Tầm Quan Trọng, Nội Dung Xây Dựng Lối Sống Mới Cho Sinh Viên Việt Nam Trong Bối

Thứ ba, xây dựng lối sống mới hiện nay là sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật. Pháp luật do nhà nước ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội và bảo vệ trật tự xã hội. Pháp luật muốn đi vào trong cuộc sống phải bao hàm trong nó những giá trị đạo đức, hướng tới một xã hội nhân văn, nhân đạo. Quá trình xây dựng và hoàn thiện thể chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước ta đã xác định phải xây dựng hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, thực hiện pháp luật nghiêm minh, từ đó tạo ra một xã hội kỷ cương, xóa bỏ quan niệm lạc hậu của lối sống cũ: “Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách để vận hành có hiệu quả nền kinh tế” [33, tr.247].

Ở Việt Nam hiện nay, không phải chỉ có một lối sống - lối sống mới mà còn tồn tại nhiều lối sống của chế độ cũ: lối sống phong kiến, lối sống tư sản, thực dân mới, của chế độ cũ còn rơi rớt lại. Lối sống mới trải qua quá trình phát sinh, phát triển và hoàn thiện. Quá trình đó gắn liền với cuộc đấu tranh gạt bỏ những tàn dư của lối sống cũ, xây dựng lối sống mới văn minh tiến bộ. Không phải đến xây dựng xong chủ nghĩa xã hội mới xây dựng lối sống mới xã hội chủ nghĩa mà phải xây dựng ngay từ đầu của thời kỳ quá độ. Việc xây dựng ngay từ đầu lối sống mới có ý nghĩa định hướng, mở đường. Vì vậy, lối sống mới như một “hình ảnh” lý tưởng mà chúng ta phải xây dựng, phải vươn tới. Yêu cầu việc xây dựng lối sống mới sao cho thống nhất giữa tính nhân loại và tính dân tộc, giữa truyền thống và hiện đại, vừa mang bản sắc dân tộc đậm đà vừa tiếp thu tinh hoa nhân loại.

Khi nói về đời sống mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc nhở: đời sống mới không phải cái gì cũ cũng bỏ hết, không phải cái gì cũng làm mới. Cái gì cũ mà xấu, thì phải bỏ. Thí dụ: ta phải bỏ hết tính lười biếng, tham lam; Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức thì phải sửa đổi lại cho hợp lý; Cái gì cũ mà tốt, thì phải phát triển thêm. Thí dụ: ta phải tương thân tương ái, tận trung với nước, tận hiếu với dân hơn; Cái gì mới mà hay, thì ta phải làm. Thí dụ: ăn ở cho hợp vệ sinh, làm việc cho có ngăn nắp. Làm thế nào cho đời sống của ta, vật chất được đầy đủ hơn, tinh thần được vui mạnh hơn. Đó là mục đích đời sống mới [91, tr.94-96].

2.1.2. Tầm quan trọng, nội dung xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay

2.1.2.1. Sinh viên và đặc điểm hoạt động của sinh viên Việt Nam

Sinh viên Việt Nam là những người đang theo học tại các trường Đại học, cao đẳng của Việt Nam. Họ là một tầng lớp xã hội đặc thù, đang trên con đường học tập, rèn luyện và định hình nhân cách, đạo đức, lối sống. Mặc dù có trình độ nhận thức, trình độ khoa học cơ bản, có năng lực tư duy, nhưng ở độ tuổi còn rất trẻ, độ tuổi từ 18 đến 25 và kinh nghiệm sống chưa nhiều, họ chịu sức ép rất lớn từ nhiều hướng khác nhau, dễ bị dao động trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.

Sinh viên, ở cấp độ xã hội, là đại biểu của một nhóm xã hội đặc biệt gồm những người đang học tập trong các trường đại học, cao đẳng để tiếp thu tri thức làm hành trang chuẩn bị tham gia lao động trong một lĩnh vực nghề nghiệp nhất định, trong tương lai họ sẽ gia nhập vào đội ngũ trí thức của xã hội.

Ở cấp độ cá nhân, sinh viên là người đang trưởng thành về mặt xã hội, chín muồi về thể lực, định hình về nhân cách, đang học tập tiếp thu những tri thức, kỹ năng của một lĩnh vực nghề nghiệp nhất định. Đây là thời kỳ sinh viên phát triển tư duy trừu tượng, đặc biệt là sự phát triển thế giới quan, nhân sinh quan, chứa đựng hoài bão vươn tới lý tưởng cao đẹp, phát triển hứng thú nghề nghiệp…Về mặt tâm lý, đây là lứa tuổi hình thành và phát triển mạnh mẽ những phẩm chất nhân cách có ý nghĩa rất lớn đối với việc tự giáo dục, tự hoàn thiện bản thân theo hướng tích cực như khả năng tự đánh giá, lòng tự trọng, tự tin, ý thức… Về mặt xã hội, sinh viên có khát vọng được cống hiến, mong muốn được xã hội ghi nhận. Họ cũng muốn được khẳng định vai trò, vị trí của mình trong gia đình, trong tập thể, trong công việc, trong các mối quan hệ.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 180 trang tài liệu này.

Sinh viên ở lứa tuổi này đã có sự trưởng thành nhất định về mặt sinh học lẫn quan hệ xã hội. Sinh lý và trí lực đã bắt đầu thành thục. Sự phát triển của tư duy biện chứng đạt đến trình độ tương đối cao. Tư duy lôgíc biện

chứng vừa lấy trình độ phát triển tâm lý làm cơ sở, lại vừa là kết quả của giáo dục đại học. Thêm nữa, sự tiếp xúc của sinh viên với xã hội so với lứa tuổi trước đó đã mật thiết hơn, trực tiếp hơn, nên trong họ dần hình thành thói quen tư duy mang tính độc lập với những phán đoán toàn diện hơn, mang tính khoa học hơn, từ đó thúc đẩy tư duy lôgíc, tư duy trừu tượng của họ ngày càng phát triển, thế giới quan, nhân sinh quan từng bước hình thành, các phẩm chất tâm lý cá tính dần dần phát triển, tư tưởng và hành vi ngày càng có tính độc lập.

Mặc dù có trình độ nhận thức, trình độ khoa học cơ bản, có năng lực tư duy, nhưng tuổi còn rất trẻ và kinh nghiệm sống chưa nhiều, họ chịu sức ép rất lớn từ nhiều hướng khác nhau, dễ bị dao động trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Một số sinh viên thụ động chưa thích nghi với môi trường thay đổi. Một số sinh viên, do tâm lý của tuổi trẻ chưa thật sự ổn định, lại ham thích và chạy theo cái mới, chịu ảnh hưởng của lối sống đua đòi, thực dụng, hay thay đổi. Những khát khao, mơ ước của tuổi trẻ nếu không được định hướng đúng đắn, sẽ được thực hiện bởi những hành vi tiêu cực, nhất là với đối tượng ít kinh nghiệm sống, ý thức chưa thật sự ổn định như sinh viên.

Phần lớn sinh viên đã không ngừng học tập, nâng cao trình độ và phát huy những truyền thống tốt đẹp mà cha anh đã dựng xây. Sinh viên đang theo học ở các trường rất đa dạng về thành phần, phong phú về nghề nghiệp tương lai, trình độ khoa học cao, là lớp người năng động sáng tạo, nhạy bén, thích ứng nhanh với cơ chế mới. Đa số sinh viên ngày nay là những người sống có lý tưởng, có ước mơ và hoài bão lớn lao. Họ sẵn sàng vượt qua khó khăn, thử thách để thực hiện ước mơ của mình.

2.1.2.2. Tầm quan trọng của việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay

Khái niệm lối sống mới sinh viên nói riêng không vượt ra ngoài nội hàm của khái niệm xây dựng lối sống con người Việt Nam nói chung. Tuy nhiên, do đặc điểm tâm, sinh lý, điều kiện sống mà việc xây dựng lối sống sinh viên cần chú ý đến đặc điểm của họ. Do đó, lối sống mới của sinh viên là

phương thức hoạt động đặc trưng của sinh viên, thể hiện ở sự lựa chọn các hoạt động và cách thức thực hiện các hoạt động đó mang tính dân tộc, hiện đại, nhân văn trong quá trình xây dựng CNXH ở Việt Nam hiện nay bao gồm tất cả các mặt hoạt động của sinh viên, từ học tập đến sinh hoạt cá nhân, từ quan niệm sống, định hướng giá trị đến hành vi ứng xử hàng ngày, trong quan hệ giữa người với người của sinh viên.

Xây dựng lối sống mới cho sinh viên chính là quá trình tác động đến sinh viên nhằm hình thành và hoàn thiện ở họ những nguyên tắc, chuẩn mực đúng đắn trong lối sống phù hợp với yêu cầu quá trình xây dựng đất nước theo định hướng XHCN. Nhờ đó, mỗi cá nhân có thể tự điều chỉnh, đánh giá, hướng dẫn và kiểm soát hành vi lối sống của mình hướng tới các quá trình hiện thực hóa xã hội và con người mang tính dân tộc, hiện đại, nhân văn trong quá trình xây dựng CNXH ở Việt Nam hiện nay.

Để xây dựng lối sống mới cho sinh viên, rất cần sự nỗ lực của các chủ thể và của cả cộng đồng xã hội. Đặc biệt là các tổ chức chính trị - xã hội và bản thân sinh viên với tư cách vừa là đối tượng, vừa là chủ thể tự giác, tự giáo dục, tự hoàn thiện mình trong quá trình xây dựng lối sống mới.

Xây dựng lối sống của sinh viên Việt Nam hiện nay, chúng ta phải đặt trong bối cảnh cụ thể của đất nước và thời đại cũng như là những giá trị văn hóa nền tảng lâu đời của dân tộc đang được hiện thực hóa ra sao, nói cách khác hành vi của sinh viên Việt Nam hiện nay đang tiếp nhận, kế thừa và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc như thế nào?

Nói về giới trẻ hiện nay, xã hội đều thừa nhận “việc làm” và “lối sống” là hai từ khóa cấp thiết. Điều này cho thấy lối sống là vấn đề được quan tâm lớn. Lối sống của sinh viên được thể hiện trong học tập, lao động sản xuất, trong đấu tranh xã hội và trong quan hệ ứng xử giữa con người với con người. Những lĩnh vực này không tách rời nhau mà tác động qua lại ảnh hưởng lẫn nhau. Chẳng hạn một cá nhân nào đó có thái độ học tập nghiêm túc thường là người biết yêu lao động, trân trọng thành quả lao động của mình, của người khác và cũng là người có qua hệ đúng mực trong các mối quan hệ xã hội.

Những thay đổi về kinh tế - xã hội hiện nay đã tác động hai mặt đến lối sống sinh viên: tính tích cực, chủ động, sáng tạo, nhạy bén trong học tập và sinh hoạt xã hội, vừa mang tính hiện đại, vừa giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc. Mặt khác, đã xuất hiện không ít các biểu hiện tiêu cực trong lối sống của sinh viên. Đó là xu hướng sống tuyệt đối hóa yếu tố vật chất, lối sống cá nhân, vị kỷ, xu hướng chạy theo lối sống ngoại lai, thích tiêu xài hưởng thụ, ứng xử xa lạ với phong cách truyền thống Việt Nam.

Ngày nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên có tầm quan trọng đặc biệt mang ý nghĩa chiến lược bởi các lý do sau:

Một là, lối sống mới vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển của xã hội, hoàn thiện con người nói chung, sinh viên nói riêng.

Lối sống chính là sự thể hiện của nền tảng đạo đức hay nó chính là hình thức thể hiện các giá trị đạo đức truyền thống ở những giai đoạn lịch sử khác nhau. Nhìn vào lối sống mà ta có thể thấy được sự tiếp nối, sợi dây liên kết giữa quá khứ với hiện tại, giữa cái cũ và cái mới. Lịch sử đã chứng minh rằng, không có và không thể xây dựng một lối sống tiến bộ nếu phủ nhận những giá trị truyền thống mà cha ông để lại. Trái lại, các giá trị văn hóa, đạo đức truyền thống là cội nguồn, gốc rễ để trên đó, chúng ta xây dựng lối sống mới kết hợp với những tinh hoa mới của nhân loại. Các giá trị đạo đức truyền thống làm nên bản sắc văn hóa, tâm hồn, lối sống con người Việt Nam từ quá khứ đến hiện tại. Sự hình thành và phát triển của sinh viên cũng không nằm ngoài quy luật đó, lối sống của họ không chỉ là sự kế thừa có chọn lọc các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc mà còn là việc phát huy truyền thống đáng tự hào của thế hệ sinh viên đi trước.

Quá trình xây dựng lối sống mới gắn liền với cuộc đấu tranh gạt bỏ những tàn dư của lối sống cũ (lối sống phong kiến, tư sản, thực dân mới còn rớt lại) từng bước xây dựng lối sống mới văn minh tiến bộ. Không phải chỉ đến khi xây dựng xong chế độ mới - chế độ xã hội chủ nghĩa mới xây dựng lối sống mới mà phải xây dựng ngay từ giai đoạn đầu của thời kỳ quá độ.

Việc xây dựng lối sống mới có ý nghĩa định hướng, mở đường và lối sống mới như là những nội dung lý tưởng bảo đảm thống nhất giữa lý luận và thực tiễn mà chúng ta đang phấn đấu vươn tới. Tất nhiên, chúng ta không bỏ qua những nguyên tắc xem xét sự hình thành lối sống mới.

Một lối sống được hình thành từ các quan hệ sản xuất, từ các phương

thức sản xuất nhất định.

Một lối sống do các hình thái ý thức của mỗi kiến trúc thượng tầng chi phối. Lối sống nào cũng do ý thức hệ của nó quy định.

Một lối sống đều có sự tiếp tục của truyền thống do các điều kiện địa lý, tâm lý, lịch sử đấu tranh của mỗi dân tộc.

Lối sống mới góp phần quan trọng thúc đẩy và định hướng nền kinh tế phát triển lành mạnh, tạo cơ sở, tiền đề cho sự phát triển xã hội, hoàn thiện con người, trong đó có sinh viên. Tùy thuộc vào lối sống của con người như thế nào, tác động của nó có thể làm cho nền kinh tế tăng trưởng hay suy thoái.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, với môi trường xã hội đầy biến động thì thanh niên - trong đó có sinh viên đang trong quá trình phát triển để tự khẳng định vai trò là chủ nhân tương lai của đất nước, họ cũng đang đứng trước những cơ hội và thách thức mới, cũng chịu sự tác động từ mặt trái của toàn cầu hóa nên đòi hỏi chúng ta phải quan tâm đúng mức tới việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên, góp phần xây dựng con người mới - con người xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

Hơn nữa, khi nói tới giáo dục đạo đức, lối sống sinh viên thì phải coi người sinh viên là chủ thể mang đạo đức, có ý thức về hành vi đạo đức, lối sống của bản thân, có khả năng biểu hiện, tự điều chỉnh, tự đánh giá hành vi của mình. Một con người đạt đến sự trưởng thành xã hội là một con người có nhân cách và lối sống chuẩn mực. Nhân cách khẳng định chất lượng phát triển người, chịu ảnh hưởng và tác động của xã hội trong tính truyền thống và hiện đại của các nhân tố kinh tế, văn hoá, xã hội thông qua hệ giá trị và chuẩn mực của nó, biểu hiện thành thế giới quan và nhân sinh quan, tư tưởng, đạo đức, tình cảm và niềm tin, hành vi trong

hoạt động và ứng xử của con người trong cộng đồng xã hội. Tính hiện thực của nhân cách xác định hình thức biểu hiện ở lối sống, lẽ sống.

Công cuộc đổi mới đòi hỏi phải có đội ngũ trí thức là những con người vừa “hồng” vừa “chuyên”, những con người phát triển toàn diện, hiện đại, vừa kế thừa và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống trong việc kế tục cha anh xây dựng và phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vừa tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Vì thế, việc phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống sinh viên là tất yếu.

Hai là, lối sống mới góp phần quan trọng trong việc “phòng ngừa” “miễn dịch” cho toàn xã hội, đặc biệt là sinh viên trước tác động của mặt trái kinh tế thị trường và toàn cầu hóa, cũng như âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch....

Trong giai đoạn hiện nay, đất nước tiếp tục sự nghiệp đổi mới toàn diện, hội nhập quốc tế trong quá trình toàn cầu hoá đặt ra nhiều vấn đề mới trong lĩnh vực đạo đức, văn hoá, xã hội.

Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI (1986), Đảng ta đã khẳng định sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước, trong đó có sự đổi mới về kinh tế là chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế từ tập trung, quan liêu, bao cấp sang cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Kinh tế thị trường có vai trò tích cực, thúc đẩy sự năng động, sáng tạo, cổ vũ sự canh tân và phát triển đất nước, phát huy tính tích cực, năng động của mọi tầng lớp nhân dân, tạo điều kiện cho mỗi cá nhân khẳng định vị thế của mình trong sự phát triển đất nước; mặt khác, nó cũng phá vỡ một số quan niệm đạo đức truyền thống đã lỗi thời về mặt lịch sử, đem lại quan niệm mới về mối quan hệ giữa đạo đức và lợi ích… Đang hình thành một thế hệ sinh viên xem việc vươn lên tầm cao trí tuệ của nhân loại để quyết tâm đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, đạt tới mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh” là tiêu chí cao nhất của đạo đức mới.

Trước tác động của kinh tế thị trường, của toàn cầu hóa dẫn đến thực

trạng lối sống sinh viên hiện nay có những diễn biến phức tạp, có cái tích cực,

tiêu cực, đang định hình, đang biến đổi... Chính vì thế, vấn đề đặt ra cần phải xây dựng lối sống cho họ, để định hướng cho họ trở thành những người tri thức tương lai XHCN, vừa hồng vừa chuyên, có trình độ, có năng lực, phẩm chất, lối sống cao đẹp...

Song, kinh tế thị trường cũng đã để lại cho chúng ta không ít những tiêu cực của xã hội, trong đó có cả sự suy thoái đạo đức, lối sống, mặc dù đó là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong cơ chế thị trường, tiền bạc được dùng làm thước đo giá trị. Khi tiền bạc trở thành mục tiêu của cuộc sống thì những định hướng mục đích, lý tưởng của thanh niên cũng bị phụ thuộc vào đồng tiền, sinh viên chỉ mong kiếm được những việc làm, ngành nghề hấp dẫn, có thể giúp họ mau chóng trở nên giàu có, những ngành nghề cao quý nhưng không đưa lại những cơ hội kiếm được nhiều tiền đã không còn hấp dẫn thế hệ trẻ. Với sự bồng bột, non trẻ, trước những cám dỗ vật chất, họ dễ bị cuốn vào vòng xoáy của cái “lợi” mà quên đi những giá trị làm người, đánh mất dần lương tâm và danh dự...

Hơn nữa, toàn cầu hóa, đặc biệt là toàn cầu hóa kinh tế đã trở thành xu thế trên mọi lĩnh vực của đời sống nhân loại. Bên cạnh những tác động tích cực thì toàn cầu hóa còn gây ra những tác động tiêu cực và đặt ra những thách thức với con người nhất là đối với các nước đang phát triển như nước ta như: vấn đề tăng trưởng kinh tế không bền vững do xuất khẩu, nợ nần tăng lên, sự phân hóa giầu nghèo, sự gia tăng dân số và ô nhiễm môi trường ngày càng trầm trọng...

Toàn cầu hóa với những thời cơ và thách thức trên đã tác động sâu sắc tới việc xây dựng lối sống con người Việt Nam nói chung, sinh viên Việt Nam nói riêng. Bên cạnh đó, các thế lực thù địch luôn tìm mọi cách chống phá chúng ta. Cha ông ta đã từng trải qua những khó khăn, thử thách, bao mồ hôi và xương máu đã đổ xuống để có độc lập, tự do, xây dựng và bảo vệ đất nước ngày hôm nay. Nhưng kẻ thù luôn tìm cách phá hoại thành quả cách mạng đó. Hiện nay cuộc đấu tranh trong điều kiện hoà bình, chuyển từ đối đầu sang đối thoại, kẻ thù chủ yếu tấn công trong lĩnh vực đạo đức, lối sống,