Quy Trình Thủ Tục Giải Quyết Tranh Chấp

thành viên, có nhiệm vụ chủ trì điều hành các cuộc họp; cung cấp, tiếp nhận thông tin và liên lạc với các thành viên; đề xuất, thực hiện, công bố các quyết định khi có yêu cầu. Đồng thời DSB cũng tham gia vào một số tình huống cụ thể trong quá trình giải quyết tranh chấp.

Tổng giám đốc WTO và Ban thư ký

Tổng giám đốc WTO có vai trò như là người trung gian, hòa giải, và thực hiện một số công việc cụ thể trong quá trình giải quyết tranh chấp.

Tổng Giám đốc, trên cương vị công tác chính thức của mình, có thể làm người môi giới, người hòa giải hoặc trung gian nhằm giúp các Thành viên giải quyết tranh chấp [56, Điều 5.6]. Trong quá trình giải quyết tranh chấp liên quan tới thành viên là quốc gia kém phát triển, khi mà tham vấn không đạt được hiệu quả, theo yêu cầu của họ, Tổng giám đốc sẽ đóng vai trò là trung gian hòa giải trước khi Ban hội thẩm được thành lập [56, Điều 24.2].

Khi các bên không thể thống nhất về thành phần của Ban hội thẩm trong vòng 20 ngày, thì Tổng giám đốc sẽ triệu tập cuộc họp với DSB và bổ nhiệm các thành viên theo yêu cầu của một trong hai bên và tham khảo ý kiến Chủ tịch DSB, Chủ tịch các Hội đồng, Ủy ban có liên quan [56, Điều 8.7]. Tổng giám đốc cũng chỉ định trọng tài để xác định khoảng thời gian hợp lý thực hiện phán quyết, nếu các bên không thể thống nhất về thời gian thực hiện và về trọng tài [56, Điều 21.3 (c)], hoặc việc xem xét đề xuất đình chỉ các nghĩa vụ trong trường hợp không thực hiện [56, Điều 22.6].

Các nhân viên của Ban Thư ký WTO, có nhiệm vụ báo cáo Tổng giám đốc, hỗ trợ các thành viên trong giải quyết tranh chấp theo yêu cầu của họ [56, Điều 27.2], tổ chức các khóa đào tạo đặc biệt về DSM [56, Điều 27.3] và cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý, hỗ trợ cho các thành viên đang phát triển trong các vấn đề liên quan. Ban Thư ký cũng hỗ trợ các bên trong việc xác định thành phần của Ban hội thẩm, bằng việc giới thiệu các Hội thẩm viên xem xét giải quyết tranh chấp [56, Điều 8.6] và thường xuyên duy trì, cập nhận danh sách các Hội thẩm viên; hỗ trợ Ban hội thẩm trong các khía cạnh hành chính, pháp lý, nội dung và thủ tục của các vấn đề đang được giải quyết [56, Điều 27.1].

Ban hội thẩm (Panel)

Ban Hội thẩm bao gồm từ 3 - 5 thành viên có nhiệm vụ xem xét một vấn đề cụ thể đang tranh chấp trên cơ sở các quy định WTO được quốc gia nguyên đơn viện dẫn. Kết quả công việc của Panel là một bản Báo cáo bao gồm các phần mô tả các tình tiết vụ việc, các kết luận và khuyến nghị của mình để trình DSB thông qua, giúp DSB đưa ra các khuyến nghị đối với các Bên tranh chấp (chức năng của Ban hội thẩm là giúp DSB làm tròn trách nhiệm theo DSU và các hiệp định có liên quan). Trên thực tế, đây là cơ quan trực tiếp giải quyết tranh chấp mặc dù không nắm quyền quyết định (nhưng với nguyên tắc đồng thuận phủ quyết mọi vấn đề về giải quyết tranh chấp khi đã đưa ra trước DSB đều được “tự động” thông qua).

Các thành viên Ban hội thẩm được lựa chọn trong số các quan chức chính phủ hoặc các chuyên gia phi chính phủ không có quốc tịch của một Bên tranh chấp hoặc của một nước cùng là thành viên trong một Liên minh thuế quan hoặc Thị trường chung với một trong các nước tranh chấp (ví dụ: Liên minh Châu Âu). Panel hoạt động độc lập, không chịu sự giám sát của bất kỳ quốc gia nào.

Cơ quan phúc thẩm (Appellate Body)

Cơ quan Phúc thẩm là một thiết chế mới trong cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO, cho phép báo cáo của Panel được xem xét lại (khi có yêu cầu), bảo đảm tính đúng đắn của báo cáo giải quyết tranh chấp. Sự ra đời của cơ quan này cũng cho thấy rõ hơn tính chất xem xét của thủ tục giải quyết tranh chấp mới.

Cơ quan Phúc thẩm thường trực phải được DSB thành lập. Cơ quan này xem xét kháng cáo về các vụ việc của ban hội thẩm, bao gồm 7 người. Mỗi một vụ việc phải do 3 người trong số đó xem xét và phải luân phiên thực hiện nhiệm vụ. Việc luân phiên như vậy phải được xác định trong văn bản về thủ tục làm việc của Cơ quan Phúc thẩm [56, Điều 17.1], trong quy định của thủ tục làm việc sẽ có 3 thành viên tham gia xét xử phúc thẩm. Các thành viên của cơ quan phúc thẩm sẽ tham gia một cách luân phiên và ngẫu nhiên vào các vụ việc, bất kể từ quốc gia nào, có nghĩa là thành viên tham gia vào cơ quan phúc thẩm có thể mang quốc tịch của các bên có liên quan (như nguyên đơn, bị đơn, bên thứ ba).

Ba thành viên được lựa chọn giải quyết vụ việc sẽ bầu ra chủ tịch Hội đồng xét xử trong số đó, chủ tịch sẽ là người có trách nhiệm điều hành quá trình xem xét theo Quy tắc 7 (2) Thủ tục làm việc (điều hành các cuộc điều trần, cuộc họp giữa các bên, phối hợp soạn thảo báo cáo của cơ quan phúc thẩm).

1.2.3. Quy trình thủ tục giải quyết tranh chấp

Quy trình thủ tục giải quyết tranh chấp của WTO được quy định tại DSU bao gồm các bước: Tham vấn giải quyết tranh chấp giữa các bên, nếu các bên không đưa ra được giải pháp thống nhất thì Ban hội thẩm sẽ được thành lập để xem xét vụ việc. Ban hội thẩm sẽ dựa trên những tình tiết cụ thể thực tế, những căn cứ pháp lý để đưa ra kết luận, quyến nghị của mình thông qua bản Báo cáo. Trong một khoảng thời gian hợp lý các bên có thể đưa ra kháng cáo về những vấn đề pháp lý mà Ban hội thẩm đưa ra, cơ quan phúc thẩm sẽ xem xét yêu cầu kháng cáo đó và đưa ra kết luận của mình thông qua Báo cáo. Báo cáo của Ban hội thẩm và cơ quan phúc thẩm sẽ được DSB thông qua dựa trên nguyên tắc đồng thuận nghịch. Và các bên phải chấp hành phán quyết đó. Nếu trong một khoảng thời gian hợp lý, bên thua kiện không thi hành phán quyết thì bên thắng kiện có thể yêu cầu DSB cho phép sử dụng các biện pháp trả đũa (đình chỉ thực hiện các nghĩa vụ theo các hiệp định có liên quan). Để hiểu rõ hơn về quy trình này tác giả sẽ đi vào làm rõ các giai đoạn trong quá trình giải quyết tranh chấp:

Tham vấn (Consultation)

Mục đích của cơ chế giải quyết tranh chấp là bảo đảm một giải pháp tích cực, hài hòa đối với các bên liên quan khi xảy ra tranh chấp. Một giải pháp mà các bên có thể chấp nhận được và phù hợp với các hiệp định liên quan (Điều 3.7 DSU). Theo đó, tham vấn song phương giữa các bên là giai đoạn đầu tiên của quá trình giải quyết tranh chấp, là giai đoạn để các bên có cơ hội thảo luận về vấn đề tranh chấp và tìm ra một giải pháp thỏa đáng mà không cần đến những quy trình tố tụng sau này [56, Điều 4.5]. Tham vấn là giai đoạn đầu tiên và cũng là bắt buộc, chỉ sau khi tham vấn không đạt hiệu quả, nếu các bên có liên quan không đưa ra được một giải pháp thỏa đáng trong vòng 60 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu tham vấn, bên

nguyên đơn có thể yêu cầu thành lập Ban hội thẩm để xét xử vụ việc [56, Điều 4.7]. Tuy nhiên, việc thỏa thuận để đưa ra một giải pháp giải quyết tranh chấp giữa các bên vẫn có thể thực hiện trong bất kỳ giai đoạn tiếp theo nào.

Thông thường các quốc gia đều có gắng giải quyết các bất đồng ở giai đoạn tham vấn nhằm hạn chế đến mức tối đa các thiệt hại về lợi ích cho tất cả các bên đồng thời bảo đảm tính bí mật của các thông tin liên quan đến tranh chấp. Tham vấn cũng cho phép các bên hiểu rõ, làm rõ sự thật các vấn đề của bên khiếu nại, có thể xua tan những hiểu lầm về bản chất thực tế của các biện pháp được đưa ra trong yêu cầu tham vấn. Trong ý nghĩa này, tham vấn sẽ đưa ra một giải pháp, một thỏa thuận đặt nền tảng lâu dài cho những mối quan hệ song phương hoặc là sẽ là căn cứ cho các thủ tục tố tụng tiếp theo trong DSU.

Bị đơn có nghĩa vụ phải chấp thuận xem xét một cách thiện chí đề nghị tham vấn và cố gắng tạo cơ hội để tham vấn diễn ra [56, Điều 4.2], trừ khi có thỏa thuận khác bị đơn phải trả lời yêu cầu trong vòng 10 ngày và phải tham gia vào tham vấn trong thời hạn không quá 30 ngày sau khi nhận được yêu cầu hoặc sau một thời hạn khác được các bên thỏa thuận, nếu không đạt được bên nguyên đơn có thể trực tiếp yêu cầu thành lập Ban hội thẩm [56, Điều 4.3].

Tham vấn thường diễn ra ở Geneva và được giữ kín [56, Điều 4.6], có nghĩa tham vấn được diễn ra chỉ với sự có mặt của các bên, Ban Thư ký hay bất kỳ một Ủy ban nào của WTO đều không được tham dự. Nội dung của cuộc tham vấn bảo đảm được giữ bí mật. Bên khiếu nại có thể yêu cầu thành lập Panel trong thời gian tối thiểu 60 ngày kể từ ngày bên bị đơn nhận được yêu cầu tham vấn, và các bên cùng cho rằng việc tham vấn đã không giải quyết được tranh chấp [56, Điều 4.7]. Thông thường, trong các vụ tranh chấp thời gian từ giai đoạn tham vấn đến giai đoạn thành lập Ban hội thẩm thường diễn ra trong khoảng thời gian nhiều hơn 60 ngày (mức tối thiểu). Trong trường hợp khẩn cấp, bao gồm vụ việc liên quan đến hàng hóa dễ hư hỏng, Thành viên phải tiến hành tham vấn trong thời hạn không quá 10 ngày, nếu tham vấn không giải quyết được tranh chấp trong thời hạn 20 ngày, kể từ ngày nhận được yêu cầu, bên khiếu nại có quyền yêu cầu thành lập Ban hội thẩm [56, Điều 4.8].

Sự tham gia của Bên thứ ba trong quá trình tham vấn

Khi các thành viên khác của WTO không phải là Nguyên đơn cũng không phải là Bị đơn nếu quan tâm đến các vấn đề đang thảo luận có thể được tham gia vào quá trình tham vấn, với nhiều lý do như: lợi ích thương mại có thể nhận được hoặc bị xâm hại trong quá trình giải quyết tranh chấp; hoặc có thể duy trì các biện pháp tương tự giống với bên bị đơn... Các thành viên sẽ đưa ra những câu hỏi và các giải pháp chung thống nhất nhằm bảo đảm hài hòa lợi ích của các bên trong quá trình tham vấn. Yêu cầu tham gia tham vấn với tư cách là bên thứ ba phải được gửi tới DSB trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày yêu cầu tham vấn được lưu hành. Các thành viên được tham gia với tư cách là bên thứ ba với điều kiện bên bị đơn thấy rằng lợi ích thương mại trong vụ kiện là có căn cứ và phải thông báo cho DSB. Nếu không được chấp nhận, thành viên này có thể tự yêu cầu tham vấn đối với bên bị đơn đó trong một vụ kiện riêng biệt theo quy định của DSU [56, Điều 4.11].

Thành lập Ban hội thẩm (Panel)

Nếu tham vấn không giải quyết được tranh chấp, bên khiếu nại có thể yêu cầu thành lập Panel bất cứ lúc nào sau 60 ngày kể từ ngày bên bị đơn nhận được yêu cầu tham vấn như đã trình bày ở trên. Hoặc có thể sớm hơn nếu các bên đồng ý rằng tham vấn không giải quyết được tranh chấp. Nội dung trong yêu cầu thành lập Ban hội thẩm rất quan trọng. Theo Điều 7.1 DSU, cần phải xác định các điều khoản tiêu chuẩn tham chiếu theo các hiệp định có liên quan. Nói cách khác, đây là văn bản xác định phạm vi và giới hạn của tranh chấp, và thẩm quyền của Ban hội thẩm chỉ xem xét trong phạm vi yêu cầu của nguyên đơn.

Bên thứ ba là những thành viên có lợi ích đáng kể và mong muốn tham gia vào quá trình giải quyết tranh chấp, nếu họ thấy có quyền lợi đáng kể trong vụ việc và cần được Ban hội thẩm xem xét. Tất nhiên yêu cầu này cần phải được đệ trình lên Ban hội thẩm [56, Điều 10.2]. Trên thực tế DSB dành thời hạn là 10 ngày để các thành viên khác bảo lưu quyền lợi với tư cách là bên thứ ba.

Các quy định về thương mại của một nước thành viên thường làm ảnh hưởng

đến lợi ích của nhiều thành viên WTO. Khi có hai hoặc nhiều Thành viên yêu cầu thành lập Ban hội thẩm để giải quyết cùng một vấn đề thì một Ban hội thẩm duy nhất (nếu khả thi) được thành lập để xem xét những đơn kiện này có tính đến quyền của tất cả các Thành viên có liên quan [56, Điều 9.1]. Quy định này cho thấy DSU ưu tiên việc thành lập một Ban hội thẩm để xem xét các vụ kiện thuộc cùng một vấn đề. Nếu việc thành lập một Ban hội thẩm duy nhất là không khả thi dẫn tới việc phải thành lập hai hay nhiều Ban hội thẩm thì các bên có liên quan nên cố gắng thống nhất các Ban hội thẩm riêng lẻ sẽ có cùng hội thẩm viên, và phải sắp xếp thời gian biểu cho thủ tục tố tụng của các Ban hội thẩm một cách hài hòa [56, Điều 9.3]. Trong nhiều trường hợp, nhiều vụ kiện có nội dung giống nhau được xem xét bởi hai Panel hoàn toàn khác nhau, cùng với nội dung, quy trình, thủ tục được giữ kín cho tới khi thông qua báo cáo. Như vậy không thể tránh khỏi việc cùng một vấn đề, với thành viên của các Panel khác nhau sẽ có kết quả khác nhau, thậm chí là mâu thuẫn đối với những vấn đề giống nhau. Điều này có thể gây ra khó khăn cho việc thực thi hoặc có thể làm giảm hiệu quả, mục đích của cơ chế giải quyết tranh chấp nếu không được điều chỉnh một cách hợp lý trong quá trình phúc thẩm.

Quá trình xem xét của Ban hội thẩm

Sau khi hoàn tất việc thành lập Ban hội thẩm để xem xét vụ khiếu nại, việc đầu tiên Ban hội thẩm cần phải làm là ấn định thời gian biểu cho hoạt động tố tụng của mình [56, Điều 12.3]. Thủ tục của Ban hội thẩm thường bao gồm các nội dung được nêu tại Điều 12 và Phụ lục 3 của DSU, đồng thời có sự linh hoạt nhất định để bảo đảm chất lượng báo cáo mà không làm chậm quá trình tố tụng. Các Ban hội thẩm khác nhau có thể có thời gian biểu khác nhau và thủ tục khác nhau sau khi tham vấn ý kiến của các bên [56, Điều 12.1]. Nhìn chung thủ tục làm việc đều thực hiện theo Phụ lục 3, và thường áp dụng các nguyên tắc bổ sung đối với từng tranh chấp cụ thể khi có yêu cầu. Các bên có thể thỏa thuận hoặc đệ trình về việc tổ chức các cuộc họp. Nếu không thỏa thuận được hoặc không đệ trình thì Ban hội thẩm sẽ quyết định lịch làm việc và thông báo cho các bên.

Bảng 1.2. Thời gian biểu làm việc của Ban hội thẩm

(thời gian này có thể điều chỉnh một cách hợp lý tùy thuộc vào hoàn cảnh của từng vụ việc theo Phụ lục 3 của DSU)

STT

Nội dung làm việc	Trong khoảng thời gian
1	Tiếp nhận bản đệ trình của các bên 1. Bên khiếu nại 2. Bên trả lời	3-6 tuần 2-3 tuần
2	Cuộc họp chính đầu tiên với các bên; phiên thứ ba	1-2 tuần
3	Tiếp nhận đệ trình bằng văn bản của các bên	2-3 tuần
4	Cuộc họp chính thứ hai với các bên	1-2 tuần
5	Phát hành phần mô tả tổng quan của báo cáo cho các bên	2-4 tuần
6	Tiếp nhận ý kiến của các bên trên phần mô tả của báo cáo	2 tuần
7	Phát hành báo cáo tạm thời, bao gồm cả các kết quả và kết luận, để các bên	2-4 tuần
8	Hạn chót cho bên yêu cầu xem xét lại các phần (s) của báo cáo	1 tuần
9	Thời gian xem xét ban hội thẩm, bao gồm cả khả năng thêm có cuộc họp với các bên	2 tuần
10	Phát hành báo cáo cuối cùng cho các bên tranh chấp	2 tuần
11	Lưu chuyển báo cáo cuối cùng tới các thành viên	3 tuần