Uá Trình Hình Thành Phẩm Chất Và Năng Lực Cho Học Sinh

Sơ đồ 1.1. Các NL chung trong Chương trình GDPT mới

1.3.2. uá trình hình thành phẩm chất và năng lực cho học sinh

Năng lực chỉ được hình thành và phát triển qua hoạt động vì vậy phải quy định rõ việc tổ chức các HĐGD của chính người học tạo ra sự tích hợp các kiến thức, kỹ năng, kỹ thuật và PC, giá trị vào những công việc cụ thể hàng ngày. Giáo dục tích hợp trong chương trình vừa mang tính phương pháp dạy học vừa là mục tiêu dạy học cần đạt đến nhằm hình thành tố chất của người học nhận thức, giải quyết một vấn đề khoa học hay vấn đề thực tiễn, đời sống. Tri thức của con người là tổng hòa hiểu biết từ các lĩnh vực khoa học và kinh nghiệm thực tiễn áp dụng vào các lĩnh vực khác nhau. Giáo dục tích hợp không phải là phép cộng kiến thức của các môn học hay các khoa học khác nhau mà là quá trình nhận thức của người học về các hiện tượng, sự vật của thế giới khách quan được đúc rút, tổng kế và áp dụng vào các hiện tượng và sự vật khác [22, tr.108].

Năng lực chung và NL chuyên biệt được hình thành trong quá trình học tập các môn học cụ thể và tham gia các hoạt động. NL chuyên biệt là mục tiêu dạy học của môn học đồng thời là đơn vị cấu thành NL chung thông qua hoạt động theo chủ đề tích hợp. Giáo viên là người tư vấn định hướng và giúp đỡ học sinh trong quá trình học tập và hình thành năng lực. Với vai trò đó, giáo viên đã tạo cho học sinh các cơ hội bộc lộ khả năng của bản thân, rèn luyện các PC, NL cần thiết.

Dựa trên lý luận về vấn đề trang bị việc dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh trong các nhà trường hiện nay, tác giả xin được trình bày quan điểm của mình về việc dạy học phát triển năng lực học sinh như sau: “Dạy học dựa theo định hướng phát triển năng lực học sinh được hiểu là quá trình sư phạm trong đó người dạy tiến hành tổ chức các hoạt động, hướng dẫn người học vận dụng kiến thức và kỹ năng đã có để thực hiện tốt nhiệm vụ học tập được đề ra, đồng thời biết cách ứng dụng hiệu quả những yếu tố này vào đời sống hàng ngày nhằm tiếp thu tri thức, kỹ năng và thái độ mới góp phần phát triển năng lực của bản thân.”

Muốn hoàn thành được nhiệm vụ trên thì cần:

- Thực hiện theo chương trình định hướng phát triển năng lực người học trong tiến trình dạy học. Đây cũng được em như một mô hình cụ thể của chương trình định hướng kết quả đầu ra – công cụ thực hiện giáo dục theo định hướng điều khiển chất lượng đầu ra của người học.

- Không chỉ quan tâm đến mỗi tích cực hoá người học về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống gặp phải trong đời sống hàng ngày, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành,trải nghiệm trong triển khai các phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực. Nâng cao cường độ việc học tập trong nhóm, thay đổi quan hệ giữa người dạy- người học theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 149 trang tài liệu này.

- Không nên lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm đánh giá kết quả học tập học sinh mà nên chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống ứng dụng khác nhau vào thực tiễn đời sống công việc.

1.4. Hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường

THPT

1.4.1. Tìm hiểu chung về giáo dục THPT

1.4.1.1. Mục ti u giáo dục THPT

Dựa trên tinh thần đổi mới, mục tiêu giáo dục của THPT được xác định như sau: “Việc nâng cao các mặt về trí tuệ, thể chất, hình thành nên những năng lực và phẩm chất của công dân, đồng thời phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, có những hoạt động định hướng nghề nhiệp tương lai cho học sinh cần được xem là những vấn đề trọng tâm trong giáo dục phổ thông. Bên cạnh đó, cần quan tâm đến việc giáo dục cho học sinh về lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, tin học, ngoại ngữ, năng lực vận hành kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn trong đời sống, để từ đó chất lượng giáo dục toàn diện có thể được nâng cao hơn nữa. Đồng thời người học được phát triển khả năng tự học, óc sáng tạo, và tinh thần học tập suốt đời” [36].

Giáo dục đào tạo hướng đến mục tiêu phát triển nguồn lực con người là một trong những yếu tốt cơ bản góp phần vào sự phát triển nhanh và bền vững trong thời kỳ hiện nay. Chính phủ đã xác định mục tiêu chủ yếu là thực hiện giáo dục toàn diện cả về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ ở tất cả các bậc học. Học tập ở mọi lứa tuổi được thường xuyên và suốt đời được nhà nước tạo điều kiện cho tất cả mọi người dân.

1.4.1.2. Nội dung giáo dục THPT

Khoản 1, điều 24 Luật Giáo dục Việt Nam quy định: “Nội dung GDPT phải bảo đảm tính phổ thông, cơ bản, toàn diện, hướng nghiệp và hệ thống, phát huy năng lực, gắn với thực tiễn cuộc sống, phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh, đáp ứng mục tiêu giáo dục” [36].

Trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa, đổi mới nội dung giáo dục nhằm loại bỏ các nội dung không còn phù hợp với đời sống xã hội hiện đại, bổ sung những nội dung cần thiết bắt kịp xu thế theo hướng bảo đảm kiến thức cơ bản cập nhật với tiến bộ của KH-CN, tăng nội dung KH-CN ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường giáo dục kỹ thuật tổng hợp và năng lực thực hành ở bậc học phổ thông, tăng cường giáo dục công dân, giáo dục tư tưởng đạo đức, lòng yêu nước, không để các môn khoa học xã hội - nhân văn, nhất là tiếng Việt, lịch sử dân tộc, địa lý và văn hoá Việt Nam bị xem là môn phụ.

1.4.1.3. Cấu trúc chương trình dạy học ở THPT

Định hướng của Nghị quyết 29- NQ/TW chỉ ra rằng đối với bậc giáo dục phổ thông cần phải thiết lập và chuẩn hóa nội dung theo hướng hiện đại, đổi mới, tinh gọn và đảm bảo chất lượng. Đồng thời các lớp học dưới cần được tích hợp cao và dần phân hóa ở các lớp học trên, giảm thiểu số lượng các môn học bắt buộc trong nhà trường, tăng số lượng các môn học, chủ đề và chuỗi các hoạt động giáo dục tự chọn. Đối với từng đối tượng người học cần biên soạn sách giáo khoa, tài liệu hỗ trợ dạy và học phù hợp, cần chú ý đến học sinh khuyết tật và học sinh ở vùng khó khăn. Do đó, việc nghiên cứu, phân tích, điều chỉnh dần cho phù hợp với chỉ đạo, định hướng là rất cần thiết nhằm mục đích phát huy được năng lực của học sinh trong bối cảnh và chương trình học ở thời điểm hiện nay.

Cấu trúc chương trình THPT bao gồm 12 môn học được bộ giáo dục phân phối như sau:

Thời lượng môn Toán: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 106 tiết / năm học. Thời lượng môn Ngữ văn: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 106 tiết/ năm học. Thời lượng môn Tiếng Anh: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 107 tiết / năm học. Thời lượng môn Vật Lý: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 70 tiết / năm học. Thời lượng môn Hóa học: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 70 tiết / năm học. Thời lượng môn Sinh học: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 37 tiết / năm học. Thời lượng môn Lịch sử: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 54 tiết / năm học. Thời lượng Môn Địa lý: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 54 tiết / năm học.

Thời lượng môn Giáo dục Công dân: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 55 tiết/ năm học.

Thời lượng môn Giáo dục Quốc phòng: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 37 tiết/ năm học.

Thời lượng môn thể dục (Tổ chức giáo dục FPT thay bằng môn vovinam): Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 74 tiết/ năm học.

Thời lượng môn Tin học: Khối 10, khối 11, khối 12: 37 tuần, 70 tiết/ năm học.

Cần quy định những kết quả đầu ra phù hợp trong định hướng phát triển năng lực học sinh của chương trình dạy học chứ không quy định những nội dung dạy học chi tiết, để làm được điều đó cần đưa ra những hướng dẫn chung về việc

lựa chọn phương pháp, nội dung, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu dạy học. Kết quả học tập mong muốn có thể quan sát, mô tả và đánh giá chi tiết. Những kết quả theo yêu cầu quy định trong chương trình mỗi học sinh cần phải đạt được. Để đảm bảo quản lý chất lượng dạy học theo mục tiêu đầu ra cần phải đưa ra các tiêu chuẩn trong đào tạo.

1.4.2. Các yêu cầu đặt ra đối với hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học trong cơ sở giáo dục phổ thông

HĐDH ở các cơ sở giáo dục phổ thông đóng vai trò là trọng tâm trong số các hoạt động của nhà trường bởi nó chiếm phần lớn thời gian, khối lượng công việc cần thực hiện của giáo viên và học sinh trong các tiết học và trong một năm học. Hoạt động dạy học mang lại nền tảng rất quan trọng để đạt được mục tiêu giáo dục toàn diện ở các trường phổ thông hiện nay; bên cạnh đó nó cũng là yếu tố quyết định đến kết quả đào tạo của nhà trường.

Hoạt động này là hoạt động đặc thù của một cơ sở giáo dục, nó được qui định bởi đặc thù lao động sư phạm của người dạy. Vì vậy công tác quản lý nhà trường và quản lý hoạt động dạy học cũng được quy định tính đặc thù riêng dựa trên hoạt động này. Nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của cơ sở mình quản lý, người hiệu trưởng phải có nhận thức đúng tính đặc thù và vị trí quan trọng của HĐDH để có những biện pháp quản lý sáng tạo, khoa học. Công tác quản lý hoạt động dạy học của đội ngũ giáo viên và học sinh trong trường học được xem là một yếu tố quan trọng trong công tác quản lý nhà trường. Để xác định được các mục tiêu quản lý khác trong số các mục tiêu quản lý của nhà trường thì các nhà quản lý giáo dục trước hết phải xác định được mục tiêu quản lý chất lượng đào tạo và lấy đó làm nền tảng. Nhiệm vụ trọng tâm của người lãnh đạo cao nhất là quản lý hoạt động dạy - học. Nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của cuộc sống người hiệu trưởng phải dành nhiều thời gian và công sức cho công tác quản lý HDDH nhằm đưa chất lượng đào tạo của nhà trường ngày một tốt lên.

1.5. Quản lý HĐDH theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

1.5.1. Vai trò quan trọng của quản lý HĐDH theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

Trong thời gian gần đây, giáo dục phổ thông nước ta đã đạt được những

thành tựu và có những đóng góp lớn trong việc đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Tuy nhiên mọi người vẫn chưa thực sự quán triệt mục tiêu phát triển năng lực của học sinh mà còn coi trọng việc trang bị kiến thức, kĩ năng cơ bản cho học sinh, chưa thực sự chú trọng giáo dục các kĩ năng sống, các kĩ năng học tập suốt đời … Đây vừa là một xu hướng mới, vừa là bước chuyển mình quan trọng của mỗi cơ sở giáo dục trong công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dan, do đó quản lý HĐDH theo hướng phát triển năng lực học sinh có ý nghĩa quan trọng và cấp thiết.

Trước yêu cầu đổi mới về dạy học chương trình giáo dục THPT thể hiện ở việc: Thực hiện điều chỉnh nội dung chương trình; Chú ý dạy học phân hóa theo năng lực học sinh dựa theo chuẩn kiến thức, kĩ năng của Chương trình giáo dục THPT; Đổi mới về nội dung chương trình theo hướng tinh giản, hiện đại, thiết thực, phù hợp với lứa tuổi, trình độ và ngành nghề, tăng thực hành vận dụng kiến thức vào thực tiễn; đổi mới PPDH tập trung vào việc thiết kế và chuẩn bị bài dạy học; cải tiến các PPDH truyền thống; kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học phù hợp đặc thù bộ môn, chú trọng bồi dưỡng phương pháp học tập cho học sinh. Điều đó cho thấy tầm quan trọng và muốn thực hiện hiệu quả việc quản lý HĐDH theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh trường THPT thì trước tiên người CBQL nhà trường cần phải xác định hệ thống những nội dung tổng thể của quá trình quản lý, phân tích điểm mạnh, yếu, thuận lợi cũng như những rào cản trong quá trình thực hiện dạy học theo hướng phát triển năng lực người học, đáp ứng được yêu cầu đổi mới hiện nay.

Theo tác giả Nguyễn Phúc Châu: Trong nhà trường có nhiều hoạt động để mang lại mục đích giáo dục. Từ những nhà tâm lí học, hoạt động có cấu trúc bới 6 thành tố: đối với phía chủ thể gồm hành động, hoạt động, thao tác; đối với phía đối tượng gồm động cơ, mục đích và phương tiện. Các thành tố trên có mối quan hệ biện chứng nhau để vừa thể hiện được nội dung tâm lí (động cơ và mục đích) của hành động, vừa thấy được ý nghĩa và vai trò của các phương tiện thực hiện mục đích trong hoạt động [15].

Còn Fullan (1991) đã nhận định rằng: “Trong suốt nhiều thập kỉ qua, vai trò của hiệu trưởng ngày càng trở nên đa dạng và phức tạp”. Thêm vào đó, vai trò đó đã

chuyển đổi từ một người lãnh đạo hoạt động dạy học hay giáo viên chủ chốt (master teacher), tới người lãnh đạo thực thi (transactional leader) và gần đây là vai trò lãnh đạo sự thay đổi.

1.5.2. Quản lý thực hiện mục tiêu dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh trường THPT

Theo tác giả Phan Trọng Ngọ: “Mục đích dạy học thường xác định theo bốn cấp độ: Mục tiêu cụ thể, mục tiêu trung gian, mục tiêu chung và mục tiêu cá nhân” [30].

Giáo viên thực hiện mục tiêu dạy học theo hướng phát triển năng lực người học cần được xây dựng bởi các nội dung sau:

Mục tiêu dạy học là kết quả sau khi kết thúc bài học học sinh có thể nhớ,có thể hiểu và vận dụng được những gì đã học vào thực tiễn. Mục tiêu dạy học cần được trình bày một cách cụ thể, chi tiết, sao cho nó có thể được phát biểu, giải thích, áp dụng, so sánh...

Mục tiêu dạy học đặt ra phải gắn chặt với nội dung dạy học. Giáo viên căn cứ vào mục tiêu đã biên soạn để chọn lựa các chủ điểm kiến thức phù hợp với từng đối tượng người học, đảm bảo không quá phức tạp, nặng nề so với năng lực học sinh nhưng vẫn bao hàm được khối kiến thức trọng tâm, đồng thời lồng ghép những nội dung nhằm phát triển tư duy, năng lực học sinh.

Trong quá trình dạy học cần sử dụng nhiều phương pháp giảng dạy theo hướng phát triển năng lực học sinh. Tạo môi trường cho học sinh rèn luyện, tiếp nhận tri thức một cách chủ động, sáng tạo.

1.5.3. Xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh THPT

Theo tác giả Nguyễn Phúc Châu: “Kế hoạch dạy học trong một trường bao gồm các loại: kế hoạch quản lí tổng thể hoạt động dạy học một khóa học; một năm học; kế hoạch quản lí dạy học của khoa, bộ môn và tổ bộ môn; kế hoạch quản lí dạy học các khối, lớp; kế hoạch cá nhân của người dạy đối với từng môn học; kế hoạch học tập của người học và kế hoạch hoạt động của các đơn vị có chức năng phục vụ dạy học” [15].

Trường THPT thực hiện chương trình giáo dục, thời gian học tập theo biên chế năm học do Bộ GD&ĐT ban hành và quy định cụ thể của Sở GD&ĐT mỗi địa

phương. Hiệu trưởng căn cứ vào chương trình giáo dục đã được ban hành để chỉ đạo, xây dựng kế hoạch dạy học của nhà trường.

Kế hoạch dạy học của nhà trường là bản thiết kế tổng thể các nội dung:

- Xây dựng thời khóa biểu giảng dạy và thực hiện quy chế, nội quy giảng dạy của nhà trường.

- Phân công, tổ chức cho giáo viên xây dựng kế hoạch dạy học và kiểm tra giám sát việc giáo viên thực hiện nhiệm vụ dạy học theo đúng kế hoạch đã được phê duyệt của lãnh đạo nhà trường.

- Tổ chức cho toàn thể giáo viên nghiên cứu, học tập yêu cầu về chương trình dạy học cấp THPT theo từng môn học.

- Thống nhất chủ đề tự chọn, thời lượng, thời gian dạy tự chọn sao cho phù hợp với thực tiễn của nhà trường.

- Xây dựng kế hoạch thực hiện giảng dạy theo hướng phát triển năng lực học sinh theo từng bộ môn giáo viên phụ trách.

1.5.4. Tổ chức thực hiện hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh THPT

Theo tác giả Nguyễn Phúc Châu: “Những chủ ý của người giáo viên về mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức,... hoạt động dạy học và mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức học tập,... của người học có tác động qua lại quyết định lẫn nhau”[15]. Nói cách khác hoạt động dạy chế ước hoạt động học và ngược lại, cho nên quản lí dạy học là đồng thời quản lí các hoạt động của giáo viên và của học sinh. Tuy nhiên nếu nhìn trên góc độ quản lý thì quản lý dạy học trước hết là quản lý hoạt động dạy của đội ngũ giáo viên – khâu đóng vai trò chủ chốt của quá trình dạy và học. Điều này bởi lẽ tuy học sinh là trung tâm của quá trình dạy học và tiếp nhận mọi tác động quản lý của hiệu trưởng, nhưng mọi tác động đó đều đến với giáo viên trước tiên.

Tổ chức thực hiện HĐDH của giáo viên trên lớp cần:

- Hướng dẫn học sinh tự tìm ra kiến thức và rèn luyện được kỹ năng.

- Đưa ra vấn đề hoặc hướng dẫn người học nêu vấn đề để người học giải quyết.

- Tạo điều kiện để học sinh được tương tác, hợp tác, tham gia (thảo luận, nêu