiên cứu còn hạn chế. Vì vậy, vấn đề đặt ra đối với cán bộ quản lý, giáo viên là phải tăng cường rèn luyện các kỹ năng nghiên cứu khoa học cho học sinh nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh. Ngoài ra, cũng cần có quan tâm của các cấp, sự hướng dẫn của các giáo viên để các em khắc phục được một số khó khăn. Từ đó, học sinh sẽ tích lũy, học hỏi kinh nghiệm và hoàn thiện dần các kĩ năng nghiên cứu khoa học.

2.2.4. Thực trạng năng lực hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học của đội ngũ giáo viên các trường trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả‌

Để tìm hiểu đầy đủ hơn về vấn đề trên, chúng tôi khảo sát năng lực hướng dẫn của giáo viên trên cơ sở đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh (sử dụng

câu hỏi số 5, phụ lục 1; câu hỏi số 5, mục II, phụ lục 2; câu hỏi số 2, mục II, phụ lục 3). Kết quả thể hiện trong bảng sau:

* Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên :

Bảng 2.6a. Đánh giá của cán bộ quản lý và tự đánh giá của giáo viên về năng lực hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học (N = 165)‌

Các nội dung

Các mức độ

Tốt

Khá

Trung

bình

Yếu

Kém

ĐTB

Năng lực hướng dẫn học

sinh lựa chọn vấn đề nghiên cứu

3,79

Năng lực hướng dẫn học sinh xây dựng đề cương

nghiên cứu

3,65

Năng lực hướng dẫn học

sinh thu thập tài liệu nghiên cứu

3,51

Năng lực hướng dẫn học sinh lựa chọn, phân tích, tư

liệu, viết đề án

3,61

Năng lực hướng dẫn học sinh trình bày kết quả

nghiên cứu

3,53

ĐTB chung

3,62

Qua việc khảo sát việc tự đánh giá năng lực hướng dẫn của giáo viên cho thấy, các thầy, cô đều khá tự tin về năng lực hướng dẫn của mình (ĐTB chung đạt 3,62 - mức Khá). Điểm trung bình khảo sát ở các năng lực đạt từ 3,51 - 3,79. Không có sự chênh lệch quá lớn trong việc đánh giá các năng lực hướng dẫn học sinh thực hiện nghiên cứu khoa học.

Có hai năng lực giáo viên đánh giá có ĐTB tương đương nhau là: Năng lực hướng dẫn học sinh thu thập tài liệu nghiên cứu và năng lực hướng dẫn học sinh trình bày kết quả nghiên cứu (ĐTB đạt 3,51 và 3,53). Tuy nhiên, năng lực hướng dẫn học sinh thu thập tài liệu nghiên cứu có ĐTB thấp hơn so với năng lực hướng dẫn học sinh trình bày kết quả nghiên cứu. Điều này cho thấy, giáo viên còn có những hạn chế nhất định trong quá trình hướng dẫn học sinh thu thập tài liệu nghiên cứu. Trên thực tế, đây cũng là những khó khăn mà giáo viên gặp phải trong quá trình hướng dẫn học sinh của mình khi mà trình độ nghiên cứu và kinh nghiệm của học sinh còn nhiều hạn chế.

Thực tế cho thấy, giáo viên phải thực hiện khá nhiều công việc, ngoài các giờ lên lớp. Một số giáo viên vẫn còn phải cùng một lúc đảm nhiệm nhiều môn học nên không có nhiều thời gian để tập trung nghiên cứu khoa học cũng như hướng dẫn học sinh của mình. Ngoài ra, năng lực hướng dẫn học sinh không đồng đều giữa các giáo viên cũng là trở ngại lớn trong việc hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học.

* Đánh giá của học sinh:

Bảng 2.6b. Đánh giá của học sinh về năng lực hướng dẫn của giáo viên trong hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh (N=150)‌

Các năng lực	Các mức độ
	Tốt	Khá	TB	Yếu	Kém	ĐTB
	SL	SL	SL	SL	SL
1	Năng lực hướng dẫn học sinh lựa chọn vấn đề nghiên cứu	104	21	22	3	0	4,51
2	Năng lực hướng dẫn học sinh xây dựng đề cương nghiên cứu	82	34	30	4	0	4,29
3	Năng lực hướng dẫn học sinh thu thập tài liệu nghiên cứu	94	23	31	2	0	4,39
4	Năng lực hướng dẫn học sinh, lựa chọn, phân tích, tư liệu, viết đề án	48	36	63	3	0	3,86
5	Năng lực hướng dẫn học sinh trình bày kết quả nghiên cứu	40	36	70	4	0	3,75
ĐTB chung							4,15

Kết quả thể hiện trong bảng số liệu cho thấy, hầu hết các em học sinh đều đánh giá năng lực hướng dẫn của giáo viên ở mức Khá trở lên (ĐTB chung đạt 4,15 điểm). Trong số các năng lực của giáo viên, có 3/5 năng lực được học sinh đánh giá ở mức độ Tốt. Đó là: Năng lực hướng dẫn học sinh lựa chọn vấn đề nghiên cứu (ĐTB =