Nghiên cứu văn bản Quốc sử di biên - 21

lý để biết địa dư trong hạt cho rõ ràng và kỹ lưỡng….”

đò, núi khe rừng rú, cùng những nơi danh thắng cổ tích, có bằng chứng ghi chép thì thì đều biên lấy làm bản tâu lên

46a

Quận công Nguyễn Văn Thành cho xây Khuê Văn Các ở Học đường phủ Hoài Đức [tức Văn miếu Quốc tử giám hiện nay].

Không chép

46b

Ngày mồng 1 tháng 9, bọn cướp giết Lê Doãn

Hựu và con trai ông tên là Tốt

Không chép

47b

Ngày Trùng cửu có tiếng sấm lớn (đã thấy chép ở năm Tân Mùi).

Không chép

47b

Quận công Nguyễn Văn Thành bắt được bọn Ngụy là Nguyễn Tình và Cao Văn Dụng giết đi.

Nguyễn Tình là người Hải Dương, ngụy xưng hiệu là Chính Thuận. Cao Văn Dụng là người Sơn Tây, ngụy xưng hiệu là Cảnh Nguyên. Cả hai tên đều ngầm tìm cách chống lại triều đình. Thành Quận công bắt được, đem giết đi, rồi thông cáo cho các trấn đều biết.

(sự kiện này được chép vào tháng 9)

Giặc nổi ở Sơn Tây và Hải Dương, họp đảng ở khoảng Tiên Phong, Thanh Hà. Quan Bắc Thành sai thám tử là Trương Nghiễm và Nguyễn Văn Đặng dẫn quân chộp bắt được, bắt được đầu đảng là Cao Văn Dụng (ngụy xưng niên hiệu Cảnh Nguyên), Nguyễn Tình (ngụy xưng Chính Thuận thái tử) giết đi. Việc tâu lên, cho bọn Nghiễm làm cai đội, thưởng tiền 600 quan. (sự kiện này được

chép vào tháng 12)

Chép khác nội dung và thời gian

48a

Ngày 23, ngụy Tú Bích cướp phá huyện

Thanh Lâm, quan Trấn thủ Hải Dương đánh dẹp yên được.

Không chép

48a

Ngày sóc, tháng Giêng, mùa xuân, buổi sáng trời đổ mưa gió, rét đậm.

Không chép

48a

Tháng 2, vua xuống chiếu nói về khoản tiền mà các binh lính mắc nợ, không được

(ghi chép rõ ràng 9 điều cấm, nội dung

Lược bớt

trách cứ xã dân phải bồi thường.

này được chép vào tháng 1)

nội dung và chép khác

thời gian

48b

Tháng 3, xây dựng đàn Nam Giao và đàn Xã, Tắc.

(sự kiện dựng đàn Nam Giao được chép vào tháng 2, và dựng đãn Xã Tắc được chép

vào tháng 3)

Chép khác thời gian

49a

Quận công Nguyễn Văn Thành lệnh cho các xã sở tại đặt chức Hương hào.

Không chép

49a

Ngày 20, ở Kinh Bắc có mưa vàng vụn (mưa kim sa).

Không chép

49a

Nhà vua ban cho Quận công Nguyễn Văn Thành đội quân "Tiền hô", cho chọn lấy vệ

binh và nghi trượng.

Không chép

49b

Bấy giờ, trong số những vị Chưởng ngũ quân, Bình Tây Đại tướng, chỉ có Duyệt Quận công và Thành Quận công là những người được coi là bậc quí hiển nhất.

Ở Bắc Thành người ta gọi Quận công Nguyễn Văn Thành là vị "Chúa trấn"

Không chép

49b

Tháng 4, mùa hè, ở Bắc Thành có dịch bệnh

Không chép

49b

Có người đồng cốt quê ở làng Kiết Kiều thường mượn tiếng thần thánh, ma quỷ để mê hoặc dân chúng. Quận công Nguyễn Văn Thành mới thân sức nghiêm cấm nghề đồng cốt.

Không chép

49b

Ngày mồng 2 tháng 5, đức Thế Tổ lên ngôi Hoàng đế tại Đô thành. Đại xá cho thiên hạ. Vua cho giảm trừ 5 phần 10 số thuế tô ruộng và thuế thân dung năm ấy, riêng thuế Biệt nạp thổ sản thì giảm 4 phần 10.

(sự kiện này được chép chi tiết đầy đủ với toàn văn bài chiếu lên ngôi của nhà vua)

Lược bớt nội dung

49b

Ngày mồng 7 tháng ấy, đức Thế tổ làm lễ kính tế trời đất.

Ngày mồng 9, vua đến kính cáo ở Thái miếu.

Không chép

50a

Ở Bắc Thành có nạn hạn hán và sâu keo,

Thành Quận công sai người đến cầu đảo ở đền Sĩ Nhiếp, được mưa.

Không chép

50a

Tháng 6, vua sách lập Tống thị làm Hoàng hậu.

(sự kiện này được chép vào tháng 7 với toàn văn bài chiếu phong Tống thị làm hoàng hậu)

Chép sơ lược nội dung và khác thời

gian

50a

Đệ nhị cung (bà thứ hai) Ngọc Đương sinh ra Phúc Đảm, Phúc Đài cùng Thiệu Hóa công (năm Kỷ Mùi).

Đệ tam cung (bà thứ ba) [chị em với Ngọc Hân công chúa, vợ vua Quang Trung]

sinh ra Quảng Uy công (con thứ 12) và Thường Tín công (con thứ 14).

Không chép

50a

Duyệt Quận công từng nói: "Đức Hoàng

thượng thường dẫn chuyện xưa Ngụy Báo và Bạc Cơ để giải đáp nghi vấn.

Không chép

50b

Quận công Nguyễn Văn Thành bắt được ngụy giặc là Hải Bích đem giết đi.

Không chép

50b

Quận công Nguyễn Văn Thành lại bãi bỏ chức Hương hào, đặt các chức Chánh và Phó trưởng tổng (Chánh tổng kiểm soát việc gian

phỉ, còn Phó tổng đốc thúc việc điều lương thực, thu thuế má).

Không chép

50b

Ngày 24 tháng 11, mùa Đông, triệu Thành Quận công vào bệ kiến.

Triệu tổng trấn Bắc thành Nguyễn Văn Thành, hình bộ Phạm Văn Đăng và án trân Quy nhơn Nguyễn Hoàng Đức về kinh chiêm cận

Chép khác nội dung và ghi cụ thể ngà

tháng

51a

Lấy Phó tướng Long Vân hầu Nguyễn Tiến Báu tạm thời điều hành tổng trấn Bắc

Sai phó tướng

Trương Tấn Bửu

Chép khác

Thành.

quyền lãnh công việc

Bắc Thành

nội

dung

51a

Lấy Lê Quý Hằng giữ chức Tri phủ Lạng Giang.

Không chép

51a

-

51b

Tháng 2, mùa xuân, Đốc học trấn Kinh Bắc là Lê Huy Trâm mất, [51b] lấy Trần Bá Lãm người Vân Canh thay giữ chức Đốc học.

Không chép

51b

Ngày 11, xuống chiếu cho mở lại phép thi khoa cử

Định phép thi Hương và thi Hội

Chép cụ thể thời

gian

51b

Ngày mồng 5 tháng 3, vua xuống chiếu cho các trấn ở Bắc Thành bỏ sổ "thường hành sửa đổi sổ đinh.

Chép cụ thể

thời gian

53a

Ngày 15, bọn cướp giết viên Quản phủ Lạng Giang.

Không chép

53a

Quận công Nguyễn Văn Thành từ Kinh đô trở về Bắc Thành.

Không chép

53b

Bãi miễn chức quan Hiệp trấn Kinh Bắc.

Lấy Văn Huỳnh thay vào chức đó.

Không chép

53b

Quận công Nguyễn Văn Thành định lệ thuế da trâu.

Không chép

Chép thêm nội

dung

53b

Xưa, ở làng La Phù có có Ngụy hiệu Thiên Cẩu, tụ tập chứa chấp những kẻ vô lại ở tỉnh Sơn Tây, rồi đi đốt phá cướp bóc các địa phương như La Mụ, Sơn Lộ. Chánh vệ Sơn

Tây tiến đánh, nhưng thất bại.

Tướng giặc ở Sơn Tây là tên La tụ đảng cướp bóc vùng Sơn Tây và Kinh Bắc

Chép khác nội dung

54a

Ngày 4 tháng 6, Quận công Nguyễn Văn

Thành bắt được Ngụy Bắc Soái ở Bình ngô, đem giết đi.

Không chép

54b

Ngày 25, Nguyễn Như Hán, giữ chức Hàn lâm Cung phụng sứ nhà Lê cũ mất.

Không chép

55a

Có thần linh giáng xuống Châu Kiều, thuộc trấn Sơn Nam.

Không chép

56a

Ngày 30, tháng 8, mùa thu, sao chổi xuất

Không chép

hiện tại phía tây (đuôi sao chỉ theo hướng đông

nam, đến khoảng trung tuần tháng 9 mới lặn).

56a

Ngày 12, Canh Thìn, tháng 10, mùa đông, mở sáu trường thi Hương, đó là các trường: Thừa Thiên, Nghệ An, Hải Dương, Sơn Nam, Hoài Đức, Kinh Bắc.

Tháng 10, bắt đầu mở khoa thi hương từ Nghệ An trở ra Bắc (không ghi trường thi ở Thừa Thiên)

Chép khác nội dung và cụ thể

thời gian

56b

Trấn Sơn Nam có ngụy Xiển Văn làm

loạn.

Không chép

Chép thêm nội

dung

56b

Kẻ nô tì trong cung Lê Thị Trúc bị xét xử về tội giả mạo ấn son nhà vua bị xử tử hình. Lê Thị Trúc vốn là người huyện Đông

Ngàn, vợ của viên Chánh vệ, được vào hầu

hạ trong phủ cung Phù Ninh, nay cũng đã 40 tuổi. [57b]. Đến đây, Lê Thị Trúc giả mạo họ ngoại nhà vua, dùng dấu son để sai người nói rằng: "Để sửa sang ngôi từ đường Phù Ninh nên phải đi lấy tiền trong kho của các trấn". Những người đi theo hầu hạ Lê Thị Trúc rất đông. Trước tiên Lê Thị Trúc qua Thanh Hoa, lấy tiền công 20 xâu, rồi lại ra Bắc Thành, ức hiếp viên Tào hộ lấy 8000 xâu tiền.

Nhân gặp lúc bọn đầy tớ của Thị Trúc ức hiếp mua rẻ đồ vật ở chợ cửa Đông, vì có người tố cáo với quan trên, lại có người ở ấp Phù Ninh làm chứng hành vi giả dối của Thị Trúc nên quan Phó thống đồn đem các sự việc ấy đệ trình lên trên. Quận công Nguyễn Văn Thành ra lệnh bắt giam những người có liên quan đến Thị Trúc, rồi lấy dấu ngọc tỉ khảo nghiệm, đúng sự thật bèn gấp rút dâng tấu trạng về Kinh, quả đúng tội giả mạo. Thị Trúc bị xét xử, bị tội voi giày.

Người Cổ Loa (tên xã thuộc huyện Đông Ngàn) trấn Kinh Bắc là Nguyễn Thị Trúc tự xưng là công chúa nhà Lê, làm giả ấn tín mưu lãnh tiền kho Bắc Thành, việc phát giác, đem giết

Chép cụ thể chi tiết sự việc

57b

Tháng 12, Bắc Thành gặp hạn hán lớn.

Không chép

Chép

thêm

nội dung

57b

Cho khắc in sách Đại học diễn nghĩa

Không chép

57b

Tháng Giêng, chợ lớn Bắc Thành bị hỏa hoạn.

Không chép

58a

Định cho các trấn thay đổi phép đi lính (thời hạn trong 6 năm).

Không chép

58a

Ngày 18 tháng 2, Quận công Nguyễn Văn Thành lập đàn chẩn tế ở Bắc Thành. Lại lập đền thờ Hội đồng tại thôn Si Sơn thuộc

huyện Vĩnh Thuận (tế vào ngày Thượng Tuất).

Không chép

58a

Viên Tri huyện huyện Nghi Dương vì thiếu tô mà bị bắt giam.

Không chép

58b

Ngày 11 Đinh Mùi, tháng 3, giờ Dậu, cùng ngày ở trấn Sơn Nam và Kinh Bắc có động đất.

Không chép

58b

Lê Công Bát ở làng Công Ngư (xem năm Ất Sửu) đi theo bọn Ngụy, bị quan quân tìm bắt được, giết đi.

Không chép

58b

Lúc bấy giờ, các tay hào mục ở bốn phương đều chiêu binh mãi mã [chiêu tập binh lính, mua sắm ngựa], lấy những hiện tượng "tinh bột địa chấn" [sao chổi, động đất] làm bằng chứng thực [để phát động nội loạn].

Không chép

59a

Bấy giờ ở Bắc Thành có lệnh giới nghiêm. Tại các phố phường thình lình mọi người lại kinh hãi, bỏ chạy tán loạn. Đến lúc đó, bọn tiểu nhân bèn thừa cơ bắt người lấy của; hoặc quật mồ mả của người ta, lấy di hài rồi bắt tiền chuộc. Ban ngày chúng tản mát các

nơi, tối đến chúng tụ họp lại, các quan Phủ, Huyện không thể nào bắt, chế ngự được chúng.

Không chép

59a

Bọn giặc nổi loạn ở các tỉnh Sơn Tây, Kinh Bắc và Thanh Hoa.

Không chép

59b

Ngày mồng 4, tháng 4, mùa hạ, ngụy

Xiển Văn xâm phạm phủ Thái Bình, vào đồn Kỷ. Trấn thủ Sơn Nam cùng với quan Thống

Không chép

đồn thúc voi xông trận, giặc phải chạy về giữ cửa biển Quỳnh Hải, hết lương thực phải tự giải tán.

59b

Ngày 21, ngụy Thống lãnh tên là Thanh xâm phạm phủ Thuận An, Phó tướng Long Vân hầu đánh dẹp tan giặc. (sự kiện này được tường thuật chi tiết từ ngày 21 đến ngày 29 tháng 4)

Thổ phỉ ở Kinh Bắc cướp phủ Thuận An, Trấn thủ là Phạm Tiến Tuấn đem quân cùng giặc giao chiến ở các xã Bảo Khánh và Thanh Hoài, thắng trấn đuổi chúng đến xã Bình Ngô. Vệ úy Giản võ là Nguyễn Văn Thiện do Bắc Thành phái đem quân vừa tới, cùng hợp đánh. Giặc bỏ hết súng ống khí giới mà chạy (sự kiện này được chép vào tháng

5)

Chép cụ thể nội dung và thời gian

60a

Bấy giờ, chiến trường ở vùng Gia Bình, dân phần nhiều đã bỏ trốn, lánh đi nơi khác.

Quan trấn Kinh Bắc nhân đi tuần, kêu gọi người dân yên tâm trở lại quê quán làm ăn.

Giảm ba phần mười số thuế tô và thuế điều mùa hạ năm ấy.

Không chép

60b

Tháng 5, sinh hạ Hoàng tôn [cháu của vua Gia

Long].

Không chép

60b

Tháng 6, Đốc học Kinh Bắc là Trần Bá Lãm có tang cha nên được bãi miễn chức quan. Nguyễn Huy Lý ở xã Mụ Đoàn thay giữ chức

đó và được phong tước Lý Tri bá; lấy Lý Trần Tấn làm Trợ giáo, phong tước Tấn Ngọc nam.

Không chép

61a

Tháng 10, mùa đông, Hiệp trấn Kinh Bắc

tên là Huy, vì tiêu lạm tiền công khố nên bị xử tội chết.

Không chép

61a

Lấy Hương cống làm chức Đông đường các huyện.

Không chép

61b

Cháy lớn ở nhà kho thành Thái Nguyên

Không chép

Tháng Giêng, mùa xuân, quan Hiệp trấn Kinh Bắc dụ dỗ được tên Tú Bích ra quy hàng.

Không chép

61b

Xuống chiếu về khoản thuế thổ sản biệt nạp, phân làm hai kỳ ba thời hạn thu nộp.

Bắt đầu thu nộp từ tháng 7 mùa thu, từ tháng 2 mùa xuân. Ở các nơi đều cho phép bầu viên Tri thu

Không chép

62a

Tháng 2, thành ở Kinh đô bị lở.

Không chép

62a

Tháng 3, Quận công Nguyễn Văn Thành vì có tang thân mẫu nên được bãi miễn chức quan. (sự kiện này được chép vào tháng 3 năm 1808)

Nguyễn Văn Thành có tang mẹ, tâu xin đưa quan tài về táng ở quê, vua y cho. Lấy Nguyễn Hoàng Đức làm tổng trấn Bắc thàn, Lê Chất làm Hiệp tổng trấn, Phạm Như Đăng làm Tham hiệp tổng trấn (sự kiện này được chép vào tháng giêng năm

1810)

Chép khác thời gian

62a

Tháng 7, mùa thu, Bắc Thành gặp hạn hán lớn. Phái các quan đi khám xét cụ thể

những nơi lúa bị khô, cháy thì được giảm 5 phần 10 thuế ruộng.

Không chép

62a

Ngày 17, tháng 8, giờ Dậu, có tiếng sấm lớn về

phía tây bắc Bắc Thành

Không chép

62a

Ngày mồng 5 tháng 9, ở Bắc Thành gió bão nổi lên, nước biển Đông dâng cao, làm vỡ đê. Nước mặn tràn vào các huyện Tiên Minh, huyện Nghi Dương, huyện Thụy Anh, Thanh Quan cùng các huyện thuộc trấn Yên Quảng. Lúa má bị nước nhấn chìm, hơn 1000 nóc nhà bị nước cuốn trôi, người và súc vật bị hao tổn lớn. Quan Tổng trấn Bắc Thành cho chuyển thóc lúa đến để chẩn cấp.

Bắc Thành bị gió bão, nước biển tràn lên. Hải Dương, Yên Quảng và Sơn Nam Hạ nặng nhất, dân gian bị hại nhiều. Thành thần đem việc tâu lên và xin sai

người đến khám để bàn việc chẩn cấp

Chép cụ thể nội dung và thời gian

62a

Tháng 10, mùa đông, phái quan Tham tri sứ bộ Hình là Vũ Trinh đi sứ nhà Thanh để mừng lễ "Ngũ tuần thượng thọ" [lễ mừng thọ 50 tuổi]

vua Gia Khánh [nhà Thanh]

Không chép

62b

Tháng 10, phủ Lạng Giang dời sở lỵ đến

Không chép