Kĩ Năng Sống, Giáo Dục Kĩ Năng Sống Cho Học Sinh

công việc của các thành viên thuộc một hệ thống đơn vị và việc sử dụng các nguồn lực phù hợp để đạt được các mục đích đã định” [20, tr.23].

- Theo Đặng Vũ Hoạt và Hà Thế Ngữ: “Quản lý là một quá trình định hướng, quá trình có mục tiêu, quản lý có hệ thống là quá trình tác động đến hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định. Những mục tiêu này đặc trưng cho trạng thái mới của hệ thống mà người quản lý mong muốn” [17, tr.225].

Như vậy, theo khái niệm của các tác giả thì bản chất của hoạt động quản lý là sự tác động có mục đích của người quản lý đến tập thể người bị quản lý nhằm đạt được mục tiêu quản lý. Trong giáo dục nhà trường đó là tác động của người quản lý đến tập thể GV, HS và các lực lượng khác nhằm thực hiện hệ thống các mục tiêu giáo dục.

Từ những khái niệm trên, trong khuôn khổ đề tài, tác giả khái niệm: “Quản lý là quá trình tác động có định hướng, có mục đích, có tổ chức và có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm giữ cho sự vận hành của tổ chức được ổn định và làm cho nó phát triển tới mục tiêu đã đề ra với hiệu quả cao nhất”.

1.2.2. Kĩ năng sống, giáo dục kĩ năng sống cho học sinh

1.2.2.1. Kĩ năng sống

Có nhiều quan niệm khác nhau về kĩ năng sống (dẫn theo [6]):

Theo từ điển Wikipedia, kĩ năng sống là tập hợp các kĩ năng của con người có được qua việc học hoặc trải nghiệm trực tiếp trong cuộc sống, dùng để giải quyết những vấn đề mà con người thường phải đối mặt trong cuộc sống hàng ngày.

Theo thuyết hành vi, kĩ năng sống là những kĩ năng tâm lí xã hội liên quan đến những tri thức, những giá trị và thái độ là những hành vi làm cho các cá nhân có thể thích nghi và giải quyết có hiệu quả các yêu cầu và thách thức của cuộc sống.

Theo WHO, kĩ năng sống là các kĩ năng mang tính tâm lí xã hội, là khả năng để thích ứng và hành vi tích cực cho phép các cá thể giải quyết có hiệu quả nhu cầu và thách thức trong cuộc sống hàng ngày.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 135 trang tài liệu này.

Theo UNICEF, kĩ năng sống là những kĩ năng tâm lí xã hội có liên quan đến tri thức, những giá trị và thái độ, cuối cùng thể hiện ra bằng những hành vi

làm cho các cá nhân có thể thích nghi và giải quyết có hiệu quả các yêu cầu và thách thức của cuộc sống.

Theo UNESCO, kĩ năng sống là kĩ năng tự quản bản thân và kĩ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả.

Theo tác giả Mạc Văn Trang “Kĩ năng sống là năng lực biểu hiện những giá trị sống trong hoạt động và giao tiếp hàng ngày. kĩ năng sống giúp người ta học tập, làm việc hiệu quả hơn, giao tiếp với mọi người thân thiện, vui vẻ, hợp tác, thành công hơn; biết tự điều chỉnh bản thân làm việc tốt, tránh việc xấu” [37, tr.38].

Theo tác giả Nguyễn Thanh Bình “Kĩ năng sống là năng lực, khả năng tâm lý - xã hội của con người có thể ứng phó với những thách thức trong cuộc sống, giải quyết các tình huống một cách tích cực và giao tiếp có hiệu quả” [3, tr.23]

Theo tác giả Nguyễn Thị Tính “KNS là năng lực làm cho hành vi và sự thay đổi của cá nhân phù hợp với cách ứng xử tích cực, giúp con người có thể kiểm soát, quản lý có hiệu quả các nhu cầu và những thách thức trong cuộc sống hàng ngày để sống thành công, hiệu quả” [31].

Tóm lại, “Kỹ năng sống là tất cả những kỹ năng cần thiết trực tiếp giúp cá nhân sống thành công và hiệu quả, trong đó tích hợp những khả năng, phẩm chất, hành vi tâm lý, xã hội và văn hoá phù hợp và đương đầu được với những tác động của môi trường”.

1.2.2.2. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh

Trong thực tiễn, GD KNS được xem xét dưới hai khía cạnh khác nhau:

- GD KNS được xem là một lĩnh vực học tập như: Kỹ năng phòng tránh bị xâm hại; kỹ năng phòng tránh tai nạn đuối nước, kỹ năng phòng tránh tai nạn giao thông, kỹ năng giao tiếp,... Ở lĩnh vực này đã tồn tại cách tiếp cận KNS từ khá lâu.

- GD KNS được xem là một cách tiếp cận giúp GV tiến hành GD có chất lượng xuyên suốt các lĩnh vực học tập.

Theo tác giả Lục Thị Nga, quan niệm: Giáo dục KNS là giáo dục cách sống tích cực trong xã hội hiện đại, xây dựng những hành vi lành mạnh, thay đổi những hành vi thói quen tiêu cực dựa trên nền tảng các giá trị sống, nghĩa là người học

không chỉ hướng đến những hiểu biết mà còn phải làm được những điều mình hiểu, biết ứng xử linh hoạt trong mọi hoàn cảnh, công việc, nhằm làm cho cuộc sống bản thân và cộng đồng ngày càng tốt đẹp hơn [Error! Reference source not found., tr. 83].

Giáo dục KNS là quá trình hình thành, rèn luyện và phát triển cho người học những khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử phù hợp với những người xung quanh trong cộng đồng xã hội và ứng phó tích cực các tình huống của cuộc sống.

Tạp chí dạy và học ngày nay số ra ngày 27/9/2013 đặt vấn đề như sau:

Giáo dục KNS là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch đến học sinh nhằm giúp học sinh có những kiến thức về cuộc sống, có những thao tác, hành vi ứng xử đúng mực trong các mối quan hệ xã hội như quan hệ của cá nhân với xã hội, của cá nhân với lao động, của cá nhân với mọi người và của cá nhân với chính mình, giúp cho nhân cách mỗi học sinh được phát triển đúng đắn đồng thời thích ứng tốt nhất với môi trường sống [Error! Reference source not found.].

Tác giả Nguyễn Thị Thu Hằng quan niệm: Giáo dục KNS là trang bị cho học sinh những kiến thức, thái độ, giá trị và tạo cơ hội cho họ rèn luyện, trải nghiệm trong cuộc sống thực tiễn từ đó giúp họ có thể làm chủ bản thân, ứng xử tích cực với mọi người xung quanh và ứng phó, giải quyết có hiệu quả các tình huống, vấn đề trong cuộc sống [Error! Reference source not found.].

Theo tác giả Nguyễn Thanh Bình: “GDKNS là hình thành cách sống tích cực trong xã hội hiện đại, là xây dựng những hành vi lành mạnh và thay đổi hành vi, thói quen tiêu cực trên cơ sở giúp người học có cả kiến thức, giá trị, thái độ và các kỹ năng thích hợp” [4, tr. 32].

Từ khái niệm về giáo dục kỹ năng sống đã trình bày ở trên, khái niệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh được chúng tôi hiểu như sau:

Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học là hoạt động do các chủ thể giáo dục tổ chức theo kế hoạch, chương trình giáo dục nhà trường, nhằm hình thành và phát triển cho học sinh các kỹ năng, năng lực cá nhân để các em có khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử phù hợp với người khác và với xã hội,

khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống phù hợp đặc điểm phát triển của lứa tuổi, nhằm đáp ứng mục tiêu giáo dục toàn diện của giáo dục phổ thông.

Từ khái niệm trên cho thấy:

- Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học là một trong những hoạt động giáo dục trong nhà trường phổ thông. Do đó, về cơ cấu, nó có thể được thực hiện trong khuôn khổ hệ thống các môn học, các lĩnh vực học tập ở nhà trường phổ thông, tuy nhiên nó cũng có thể được thực hiện ngoài các môn học và lĩnh vực học tập.

- Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh có đầy đủ những đặc trưng chung của hoạt động giáo dục trong nhà trường phổ thông như được tổ chức theo kế hoạch, chương trình giáo dục phổ thông, do nhà trường với các chủ thể có liên quan như cán bộ lãnh đạo, quản lí trường học, giáo viên và các nhà giáo dục có liên quan như cha mẹ học sinh, các tổ chức giáo dục xã hội,... Nó là hoạt động được tổ chức có ý thức, hướng tới mục đích khơi gợi hoặc biến đổi nhận thức, năng lực, tình cảm, thái độ của học sinh theo hướng tích cực, góp phần hoàn thiện nhân cách học sinh đáp ứng các yêu cầu của nhà trường, cộng đồng và xã hội.

- Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học có mục tiêu cụ thể là hình thành và phát triển cho các em khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống phù hợp với đặc điểm phát triển của lứa tuổi học sinh.

1.2.4. Giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm

Theo quan điểm của Triết học, trải nghiệm được hiểu là kết quả của sự tương tác giữa con người với thế giới khách quan. Sự tương tác này bao gồm cả hình thức và kết quả các hoạt động thực tiễn trong xã hội, bao gồm cả kỹ thuật và kỹ năng, cả những nguyên tắc hoạt động và phát triển thế giới khách quan. Nhà triết học vĩ đại người Nga Solovyev V.S. quan niệm rằng trải nghiệm là kiến thức kinh nghiệm thực tế; là thể thống nhất bao gồm kiến thức và kỹ năng. Trải nghiệm

là kết quả của sự tương tác giữa con người và thế giới, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Theo Wikipedia: Trải nghiệm là kiến thức hay sự thành thạo một sự kiện hoặc một chủ đề bằng cách tham gia hay chiếm lĩnh nó. Trong triết học, thuật ngữ “kiến thức qua thực nghiệm” chính là kiến thức có được dựa trên trải nghiệm. Một người trải nghiệm nhiều ở một lĩnh vực cụ thể nào đó có thể được coi như chuyên gia của lĩnh vực đó. Khái niệm “trải nghiệm” dùng để chỉ phương pháp làm ra kiến thức hay quy trình làm ra kiến thức chứ không phải là kiến thức thuần túy được đưa ra, là kiến thức dùng để đào tạo nghề nghiệp chứ không phải là kiến thức trong sách vở [39].

Trong các tài liệu sư phạm học, lí thuyết về trải nghiệm dần trở thành đối tượng nghiên cứu. Trải nghiệm dưới góc nhìn sư phạm được hiểu theo một vài ý nghĩa sau:

- Trải nghiệm trong đào tạo là một hệ thống kiến thức và kĩ năng có được trong quá trình giáo dục và đào tạo chính quy.

- Trải nghiệm là kiến thức, kĩ năng mà HS nhận được từ bên ngoài các cơ sở giáo dục: thông qua sự giao tiếp với nhau, với người lớn hay qua những tài liệu tham khảo không được giảng dạy trong nhà trường…

- Trải nghiệm (qua thực nghiệm, thử nghiệm) là một trong những phương pháp đào tạo, trong điều kiện thực tế hay lí thuyết nhất định để thiết lập hoặc minh họa cho một quan điểm lí luận cụ thể.

- Kinh nghiệm giảng dạy là hệ thống các phương pháp đào tạo được giáo viên đúc kết và cải thiện dần trong quá trình làm việc thực tế của mình.

Bàn về hoạt động trải nghiệm, theo tác giả Đinh Thị Kim Thoa: "HĐTN là một biểu hiện của hoạt động giáo dục thông qua trải nghiệm và sáng tạo của cá nhân trong việc kết nối kinh nghiệm học được trong nhà trường với thực tiễn đời sống mà nhờ đó các kinh nghiệm được tích lũy thêm và dần chuyển hóa thành năng lực" [35, tr.72].

Theo Nguyễn Thị Kim Dung, "HĐTNST là một biểu hiện của hoạt động giáo dục đang tồn tại trong chương trình giáo dục hiện hành. HĐTNST là hoạt động mang tính xã hội, thực tiễn đến với môi trường giáo dục trong nhà trường để học sinh tự chủ trải nghiệm trong tập thể. Qua đó, hình thành và thể hiện được phẩm chất, năng lực, nhận ra năng khiếu, sở thích, đam mê, bộc lộ và điều chỉnh các tính, giá trị, nhận ra chính mình cũng như khuynh hướng phát triển của bản thân; bổ trợ cho và cùng với các hoạt động dạy học trong chương trình giáo dục thực hiện tốt nhất mục tiêu giáo dục. Hoạt động này nhấn mạnh trải nghiệm, thúc đẩy năng lực sáng tạo của người học và tổ chức thực hiện một cách linh hoạt, sáng tạo" [10, tr.72].

Theo Nguyễn Thị Liên: "HĐTNST là thuật ngữ dùng để chỉ các hoạt động giáo dục trong nhà trường được tổ chức phù hợp với bản chất hoạt động của con người. Tính từ trải nghiệm sáng tạo để nhấn mạnh bản chất hoạt động chứ không phải một dạng hoạt động mới" [21, tr.73].

Theo Lê Huy Hoàng, "HĐTNST là hoạt động xã hội, thực tiễn, giúp học sinh tự chủ trải nghiệm trong tập thể, qua đó hình thành và thể hiện phẩm chất năng lực; nhận ra năng khiếu, sở thích, đam mê, bộc lộ và điều chỉnh cá tính, giá trị, nhận ra chính mình cũng như khuynh hướng phát triển bản thân; bổ trợ và cùng với các hoạt động dạy học trong chương trình giáo dục thực hiện tốt nhất mục tiêu giáo dục. Hoạt động này nhấn mạnh sự trải nghiệm, thúc đẩy năng lực sáng tạo của người học và được tổ chức một cách linh hoạt, sáng tạo" [166, tr.73].

Như vậy có thể hiểu: Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giúp học sinh tham gia vào thực tiễn cuộc sống gia đình, nhà trường, xã hội dưới sự hướng dẫn của nhà giáo dục qua đó hình thành những phẩm chất cơ bản, năng lực chung và một số năng lực chuyên môn.

GDKNS thông qua hoạt động trải nghiệm là các chủ thể giáo dục tổ chức các hoạt động thực tiễn đa dạng phong phú nhằm kích thích học sinh tham gia một cách tích cực, chủ động vào quá trình hoạt động, thông qua đó hình thành hoặc thay đổi hành vi cho người học theo hướng tích cực nhằm phát triển nhân

cách học sinh một cách toàn diện, giúp các em có thể sống một cách an toàn, khỏe mạnh tích cực chủ động trong cuộc sống hàng ngày.

Thông qua các hình thức, phương pháp tổ chức các hoạt động trải nghiệm ở trường giúp học sinh hiểu được ý nghĩa của việc học tập và rèn luyện KNS trong hoạt động trải nghiệm, hiểu được nội dung và thấy được những lợi ích của những KNS cần thiết được trang bị phù hợp với lứa tuổi. Biết cách rèn luyện các KNS, thực hành và vận dụng các KNS trong giao tiếp, ứng xử tích cực với bản thân với gia đình và cộng đồng, với các tình huống trong cuộc sống; có thái độ tích cực tham gia các hoạt động trải nghiệm một cách chủ động và tự giác; có ý thức rèn luyện các KNS trong từng hoạt động cụ thể của hoạt động trải nghiệm.

1.2.5. Quản lý giáo dục KNS thông qua hoạt động trải nghiệm

Hoạt động trải nghiệm được thực hiện trong các hoạt động thực tiễn về hoạt động tình nguyện, hoạt động thăm quan, hoạt động giao lưu… nhằm hình thành phát triển toàn diện nhân cách học sinh. Thông qua hoạt động trải nghiệm sẽ giúp các em rèn được KNS, từ đó giúp các em trưởng thành hơn và vững vàng trong cuộc sống hiện tại cũng như trong tương lai.

Từ những khái niệm quản lý, giáo dục kỹ năng sống; hoạt động trải nghiệm có thể hiểu: “Quản lý giáo dục KNS thông qua hoạt động trải nghiệm là hoạt động có định hướng, có mục đích của chủ thể quản lý thông qua việc lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo triển khai và kiểm tra đánh giá các hoạt động trải nghiệm nhằm giúp người học hình thành hành vi, thói quen theo hướng tích cực để giao tiếp, ứng phó hiệu quả và thích nghi với mọi hoàn cảnh sống”.

1.3. Giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm cho học sinh tiểu học

1.3.1. Đặc điểm của học sinh tiểu học hiện nay

Học sinh tiểu học có độ tuổi từ 6 đến 11 tuổi. Lứa tuổi này trẻ đang phát triển mạnh cả về mặt sinh lí, tâm lí, xã hội, các em đang từng bước gia nhập vào xã hội- thế giới của mọi mối quan hệ. Do đó học sinh tiểu học chưa đủ ý thức, chưa đủ phẩm chất và năng lực như một công dân trong xã hội, mà các em luôn cần sự bảo trợ, giúp đỡ của người lớn, của gia đình, nhà trường và xã hội. Học

sinh tiểu học dễ thích nghi và tiếp nhận cái mới, luôn hướng tới tương lai. Nhưng trẻ cũng thiếu sự tập trung cao độ, khả năng ghi nhớ và chú ý có chủ định chưa được phát triển mạnh, tính hiếu động, dễ xúc động còn bộc lộ rõ nét. Trẻ nhớ rất nhanh và quên cũng rất nhanh.

Đặc điểm nhân cách của học sinh tiểu học nổi bật ở những nét sau:

+ Khả năng nhận thức phát triển nhanh chóng nhờ hoạt động học tập.

+ Đời sống cảm xúc, tình cảm chiếm ưu thế hơn và chi phối mạnh mẽ đến các hoạt động, nhận thức của trẻ.

+ Tính hồn nhiên, vui tươi hướng về những cảm xúc tích cực.

+ Hay bắt chước những người gần gũi, có uy tín với trẻ (cha mẹ, thầy cô, bạn bè,...).

+ Hành vi ý chí chưa cao, bản tính hiếu động, khó kiềm chế, kém tự chủ nên dễ phạm lỗi, nhất là đối với các yêu cầu có tính nghiêm ngặt, đòi hỏi sự tập trung cao độ, gây căng thẳng.

Nhân cách của học sinh tiểu học chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố: gia đình, nhà trường, xã hội. Trong đó, những ảnh hưởng từ cha mẹ, thầy cô rất quan trọng và sau đó là ảnh hưởng từ bạn bè và phương tiện thông tin đại chúng, sách, báo, phim ảnh,...

1.3.2. Vai trò và ý nghĩa của giáo dục KNS cho học sinh tiểu học thông qua hoạt động trải nghiệm

Giáo dục KNS thông qua hoạt động trải nghiệm là giáo dục cách sống tích cực trong xã hội hiện đại, xây dựng những hành vi lành mạnh và thay đổi những hành vi, thói quen tiêu cực giúp các em có thái độ, kiến thức, kỹ năng, giá trị cá nhân thích hợp với thực tế xã hội. Giáo dục KNS thông qua hoạt động trải nghiệm còn mang ý nghĩa tạo nền tảng tinh thần để học sinh đối mặt với các vấn đề từ hoàn cảnh, môi trường sống cũng như phương pháp hiệu quả để giải quyết các vấn đề đó. Giáo dục KNS thông qua hoạt động trải nghiệm chính là định hướng cho các em những con đường sống tích cực trong xã hội hiện đại trong ba mối quan hệ cơ bản: con người với chính mình; con người với tự nhiên; con người với các mối