Các biện pháp điều tra trong tố tụng hình sự

phân tích tình hình, phát hiện đúng vấn đề mới nảy sinh, từ đó đưa ra được hướng điều tra phù hợp, đề xuất được phương hướng giải quyết.

Do đặc thù của hoạt động điều tra và để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, các Điều tra viên phải có các phẩm chất tâm lý cần thiết, phù hợp với môi trường công tác của họ. Bởi vậy, ngoài các phẩm chất đảm bảo sự tin cậy về chính trị, cần ưu tiên lựa chọn và bố trí vào các cơ quan điều tra những cán bộ có khả năng hoạt động điều tra như: hiểu biết rộng, có khả năng quan sát tốt, nhạy bén và nhanh chóng phát hiện được vấn đề, có khả năng diễn đạt lập luận lôgíc, chặt chẽ, có tác phong chững chạc, có khả năng kiềm chế bản thân và có độ ổn định cảm xúc, ý chí cao.

Việc tuyển chọn, bố trí cán bộ vào các cơ quan điều tra phải đáp ứng yêu cầu thực tiễn của hoạt động điều tra, đảm bảo đúng người, đúng việc. Họ phải là những người có phẩm chất cần thiết của một Điều tra viên, đã được bồi dưỡng kiến thức một cách có hệ thống tại các trường đào tạo. Họ phải là những người có khả năng sẽ phát triển trở thành một Điều tra viên có phẩm chất tốt, có năng lực thực sự, đáp ứng yêu cầu cao của hoạt động điều tra.

Tạo phong cách, tác phong công tác khoa học, dân chủ, gần gũi, sâu sát với quần chúng. Phong cách, tác phong công tác là một nội dung phản ánh phẩm chất, năng lực cán bộ trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, tác động trực tiếp tới chất lượng, hiệu quả hoàn thành nhiệm vụ của đội ngũ cán bộ nói chung và cán bộ làm công tác điều tra nói riêng. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của mình, cán bộ làm công tác điều tra cần đặt kế hoạch khoa học, xác định đúng trọng tâm trọng điểm của hoạt động này. Đồng thời vạch ra những bước đi đúng đắn đảm bảo cho hoạt động điều tra được tiến hành có kết quả tốt nhất.

Việc gần gũi, sâu sát với quần chúng không chỉ là nhiệm vụ của cán bộ làm công tác dân vận mà còn là nhiệm vụ của cán bộ công chức nói chung

và cán bộ làm công tác điều tra nói riêng. Trong giai đoạn hiện nay, nền kinh tế thị trường cũng mang lại nhiều tác động tiêu cực, việc cán bộ làm công tác điều tra chủ động gần gũi sâu sát với quần chúng nhân dân, tạo niềm tin cho quần chúng nhân dân sẽ mang lại hiệu quả cao cho công việc. Bởi lẽ quần chúng nhân dân là lực lượng đông đảo, vững chắc, biết tận dụng lợi thế của quần chúng nhân dân sẽ giúp cho công tác điều tra cũng như phòng chống tội phạm có hiệu quả. Quần chúng nhân dân sẽ là người cung cấp cho cán bộ làm công tác điều tra những tin tức quan trọng trong quá trình điều tra khám phá vụ án. Nếu không gần gũi, sâu sát với quần chúng, việc cung cấp tin tức liên quan đến hoạt động nghiệp vụ sẽ không được quần chúng nhân dân tự giác thực hiện. Hay nói cách khác, quần chúng nhân dân hoàn toàn có thể không cung cấp những chứng cứ quan trọng, gây khó khăn trong việc điều tra, giải quyết vụ án.

Thứ hai: Hoàn thiện tổ chức, biên chế các cơ quan điều tra.

Với xu thế tội phạm ngày càng có chiều hướng gia tăng cả về số lượng, quy mô và mức độ nghiêm trọng như hiện nay, hơn nữa, lực lượng cán bộ làm công tác điều tra còn rất mỏng, chưa đáp ứng được yêu cầu nên công tác đấu tranh phòng chống tội phạm còn gặp rất nhiều khó khăn. Đối với nhiều chuyên án lớn, phải huy động tối đa lực lượng mà vẫn không đáp ứng được yêu cầu.

Việc tăng thẩm quyền điều tra đối với cấp huyện đã kéo theo yêu cầu về trình độ đào tạo của các Điều tra viên cũng cần được nâng cao. Trong khi đó, số lượng Điều tra viên cấp huyện đáp ứng đủ trình độ đào tạo để đảm trách công việc là không nhiều. Chính vì vậy, ở nhiều huyện, số lượng Điều tra viên có thể đông, nhưng số Điều tra viên có thể làm việc được theo đúng yêu cầu về trình độ lại thiếu, dẫn đến sự thiếu hụt về lực lượng. Hàng năm, số sinh viên tốt nghiệp từ các trường nghiệp vụ cảnh sát, an ninh nhiều, nhưng

tâm lý muốn về công tác tại những thành phố lớn nên tình trạng quá tải nhân lực ở thành phố, thiếu cán bộ ở địa phương cũng đang rất phổ biến.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 101 trang tài liệu này.

Nhiệm vụ trong thời gian tới là cần xây dựng tổ chức biên chế cho phù hợp với đặc điểm và yêu cầu của từng địa phương, cũng như xây dựng nguồn nhân lực dự trữ dồi dào để có thể sẵn sàng đáp ứng được yêu cầu trong bất kỳ tình huống nào. Nguồn nhân lực dự trữ ở đây trước hết phải là nguồn được tuyển chọn từ các trường đào tạo nghiệp vụ, sau đó là đội ngũ chiến sĩ nghĩa vụ có nguyện vọng ở lại phục vụ lâu dài trong lực lượng vũ trang. Những đối tượng này đều phải được thẩm tra tư cách lý lịch rò ràng, phẩm chất đạo đức trong sáng để có thể đảm đương được công việc của một Điều tra viên đầy khó khăn, thử thách.

Thứ ba: Giáo dục, đào tạo gắn chặt với sử dụng Điều tra viên theo quy trình chặt chẽ, định hướng thống nhất cho cả nhà trường và cơ quan chuyên môn

Nhà trường là nơi cung cấp cho học viên những kiến thức cần thiết, cơ bản nhất về lĩnh vực chuyên môn. Việc giáo dục đào tạo chặt chẽ ngay từ khâu tuyển chọn đầu vào của cán bộ làm công tác điều tra bằng việc kiểm tra sức khỏe, xác minh lý lịch, kiểm tra những kiến thức cần thiết cũng như tư cách đạo đức trước khi tiến hành đào tạo chuyên môn nghiệp vụ. Trong suốt thời gian học tập tại trường cũng như quá trình tuyển chọn vào làm việc tại các cơ quan có chức năng điều tra, cần phải thường xuyên sàng lọc sao cho lựa chọn được những cán bộ vững về chính trị, mẫu mực về đạo đức và giỏi về chuyên môn để có thể hoàn thành nhiệm vụ được giao trong điều kiện tốt nhất.

Mặt khác, cần hết sức coi trọng việc tập huấn bồi dưỡng cho Điều tra viên theo các chuyên đề khác nhau, nhất là chuyên đề nâng cao trình độ pháp luật, nghiệp vụ và kinh nghiệm hoạt động điều tra. Thông qua các lớp bồi dưỡng chuyên đề như vậy, cán bộ điều tra sẽ có cơ hội nhận thức đầy đủ hơn

về vị trí, vai trò của mình trong tác động tâm lý, ý nghĩa vai trò to lớn của việc ứng dụng tâm lý học trong hoạt động thực tiễn. Cũng thông qua các đợt tập huấn, các lớp bồi dưỡng kiến thức chuyên đề, các Điều tra viên nắm bắt và hình thành cho mình tri thức, kỹ năng thực hành sử dụng các phương pháp, chiến thuật điều tra, có sự hiểu biết sâu sắc về các tình huống tác động tâm lý cụ thể đối với các đối tượng điều tra. Trên cơ sở đó, giúp Điều tra viên có căn cứ phân tích thực tế hoạt động của bản thân, đúc rút kinh nghiệm và trao đổi rộng rãi, khắc phục những hạn chế trong nhận thức của mình.

Thứ tư: Đổi mới hình thức, phương pháp đào tạo, bồi dưỡng đề cao tính độc lập sáng tạo của Điều tra viên.

Thực tế hiện nay, việc đào tạo trong nhà trường thường mang nặng tính hình thức, lý thuyết, thiếu điều kiện thực hành thực tế, hầu hết học viên khi tiếp cận công việc đều lúng túng. Chính vì vậy, cần phải đổi mới phương pháp đào tạo, gắn chặt với tình huống thực tế, phát huy tính độc lập sáng tạo của học viên. Trang bị cho học viên những hành trang cần thiết và đầy đủ để sau khi ra trường có thể bước vào nghề ngay mà không cần phải thông qua một thời gian đào tạo nghiệp vụ. Muốn như vậy, trong công tác đào tạo, ngoài những giáo viên chuyên môn trong nhà trường, cần thường xuyên mời cán bộ làm công tác thực tiễn đến giảng dạy, truyền thụ kinh nghiệm, đồng thời cũng giúp cho học viên có thể thường xuyên cập nhật được kiến thức mới. Công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm nói chung và công tác điều tra nói riêng luôn gặp phải những tình huống khó khăn, phức tạp. Nên tạo điều kiện cho học viên thử giải quyết những tình huống khó khăn phức tạp đó để giúp học viên có thể hình dung ra thách thức đối với mình trong thời gian tới. Từ đó dự trù cho mình phương hướng phấn đấu, học tập nghiên cứu đáp ứng được yêu cầu của công việc sau khi kết thúc khóa đào tạo, tiếp cận với công việc thực tiễn.

Thứ năm: Cần tăng cường việc bảo đảm phương tiện, kỹ thuật hiện đại cho cơ quan điều tra

Trong quá trình thực hiện các biện pháp điều tra, cán bộ làm công tác điều tra không những chỉ dựa vào kiến thức, kinh nghiệm của bản thân để điều tra, khám phá vụ án mà còn cần tới sự hỗ trợ của các phương tiện, kỹ thuật hiện đại, nhất là đối với các biện pháp điều tra phức tạp như khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi... Việc trang bị phương tiện, kỹ thuật hiện đại cũng đồng nghĩa với việc những người trực tiếp làm công tác điều tra cũng thường xuyên học hỏi để làm chủ công nghệ, kỹ thuật, biết tận dụng công cụ, máy móc phục vụ cho công việc của mình. Bởi lẽ máy móc dù có hiện đại đến đâu cũng đều cần có bàn tay vận hành của con người. Hơn nữa, máy móc có thể cho ra kết quả, nhưng việc đọc kết quả chính xác hay không lại do con người quyết định.

Thứ sáu: Có chính sách hỗ trợ, khuyến khích, động viên cán bộ điều tra

Đóng vai trò là linh hồn trong hoạt động điều tra, cán bộ điều tra chịu rất nhiều tác động về cả hai mặt tích cực và tiêu cực từ các yếu tố bên ngoài; trong đó có thể gặp phải sự mua chuộc của các đối tượng để làm chệch hướng điều tra. Cần tạo ra cơ chế chính sách hỗ trợ khuyến khích cán bộ điều tra giữ vững được lập trường kiên định của mình. Đồng thời có chế độ khen thưởng xứng đáng mỗi khi họ hoàn thành tốt nhiệm vụ. Điều đó có thể tạo tâm lý an tâm tin tưởng cho cán bộ điều tra về sự đền bù xứng đáng với công sức bỏ ra và thành quả đạt được của mình. Sự hỗ trợ đúng lúc có tác dụng động viên tinh thần cho cán bộ điều tra an tâm tin tưởng và tránh được mọi cám dỗ vật chất.

Thứ bảy: Tăng cường mối quan hệ phối hợp với các cơ quan hữu quan, đặc biệt là giữa các cơ quan tiến hành tố tụng.

Viện kiểm sát có vai trò kiểm tra việc tuân theo pháp luật trong hoạt động điều tra, nhằm đảm bảo hoạt động điều tra tuân thủ các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự. Tuy nhiên, trên

thực tế cho thấy đôi khi mối quan hệ giữa cơ quan điều tra và Viện kiểm sát không được đảm bảo thường xuyên. Biểu hiện ở chỗ mặc dù Bộ luật Tố tụng hình sự quy định khi khám nghiệm hiện trường phải có mặt Kiểm sát viên, nhưng trên thực tế có những nơi Viện kiểm sát khi nhận được tin báo đã không cử Kiểm sát viên đến hiện trường, khi Điều tra viên tiến hành khám nghiệm xong, Kiểm sát viên từ chối ký vào biên bản với lý do vì đã không có mặt tại hiện trường. Điều này gây khó khăn cho công tác điều tra. Việc tăng cường mối quan hệ chặt chẽ hơn nữa với Viện kiểm sát giúp cơ quan điều tra thực hiện công việc của mình đúng thủ tục hơn, thuận lợi hơn trong việc khám phá vụ án.

Tổ chức, công dân có quyền, nghĩa vụ phát hiện, tố giác hành vi phạm tội; có trách nhiệm thực hiện yêu cầu và tạo điều kiện để cơ quan điều tra và các cơ quan được giao tiến hành một số hoạt động điều tra, người tiến hành điều tra thực hiện nhiệm vụ của mình. Trong phạm vi trách nhiệm của mình, cơ quan Nhà nước phải thông báo ngay cho cơ quan điều tra biết mọi hành vi phạm tội xảy ra trong cơ quan và trong lĩnh vực quản lý của mình; có quyền kiến nghị và gửi tài liệu có liên quan trong cơ quan điều tra để xem xét, khởi tố đối với người có hành vi phạm tội; có trách nhiệm thực hiện yêu cầu và tạo điều kiện để cơ quan điều tra và các cơ quan được giao tiến hành một số hoạt động điều tra, thủ trưởng, phó thủ trưởng cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra thực hiện nhiệm vụ của mình. Thực tế cho thấy cơ quan, tổ chức và cá nhân thường có thái độ e ngại tiếp xúc với cơ quan điều tra. Họ có thể từ chối trả lời khi Điều tra viên hỏi bất cứ điều gì. Một phần vì không nắm được nghĩa vụ cung cấp thông tin, một phần vì sợ sự phiền phức, không muốn liên quan tới cơ quan pháp luật. Chính vì vậy, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ trọng tâm của mình, cơ quan điều tra cũng cần phải chú trọng tới quan hệ quần chúng và mối liên hệ với các cơ quan, tổ chức khác chặt chẽ hơn. Cần cho họ thấy trách nhiệm của mình trong việc giúp đỡ

cơ quan điều tra khám phá sự thật của vụ án, nhận thức được trách nhiệm tố giác tội phạm không chỉ có ý nghĩa giúp cơ quan điều tra hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình, mà còn có ý nghĩa trong việc bảo vệ trật tự trị an xã hội, bảo vệ an toàn cho cơ quan, tổ chức và cá nhân.

KẾT LUẬN

Các biện pháp điều tra trong tố tụng hình sự là đề tài rộng, phức tạp và đòi hỏi kinh nghiệm thực tiễn sâu rộng. Với khả năng có hạn, chúng tôi đã mạnh dạn nghiên cứu đề tài và đạt được một số kết quả khiêm tốn. Những kết quả đó được thể hiện ở một số điểm sau đây:

1- Có vai trò quan trọng trong việc tìm ra sự thật khách quan của vụ án, từ đó xác định nguyên nhân, điều kiện phạm tội, đề ra phương hướng khắc phục trong công cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm, hoạt động điều tra trong thời gian qua đã đạt được những kết quả nhất định. Từ những ngày đầu thành lập nước, Chính phủ lâm thời Việt Nam dân chủ cộng hòa đã nhận thức rằng công tác đấu tranh phòng và chống tội phạm là một trong những công tác trọng tâm và ban hành văn bản pháp luật điều chỉnh lĩnh vực hoạt động này. Cho đến nay đã có nhiều văn bản pháp luật ra đời, củng cố thêm hệ thống pháp luật về hoạt động điều tra nói chung và các biện pháp điều tra nói riêng mà Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 và Pháp lệnh Tổ chức điều tra hình sự năm 2004 là những văn bản pháp lý có giá trị cao nhất và đang có hiệu lực thi hành. Tuy vẫn còn những quy định chưa phù hợp với thực tế, nhưng các biện pháp điều tra được quy định trong tố tụng hình sự đã thể hiện được những điểm tiến bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động điều tra, khám phá sự thật khách quan của vụ án.

2- Trong số các biện pháp điều tra được phân tích ở chương hai, mỗi biện pháp lại được sử dụng trong một hoàn cảnh, điều kiện khác nhau, và có phương thức thực hiện khác nhau, nhưng đều có thể giúp cho cán bộ làm công tác điều tra xác định sự thật khách quan của vụ án. Vì vậy, có thể nói, các biện pháp điều tra đó có giá trị ngang nhau, không phụ thuộc vào đó là biện pháp đơn giản hay phức tạp, tiến hành trước hay sau. Mỗi biện pháp đều thể hiện được ưu điểm và nhược điểm trong quá trình sử dụng. Tuy nhiên, điều