Kết Quả Hoạt Động Cho Vay Của Ngân Hàng Đông Dương Giai Đoạn 1878

Bảng 3.1. Kết quả hoạt động cho vay của Ngân hàng Đông Dương giai đoạn 1878 - 1885

Đơn vị tính: $

Năm

Số tiền cho vay	Phần lãi NHĐD được hưởng	Phần lãi NSĐP được hưởng
1878	15.174,54	1.820,94	455,23
1879	1.052,76	1.26,33	31,58
1880	13.199,70	1.583,96	396
1881	13.632,66	1.635,92	408,98
1882	31.978,63	3.837,43	959,36
1883	58.399	7.007,88	1.751,97
1884	35.789	4294,68	1073,67
1885	5.939	712,68	178,17

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 231 trang tài liệu này.

Nguồn: Albert Cuniac (1904), Essai sur le crédit agriole en Indochine, Paris, tr.107.

Như vậy, có thể thấy rằng nguồn lợi nhuận mà ngân hàng cũng như ngân sách thuộc địa được hưởng từ hoạt động cho vay theo mùa luôn tăng mạnh qua các năm, đặc biệt là từ năm 1882 - 1884 và nhiều nhất là vào năm 1883, lợi nhuận ngân hàng thu được là 7.007,88$, tương ứng với đó thì ngân sách Nhà nước cũng thu được 1 khoản lợi nhuận không nhỏ là 1.751,91$. Điều này cũng phần nào cho chúng ta hiểu được lý do vì sao chính quyền luôn tạo điều kiện cho Ngân hàng Đông Dương trong mọi hoạt động.

Từ năm 1886, xuất phát từ những thay đổi trong chính sách đô hộ thực dân của Pháp, hoạt động tín dụng cho vay theo mùa của Ngân hàng Đông Dương đã khởi sắc. Tuy nhiên cũng bắt đầu từ năm 1886, mức lãi suất đã bị rút xuống còn 11%, trong đó 1% cho ngân sách địa phương, nhưng kết quả hoạt động cho vay theo mùa của Ngân hàng Đông Dương vẫn có chiều hướng tăng lên cụ thể như sau:

Bảng 3.2. Kết quả hoạt động cho vay của Ngân hàng Đông Dương giai đoạn 1886 - 1896

Đơn vị tính: $

Năm

Số tiền cho vay	Phần lãi NHĐD được hưởng	Phần lãi NSĐP được hưởng
1886	99.141,07	9.914,10	991,41
1887	113.614,50	11.361,45	1.136,14
1888	217.968,00	21.796,80	2179,68
1889	138.847,50	13.884,75	1388,47
1890	103.955,12	10.395,51	1.039,55
1891	63.129,31	6.312,93	631,29
1892	63.680,27	6368,02	636,80
1893	72.727,19	7.272,71	727,27
1894	90.920,60	9.092,06	909,20
1895	0	0	0
1896	36.807,00	3.680,70	368,07

Nguồn: Phạm Quang Trung (1997), Lịch sử tín dụng nông nghiệp Việt Nam (1875 - 1945), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, tr.135-136.

Số liệu cho thấy mặc dù từ năm 1886 quy định lãi suất cho vay giảm xuống nhưng điều này cũng không làm ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng. Trái lại hoạt động tín dụng cho vay theo mùa của ngân hàng đã khởi sắc, số lượng tiền cho vay ngày càng tăng; Và đi cùng với nó thì ngân sách của chính quyền cũng thu được khoản lợi nhuận tương ứng. Tuy nhiên, từ năm 1895-1896 lượng tiền cho vay hầu như không còn thực hiện được nữa đặc biệt năm 1895 ngân hàng không thể cho vay được. Sang năm 1896 khối lượng tiền cho vay chỉ đạt mức xấp xỉ giai đoạn trước năm 1885. Điều này cho thấy hoạt động tín dụng cho vay theo mùa của Ngân hàng Đông Dương có nhiều bất cập. Một lý do quan trọng khác làm cho khối lượng tiền cho vay giảm mạnh là vì thời điểm này thể thức cho vay theo mùa được phép triển khai rộng rãi tại Trung Kỳ và Bắc Kỳ đã chiếm một khối lượng tiền vay của Ngân hàng Đông Dương mà chính quyền bảo lãnh nhưng việc thu hồi vốn đã

không được thực hiện tốt sau một vài năm triển khai hoạt động tín dụng cho vay theo mùa.

Để đảm bảo thu được lợi nhuận nhiều hơn từ nguồn vốn cho vay tín dụng nên bắt đầu từ năm 1913, chính quyền thuộc địa cấu kết với Ngân hàng Đông Dương thành lập ra các Hội nông tín tương tế bản xứ ở Nam Kỳ (SICAM ở Nam Kỳ).

Về hoạt động của các SICAM ở Nam Kỳ, so sánh giữa số vốn cổ phần được đăng ký mua và doanh số cho vay cho thấy có một sự chênh lệch rất lớn; đơn cử ở SICAM Mỹ Tho, đến tháng 9/1913, có 1.437 cổ phần được đăng ký mua; tổng cộng số tiền vốn hội thu được là 3.930$ [38; tr.237]. Tuy nhiên, số liệu tháng 2/1914 cho thấy tổng doanh số cho vay trong năm 1913 là 79.442,80$ [143], gấp 20 lần số vốn hội viên. Số tiền dư ra ở đây không của ai khác ngoài Ngân hàng Đông Dương cho vay theo quy chế cho vay theo mùa và chiết khấu các kỳ phiếu của Ngân hàng Đông Dương với lãi suất tối thiểu là 8%/năm. Như vậy, lợi nhuận mà Ngân hàng Đông Dương cũng như ngân sách Nhà nước được hưởng từ hoạt động của các SICAM là một khoản khổng lồ và đó là lý do vì sao chính quyền thuộc địa luôn tìm cách để che chở cho ngân hàng hoạt động và thu lợi nhiều nhất trong suốt thời gian ngân hàng tồn tại ở Việt Nam. Chính những ưu quyền đó đã giúp cho Ngân hàng Đông Dương trở nên quyền lực nhất không chỉ ở Đông Dương mà còn ở các vùng đất hải ngoại của Pháp.

Từ năm 1925-1930, hầu hết các SICAM đã được thành lập ở các tỉnh Nam Kỳ. Có thể nói, đây là giai đoạn hoạt động tín dụng cho vay của các SICAM đạt đỉnh cao. Đây là giai đoạn tư bản Pháp tiến hành đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp ở thuộc địa Đông Dương mạnh mẽ nhất và cũng là giai đoạn nền kinh tế nông nghiệp ở Nam Kỳ xuất khẩu lúa gạo ổn định, phát đạt và thịnh vượng nhất.

Về cơ cấu vốn và hoạt động cho vay của các SICAM trong khoảng thời gian từ 1923 đến 1930, theo báo cáo của chính các nhà lãnh đạo của Ngân hàng Đông

Dương trong bản Phúc trình về hoạt động nông tín Đông Dương đến ngày 31/12/1946 được thể hiện qua bảng thống kê sau:

Bảng 3.3. Cơ cấu vốn của các SICAM giai đoạn 1923-1930

Đơn vị tính: $

Năm

Số vốn tự có của SICAM	Số vốn do NHĐD cung ứng	Tổng cộng	Tỷ lệ % giữa vốn tự có và vốn cấp
1923	66.175	2.682.600	2.748.775	0,025
1924	87.555	2.947.491	3.035.046	0,030
1925	109.237	3.645.033	3.854.270	0,030
1926	170.738	4.363.928	4.534.666	0,040
1927	186.044	5.726.118	5.912.162	0,030
1928	217.735	9.187.131	9.404.866	0,020
1929	246.524	11.954.711	12.201.235	0,020
1930	265.971	11.163.145	11.429.116	0,020
Cộng chung	1.349.979	51.680.157	53.120.136	0,025

Nguồn: Hồ sơ số (N6-164), Phông tòa đại biểu Chính phủ Nam Việt, TTLTQG II, TPHCM.

Số liệu cho thấy các SICAM hoạt động chủ yếu là nhờ nguồn vốn do Ngân hàng Đông Dương cung cấp và số vốn được ngân hàng tung ra nhiều nhất là từ năm 1928 đến năm 1930. Những số liệu trên càng cho thấy các SICAM mang danh nghĩa là những công ty thương mại cổ phần của các nông dân bản xứ, nhưng thực chất là những chi nhánh đặc biệt của Ngân hàng Đông Dương với sự bảo lãnh của chính quyền thuộc địa.

Từ năm 1931-1935, khủng hoảng kinh tế thế giới đã tác động đến Việt Nam, lúa gạo không xuất khẩu được, tình trạng ruộng đất bị bỏ hoang rất nhiều, giá thóc gạo không thể bù cho chi phí bỏ ra. Chính vì thế hoạt động của các SICAM cũng gặp nhiều khó khăn số nợ đọng ngày càng tăng. Để các SICAM có thể thực hiện được các nhiệm vụ của mình, Chính phủ và Ngân hàng Đông Dương đã cho thành lập ra Quỹ Trung ương theo Nghị định ngày 5/8/1932. Theo bản thỏa ước soạn thảo ngày 31/6/1936 được chuyển đến Ngân hàng Đông Dương thì: Quỹ Trung ương Nông tín tương tế Nam Kỳ là người đại diện cho tất cả các SICAM chịu trách nhiệm thanh toán với Ngân hàng Đông Dương mọi phiếu nợ mà ngân hàng đã chiết khấu. Mọi khoản nợ của các SICAM được tập trung vào một tài khoản duy nhất gọi

là Quỹ Trung ương; công nợ sẽ được thanh toán bằng cách hàng năm khấu trừ vào số vốn vay của Ngân hàng Đông Dương số tiền 500.000,00$, số nợ cuối cùng sẽ được thanh toán vào trước ngày 31/12/1944. Và Ngân hàng Đông Dương đã nhanh chóng đồng ý bảng thỏa ước này [139].

Quỹ Trung ương đã thực hiện đúng thỏa ước của mình với Ngân hàng Đông Dương. Theo phúc trình về tín dụng nông nghiệp của Chính phủ Nam Kỳ ngày 6/11/1944 [129], từ năm 1935 đến năm 1937, Quỹ Trung ương đã thanh toán cho Ngân hàng Đông Dương số nợ tiền lãi tổng cộng 2.098.216$; tính đến ngày 31/12/1937 số nợ tiền lãi chỉ còn 328.904$. Nhờ số nợ được thu hồi đã cho phép Ngân hàng Đông Dương và chính quyền thuộc địa nâng mức lãi suất tín dụng lên 7,5% kể từ 1/1/1938 (vì từ 1/1/1936 mức lãi suất bị giảm chỉ còn 6%). Tính riêng năm 1938, Quỹ Trung ương đã thực hiện số thu trả cho Ngân hàng Đông Dương tổng cộng 1.483.312$, trong đó 1.150.000$ tiền vốn và 333.312$ tiền lãi. Tài khóa 1938 cũng là tài khóa đầu tiên Quỹ Trung ương thu được số lãi ròng lên đến 947,94$, đó là chưa tính đến số 13.028,48$ tiền lãi tính đến 31/12/1938.

Từ năm 1939 đến 1945, hoạt động chính của toàn bộ hệ thống SICAM là tiến hành gia nhập vào Đông Dương Nông tín tương tế cục (OICAM) và tiếp tục thanh toán công nợ cho Ngân hàng Đông Dương. Trong quá trình thực hiện việc sát nhập các SICAM vào OICAM, chính quyền thuộc địa đã buộc Quỹ Trung ương phải thanh toán dứt điểm số nợ cho vay vụ gặt còn đọng. Những số liệu thống kê sau đây sẽ cho chúng ta hiểu rõ hơn về doanh số hoạt động mà các SICAM và Quỹ Trung ương đã thực hiện trước khi chính thức bị sát nhập vào OICAM.

Bảng 3.4. Hoạt động của các SICAM và quỹ trung ương giai đoạn 1939 - 1943

Đơn vị tính: $

Năm

Số thu tiền vốn		Số thu tiền lãi		Số đã thanh toán cho NHĐD
Tổng số	Thu từ các SICAM	Tổng số	Thu từ các SICAM	Tổng số	Tiền vốn	Tiền lãi
1939	1.617.510,94	484.155,94	392.043,62	37.985,49	2.403.684,91	2.150.000,00	253.684,91
1940	1.894.284,81	1.040.306,74	373.379,77	175.730,28	2.527.375,60	2.400.000,00	127.373,60
1941	799.412,97	345.274,19	197.398,31	86.161,46	993.490,40	750.000,00	43.490,40
1942	316.869,09	0	13.476,18	0	418.098,77	400.000,00	18.098,77
1943	407.448,17	237.310,01	120.057,08	89.674,85	100.508,21	100.000,00	508,21
Cộng	5.035.525,98	2.105.046,88	1.156.354,96	389.554,08	6.443.155,89	6.000.000,00	443.155,89

Nguồn: Hồ sơ số 163, Phòng các cơ quan địa phương, TTLTQG II, TPHCM.

Qua bảng số liệu trên cho chúng ta thấy, Ngân hàng Đông Dương dưới sự bảo trợ của chính quyền thuộc địa đã giúp cho ngân hàng thu được hầu hết số tiền cả vốn lẫn lãi mà ngân hàng đã bỏ ra cho các SICAM vay, mặc dù số tiền mà Quỹ Trung ương thu từ các SICAM rất ít. Sở dĩ Quỹ Trung ương có thể thanh toán được số tiền vượt trội hơn số thu của các SICAM thành viên là vì Quỹ Trung ương đã dùng số tiền lãi thu được trong các tài khóa 1939-1943 để thanh toán công nợ. Như vậy, từ 1940 trở đi hoạt động của các SICAM chỉ còn là hình thức.

- Hoạt động tín dụng cho vay ở Trung và Bắc Kỳ

Ở Trung Kỳ cũng giống như Nam Kỳ lúc đầu, việc cho vay ở Trung Kỳ từ sau các Nghị định năm 1897-1898 cũng gặp nhiều khó khăn. Theo báo cáo của viên Khâm sứ Trung Kỳ ngày 27/11/1901 [124], cho đến 1901, trong tổng số 13 tỉnh ở Trung Kỳ, có 9 tỉnh đã triển khai được hoạt động tín dụng cho vay theo mùa nhưng khối lượng tiền vay không đáng kể. Cụ thể, trong toàn bộ Trung Kỳ chỉ có 772 người được vay tín dụng với số tiền tổng cộng 82.903$, bình quân mỗi suất vay là 107,38$. Doanh số này - theo Khâm sứ Trung Kỳ - “Cho thấy số tiền hoạt động cho vay theo mùa ở Trung Kỳ là quá bé nhỏ so với một xứ có tới 5 triệu dân, trong đó có 4 triệu người kinh doanh trồng trọt trên một diện tích canh tác là 480.000 héc-ta ruộng lúa, 100.000 héc-ta trồng các loại cây hoa màu và cây công nghiệp khác”. Nguyên nhân là do Trung Kỳ thường xuyên bị thiên tai, nhân dân đói khổ, vì thế không có gia sản (ruộng đất) để cầm cố cho ngân hàng. Cho đến khi chính quyền thuộc địa cho chấm dứt hình thức tín dụng cho vay theo mùa, tình hình ở Trung Kỳ cũng không có gì biến chuyển đáng kể. Kết quả là chỉ có một số ít địa chủ được hưởng các khoản vay này.

Ở Bắc Kỳ, vốn là quê hương của cây lúa nước nên ngành nông nghiệp đã xuất hiện từ rất lâu đời. Đây là một địa bàn đông dân cư, đất đai canh tác không nhiều, tình trạng sản xuất nông nghiệp nhìn chung còn rất nhỏ bé, manh mún và phân tán. Khi tiếng súng chống Pháp của phong trào Cần Vương tạm thời chấm dứt ở Bắc Kỳ (1896) thực dân Pháp bắt đầu cho triển khai hoạt động tín dụng cho vay theo mùa ở Bắc Kỳ. Nếu như các số liệu và nguồn tài liệu lưu trữ về hoạt động cho vay theo mùa ở Nam Kỳ và Trung Kỳ rất phân tán và bị thiếu một số năm, thì

những tài liệu về tín dụng cho vay theo mùa ở Bắc Kỳ lại rất đầy đủ. Bảng thống kê sau đây sẽ cho chúng ta thấy rõ về hoạt động của tín dụng này ở Bắc Kỳ.

Bảng 3.5. Thống kê về hoạt động cho vay theo mùa ở các tỉnh Bắc Kỳ

Đơn vị tính: $

Năm

Số tiền NHĐD cho vay	Số xã đã vay tiền	Bình quân số vay theo xã	Số người vay	Bình quân suất vay	Số tiền các xã hoàn trả
1897	55.681	338	164,7	620	89,8
1898	180.093	1.254	143,6	2.849	63,2	175.500
1899	202.807	1.592	127,3	3.545	57,2	145.110
1900	85.190	944	90,0	2.031	41,8	100.900
1901	100.173	899	11,4	2.383	42,0	85.800
1902	99.242	939	105,6	2.760	37,1	175.705
1903	83.498	1.069	78,1	2.873	29,0	25.788
1904	104.362	761	137,1	1.826	57,1	90.857
1905	98.716	795	124,5	1.157	85,3	87.104
1906	161.410	1.403	115,0	3.447	46,8	135.780
1907	29.687	363	81,7	1.239	23,9	126.502
1908	3.990	18	210,5	50	79,8	48.396
1909	15.752	95	165,8	381	41,0	9.763
1910	35.546	231	153,8	952	37,3	49.814
1911	18.865	24	786,0	104	181,3	16.002
1912	580	9	64,4	16	36,2	5.332
1913	57.477	520	110,5	543	105,8	2.803
1914	19.520	62	314,8	145	134,6	17.353
1915	2.845	9	316,1	42	67,7	60.704
1916	3.475	3	1.158,3	30	115,6	4.791
1917	5.100	3	1.700	30	170,0	5.799
1918						3.717
1919	1.050	2	525	11	95,0	3.525
1920	360	6	60,0	18	20,0	2.578
1921						654
Cộng	1.365.248	11.339		26.962		1.380.277

Nguồn: Phạm Quang Trung (1997), Lịch sử tín dụng nông nghiệp Việt Nam (1875 - 1945), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, tr.157.

Số liệu cho thấy, tín dụng cho vay theo mùa ở Bắc Kỳ chỉ hoạt động từ năm 1897 kéo dài đến năm 1920 với tổng số tiền mà Ngân hàng Đông Dương cho vay được là 1.365.248$, bình quân mỗi năm thì ngân hàng cho vay được 56.885$; số lượt làng xã và người vay tổng cộng là 11.339 xã với 26.962 người, tức mỗi năm bình quân có 472 xã với 1.123 người được vay tiền, bình quân suất vay mỗi năm tính theo xã là 120,40$ và tính theo đầu người vay là 50,60$. Số liệu trên cũng cho

thấy khối lượng tiền cho vay theo mùa nhìn tổng thể còn rất ít và chỉ được triển khai mạnh ở vài năm đầu. Như vậy, có thể nhận thấy rằng hoạt động tín dụng cho vay theo mùa ở Bắc Kỳ đã không vận hành trôi chảy như mong muốn của Ngân hàng Đông Dương và chính quyền thuộc địa.

Cũng giống như Nam Kỳ sau khi hoạt động cho vay theo mùa gặp khó khăn chính quyền thực dân đã thay đổi mánh khóe bằng cách lập ra ở Bắc và Trung Kỳ các CPA. Về nguồn vốn, theo quy định các CPA có thể huy động từ nguồn vốn hội, vốn vay của Ngân hàng Đông Dương và các tổ chức khác qua Sở Nông tín Đông Dương, tiền ký gửi của hội viên và quỹ dự trữ. Tuy nhiên trong quá trình hoạt động toàn bộ số vốn lưu động của CPA là vốn do Sở Nông tín vay của Ngân hàng Đông Dương. Đương thời người ta hay dùng thuật ngữ “ Số trợ cấp” (dotation) để chỉ khoản tiền vay này [38; tr.328]. Như ở phần trên đã nêu, số vốn đầu tiên mà Ngân hàng Đông Dương cho các CPA vay là 1.000.000$, sau đó căn cứ vào đề nghị của Giám đốc Sở Nông tín, Toàn quyền Đông Dương, sau khi tham khảo Giám đốc Tài chính sẽ chuyển đến cho Ngân hàng Đông Dương xem xét, nếu được ngân hàng chấp thuận, tiền sẽ được chuyển vào tài k hoản của Sở Nông tín. Những số liệu ở bảng sau sẽ cho thấy nhịp điệu cấp vốn của Ngân hàng Đông Dương cho các CPA từ năm 1928-1938.

Bảng 3.6. Cơ cấu vốn của các CPA giai đoạn 1928 - 1938

Đơn vị tính: $

Năm

Vốn do NHĐD cấp		Vốn hội		Quỹ dự trữ		Tổng số tiền vốn
Số tiền	Tỷ lệ % so với tổng số	Số tiền	Tỷ lệ % so với tổng số	Số tiền	Tỷ lệ % so với tổng số	Tổng số tiền vốn
1928	1.000	97,8	21	2,1	1	0,1	1.022
1929	1800	96,7	54	2,9	8	0,4	1.862
1930	3.000	95,4	69	2,2	77	2,4	3146
1931	3850	90,2	116	2,7	301	7,1	4267
1932	4350	96,8	143	3,2			4493
1933	3416	95,7	152	4,3			3568
1934	3622	95,7	161	4,3			3783
1935	3642	95,5	173	4,5			3815
1935	3153	94,6	181	5,4			3334
1937	3482	94,5	204	5,5			3686
1938	4972	95,8	216	4,2			5188

Nguồn: Phạm Quang Trung (1997), Lịch sử tín dụng nông nghiệp Việt Nam (1875 - 1945), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, tr.329.