Địa danh Thủ Dầu Một: quá trình hình thành, ý nghĩa và các giá trị lịch sử 1900 - 1956

UBND TỈNH BÌNH DƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT

NGUYỄN THỊ TIỀN

ĐỊA DANH THỦ DẦU MỘT: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, Ý NGHĨA VÀ CÁC GIÁ TRỊ LỊCH SỬ (1900 - 1956)

CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ VIỆT NAM MÃ SỐ: 8229013

LUẬN VĂN THẠC SĨ

UBND TỈNH BÌNH DƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT

NGUYỄN THỊ TIỀN

ĐỊA DANH THỦ DẦU MỘT: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, Ý NGHĨA VÀ CÁC GIÁ TRỊ LỊCH SỬ (1900 - 1956)

CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ VIỆT NAM MÃ SỐ : 8229013

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN VĂN HIỆP

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả của quá trình nghiên cứu, tổng hợp thật sự nghiêm túc của bản thân. Các luận cứ nghiên cứu, dữ liệu, hình ảnh trong luận văn là chính xác và trung thực.

Bình Dương, tháng 04 năm 2021

Người viết luận văn

Nguyễn Thị Tiền

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Thủ Dầu Một, Viện đào tạo Sau Đại học, quý thầy cô Chương trình đào tạo sau đại học ngành Lịch sử Việt Nam, Khoa Sư phạm Trường Đại học Thủ Dầu Một đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn tại trường.

Tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Văn Hiệp - người thầy đã tận tình hướng dẫn cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn này.

Tôi xin kính gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô trong Hội đồng chấm luận văn đã dành thời gian, đóng góp ý kiến quý báu để luận văn được hoàn chỉnh hơn.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu trường THPT Tân Phước Khánh tạo điều kiện để tôi học tập và hoàn thành khóa học này./.

Xin trân trọng cảm ơn!

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Bảng thống kê so sánh diện tích trồng lúa ở Thủ Dầu Một với các tỉnh/vùng khác ở Nam Bộ.

Bảng 1.2. Bảng thống kê nông sản (lúa gạo) năm 1956 của tỉnh Thủ Dầu Một.

Bảng 1.3. Bảng thống kê lâm sản (lâm sản kiểm soát) của tỉnh Thủ Dầu Một năm 1956.

Bảng 1.4. Bảng thống kê gia súc của tỉnh Thủ Dầu Một năm 1956.

Bảng 1.5. Bảng thống kê dân số của tỉnh Thủ Dầu Một năm 1956.

Bảng 2.1. Bảng thống kê số làng, thôn của hạt Thủ Dầu Một (1869-1876).

Bảng 2.2. Bảng thống kê 10 chợ chi phối địa phận hạt Thủ Dầu Một.

Bảng 3.1. Bảng thống kê quy hoạch hành chính vùng Nam Bộ năm 1908.

Bảng 3.2. Bảng thống kê diện tích ruộng đất phân bố ở tỉnh Biên Hòa.

Bảng 3.3. Bảng thống kê các tỉnh ở Nam kỳ theo nghị định ngày 1/1/1900.

Bảng 3.4. Bảng Thống kê tổng quát về tỉnh Thủ Dầu Một năm giữa năm 1956.

Bảng 3.5. Bảng Thống kê danh sách các vị chỉ huy hành chánh tỉnh Thủ Dầu.

Bảng 3.6. Danh sách các đơn vị hành chính Nam Việt.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 134 trang tài liệu này.

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

LỜI CẢM ƠN ii

DANH MỤC BẢNG BIỂU iii

PHẦN MỞ ĐẦU 1

1. Lý do chọn đề tài 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1

3. Đối tương nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 7

4. Mục đích nghiên cứu 7

5. Phương pháp nghiên cứu 7

6. Đóng góp luận văn 8

7. Cấu trúc luận văn 9

CHƯƠNG 1 ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN - KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH THỦ DẦU MỘT10

1.1. Đặc điểm tự nhiên 10

1.1.1. Vị trí địa lý 10

1.1.2. Địa thế - địa chất 11

1.1.3. Sông ngồi - khí hậu 11

1.1.4. Đặc điểm kinh tế 13

1.1.4.1. Nông nghiệp 13

1.1.4.2. Thủ công nghiệp 18

1.1.4.3. Thương nghiệp 20

1.2. Đặc điểm văn hóa - xã hội 22

1.2.1. Dân số 22

1.2.2. Phong tục - tín ngưỡng - tôn giáo 23

1.2.3. Y tế - giáo dục 26

1.2.3.1. Y tế 26

1.2.3.2. Giáo dục 27

1.3. Một số vấn đề lý luận về địa danh học 29

1.3.1. Khái niệm 29

1.3.2. Đối tượng nghiên cứu của địa danh 31

1.3.2. Phân loại địa danh 31

1.3.3. Phương thức định danh 32

CHƯƠNG 2 NGUỒN GỐC TÊN GỌI THỦ DẦU MỘT - Ý NGHĨA PHẢN ÁNH NHỮNG GIÁ TRỊ HIỆN THỰC 34

2.1. Đôi nét về cây Dầu 34

2.1.1. Tên và nguồn gốc cây Dầu 34

2.1.2. Khảo tả cây Dầu 34

2.1.3. Phương pháp trồng cây Dầu 35

2.1.4. Công dụng của cây Dầu 35

2.2. Nguồn gốc tên gọi Thủ Dầu Một 36

2.2.1. Tên gọi Thủ Dầu Một qua ghi chép trong thư tịch cổ 36

2.2.2. Tên gọi Thủ Dầu Một qua những kiến giải mới 38

2.2.3. Tên gọi Thủ Dầu Một qua các định danh hành chính 41

2.3. Ý nghĩa tên gọi Thủ Dầu Một 44

2.4. Tên gọi Thủ Dầu Một ảnh hưởng trong đời sống của nhân dân Thủ Dầu Một 45

2.4.1. Ảnh hưởng về mặt kinh tế 46

2.4.2. Ảnh hưởng về mặt văn hóa - xã hội 55

2.4.3. Ảnh hưởng về mặt chính trị 60

CHƯƠNG 3 VÙNG ĐẤT THỦ DẦU MỘT QUA CÁC THỜI KÌ LỊCH SỬ66

3.1. Thủ Dầu Một trước khi người Việt đến khai phá 66

3.2. Thủ Dầu Một thời kỳ người Việt đến khai phá 67

3.3. Thủ Dầu Một thời kỳ thuộc huyện Bình An 71

3.4. Tỉnh Thủ Dầu Một dưới thời Pháp thuộc 76

3.5. Thủ Dầu Một thời kỳ thuộc tỉnh Bình Dương 83

KẾT LUẬN 87

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN 92

TÀI LIỆU THAM KHẢO 93

PHỤ LỤC 101

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Thủ Dầu Một - vùng đất có lịch sử lao động, khai phá, xây dựng và chiến đấu chống giặc ngoại xâm hơn 300 năm nếu tính từ ngày Chưởng cơ Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lược xứ Gia Định, hình thành nên những thôn xóm người Việt đầu tiên trên vùng đất mới. Thủ Dầu Một tuy nay không còn là tên riêng của một tỉnh nhưng quá khứ đây từng là địa danh vùng, rồi là địa danh chỉ các đơn vị hành chính các cấp qua các thời kì lịch sử trong những lần thay đổi địa giới hành chính. Năm 1869, lần đầu tiên địa danh Thủ Dầu Một được đặt tên cho một đơn vị hành chính cấp hạt. Tên tỉnh Thủ Dầu Một chính thức ra đời năm 1900, đến năm 1956, nền Đệ I Cộng hòa được thiết lập ở miền Nam Việt Nam do sắc lệnh 143-NV ngày 22/10/1956, danh xưng Thủ Dầu Một bị bãi bỏ và tỉnh Bình Dương được thành lập trên vùng đất huyện Bình An xưa kia.

Ngược dòng lịch sử, trở lại tìm hiểu rõ về tên gọi của một vùng đất là điều rất cần thiết bởi cái gì cũng phải có nguồn gốc và lịch sử phát triển của nó nhưng tìm về gốc rễ xa xưa không phải là đều dễ dàng. Nói đến tên gọi Thủ Dầu Một cũng như thế, vấn đề này đã được giới nghiên cứu quan tâm tìm hiểu, đưa ra nhiều cách giải thích, nhiều người đã gặp không ít sự lúng túng, nhìn chung đến nay vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng. Từ đó, tôi chọn nghiên cứu đề tài “Địa danh Thủ Dầu Một: quá trình hình thành, ý nghĩa và các giá trị lịch sử (1900 - 1956)” với mục đích làm sáng tỏ những vấn đề nói trên, góp phần bổ sung nguồn tài liệu lịch sử địa phương của vùng đất Thủ Dầu Một xưa cũng như Bình Dương ngày nay, làm cơ sở cho việc biên soạn, giảng dạy lịch sử địa phương nhằm bồi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ lòng yêu quê hương, đất nước, ý thức trân trọng, giữ gìn và phát huy những thành quả, truyền thống mà các thế hệ ông cha đã xây dựng.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Nghiên cứu về: “Địa danh Thủ Dầu Một: quá trình hình thành, ý nghĩa và các giá trị lịch sử (1900 - 1956)” là một đề tài mới chưa được giới nghiên cứu quan tâm sâu sắc, có chăng chỉ là những đề tài mang tính khái quát về vùng đất