Nghiên cứu văn bản Quốc sử di biên - 23

tước lương bổng.

77a

Nhà vua mệnh phân các Cống sĩ làm Tri huyện, Tri phủ.

Không chép

78a

Tháng 5, mùa hè, Ngô Đình Hương giữ

chức Trợ giáo Sơn Nam mất. Lấy ông ông ở Từ Ô thay vào.

Không chép

78b

Cấm viên Đề lãnh coi kho không được thu riêng thuế tô của Nhà nước.

Không chép

78b

Tháng 6, phía đông ở Bắc Thành có ngôi sao đỏ như lửa.

Không chép

78b

Lấy Lê Huy Du làm Đốc học Bắc Thành, Trần Quý làm Trợ giáo.

Không chép

78b

Lấy Cao Huy Diệu giữ chức Lại bộ Thị lang, chẳng bao lâu lại chuyển sang giữ chức Đốc học ở Hà Tiên. Năm Đinh Mão ông đỗ Giải nguyên nên được trao chức Tri phủ Quốc

Oai. Ông người làng Phú Thị.

Không chép

79a

Ngày 19 Hiệp quận [Lê Tông Chất] cho trùng tu lại văn miếu phủ Hoài Đức, tức Văn miếu Quốc tử giám thời Lê cũ. Cho người sửa rui,

ngói cho ngay ngắn cùng việc sửa chữa tòa điện thánh.

Không chép

79a

Ngày 28 tháng 8, mùa thu, có mưa lớn, sấm chớp.

Không chép

79a

Ngày mồng 3 tháng 10, mùa đông có mưa lớn và sấm sét.

Không chép

79a

Ngày 10, Quý Mão, lập 5 trường thi Hương, chia làm 8 cửa. (sự kiện này được chép vào tháng 10)

(sự kiệ này được chép vào tháng 7)

Chép khác thời

gian

79b

Ngày 13 tháng 11, tổ chức lễ tế Đạm cho Hiếu Khang Hoàng thái hậu.

Tháng 11 ngày Ất sửu tổ chức tế Đàm ở

cung Trường Thọ

79b

Tháng 12, bắt ngụy Càn Chính ở Thuận

An. Do Quyền Tri phủ bắt được đem nộp cho Hiệp quận.

Không chép

79b

Cấm dân Bắc Thành xây dựng chùa, quán cùng việc đúc tượng, đúc chuông.

Không chép

79b

Lấy Lễ bộ thượng thư An Toàn hầu Trịnh Hoài Đức quản lý Khâm Thiên giám sự vụ,

Nguyễn Hữu Thận làm chức phó.

Không chép

Vua mệnh cho Lê Quý Kiệt trông coi sơn lăng (tại địa phận xã Định Môn theo hướng

Quý Đinh (tức hướng Nam-Bắc).

Không chép

80a

Định tên tuổi, thứ tự trong các khoa thi theo thứ bậc khác nhau.

Không chép

80a

Tháng 5, mùa Hạ, có người nhà Thanh

cầu xin bán thóc mua được lúc rẻ (vì bố cáo có nạn đói).

Không chép

80a

Ngày Sóc Canh Thân, tháng 6, có nhật thực, mặt trời che lấp không hết, hình như lưỡi câu.

Tháng 6, ngày Canh thân mồng 1, có nhật thực

Chép chi tiết nội

dung

80a

Ở Bắc Thành mưa lớn. Bờ đê giữa trấn Sơn Nam và Sơn Đông bị vỡ.

Không chép

80b

Lấy Phiên thần Triều Chấn làm Án lãnh trấn

Thái Nguyên.

Không chép

80b

Nhà nước cho khai mỏ Cam Lộ ở Thái Nguyên.

Không chép

80b

Ngày 15 tháng 7, quan Điều Bát bắt được ngụy Tuần Thái ở Sơn Nam, giải nộp cho Hiệp quận. Bọn Tuần Lộc và Tổng Trại đều xin

hàng, song đều bị chém. Điều Bát tên là Điều được thăng chức Chánh vệ.

Không chép

81a

Nhà vua cho xây dựng Thọ lăng

(Sự kiện này được ghi chép vào tháng 8 năm 1814)

Ngày Qúy sửu dựng Thọ lăng ở Thụ Sơn xã Định Môn (sự kiện này được ghi chép vào

tháng 3 năm 1814)

Chép khác thời gian

81a

Tháng 8, những người thiếu thuế tô đi trốn đều được miễn 2 phần 10 số thuế còn

thiếu.

Không chép

81a

Lấy Lễ bộ thượng thư là Hưng Nhượng hầu Phạm Đăng Hưng quản lý Khâm thiên giám sự

vụ (đổi định lại giờ, khắc và niên kỉ).

Không chép

81a

Ngày mồng 7, tháng 2, mùa xuân, Đông các Đại học sĩ là Trần Bá Lãm mất tại Kinh đô.

Không chép

81b

Ngày 27, Ngụy Tú Bích lại làm phản.

Không chép

81b

Tháng 3, ở Kinh Bắc có mưa đá, lớn như nắm tay.

Không chép

81b

Tháng 4, mùa hạ, lấy Lý Trần Phả làm

Không chép

Đốc học [Sơn] Nam Hạ.

81b

Quan Thượng thư bộ Hộ Khánh Trạch hầu nhờ Lý Tấn hiệu đính bản Chu Dịch dịch ra thơ Quốc âm; [bản đó] do Quý Thích viết cho lời

Tựa.

Không chép

81b

Tháng 5, các vùng Linh Hà, Thanh Hoa và Sơn Nam nước lớn.

Dự định trưng thu thuế sản vật vụ đông.

Không chép

81b

Tháng 7, mùa thu, thiết đàn chay cúng tế tại Đô thành.

Không chép

82a

Phê chuẩn cho phép lệ dâng cam của Bắc

Thành làm lệ "thưởng tân" (thưởng thức hoa quả mới).

Không chép

82a

Giờ Tý, ngày 18, tháng 10, mùa đông, ở Kinh Bắc có động đất.

Không chép

82a

Tháng 11, ở Bắc thành có hỏa hoạn lớn.

Không chép

82a

Tháng 12, cùng hợp sức in bộ Bắc sử

thông giám (theo bản in của quan Hành tham Bùi Huy Bích).

Không chép

82a

Các nước từ phương xa tới cống.

Không chép

82b

Ngày mồng 9, tháng Giêng, mùa xuân, một đám mây trắng nổi lên như bức thành.

Không chép

82b

Giờ Tý, ngày 20, ở Kinh Bắc có mưa đá.

Không chép

83a

Hoàng thượng gả Công chúa mới góa

chồng tái giá cùng Phò mã tên là Ba [tức Trương Văn Minh].

Không chép

83b

Tháng 3, quan Hành tham Bùi Huy Bích

mất.

Không chép

83b

Ngày 22 tại Bắc Thành có mưa đá.

Không chép

83b

Nhà vua xuống chiếu cho triệu Hoàng giáp Nguyễn Du người làng Văn Xá, quan dưới triều nhà Lê cũ, nhưng Nguyễn Du không đến.

Không chép

84a

Thượng thư bộ Binh là Đặng Đình Thường phạm tội, bị giam cầm ở ngục thất.

Đặng Đình thường không nộp tiền tô ruộng, bị hào mục và người dân thưa kiện nên

bị giải vào Kinh đô, tống ngục, thu hồi áo mũ đại triều.

Đặng Trần Thường có tội bị giết. Trước Đặng Trần Thường đã được tha lưu tại Kinh. Nhân vì trước ở Bắc Thành, ẩn lậu thuế

Chép khác nội dung

Đặng Đình Thường hay bực tức, không vừa lòng nên thường buông những lời không khiêm tốn. Ông còn làm bài phú Hàn vương tôn để bày tỏ lòng mình nên Hoàng thượng rất ghét

đầm ao đinh điền, Lê Chất phát ra lại bị hạ ngục. Trần Thường uống rượu nói xằng, phần nhiều oán trách. Đình thần thẩm án đều cho rằng nên giết. Bèn

xử giảo và tịch thu gia sản.

84a

Hoàng thượng ra lệnh hạ ngục Trung quân Nguyễn Văn Thành.

Nguyễn Văn Thành từ năm Tân Mùi vào Kinh đô phụng hầu nhà vua. Con Nguyễn Văn Thành là Thuyên thi đỗ Hương cống khoa Tân Dậu [hiệu là Cống Ba], được gả Công chúa. Thuyên nhân đó kiêu căng, sống xa xỉ, có ý khác muốn tôn phò Hoàng tôn là Ứng Hòa công (tức Mỹ Đường). Thuyên lấy người ở trấn Thanh Hoa là Trương Hiệu cùng với người ở Bút Sơn là tham bồi nghi làm khách trong nhà.

Trương Hiệu và Tham Bồi Nghi, nhân có ý ngỗ nghịch mà đắc tội, phải chạy vào chỗ Tả quân Lê Văn Duyệt, ngầm đem việc Thuyên làm thơ và hịch chiêu dụ các bậc hào kiệt ở ngoài Bắc cho Lê Văn Duyệt biết. Lê Văn Duyệt lập tức lấy đó lập thành tội trạng, khép Thuyên vào tội trảm quyết. Thế rồi quan Tả quân ghi công bọn Hiệu và Tham bồi Nghi và [84b] tâu lên Hoàng thượng rằng Nguyễn Văn Thành lập đảng chống lại triều đình. Nhà vua xuống chiếu thu hồi triều phục, bắt giam hạ ngục.

Thuyên vì làm thơ mà để tội cho cha. Lời thơ rằng:

Văn đạo Ái châu đa tuấn kiệt, Đoán nhân trắc tịch thiết cầu tư"

Tạm dịch:

Nghe nói đất Ái châu nhiều tuấn kiệt, Xét người bên chiếu, mong được tỏ bày

Lại có câu thơ như sau:

Vua tuổi đã cao mà chưa định người nối ngôi. Hoàng tử thứ 4 hiền và lớn hơn cả, vua đã để ý, bầy tôi đều có lòng theo. Riêng một Nguyễn Văn Thành là người ngạo mạn kiêu căng, muốn được vua nhỏ tuổi, không thích vua lớn tuổi. Một hôm mời các quan trong triều uống rượu ở nhà, nói lên rằng : “Hoàng tôn Đán nối ngôi, tôi sắp tâu xin lập đấy”. Trong đám ngồi không ai dám nói gì…Sau có người nói đến tai vua.Vua giận nói rằng : “Hắn muốn dựng vua nhỏ để dễ khống chế, ngày sau có thể chẹt họng, vỗ lưng chăng. Ta há tối tăm nhầm lẫn, không biết đắn đo nên chăng, vội nghe lời hắn mà không vì xã tắc chọn người sao!”. Từ đó hễ cứ Văn Thành vào yết kiến là chỉ xin dựng

thái tử. Vua nín lặng,

Chép khác nội dung

Bắc hải phục long thiên lý viễn,

Triêu dương minh phượng, cửu cao tri. Thử hồi thâu đắc sơn trung tể,

Tán ngã kinh luân chuyển hóa ki (cơ).

Tạm dịch là:

Bắc hải rồng chờ, ngàn dặm thẳm, Sớm mai phượng hót, chín tầng mây, Lần này lấy được người Sơn tể, Giúp tớ kinh luân chuyển máy trời.

Văn Thành tự biết

không được thỏa ý,

càng thêm ngờ sợ.

Con Văn Thuyên

nhòm biết ý cha, thầm

mang lòng phản trắc,

bèn giao thông khách

khứa, kết riêng bè

đảng. Văn Thành cũng

không ngăn cấm. Khi

ấy có người Thanh

Hoa là Nguyễn

Trương Hiệu tự đến

xin làm môn khách

của Văn Thuyên. Ở

không bao lâu Văn

Thuyên sai về. Trương

Hiệu nói với đồng

quận là Thiêm sự

Hình bộ Nguyễn Hựu

Nghi rằng Văn

Thuyên ngầm muốn

nổi loạn, dùng tho sai

Trương Hiệu gọi bọn

người trong quận là

Nguyễn Văn Khuê,

Nguyễn Đức Nhuận,

lời rất bội nghịch. Thơ

rằng :

Văn đạo Ái Châu đa

tuấn kiệt

Hư hoài trắc tịch dục

cầu ti

Vô tâm cửu bảo Kinh

Sơn phác

Thiện tướng phương

tri Kí Bắc kỳ

U cốc hữu hương

thiên lý viễn

Cao cương minh

phượng cửu cao tri

Thử hồi nhược đắc

sơn trung tể

Tá ngã kinh luân chuyển hóa ki.

Nghi sai Trương Hiệu đem tho ấy cáo với Lê Văn Duyệt. Duyệt với Văn Thành vốn không ưa nhau, bèn đem thơ phản nghịch của Văn Thuyên dâng lên. Vua cho rằng sự trạng ấy chưa được rõ rệt, hãy để đấy mà trả bài thơ

ấy về.

84b

Thị trung Học sĩ Vũ Trinh có tội nên bị đưa đi giam lỏng ở Quảng Nam.

Không chép

85a

Tháng 5, mùa Hè, trấn Thanh Hoa bị nạn đói lớn.

Không chép

85a

Tháng 6, Bắc Thành có hạn lớn.

Không chép

86a

Khi Hoàng thượng có ý muốn lập Hoàng tử nối ngôi, nhưng lời ong tiếng ve, khiến Hoàng thượng còn trì hoãn, chưa quyết định, ngày đêm ngồi dưới ngọn đèn xanh than thở một mình. Chỉ có mình Quý Kiệt tán thành việc lập Hoàng tử mà thôi.

Để ràng buộc nguyện vọng của mọi

người, Hoàng thượng cho thăng Ngọc Đương làm Chính phi.

Không chép

86b

Giờ Tuất ngày 18 tháng 8, mùa thu, tại phủ Thuận An có động đất.

Không chép

86b

Lấy Nguyễn Du ở Tiên Điền làm chức Hữu Thị lang bộ Lễ.

Không chép

Chép thêm

nội dung

86b

Quan Hiệp quận [tức Lê Tông Chất] lấy viên Đề lãnh tên là Thái giữ chức Án phủ Hoài Đức.

Không chép

Chép thêm nội dung

86b

Diên Tự công Lê Duy Hoán có tội, bị xử tử hình.

Nguyên đầu năm Quí Dậu [1813], Lê Duy Hoán đã bị xử phạt không cho ăn lương,

Tháng 11, Diễn tự công Lê Duy Hoán mưu phản. Việc phát giác bắt hạ ngục….Án

xong đóng gông Duy

Chép khác thời gian

Lê Duy Hoàn hàng ngày lấy làm uất ức, không vui. Hoàn âm thầm nuôi dưỡng vị sư ở làng Hà Liễu, ngụy tạo ấn tỉ bằng đồng.

Sau khi sự việc bị phát giác, Duy Hoán cùng vợ con đều bị giải vào Kinh đô, xử tội "lăng trì thi". Bọn gia nhân của Hoán 13 người đều bị giam cầm ở trên Băng hồ và đều bị xử tử. Con nhỏ của Lê Duy Hoán là Lê Duy Lương chạy trốn vào trong núi

(sự kiện này được chép vào tháng 8)

Hoán giải về Kinh

(sự kiện này được ghi chép vào tháng 10, và đến tháng 5 năm 1817 Lê Duy Hoán và Nguyễn Văn Thuyên bị giết. Nguyễn Văn Thành chết rồi, đình thần đem án phản nghịch dâng lên. Duy Hoán và Văn Thuyên đều bị xử tội lăng trì. Và đem tội của Duy Hoán bố cáo khắp

trong ngoài)

86b

Ngụy Chỉ huy tên là Lục xâm phạm trấn Sơn Nam.

Không chép

87a

Định hai kỳ hạn trưng thu tô thuế

Không chép

87a

Ngày 26 tháng 9, Thượng thư bộ Binh là Đặng Đình Thường bị hành hình. Trung quân Nguyễn Văn Thành tự tử.

(sự kiện này được chép vào tháng 5 năm 1817)

Chép khác thời gian

87b

Trấn thủ Hải Dương là Ân Quang hầu

mất.

Không chép

87b

Trấn thủ Sơn Nam vì tang cha mẹ nên được bãi miễn chức vụ. Lấy Đề lãnh Thái thay giữ chức đó.(sự kiện này được chép vào tháng 9 năm 1816)

Trấn thủ Sơn Nam thượng là Lê Công Lý về đinh ưu, lấy Án phủ sứ Hoài Đức là Nguyễn Bá Xuyến lên thay (sự kiện này được chép vào tháng 1

năm 1817)

Chép khác nội dung và thời gian

87b

Quan Hiệp quận cho đắp con đê mới ở cửa Đông Bắc Thành.

Không chép

88a

Ngày 23 tháng Giêng, mùa xuân, ở trấn Kinh Bắc có mưa đá.

Không chép

88a

Tháng 3, Hoàng thượng sai quan Hàn lâm là Lê Quốc Trinh và Phan Huy Thực sang cống nhà Thanh. (sự kiện này được chép vào tháng 3 năm 1817)

Lấy Ký lục Quảng Bình là Hồ Công Thuận làm cần chánh điện học sĩ sung chánh

sứ sang nước Thanh, Tham hiệp Lạng Sơn

Chép khác nội dung

và thời

là Nguyễn Huy Trinh và Hàn lâm viện là Phan Huy Thực sung giáp ất phó sứ.

(sự kiện này được chép vào tháng 2 năm 1817)

gian

88a

Giờ Mùi, ngày Sóc Giáp Tuất, tháng 4, mùa hạ, có nhật thực. Tháng ấy hạn hán lớn.

(có nói đến nhật thực nhưng không nói đến việc hạn hán lớn)

Chép thêm nội

dung

88a

Ngày mồng 7, quan Hiệp quận chiêu mộ các hào mục tòng quân.

Không chép

88b

Ngày 21, cháy lớn tại Bắc Thành, lan đến

phố khách Minh hương, từ chiều đến nửa đêm mới tắt.

Không chép

88b

Ngày 29, Bắc Thành có mưa cát.

Không chép

88b

Tháng 5, sông Gia Định nước trong.

Hoàng Thái tử [tức Thái tử Hiệu, sau là vua Minh Mạng] sai Nguyễn Văn Hàn [thân sinh Giải nguyên Nguyễn Quốc Bảo] làm bài

Tụng.

Không chép việc Hoàng Thái tử sai làm bài Tụng

Chép thêm nội dung

88b

Miễn 1 phần 10 số thuế ruộng vụ hạ năm

nay.

Không chép

89a

Quan Thượng thư bộ Hình ở Bắc Thành do làm đảo lộn văn án nên bị xử tội, cách chức.

Không chép

89a

-

89b

Bấy giờ pháp luật được thi hành rất nghiêm ngặt. Các quan công, khanh nếu phạm tội cũng đều bị đóng dấu đỏ, đeo gông cùm. Những người có tội đều bị bắt làm sấp xuống

đất, vạch một vòng tròn, rồi lấy roi đánh làm nhục…

Không chép

89b

Ngày Sóc, tháng 7, mùa thu, khắc đầu ban đêm có tiếng sấm rất lớn.

Không chép

89b

Tháng 8, Bắc Thành có hạn hán lớn.

Không chép

89b

Cấm thịt trâu bò.

Không chép

90a

Ngày Sóc Tân Mùi, tháng 10, mùa đông có nhật thực (giờ Mão, Hợi, mặt trời bị che 7 phần).

Mùa đông, tháng 10 ngày mùng 1 Tân mùi có nhật thực

Chép cụ thể thời

gian