Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS. Vương Dương Minh – Thầy đã đặt vấn đề nghiên cứu và tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện Luận án.
Tác giả xin trân trọng cảm ơn GS. TS. Đào Tam, TS. Chu Trọng Thanh, TS. Nguyễn Văn Thuận cùng các giảng viên của Bộ môn Phương pháp giảng dạy Toán, Khoa Toán, Trường Đại học Vinh đã đóng góp nhiều ý kiến quí báu và giúp đỡ tác giả trong quá trình hoàn thiện luận án.
Tác giả xin gửi lời cảm ơn đến các Thầy, Cô giáo trong Khoa Toán, Khoa Đào tạo Sau đại học, BGH Trường Đại học Vinh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô giáo của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Trường ĐHSP Hà Nội, quí Thầy Cô đã đóng góp cho tôi nhiều ý kiến sâu sắc trong quá trình thực hiện Luận án.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn các Thầy, Cô giáo của Khoa Sư Phạm, BGH Trường Đại học Tây Nguyên - nơi tôi công tác, đã tạo mọi điều kiện về tinh thần cũng như vật chất trong suốt thời gian học tập của tôi.
Tác giả tỏ lòng biết ơn tới thầy giáo Bùi Khắc Tuấn - Trường THPT Trần Phú, TP. Buôn Ma Thuột, Tỉnh DakLak và quí Thầy, Cô giáo Bộ môn Toán cũng như các em học sinh của trường, đã tận tình ủng hộ và giúp đỡ tác giả trong quá trình thực nghiệm Luận án này.
Tác giả
MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 5
1.1. Cơ sở lí luận 5
1.1.1. Khái niệm về tư duy 5
1.1.2. Khái niệm tư duy toán học 8
1.1.3. Khái niệm tư duy biện chứng 8
1.1.4. Các đặc trưng cơ bản của tư duy biện chứng 10
1.1.5. Các loại hình tư duy toán học 18
1.1.6. Sự cần thiết phải rèn luyện và phát triển tư duy biện
34
chứng cho học sinh trong dạy học môn Toán
1.1.7. Tư duy biện chứng có thể rèn luyện và phát triển cho học
40
sinh trong dạy học môn Toán
1.2. Hoạt động tư duy trong dạy học môn Toán 47
1.2.1. Khái niệm hoạt động 47
1.2.2. Quan điểm hoạt động trong dạy học môn Toán 48
1.2.3. Đổi mới phương pháp dạy học môn Toán 49
1.2.4. Hoạt động hóa người học khi dạy học các tình huống điển hình 49
1.3. Những biểu hiện của tư duy biện chứng trong dạy học
60
môn Hình học ở trường THPT
1.4. Tình hình rèn luyện và phát triển tư duy biện chứng ở
64
trường phổ thông
1.4.1. Tình hình rèn luyện và phát triển duy biện chứng ở
64
trường phổ thông
1.4.2. Nguyên nhân 65
1.5. Kết luận Chương 1 66
CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP GÓP PHẦN RÈN LUYỆN
VÀ PHÁT TRIỂN TƯ DUY BIỆN CHỨNG CHO HỌC SINH THÔNG 67
QUA DẠY HỌC HÌNH HỌC Ở TRƯỜNG THPT
2.1. Môn Hình học ở trường THPT 67
2.1.1. Mục tiêu dạy học môn Hình học ở trường THPT 67
2.1.2. Nội dung dạy học môn Hình học ở trường THPT 68
2.1.3. Phương pháp dạy học môn Hình học ở trường THPT 68
2.1.4. Đặc điểm sách giáo khoa môn Hình học ở trường THPT 69
2.2. Đặc điểm xây dựng chương trình Hình học ở trường THPT 71
2.2.1. Hình học và không gian hình học ở trường phổ thông 71
2.2.2. Những đặc điểm có liên quan đến việc rèn luyện tư duy biện chứng 73
2.3. Những căn cứ của việc đề ra các biện pháp rèn luyện và
phát triển tư duy biện chứng cho học sinh thông qua dạy 74
học Hình học ở trường THPT
2.3.1. Căn cứ vào đặc điểm của môn Hình học 74
2.3.2. Căn cứ vào nhu cầu của thực tiễn 75
2.3.3. Căn cứ vào mối quan hệ biện chứng của môn Hình học
với các môn học khác76
2.4. Những định hướng của việc đề ra các biện pháp rèn luyện
và phát triển tư duy biện chứng cho học sinh thông qua 78
dạy học Hình học ở trường THPT
2.4.1. Rèn luyện và phát triển tư duy biện chứng trước hết phải đáp ứng
được mục đích của việc dạy, học môn Toán ở trường phổ thông 78
2.4.2. Khai thác chương trình và sách giáo khoa hiện hành để rèn
luyện và phát triển tư duy biện chứng 78
2.4.3. Rèn luyện và phát triển tư duy biện chứng dựa trên định hướng
đổi mới phương pháp dạy học hiện nay 79
2.4.4. Rèn và phát triển tư duy biện chứng cần chú trọng tới việc rèn luyện,
bồi dưỡng cách thức tìm tòi và vận dụng kiến thức của từng lĩnh 82
vực Toán học cho học sinh
2.4.5. Rèn luyện và phát triển tư duy biện chứng cho học sinh cần căn cứ
vào thành tựu nghiên cứu về tư duy biện chứng của Tâm lí học, 83
Giáo dục học hiện đại
2.5. Những biện pháp thực hiện nhằm góp phần rèn luyện và phát triển tư duy biện chứng cho học sinh thông qua dạy học Hình học ở trường THPT
2.5.1. Biện pháp 1: Làm cho học sinh biết xem xét các đối tượng Toán học trong cả quá trình lịch sử phát triển của nó và xem xét đối tượng Toán học một cách khách quan để thấy nguồn gốc ra đời, điều kiện tồn tại, bản chất của đối tượng
2.5.2. Biện pháp 2: Làm cho học sinh biết xem xét các đối tượng Toán học dưới nhiều khía cạnh khác nhau và xem xét các đối tượng Toán
học trong mối liên hệ với các đối tượng Toán học có liên quan
2.5.3. Biện pháp 3: Làm cho học sinh biết phát hiện những thay đổi từ sự biến đổi về lượng sang biến đổi về chất
2.5.4. Biện pháp 4: Làm cho học sinh có khả năng xem xét đối tượng Toán học trong sự mâu thuẫn và thống nhất
2.5.5. Biện pháp 5: Làm cho học sinh biết xem xét một đối tượng Toán học đồng thời xem xét phủ định của đối tượng đó
2.3.6. Biện pháp 6: Làm cho học sinh thấy được mối liên hệ giữa các kiến thức Toán học với thực tiễn
85
85
108
142
146
148
153
159 | |
2.5.8. Sự lựa chọn và phối hợp các biện pháp | 164 |
2.6. Kết luận chương 2 | 167 |
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM | 168 |
3.1. Mục đích thực nghiệm | 168 |
3.2. Tổ chức và nội dung thực nghiệm | 168 |
3.2.1. Tổ chức thực nghiệm | 168 |
3.2.2. Nội dung thực nghiệm | 169 |
3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm | 174 |
3.3.1. Đánh giá định tính | 174 |
3.3.2. Đánh giá định lượng | 176 |
3.4. Kết luận chương 3 | 188 |
KẾT LUẬN | 189 |
Các công trình đã công bố của tác giả | 190 |
TÀI LIỆU THAM KHẢO | 192 |
PHỤ LỤC | 1 |
Phiếu hỏi | 2 |
Có thể bạn quan tâm!
-
Phát triển tư duy biện chứng của học sinh trong dạy học Hình học ở trường trung học phổ thông - 2 -
Các Đặc Trưng Cơ Bản Của Tư Duy Biện Chứng -
Phát triển tư duy biện chứng của học sinh trong dạy học Hình học ở trường trung học phổ thông - 4
Xem toàn bộ 225 trang tài liệu này.
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
Viết đầy đủ | Viết tắt | Viết đầy đủ | |
PP | Phương pháp | TT | Tiếp tuyến |
PPDH | Phương pháp | CCGD | Cải cách |
dạy học | giáo dục | ||
DH | Dạy học | TTGK | Tri thức |
giáo khoa | |||
GV | Giáo viên | TTPP | Tri thức |
phương pháp | |||
HS | Học sinh | TTKH | Tri thức |
khoa hoc | |||
SGK | Sách giáo khoa | HH | Hình học |
SGV | Sách giáo viên | ND | Nội dung |
PT | Phổ thông | TD | Tư duy |
THPT | Trung học | TDBC | Tư duy |
phổ thông | biện chứng | ||
GD | Giáo dục | mp | Mặt phẳng |
KHGD | Khoa học giáo dục | KG | Không gian |
ĐT | Đào tạo | PPTĐ | Phương pháp |
tọa độ | |||
HĐ | Hoạt động | HTĐ | Hệ tọa độ |
KHTN | Khoa học tự nhiên | TXĐ | Tập xác định |
KHXH | Khoa học xã hội | SP | Sư phạm |
KH | Khoa học | BT | Bài tập |
đpcm | điều phải chứng minh | TT | Tiếp tuyến |
DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
Trang
Bảng 1.1: Sự phụ thuộc của y với x 32
Bảng 1.2: Bảng biến thiên 38
Bảng 2.1: Mối quan hệ giữa đơn vị độ và đơn vị radian 97
Bảng 3.1: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm khối 10 176
Bảng 3.2: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm khối 10 178
Bảng 3.3: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm số 1 khối 11 179
Bảng 3.4: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm số 1 khối 11 180
Bảng 3.5: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm số 2 khối 11 181
Bảng 3.6: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm số 2 khối 11 183
Bảng 3.7: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm số 1 khối 12 184
Bảng 3.8: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm số 1 khối 12 185
Bảng 3.9: Phân tích kết quả bài kiểm tra thực nghiệm số 2 khối 12 186
Bảng 3.10: Xếp hạng điểm số bài kiểm tra thực nghiệm số 2 khối 12 187
Sơ đồ 1.1: Sơ đồ lôgic của luận án.
Sơ đồ 1.2: Quá trình TD 7
Sơ đồ 1.3: Mối quan hệ giữa TD sáng tạo, TD độc lập, TD tích cực 33
Sơ đồ 1.4: Dòng hoạt động 48
Sơ đồ 1.5: Sự hình thành và phát triển tâm lí người 48
Sơ đồ 2.1: Phân tích giải VD3 113
Sơ đồ 2.2: Phân tích giải VD2 160
Hình 1.1 đến Hình 1.19;
Hình 2.1 đến Hình 2.68.
Tư duy hình thức
(dựa vào lôgic hình thức)
Tư duy biện chứng
(dựa vào lôgic biện chứng)
Tư duy
Sơ đồ 1.1: SƠ ĐỒ LÔGIC CỦA LUẬN ÁN
Tính lịch sử | Tính khách quan | Tính mâu thuẫn và thống nhất | Tính toàn diện | Tính thay đổi | ||||||
BP2
BP3
BP5
BP6
Quan điểm hoạt động trong dạy học môn toán ở trường THPT
BP1
BP4
BP7
Các căn cứ
Các định hướng
Thực nghiệm sư phạm
Kết luận
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đất nước đang trên đường đổi mới, cần có những con người phát triển toàn diện, năng động và sáng tạo. Muốn vậy phải bắt đầu từ sự nghiệp giáo dục, đào tạo và đòi hỏi ngành giáo dục (GD), đào tạo (ĐT) phải đổi mới để đáp ứng nhu cầu xã hội. Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH), trong đó có PPDH môn Toán sẽ góp phần quan trọng trong sự nghiệp GD và ĐT.
Tình hình dạy học (DH) môn Toán trong những năm gần đây cho thấy: Giáo viên (GV) quan tâm đến rèn luyện tư duy (TD) lôgic, TD sáng tạo, ... ít chú ý đến rèn luyện tư duy biện chứng (TDBC) cho học sinh (HS). Một nguyên nhân có thể là nhiều GV chưa hiểu TDBC một cách đầy đủ, chưa thấy tầm quan trọng của TDBC. Bên cạnh đó, trong quá trình học Toán, HS bộc lộ những yếu kém về TDBC, nhìn các đối tượng Toán học một cách rời rạc, trong trạng thái tĩnh mà chưa thấy mối liên hệ phụ thuộc, sự vận động biến đổi, quá trình phát sinh và phát triển, chưa thấy sự thống nhất và mâu thuẫn giữa các mặt đối lập, nên chưa hiểu rõ bản chất của Toán học. Do đó, nhiều HS gặp khó khăn khi giải các bài toán, nhất là các bài toán đòi hỏi phải có sáng tạo trong lời giải.
Hiện nay, rèn luyện và phát triển TDBC cho HS qua DH Toán là một đề tài mang tính thời sự. TDBC đã được Nguyễn Cảnh Toàn đề cập trong ([149]) và trong ([147], [148]). TDBC còn được Đào Tam quan tâm với khía cạnh "Một số cơ sở phương pháp luận của Toán học và việc vận dụng chúng trong dạy học Toán ở trường phổ thông" trong NCGD số 9/1998.
Thông qua DH môn Toán, cùng với các loại TD khác, TDBC góp phần tạo cơ sở trang bị cho HS những hiểu biết về thế giới quan duy vật BC để nhận thức hiện thực khách quan, hiểu sâu sắc bản chất Toán học và đào tạo HS trở thành những con người phát triển toàn diện, năng động, sáng tạo, phù hợp với yêu cầu xã hội hiện nay. Mặt khác, Toán học nói chung và Toán học phổ thông (PT) nói riêng trong quá trình phát sinh và phát triển đều tuân theo các đặc trưng cơ bản của TDBC, do đó môn Toán nói chung, môn Hình học nói riêng rất thuận lợi để rèn luyện và phát triển TDBC cho HS.