Khái Niệm Quản Lý Chi Ngân Sách Nhà Nước Cấp Huyện

chống lại sự xâm lấn của các thế lực bên ngoài. Quy mô của khoản chi này phụ thuộc vào sự biến động chính trị, xã hội trong nước và các yếu tố bất ổn từ bên ngoài. Chi quốc phòng an ninh mang tính bí mật của quốc gia nên toàn bộ khoản chi này do ngân sách nhà nước đài thọ và không có trách nhiệm công bố công khai như các khoản chi khác.

+ Chi sự nghiệp giáo dục, đào tạo và dạy nghề: Là các khoản chi cho hệ thống giáo dục, đào tạo, dạy nghề từ giáo dục mầm non, giáo dục phổ thong đến đào tạo đại học và sau đại học. Nhu cầu giáo dục, đào tạo, dạy nghề của xã hội ngày càng đòi hỏi gia tăng về số lượng và chất lượng vời nguồn tài chính có hạn ngân sách nhà nước không thể đáp ứng cho các nhu cầu này mà chỉ đáp ứng một phần nhu cầu trong khuôn khổ nhất định, cho một số đối tượng nhất định. Khuôn khổ chi tiêu, đối tượng thụ hưởng phụ thuộc vào quan điểm của nhà nước và nguồn lực tài chính quốc gia.

+ Chi sự nghiệp khoa học công nghệ: là các khoản chi cho nghiên cứu, ứng dụng, phổ biến tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới nhằm hiện đại hóa khoa học, công nghệ từ đó giúp nâng cao năng suất lao động, cải thiện môi trường làm việc, tăng năng lực cạnh tranh cho mỗi quốc gia cả về kinh tế, cả về xã hội.

+ Chi sự nghiệp y tế, dân số và gia đình: là các khoản chi cho đảm bảo sức khỏe cộng đồng, khám chữa bệnh cho người dân. Trong khuôn khổ nhất định, chi tài chính công phải đáp ứng kinh phí cho hoạt động khám chữa bệnh của một số đối tượng như trẻ nhỏ, những người thuộc diện chính sách xã hội.

+ Chi cho hoạt động sự nghiệp văn hóa, thông tin, phát thanh, truyền hình, thông tấn, thể dục thể thao: là các khoản chi cho hoạt động văn hoá, nghệ thuật, bảo tàng, truyền thanh, truyền hình, thể dục, thể thao… khoản chi này không chỉ nhằm mục đích nâng cao trình độ dân trí, nâng cao sức khỏe về tinh thần

cho người dân mà còn góp phần giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, góp phần khẳng định và nâng cao hình ảnh quốc gia trên trường quốc tế.

+ Chi cho hoạt động kinh tế: Các khoản chi này nhằm đảm bảo hoạt động cho các đơn vị cung ứng hàng hóa, dịch vụ phục vụ trực tiếp cho các hoạt động kinh tế như đơn vị sự nghiệp thuộc lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp; thủy lợi; khí tượng; thủy văn… mặc dù các đơn vị sự nghiệp kinh tế có tạo ra sản phẩm và chuyển giao được nhưng không phải là đơn vị kinh doanh nên các khoản chi tiêu được coi như chi ngân sách nhà nước.

+ Chi cho các hoạt động quản lý nhà nước (chi quản lý hành chính): là các khoản chi để đảm bảo hoạt động của hề thống các cơ quan quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phương như chi cho hệ thống cơ quan quyền lực, cơ quan hành chính, cơ quan chuyên môn các cấp, viện kiểm sát và tòa án.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 140 trang tài liệu này.

+ Chi khác: ngoài các khoản chi trên, một số khoản chi không phát sinh đều đặn và liên tục trong các tháng của năm nhưng vẫn thuộc về chi thường xuyên như chi trợ giá theo chính sách của nhà nước, chi trả lãi tiền vay do chính phủ vay, chi hỗ trợ quỹ bảo hiểm xã hội…

1.1.5. Chi ngân sách cấp huyện

Theo Điều 6, Luật NSNN năm 2015 quy định: “Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương” [20]. Ngân sách Trung ương là ngân sách của các Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác ở Trung ương. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi chung là ngân sách cấp tỉnh); ngân sách cấp huyện, quận, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp huyện) và ngân sách cấp phường, thị trấn. Chế độ phân cấp quản lý ngân sách địa phương cho phép chính quyền cấp tỉnh vừa trực tiếp quản lý các đơn vị sử dụng ngân sách, vừa

Ngân sách địa phương

Ngân sách huyện

có thể quản lý ngân sách cấp huyện. Trong luận văn này không đi sâu nghiên cứu quản lý ngân sách thuộc thẩm quyền của cấp tỉnh và xã, chỉ tập trung nghiên cứu nội dung và bộ máy quản lý ngân sách nhà nước thuộc thẩm quyền cấp huyện.

Ngân sách nhà nước

Ngân sách trung ương

Ngân sách cấp tỉnh

Ngân sách cấp huyện

Ngân sách xã

Sơ đồ 1.1. Hệ thống ngân sách nhà nước

Ngân sách cấp huyện nằm trong hệ thống ngân sách địa phương do Hội đồng nhân dân cấp huyện quyết định giao dự toán thu và phương án phân bổ chi ngân sách cho các đơn vị trực thuộc cấp ngân sách quản lý và ngân sách cấp dưới; đồng thời ngân sách cấp huyện cũng chịu sự quản lý và điều hành của Uỷ ban nhân dân huyện mà trực tiếp là Chủ tịch UBND huyện với sự tham mưu của Phòng Tài chính - Kế hoạch, sự hỗ trợ của cơ quan thuế trực tiếp tổ chức thu ngân sách, và được kiểm soát thu, chi qua Kho bạc nhà nước. Việc quy định nguồn thu, nhiệm vụ chi và tỷ lệ điều tiết giữa các cấp trong ngân sách địa phương là do cấp tỉnh quyết định phù hợp với Luật Ngân sách nhà nước của Việt Nam. Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định phân cấp cụ thể nguồn thu, nhiệm vụ chi cho ngân sách cấp huyện theo nguyên tắc: Phù hợp với phân cấp nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh đối với từng

lĩnh vực và đặc điểm kinh tế, địa lý, dân cư, trình độ quản lý của từng vùng, từng địa phương. Ngân sách cấp huyện không có nhiệm vụ chi nghiên cứu khoa học và công nghệ. Trong phân cấp nhiệm vụ chi đối với thị xã, thành phố thuộc tỉnh phải có nhiệm vụ chi đầu tư xây dựng các trường phổ thông công lập các cấp, điện chiếu sáng, cấp thoát nước, giao thông đô thị, vệ sinh đô thị và các công trình phúc lợi công cộng khác. Căn cứ vào tỷ lệ phần trăm (%) đối với các khoản thu phân chia do Chính phủ giao và các nguồn thu ngân sách địa phương hưởng 100%, Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định tỷ lệ phần trăm (%) đối với các khoản thu phân chia giữa ngân sách các cấp ở địa phương.

1.1.6 Vai trò của chi ngân sách nhà nước cấp huyện

- Chi ngân sách nhà nước cấp huyện duy trì sự tồn tại và hoạt động của bộ máy nhà nước cấp huyện, thông qua chi ngân sách nhà nước cấp huyện đã giúp cho bộ máy nhà nước duy trì hoạt động bình thường để thực hiện tốt chức năng quản lý của nhà nước, đảm bảo an ninh, an toàn xã hội, đảm bảo thực hiện chức năng kinh tế xã hội trên địa bàn huyện. Chi ngân sách nhà nước cấp huyện có tác động trực tiếp đến việc thực hiện các chức năng của nhà nước, là một trong những nhân tố có ý nghĩa quyết định đến chất lượng, hiệu quả của bộ máy quản lý nhà nước cấp huyện.

- Chi ngân sách nhà nước cấp huyện là công cụ thúc đẩy tăng trưởng, ổn định và giải quyết các vấn đề xã hội trên địa bàn huyện. Thông qua ngân sách nhà nước cấp huyện, HĐND và UBND huyện sẽ định hướng và thực hiện đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng kỹ thuật nhằm mục tiêu phát triển kinh tế trên địa bàn theo đúng định hướng phát triển địa phương. Qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất kinh doanh phát triển, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, ổn định, nâng cao đời sống dân cư trên địa bàn. Ngoài ra, nhà nước sử dụng ngân sách nhà nước thông qua công cụ là chính sách thuế khóa và chi tiêu

công để phân phối lại thu nhập giữa các tầng lớp dân cư trong xã hội, cung cấp hàng hóa dịch vụ công cho xã hội, chú ý phát triển cân đối giữa các vùng, miền đảm bảo công bằng xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái, thông qua ngân sách nhà nước tỉnh, chính quyền tỉnh sẽ thực hiện cung cấp các dịch vụ công cộng như y tế, giáo dục, văn hoá, xoá đói giảm nghèo, phòng chống tệ nạn xã hội, giữ gìn môi trường, đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn.

1.2 Khái quát về quản lý chi ngân sách nhà nước

1.2.1. Khái niệm quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện

Để thực hiện một cách đầy đủ và có hiệu quả các chức năng của nhà nước đồng thời cũng là các vai trò của chi ngân sách, đó là phân bổ nguồn lực, phân phối lại thu nhập và ổn định kinh tế vĩ mô, Nhà nước phải quản lý chi ngân sách nhà nước hướng tới các mục tiêu mong muốn.

Quản lý chi ngân sách nhà nước là hoạt động của cơ quan nhà nước có thẩm quyền sử dụng các phương pháp và công cụ chuyên ngành để tác động đến quá trình chi ngân sách nhằm đảm bảo các khoản chi ngân sách nhà nước được thực hiện theo đúng chế độ chính sách đã được Nhà nước quy định, phục vụ tốt nhất việc thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước trong từng thời kỳ. Đối tượng của quá trình quản lý này là việc phân bổ và sử dụng quỹ ngân sách nhà nước.

Chủ thể quản lý chi ngân sách nhà nước hiểu theo nghĩa rộng là hệ thống các cơ quan tổ chức trong bộ máy nhà nước được phân định với các cấp độ thẩm quyền khác nhau từ Trung ương tới các cấp chính quyền địa phương. Theo nghĩa hẹp, quản lý chi ngân sách nhà nước là nhiệm vụ của cơ quan chuyên môn là hệ thống cơ quan tài chính các cấp.

Về thực chất, quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình lập kế hoạch, ra quyết định, tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động chi tiêu ngân sách nhà nước. Để làm tốt công việc này, cơ quan quản lý tài chính công thực

hiện có hệ thống các biện pháp và công cụ đặc thù như Mục lục ngân sách nhà nước, định mức, chế độ chi ngân sách nhà nước, dự toán ngân sách nhà nước, quyết toán ngân sách nhà nước...

Mục tiêu của quản lý chi ngân sách nhà nước là đảm bảo việc sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả, phù hợp với yêu cầu của thực tế, đúng chính sách, chế độ của Nhà nước, tạo tiền đề vật chất để Nhà nước thực hiện tốt các chức năng nhiệm vụ của mình trong từng thời kỳ nhất định..

Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện bao gồm các yếu tố sau:

- Chủ thể quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện là các cơ quan nhà nước, cụ thể là HĐND cấp huyện (có chức năng phê duyệt ngân sách nhà nước cấp huyện); UBND huyện (chỉ đạo phòng Tài chính kế hoạch xây dựng dự toán, thực hiện dự toán, kiểm tra, giám sát, quyết toán ngân sách nhà nước). Phòng Tài chính kế hoạch có chức năng tham mưu cho UBND huyện xây dựng dự thảo, hướng dẫn và giám sát quá trình thực hiện chi ngân sách nhà nước. Kho bạc nhà nước cấp huyện thực hiện chức năng kiểm tra, giám sát quá trình thực hiện chi và sử dụng ngân sách nhà nước cấp huyện. Các đơn vị sử dụng ngân sách cấp huyện có nhiệm vụ quản lý ngân sách cấp cho đơn vị mình theo chế độ, chính sách.

- Đối tượng quản lý là quá trình chi và sử dụng các khoản chi ngân sách nhà nước.

- Mục tiêu quản lý là phân bổ chi ngân sách nhà nước một cách hợp lý, công bằng, phù hợp với nhu cầu và khả năng thu ngân sách nhà nước góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng nhanh, bền vững trên địa bàn huyện.

1.2.2. Đặc điểm của quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện

- Ngân sách cấp huyện là một cấp ngân sách hoàn chỉnh với nguồn thu và nhiệm vụ chi được quy định cụ thể để đảm bảo hoàn thành chức năng

nhiệm vụ của cấp huyện. Tuy nhiên, Luật Ngân sách nhà nước cũng đã quy định đối với các khoản thu phân chia giữa các cấp ngân sách thì Quốc hội quyết định tỷ lệ điều tiết ngân sách giữa Trung ương và địa phương; HĐND cấp tỉnh, thành phố quyết định tỷ lệ % điều tiết giữa ngân sách cấp tỉnh, thành phố với ngân sách cấp huyện và ngân sách cấp xã. Do đó, quy mô ngân sách và khả năng tự cân đối của ngân sách cấp huyện hoàn toàn phụ thuộc vào việc phân cấp nguồn thu, phân cấp nhiệm vụ chi của cấp tỉnh đối với ngân sách cấp huyện và ngân sách cấp xã cũng như quy định tỷ lệ % điều tiết ngân sách giữa ngân sách cấp tỉnh đối với ngân sách cấp huyện và ngân sách cấp xã. Ngân sách cấp huyện có tự cân đối được hay không phụ thuộc một phần vào sự phân chia về ngân sách giữa các cấp chính quyền địa phương trong tỷ lệ điều tiết và phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi do HĐND, UBND cấp huyện quyết định.

- UBND huyện không phải là cấp có thể hình thành các chính sách, chế độ về thu, chi ngân sách nên nội dung thu, chi của ngân sách cấp huyện do cấp tỉnh (HĐND &UBND tỉnh) quyết định. Trong thực tiễn hay phát sinh mâu thuẫn giữa yêu cầu nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội ở địa phương cũng như những nhiệm vụ chi được giao thêm với cân đối ngân sách đã được ổn định (với thời gian 5 năm theo luật ngân sách quy định). Vấn đề này đặt ra yêu cầu là các cơ quan hoạch định chính sách, xây dựng chính sách chế độ thu, chi ngân sách tham mưu việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và tỷ lệ điều tiết cho ngân sách cấp huyện phải xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn mang tính đầy đủ để tham mưu cho quan có thẩm quyền của cấp tỉnh quyết định, tránh yếu tố cảm tính, thiếu cơ sở khoa học. Đồng thời, phân cấp phải trên quan điểm tăng quyền chủ động của ngân sách cấp huyện và cấp xã để hoàn thành tốt nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội ở địa phương.

- Quy mô ngân sách cấp huyện thường không ổn định qua các giai đoạn. Đối với nguồn thu của ngân sách cấp huyện thường chủ yếu là các

khoản thu về thuế, phí, lệ phí, thu chuyển quyền sử dụng đất và thu khác. Trong đó, thu từ thuế và phí, lệ phí là nguồn thu quan trọng chiếm tỷ trọng từ 70-80% tổng thu ngân sách. Tuy nhiên, từ thực tế thấy rằng khoản thu thuế được giao chủ yếu là các sắc thuế như thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp từ khu vực ngoài quốc doanh của các doanh nghiệp loại nhỏ, đặc biệt ở thời điểm kinh tế suy thoái là rất khó thực hiện. Những khoản thu này có quy mô số thu không lớn, nhưng chi phí phải bỏ ra cho công tác thu không nhỏ và đó cũng là những vấn đề còn bất cập đối với việc phân cấp nguồn thu cho cấp huyện. Đối với chi ngân sách thường thì xảy ra tình trạng mâu thuẫn giữa nhiệm vụ chi được giao, đặc biệt là ấn định tăng dự toán một số khoản thu (khi giao dự toán ngân sách hàng năm) để bố trí các khoản chi cho chính sách mới, nhưng thực tế rất khó hoàn thành nguồn để đảm bảo trang trải nhiệm vụ chi, đôi khi tạo ra cảm giác không bình đẳng, có sự ấn định chưa hợp lý từ cấp tỉnh, thành phố.

1.2.3. Các nguyên tắc cơ bản trong quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện

Một là, Nguyên tắc tập trung thống nhất

Nguyên tắc này đòi hỏi trong hoạt động ngân sách, một mặt, nó bảo đảm sự thống nhất ý chí và lợi ích qua huy động và phân bổ ngân sách để có được những hàng hóa, dịch vụ công cộng. Mặt khác, đảm bảo phát huy tính chủ động và sáng tạo của địa phương trong đảm bảo giải quyết các vấn đề cụ thể, trong những hoàn cảnh và cơ sở cụ thể. Việc sử dụng ngân sách nhà nước phải tuân thủ chế độ quản lý chung, tính thống nhất, tập trung thể hiện ở chế độ, chính sách, định hướng, chỉ đạo của trung ương mà chính quyền địa phương phải tuân thủ. Đồng thời, do mỗi huyện lại có đặc thù riêng, nguồn thu và nhiệm vụ chi khác nhau, nên mỗi huyện cần có hệ thống định mức chi ngân sách địa phương phù hợp với điều kiện thực tế. Quản lý chi ngân sách nhà nước phải giao quyền tự chủ ở phạm vi nhất định để chính quyền cấp