Phát huy giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng ở Con Cuông, Nghệ An

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Mô tả các hình thức du lịch cộng đồng 42

Bảng 1.2. Bảng đánh giá độ hấp dẫn của tài nguyên du lịch 47

Bảng 1.3. Bảng đánh giá độ bền vững của tài nguyên du lịch 48

Bảng 1.4. Bảng đánh giá thời gian hoạt động du lịch 49

Bảng 1.5. Bảng đánh giá sức chứa du khách của một khu vực du lịch 49

Bảng 1.6. Bảng đánh giá khả năng khai thác trong du lịch 50

Bảng 2.1. Bảng đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch huyện Con Cuông 62

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 253 trang tài liệu này.

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ khách du lịch muốn được sử dụng và đã sử dụng các dịch vụ du lịch cộng đồng tại Con Cuông (%) 120

Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ du khách muốn được trải nghiệm và đã trải nghiệm các hình thức du lịch cộng đồng ở Con Cuông 125

Biểu đồ 3.3. Lượt khách du lịch và lượt khách du lịch cộng đồng đến Con Cuông trong thời gian qua. 134

Biểu đồ 3.4. Tổng thu từ hoạt động du lịch cộng đồng của người Thái bản Nưa giai đoạn 2011 – 2017 (ĐVT: Việt Nam đồng) 135

Biểu đồ 3.5. Tổng thu từ hoạt động du lịch và hoạt động du lịch cộng đồng 136

của người Thái Con Cuông trong thời gian qua 136

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giá trị di sản văn hóa luôn được xem là nguồn tài nguyên quan trọng để khai thác phát triển du lịch nói chung, đặc biệt là với phát triển du lịch cộng đồng. Ở mỗi địa phương, mỗi vùng miền, mỗi quốc gia, di sản văn hóa luôn có tính đặc trưng. Vì vậy, nếu nhận dạng và phát huy được giá trị di sản văn hóa trong phát triển du lịch cộng đồng không chỉ góp phần mang lại lợi ích cho cộng đồng, cho địa phương và các bên liên quan mà còn có ý nghĩa lớn trong việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị di sản văn hóa đặc sắc. Đặc biệt, với bản sắc văn hóa truyền thống đặc sắc và khác biệt riêng có, với nhiều di sản văn hóa có giá trị nổi bật trong đó có các giá trị văn hóa truyền thống của các cộng đồng các dân tộc ít người, đã được quan tâm, nghiên cứu, xác định các giá trị phục vụ cho phát triển du lịch. Nhiều sản phẩm du lịch văn hóa đã được xây dựng và tạo nên những khác biệt của hệ thống các sản phẩm du lịch Việt Nam. Việc phát huy các giá trị di sản văn hóa để phát triển du lịch, trong đó có du lịch cộng đồng đã đạt được nhiều thành quả, và ngày càng trở thành một nội dung quan trọng đối với chiến lược phát triển du lịch trong bối cảnh mới.

Việt Nam đã có nhiều thành công trong quản lý và phát huy các giá trị di sản, phối hợp chặt chẽ trong phát triển các lĩnh vực liên quan trong đó có du lịch. Tuy nhiên, trong thực tế hoạt động quản lý và phát huy các giá trị di sản gắn với phát triển du lịch còn những bất cập nhất định, ảnh hưởng tới tính bền vững của di sản và hoạt động phát triển du lịch. Đặc biệt là những di sản văn hóa gắn với truyền thống của các cộng đồng các dân tộc ít người.

Liên quan đến vấn đề này, nhiều nghiên cứu khoa học lĩnh vực du lịch và văn hóa cũng đã triển khai thực hiện, nhiều vấn đề đã được quan tâm nghiên cứu như mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa để phát triển du lịch, khai thác và phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể. Bên cạnh đó, trong nghiên cứu khoa học chuyên ngành, đã có các nghiên cứu liên quan đến bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa để phát triển du lịch, nhiều vấn đề đã được

phân tích, làm rõ, tuy nhiên, vấn đề cách thức quản lý, phát huy; mối quan hệ giữa các chủ thể liên quan; cơ chế quản lý và phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch, trong đó có du lịch cộng đồng,… là những vấn đề còn bỏ ngỏ, cần có những nghiên cứu khoa học chuyên sâu và tổng thể hơn. Các nghiên cứu chưa giải quyết được mối quan hệ giữa phát triển du lịch và bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, đa phần nhấn quá nhiều vào phát triển du lịch, không chú ý nhiều đến vấn đề bảo tồn di sản văn hóa; số khác nghiêng quá sang bảo vệ di sản, không tạo điều kiện cho du lịch phát triển,... Bên cạnh đó, việc nhận diện các giá trị di sản văn hóa có thể phát huy trong du lịch cộng đồng hay các phương pháp đánh giá khả năng phát huy giá trị các di sản văn hóa trong du lịch cộng đồng và các giải pháp phát huy giá trị của di sản văn hóa tộc người trong phát triển bền vững loại hình du lịch cộng đồng là những vấn đề cần được nghiên cứu thêm.

Là một huyện miền núi phía Tây của tỉnh Nghệ An, Con Cuông có tới 88% dân số là người dân tộc thiểu số, trong đó 74% là cộng đồng dân tộc Thái với những giá trị văn hóa phong phú, độc đáo và chứa đựng tính nhân văn cao đẹp. Hệ thống di sản văn hóa của người Thái ở Con Cuông, Nghệ An được đánh giá tương đối đa dạng và phong phú với nhiều di tích lịch sử văn hóa; phong tục, tín ngưỡng, nghi lễ truyền thống; loại hình nghệ thuật; làng nghề thủ công truyền thống; văn hóa ẩm thực, kiến trúc,… có khả năng khai thác phát triển du lịch cộng đồng. Tuy nhiên, nhiều di sản văn hóa của người Thái ở huyện Con Cuông đang đứng trước nguy cơ biến đổi và biến mất hoàn toàn. Tình trạng này cũng xảy ra tương tự ở các huyện khác ở các huyện miền núi Nghệ An. Việc tìm ra những giải pháp hữu hiệu để bảo tồn di sản văn hóa dân tộc Thái ở huyện Con Cuông nói riêng, các huyện miền núi Nghệ An nói chung là vô cùng cần thiết.

Trong những năm qua, với sự chỉ đạo của các cấp chính quyền, huyện Con Cuông đã xây dựng mô hình phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc Thái. Du lịch cộng đồng của người Thái ở đây đã có những bước phát triển nhất định. Các điểm du lịch cộng đồng được hình thành, một bộ phận người dân đã tham gia vào các hoạt động du lịch, các di sản văn hóa như ẩm thực, các loại hình nghệ thuật truyền thống, nghề truyền thống

đã phần nào phát huy giá trị trong phát triển du lịch. Mặc dù vậy, việc khai thác giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng mới được triển khai gần đây, và bộc lộ một số bất cập, hạn chế dẫn đến lượt khách, tổng thu từ hoạt động du lịch cộng đồng chưa cao, chưa tương xứng với tiềm năng tài nguyên di sản văn hóa của địa phương.

Xuất phát từ những yêu cầu đặt ra về lý luận khoa học và tình hình thực tế phát triển du lịch cộng đồng của địa phương và các địa bàn trong nước, NCS nhận thấy vấn đề nghiên cứu Phát huy giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng ở Con Cuông, Nghệ An trong thời điểm hiện nay là phù hợp và cần thiết.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục tiêu nghiên cứu

Nghiên cứu thực trạng giá trị di sản văn hóa của người Thái và thực trạng phát huy giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng ở Con Cuông, từ đó đề xuất những giải pháp và khuyến nghị nhằm phát huy giá trị của di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát huy giá trị di sản văn hóa trong phát triển du lịch cộng đồng.

Nhận diện và đánh giá khả năng phát triển du lịch cộng đồng của các di sản văn hóa Thái ở huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An.

Phân tích thực trạng phát huy giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng ở huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An.

Đề xuất một số giải pháp và khuyến nghị nhằm phát huy giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng ở huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An.

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án được xác định là cách thức để phát huy giá trị của các di sản văn hóa trong phát triển du lịch cộng đồng.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

3.2.1. Phạm vi nội dung

Việc phát huy giá trị của di sản văn hóa của người Thái ở Con Cuông, Nghệ An thông qua xúc tiến quảng bá còn rất mờ nhạt nên luận án tập trung nghiên cứu về cách thức khai thác giá trị các di sản văn hóa tạo thành các sản phẩm du lịch hấp dẫn đáp ứng nhu cầu tham quan, khám phá văn hóa tộc người của khách du lịch qua đó góp phần lan tỏa giá trị của các di sản văn hóa.

3.2.2. Phạm vi không gian

Phạm vi không gian của luận án là toàn bộ địa bàn cư trú của người Thái ở huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An nhưng NCS chọn 3 cộng đồng thôn/bản làm địa bàn nghiên cứu trọng tâm, bao gồm: bản Nưa (xã Yên Khê), bản Khe Rạn (xã Bồng Khê), bản Xiềng (xã Môn Sơn). Đó là những cộng đồng thôn/bản bảo tồn khá tốt các di sản văn hóa Thái và đang triển khai các hoạt động du lịch cộng đồng.

3.2.3. Phạm vi thời gian

Về phạm vi thời gian, nghiên cứu hiện trạng trong giai đoạn từ 2011 khi các giá trị văn hóa Thái ở Con Cuông bắt đầu được quan tâm phát huy giá trị của nó trong các hoạt động du lịch cộng đồng. Hoạt động khảo sát được tập trung chính trong năm 2016, 2017, 2018. Các đề xuất giải pháp cho giai đoạn đến năm 2025.

4. Câu hỏi nghiên cứu

Cách thức phát huy giá trị di sản văn hóa trong phát triển du lịch cộng đồng? Khả năng phát triển du lịch cộng đồng của các di sản văn hóa Thái ở Con

Cuông, Nghệ An như thế nào?

Việc phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc Thái trong phát triển loại hình du lịch cộng đồng đang được thực hiện như thế nào?

Làm thế nào để phát huy hơn nữa giá trị của các di sản văn hóa Thái trong phát triển du lịch cộng đồng ở Con Cuông, Nghệ An?

5. Ý nghĩa của luận án

5.1. Ý nghĩa lý luận

Luận án đã tổng quan được những công trình nghiên cứu về văn hóa Thái, du lịch cộng đồng, đặc biệt là phát huy giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng.

Luận án đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận về di sản văn hóa và du lịch cộng đồng. Trong đó, luận án đã tổng quan một số khái niệm như: “cộng đồng”, “du lịch cộng đồng”, “phát triển du lịch cộng đồng”, “di sản văn hóa”, “di sản văn hóa vật thể”, “di sản văn hóa phi vật thể”, “bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa”. Luận án đồng thời đã tổng quan một số lý thuyết như: khu vực học, phát triển du lịch cộng đồng, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa.

Luận án đã giải quyết mối quan hệ giữa di sản văn hóa và phát triển du lịch cộng đồng giúp cho việc phát huy giá trị di sản văn hóa trong phát triển du lịch cộng đồng ở vùng cư trú của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam trong khi vẫn bảo tồn được chính các di sản văn hóa đó.

Về nhận diện và đánh giá khả năng khai thác phát triển du lịch cộng đồng của các di sản văn hóa, luận án không chỉ nhận diện tính bản địa, tính hấp dẫn độc đáo của di sản mà còn tiến hành nhận diện các yếu tố tương tác, xác định các công đoạn khách du lịch có thể tham gia, các công đoạn khách du lịch có thể quan sát, các nội dung có thể khai thác và các hình thức khai thác phát triển du lịch. Để đánh giá khả năng phát triển du lịch, luận án đã xây dựng được hệ thống tiêu chí đánh giá tài nguyên nhằm xác định cơ sở thực tiễn để phát huy các giá trị di sản dân tộc gắn với phát triển du lịch. Cho đến nay, những vấn đề này còn mờ nhạt trong các nghiên cứu tương đồng.

5.2. Ý nghĩa thực tiễn

Nhận diện và xác định được khả năng phát triển du lịch cộng đồng dựa trên cơ sở khai thác các giá trị di sản văn hóa của người Thái ở huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An. Đặc biệt luận án đã nhận diện rõ những giá trị cụ thể của di sản văn hóa Thái với với tư cách một dạng tài nguyên du lịch.

Luận án đã đưa ra bức tranh thực trạng về khai thác di sản văn hóa dân tộc Thái trong phát triển loại hình du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An và thực trạng phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn này từ góc nhìn di sản văn hóa của người Thái. Bên cạnh đó, luận án đã xác định những vấn đề đặt ra đối với việc phát huy giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng ở Con Cuông, Nghệ An. Kết quả nghiên cứu giúp chính quyền địa

phương, các nhà quản lý văn hóa, nhà khoa học nhận diện được những tác động tích cực của di sản văn hóa đối với con người và đời sống xã hội đương đại nhằm tìm cách phát huy hơn nữa các giá trị của nó.

Kết quả nghiên cứu của luận án là tài liệu tham khảo có giá trị để hoạch định chính sách bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trong phát triển du lịch cộng đồng ở Con Cuông, Nghệ An; giúp các doanh nghiệp du lịch có định hướng phát triển các sản phẩm du lịch cộng đồng; góp phần tạo việc làm, cải thiện đời sống của cộng đồng người Thái, tăng nguồn ngân sách địa phương.

6. Bố cục của luận án

Ngoài mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, phần nội dung luận án gồm 4 chương:

Chương 1. Tổng quan địa bàn nghiên cứu, tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Chương 2. Nhận diện và đánh giá khả năng phát triển du lịch cộng đồng của các di sản văn hóa Thái ở Con Cuông

Chương 3. Thực trạng phát huy giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng ở Con Cuông

Chương 4. Giải pháp và khuyến nghị nhằm phát huy giá trị di sản văn hóa của người Thái trong phát triển du lịch cộng đồng ở Con Cuông