Mô hình và hoạt động của các công ty chứng khoán trên thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay

biện pháp tác động vào TTCK nhằm định hướng đầu tư đảm bảo cho sự phát triển cân đối của nền kinh tế.

5. Các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán

Các tổ chức và cá nhân tham gia TTCK được chia thành 3 nhóm sau: Nhà phát hành, nhà đầu tư và các tổ chức có liên quan đến TTCK.

- Nhà phát hành

Nhà phát hành là các tổ chức thực hiện huy động vốn thông qua TTCK và là người cung cấp các chứng khoán – hàng hoá cho TTCK.

Chính phủ và chính quyền địa phương là nhà phát hành các trái phiếu Chính phủ và trái phiếu địa phương.

Công ty là nhà phát hành các cổ phiếu và trái phiếu công ty.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 105 trang tài liệu này.

Các tổ chức tài chính là nhà phát hành các công cụ tài chính như các trái phiếu, chứng chỉ thụ hưởng… phục vụ cho hoạt động của họ.

- Nhà đầu tư

Nhà đầu tư là những người mua và bán chứng khoán trên TTCK. Nhà đầu tư có thể được chia thành 2 loại: Nhà đầu tư cá nhân và nhà đầu tư có tổ chức.

Các nhà đầu tư cá nhân

Nhà đầu tư cá nhân là những người có vốn nhàn rỗi tạm thời, tham gia mua bán trên TTCK với mục đích tìm kiếm lợi nhuận. Tuy nhiên, trong đầu tư thì lợi nhuận lại luôn gắn với rủi ro, lợi nhuận càng cao thì rủi ro càng lớn và ngược lại. Chính vì vậy, các nhà đầu tư cá nhân luôn phải lựa chọn các hình thức đầu tư phù hợp với khả năng cũng như mức độ chấp nhận rủi ro của mình.

Các nhà đầu tư có tổ chức

Nhà đầu tư có tổ chức, hay còn gọi là các định chế đầu tư, thường xuyên mua bán chứng khoán với số lượng lớn trên thị trường. Các tổ chức này thường có các bộ phận chức năng bao gồm nhiều chuyên gia có kinh nghiệm để nghiên cứu thị trường và đưa ra các quyết định đầu tư. Một số nhà đầu tư chuyên nghiệp chính trên TTCK là các công ty đầu tư, các công ty bảo hiểm, các quỹ lương hưu và các quỹ bảo hiểm xã hội khác. Đầu tư thông qua các tổ chức đầu tư có ưu điểm nổi bật là có thể đa dạng hoá danh mục đầu tư và các quyết định đầu tư được thực hiện bởi các chuyên gia có kinh nghiệm.

Bên cạnh đó, các CTCK, các ngân hàng thương mại cũng có thể trở thành nhà đầu tư chuyên nghiệp khi họ mua chứng khoán cho chính mình.

- Các tổ chức kinh doanh trên thị trường chứng khoán

Công ty chứng khoán

CTCK là những công ty hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán, có thể đảm nhận một hoặc nhiều trong số các nghiệp vụ chính là bảo lãnh phát hành, môi giới, tự doanh, tư vấn tài chính doanh nghiệp và tư vấn đầu tư chứng khoán.

Để có thể thực hiện được mỗi nghiệp vụ, các CTCK phải đảm bảo được một số vốn nhất định và phải được phép của cơ quan có thẩm quyền.

Các ngân hàng thương mại

Tại một số nước, các ngân hàng thương mại có thể sử dụng vốn tự có để tăng và đa dạng hoá lợi nhuận thông qua đầu tư vào chứng khoán. Tuy nhiên, các ngân hàng chỉ được đầu tư và chứng khoán trong những giới hạn nhất định để bảo vệ ngân hàng trước những biến động của giá chứng khoán.

Một số nước cho phép ngân hàng thương mại thành lập công ty con độc lập để kinh doanh chứng khoán và thực hiện nghiệp vụ bảo lãnh phát hành.

- Các tổ chức có liên quan đến thị trường chứng khoán

Cơ quan quản lý nhà nước

Ban đầu TTCK hình thành một cách tự phát khi có sự xuất hiện của cổ phiếu và trái phiếu và hầu như chưa có sự quản lý. Nhưng nhận thấy cần có sự bảo vệ lợi ích cho nhà đầu tư và đảm bảo sự hoạt động bình thường, ổn định của TTCK, bản thân các nhà kinh doanh chứng khoán và các quốc gia có TTCK hoạt động cho rằng cần phải có cơ quan quản lý và giám sát hoạt động phát hành và kinh doanh chứng khoán. Chính vì vậy, cơ quan quản lý, giám sát TTCK đã ra đời.

Cơ quan quản lý giám sát TTCK được hình thành dưới nhiều mô hình hoạt động khác nhau, có nước do các tổ chức tự quản thành lập, có nước cơ quan này trực thuộc Chính phủ, nhưng có nước lại do sự kết hợp giữa tự quản và nhà nước. Nhưng nhìn chung cơ quan này do chính phủ của các nước thành lập nhằm mục đích bảo vệ lợi ích của người đầu tư và bảo đảm cho TTCK hoạt động lành mạnh suôn sẻ và phát triển vững chắc. Cơ quan này có thể có những tên gọi khác nhau, tuỳ thuộc từng nước và nó được thành lập để thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với TTCK .

Ở Việt Nam, ngày 28/11/1996 UBCKNN được thành lập với vai trò là một cơ quan thuộc Chính phủ thực hiện việc quản lý nhà nước đối với TTCK. Từ tháng 9/2004, UBCKNN được chuyển vào Bộ tài chính, chịu trách nhiệm trước Bộ trưởng Bộ Tài chính, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về chứng khoán và TTCK, trực tiếp quản lý, giám sát hoạt động chứng khoán và

TTCK, quản lý các hoạt động dịch vụ công cộng thuộc lĩnh vực chứng khoán và TTCK theo quy định của pháp luật.

Sở giao dịch chứng khoán ( Trung tâm giao dịch chứng khoán)

SGDCK thực hiện vận hành thị trường thông qua bộ máy tổ chức bao gồm nhiều bộ phận khác nhau phục vụ các hoạt động trên Sở giao dịch. Ngoài ra, SGDCK cũng ban hành những quy định điều chỉnh các hoạt động giao dịch chứng khoán tại sở, phù hợp với các quy định của luật pháp và Uỷ ban chứng khoán.

Hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán

Hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán là tổ chức của các CTCK và một số thành viên khác hoạt động trong ngành chứng khoán, được thành lập với mục đích bảo vệ lợi ích cho các công ty thành viên nói riêng và cho toàn ngành chứng khoán nói chung.

Tổ chức lưu ký và thanh toán bù trừ chứng khoán

Là tổ chức nhận lưu giữ các chứng khoán và tiến hành các nghiệp vụ thanh toán bù trừ cho các giao dịch chứng khoán .

Công ty định mức tín nhiệm

Công ty định mức tín nhiệm là công ty chuyên cung cấp dịch vụ đánh giá năng lực thanh toán các khoản vốn gốc, lãi đúng thời hạn và theo những điều khoản đã cam kết của công ty phát hành đối với một đợt phát hành cụ thể. Các mức hệ số tín nhiệm vì thế thường được gắn cho một đợt phát hành chứ không phải cho công ty. Do vậy một công ty phát hành có thể mang nhiều mức hệ số tín nhiệm cho các phát hành nợ của nó.

II. CÔNG TY CHỨNG KHOÁN – CHỦ THỂ QUAN TRỌNG HÀNG ĐẦU CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN‌

1. Khái niệm về công ty chứng khoán

Lịch sử hình thành và phát triển của TTCK trên thế giới đã cho thấy, TTCK thời kỳ còn sơ khai, các nhà môi giới hoạt động độc lập với nhau. Sau này, cùng với sự phát triển của TTCK chức năng và quy mô hoạt động giao dịch của các nhà môi giới tăng lên, đòi hỏi sự ra đời của các CTCK – là sự tập hợp có tổ chức của các nhà môi giới riêng rẽ. Sự ra đời của CTCK là do nhu cầu khách quan của sự phát triển kinh tế, ở đó để bảo vệ của nhà đầu tư, yêu cầu phải có một TTCK cạnh tranh hoàn hảo, bảo vệ cho nhà đầu tư được mua bán chứng khoán với giá cả tốt nhất mà thị trường cho phép.

Đối với Việt Nam, để TTCK hình thành và phát triển có hiệu quả, một yếu tố không thể thiếu được là các chủ thể tham gia kinh doanh trên TTCK. Bên cạnh đó mục tiêu của việc hình thành TTCK là thu hút vốn đầu tư trung và dài hạn cho việc phát triển nền kinh tế. Do đó để thúc đẩy TTCK hoạt động một cách có trật tự, công bằng, minh bạch và có hiệu quả thì cần phải có sự ra đời và hoạt động của các CTCK.

Như vậy, CTCK là một tổ chức tài chính hoạt động trên TTCK, đóng vai trò trung gian giữa người mua và người bán, giúp thị trường hoạt động an toàn, minh bạch và trật tự. CTCK cũng đóng vai trò là những nhà tư vấn cho các công ty phát hành, tư vấn cho các nhà đầu tư. Ngoài ra CTCK còn có thể là nhà đầu tư trung hoặc dài hạn thông qua hoạt động bảo lãnh cho các công ty phát hành và hoạt động tự doanh.

2. Các loại hình công ty chứng khoán

Mô hình tổ chức kinh doanh của công ty chứng khoán

Hoạt động của CTCK rất đa dạng và phức tạp, khác hẳn với các doanh nghiệp sản xuất hay thương mại thông thường. Vì CTCK là một loại hình định chế tài chính đặc biệt nên vấn đề xây dựng mô hình tổ chức kinh doanh của nó tuỳ đặc điểm của hệ thống tài chính và sự cân nhắc lợi hại của những người làm công tác quản lý mà ở mỗi nước có sự khác nhau. Tuy nhiên, có thể khái quát thành 3 mô hình cơ bản hiện nay:

- Mô hình công ty chứng khoán chuyên doanh

Theo mô hình này, hoạt động kinh doanh chứng khoán sẽ do các công ty độc lập và chuyên môn hoá trong lĩnh vực chứng khoán đảm trách. Các ngân hàng, tổ chức tài chính, công ty bảo hiểm không được tham gia kinh doanh chứng khoán.

Mô hình này đã được áp dụng khá rộng rãi ở các thị trường Mỹ, Nhật… và các thị trường mới nổi như Hàn Quốc, Thái Lan…

Sở dĩ người ta không cho phép các tổ chức tài chính khác kinh doanh chứng khoán là vì người ta sợ rằng những hoạt động của CTCK khi được thực hiện đồng thời với các hoạt động tín dụng sẽ làm cho hoạt động kinh doanh chứng khoán và hoạt động tín dụng gặp nhiều rủi ro hơn. Ví dụ như CTCK là tổ chức tín dụng sử dụng tiền gửi của khách hàng để kinh doanh chứng khoán với khối lượng lớn làm cho cầu chứng khoán tăng nhanh, dẫn đến giá chứng khoán không phản ánh trung thực giá trị của doanh nghiệp, và điều đó có thể dẫn đến sự sụp đổ của TTCK.

Ưu điểm của mô hình này là:

+ Hạn chế rủi ro cho hệ thống ngân hàng và các tổ chức tài chính khác.

+ Tạo điều kiện cho TTCK phát triển mang tính chuyên môn hoá cao.

Tuy nhiên mô hình này có nhược điểm là: nó không thích hợp với thị trường ở các nước đã phát triển. Trong thời gian gần đây, cùng với xu hướng hình thành các tập đoàn tài chính khổng lồ, các nước này đã có xu hướng giảm dần các hạn chế về kinh doanh chứng khoán đối với các ngân hàng thương mại và từng bước mở rộng quyền của các ngân hàng thương mại, công ty tài chính, bảo hiểm tham gia vào hoạt động kinh doanh chứng khoán trên TTCK. Chẳng hạn như ở các thị trường mới nổi như Thái Lan, các quỹ đầu tư, các công ty tài chính đã được thực hiện các nghiệp vụ trên TTCK như một CTCK.

Ở Mỹ hiện nay, Quốc hội đã bỏ phiếu huỷ bỏ đạo luật “Glass Steagall” (đạo luật được ban hành năm 1933 sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 1929, nhằm phòng tránh rủi ro cho hệ thống ngân hàng cũng như chứng khoán tại Mỹ. Theo đó các ngân hàng không được tham gia vào kinh doanh chứng khoán). Có nghĩa là các tổ chức tài chính ngày nay hoạt động với hình thức các tổ chức tài chính đa năng.

- Mô hình ngân hàng đa năng toàn phần

Theo đó các ngân hàng vừa được kinh doanh chứng khoán, vừa kinh doanh bảo hiểm, và kinh doanh tín dụng. Mô hình này được áp dụng ở Đức, Hà Lan, Thụy Sĩ, Áo…

Ưu điểm của mô hình này là:

+ Ngân hàng sẽ tận dụng được thế mạnh về chuyên môn và vốn để kinh doanh chứng khoán.

+ Việc kết hợp nhiều lĩnh vực kinh doanh giúp giảm bớt chi phí quản lý cho hoạt động kinh doanh chung và có khả năng chịu đựng các biến động của TTCK…

Ví dụ như khi thành lập một CTCK độc lập, người ta phải có hội đồng quản trị, ban điều hành riêng, có trụ sở, phương tiện hoạt động riêng. Trong khi nếu hoạt động đa năng hơn thì hội đồng quản trị, ban điều hành không phải riêng biệt…nhờ đó chi phí quản trị sẽ giảm đi rất nhiều.

+ Khi nguồn vốn của ngân hàng, tổ chức tài chính là công ty mẹ chưa sử dụng sẽ được đưa vào dự trữ chứng khoán, điều đó làm tăng khả năng sinh lợi cho tài sản kinh doanh. Ví dụ như công ty bảo hiểm, khi thu được phí bảo hiểm và chưa sử dụng đến sẽ có thể dự trữ vào các chứng khoán ngay, do đó có khả năng sinh lợi rất cao.

Nhược điểm của mô hình này là :

+ Nếu hoạt động kinh doanh của CTCK bị rủi ro có thể dẫn đến rủi ro lớn cho công ty mẹ. Điển hình như sự sụp đổ của chi nhành ngân hàng Barrings ở Singapore. Đặc biệt là khi CTCK đi vào kinh doanh các chứng khoán phái sinh như: Options, futures… có thể sẽ mang lại lợi ích lớn nhưng nó cũng đem đến rủi ro rất cao.

+ Khuynh hướng kinh doanh của hội đồng quản trị sẽ ảnh hưởng lớn đến chiến lược chung của cả tổ chức tài chính. Do đó, nếu hội đồng quản trị có khuynh hướng xem cho vay là nghiệp vụ kinh doanh có tính chiến lược thì hoạt động kinh doanh chứng khoán sẽ yếu đi. Ngược lại hội đồng quản trị có khuynh hướng xem nghiệp vụ kinh doanh chứng khoán là chiến lược thì kinh doanh chứng khoán sẽ bành trướng mau lẹ và khả năng bị rủi ro sẽ rất cao.

+ Sự không tách bạch giữa các nghiệp vụ kinh doanh chứng khoán với nghiệp vụ cho vay còn làm cho quá trình quản lý khá phức tạp, nhất là sự quản lý của bộ phận quản lý cao nhất như hội đồng quản trị và Ban điều hành. Điều này dẫn đến có thể không kiểm soát hết mọi hoạt động của tổ chức tín