Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Áp Dụng Của Pháp Luật Tố Tụng Hình Sự Về

cản trở cho việc tham gia và thực hiện các quyền pháp lý của người bào chữa thì cần sửa đổi.

- Sáu là, BLTTHS chưa chính thức quy định vềquyền được giữim lặng. Việc ghi nhận quyền được giữim lặng cho người bịbuộc tội sẽlàcơsởnền tảng vững chắc bảo đảm quyền cho người bị buộc tội. Mặc dùquyền được giữim lặng chưa được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013, nhưng nội dung của quyền này đãphần nào được ghi nhận trong BLTTHS 2015 vềNguyên tắc suy đoán vôtội vàNguyên tắc xác định sựthật vụán và trong một số quy định về quyền của người bị buộc tội. Tuy nhiên, việc chưa quy định minh thị quyền im lặng cho người bị buộc tội trong BLTTHS sẽ dẫn đến việc xâm phạm quyền của người bị buộc tội trên thực tiễn để thu thập chứng cứ buộc tội như bức cung, nhục hình, dụ cung… hoặc việc người bị buộc tội im lặng có thể bị cho là ngoan cố, không được hưởng tình tiết giảm nhẹ.

Bảy là, về quyền đặc thù của người bị buộc tội dưới 18 tuổi.BLTTHSnăm 2015 chưa có một điều luật hay quy định cụ thể về các quyền đặc thù của người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi. Các quyền đặc thù của người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi mới được quy định thông qua hệ thống các nguyên tắc tố tụng đối với người dưới 18 tuổi. Quy định này mang tính chủ đạo và định hướng cho việc xây dựng và hoàn thiện các quy định của BLTTHS về quyền đặc thù của họ. Tuy nhiên, BLTTHS năm 2015không có điều luật quy định trực tiếp, cụ thể và cơ chế đảm bảo, thực hiện các quyền đặc thù của người bị buộc tội là người dưới 18 có thể dẫn tới việc nhận thức và áp dụng các quy định của BLTTHSvề quyền này không thống nhất và hiệu quả.

Bên cạnh đó, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn thiếu, chồng chéo, chưa thống nhất, nhiều quy định còn chung chung chưa rò ràng dẩn đến cách hiểu khác nhau, chưa thống nhất, tùy nghi trong việc áp dụng.

Căn cứ áp dụng tạm giam lại rất tùy nghi, thiếu chặt chẽ, không đầy đủ hoặc không rò ràng. Mặc dù Điều 109 BLTTHS 2015 về các biện pháp ngăn chặn quy định “Để kịp thời ngăn chặn tội phạm hoặc khi có căn cứ chứng tỏ người bị buộc tội sẽ gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc sẽ tiếp tục phạm tội hoăc ̣để bảo đảm thi hành án, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong phạm vi

thẩm quyền của mình có thể áp dụng biện pháp giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam, bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú, tạm hoãn xuất cảnh”. Nhưng hầu như biện pháp tạm giam được áp dụng nhiều nhất vì sự an toàn của cơ quan tố tụng trong việc bị can, bị cáo bỏ trốn.

Chế độ trách nhiệm chưa được quy định rò ràng, minh bạch, được truy cứu chưa thật sự được nghiêm minh đối với các vi phạm quyền con người của người bị buộc tội từ phía người tiến hành tố tụng. Chế tài tố tụng đối với các vi phạm chưa rò ràng, thiếu cụ thể. Luật bồi thường của nhà nước được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ V Quốc hội khóa 12 cũng chưa bao hàm hết các trường hợp oan, sai trong tố tụng hình sự. Mặc dù BLTTHS 2015 có các nguyên tắc quan trọng quy định người làm trái pháp luật trong việc bắt giữ, giam, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự (Điều 17); Quy định quyền được bồi thường thiệt hại do cơ quan hoặc người có thẩm quyền tiến hành tố tụng gây ra (Điều 31). Nhưng trên thực tế các quy định này ít được áp dụng, việc truy cứu trách nhiệm hình sự ít được đặt ra, nếu đó không phải là hành vi cố ý; Chế độ kỷ luật mới được thực hiện ở mức độ hạn chế, chủ yếu là không bổ nhiệm lại chức danh tố tụng nếu có sai sót nghiêm trọng; Việc bồi thường thiệt hại do sai hầu như chưa được thực hiện

Không ít các quy định của BLTTHS hiện nay quy đinh không rò ràng dẫn đến người áp dụng pháp luật lúng túng và chưa đầy đủ, chính xác. Chẳng hạn như quy định tại điểm o khoản 1 Điều 4 BLTTHS 2015 có giải thích vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng là việc cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các trình tự, thủ tục do bộ luật này quy định và đã xâm hại nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng hoặc làm ảnh hưởng đến việc xác định sự thật khách quan, toàn diện của vụ án. Vậy thế nào là xâm hại nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng thì lại không được giải thích trong khi việc giải thích này là rất cần thiết. Hay Điều 245 BLTTHS năm 2015 quy định trả hồ sơ vụ án để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố; Điều 280 BLTTHS năm 2015 quy định trả hồ sơ điều tra bổ sung giai đoạn

xét xử. Mà theo đó, điểm d khoản 1 của hai điều luật này đều ghi nhận trường hợp vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng

BLTTHS quy định các quyền của người bị buộc tội nhưng không có quy định cụ thể để người bị buộc tội thực hiện quyền đó như thế nào cũng hạn chế quyền của họ. Chẳng hạn như quy định quyền cung cấp tài liệu, đồ vật, yêu cầu nhưng trình tự thủ tục như thế nào, trong hoàn cảnh bị giam giữ thì làm cách nào để thu thập tài liệu, đồ vật, cách cung cấp ra sao, thể hiện và cung cấp yêu cầu như thế nào luật không quy định rò, quyền bào chữa và tự bào chữa cũng được quy định nhưng pháp luật lại không có các quy định kèm theo là khi đứng trước Tòa tranh luận thì người bị buộc tội được làm những gì, có tạo điều kiện để người bị buộc tội ghi chép, trình bày văn bản tranh luận hay chỉ nói qua trí nhớ. Quyền được nhờ người khác bào chữa quy định nhưng lại được đảm bảo quyền này được thực thi hiệu quả bởi các quy định như bắt buộc phải có thủ tục cấp giấy chứng nhận bào chữa gây phiền hà không cần thiết

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 88 trang tài liệu này.

- Các nguyên nhân khác

Nguyên nhân từ phía cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự

Một số địa phương của tỉnh Bình Dương do trình độ, năng lực và quan điểm, nhận thức của người có thẩm tiến hành tố tụng còn hạn chế dẫn đến cách hiểu không đúng về các quy định của pháp luật dẫn đến vi phạm quyền con người của người bị buộc tội. Ví dụ: theo luật định một người được coi là không có tội nếu chưa có bản án kết tội đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án là nguyên tắc quan trọng của tố tụng hình sự. Còn người bị buộc tội mới chỉ là người bị nghi là phạm tội và đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, không ít các trường hợp người tiến hành tố tụng coi họ là người phạm tội phải xứng đáng bị trừng phạt nghiêm khắc mà quên đi khía cạnh con người với các quyền và lợi ích được pháp luật tôn trọng và bảo vệ đã ảnh hưởng không ít đến việc tôn trọng và bảo đảm quyền con người trong khởi tố, điều tra vụ án hình sự.

Một số trường hợp người có thẩm quyền nhận thức chưa đúng đắn và đầy đủ về đảm bảo các quyền của người bị buộc tội trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án

hình sự. Một số người có thẩm quyền cho rằng sự tham gia của người bào chữa là không cần thiết, có thể gây khó khăn cho hoạt động tố tụng nên tìm cách vô hiệu hóa việc thực hiện quyền của người bào chữa như trì hoãn , kéo dài thời hạn đăng ký bào chữa, thậm chí từ chối đăng ký bào chữa nhưng không nêu rò lý do từ chối bằng văn bản. Bên cạnh việc nhận thức chưa đúng đắn và đầy đủ về việc đảm bảo quyền của người bị buộc tội một số người có thẩm quyền tiến hành tố tụng do trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng điều tra còn hạn chế nên không đảm bảo tốt quyền của người bị buộc tội.

Nguyên nhân từ phía người bào chữa. Trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự, người bào chữa có vai trò quan trọng trọng việc bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội. Tuy nhiên hiện nay, chất lượng của đội ngũ người tham gia bào chữa còn nhiều hạn chế, một số người bào chữa chưa được đào tạo sâu về kỹ năng tham gia trong các vụ án hình sự, dẫn đến nhiều trường hợp việc tham gia của người bào chữa trong giai đoạn khởi tố, điều tra mang tính hình thức. Một số người bào chữa khi tham gia tố tụng chưa mạnh dạn, kiên quyết đấu tranh với các vi phạm từ phía người có thẩm quyềnđể bảo vệ quyền của người bị buộc tội.

Nguyên nhân từ những hạn chế về cơ sở vật chất và kinh phí phục vụ cho các hoạt động khởi tố, điều tra.Để đảm bảo các quyền cho người bị buộc tội tham gia tố tụng có hiệu quả thì một vấn đề cần phải đảm bảo đó là Nhà nước phải cung cấp chi phí tố tụng hợp lý. Đặc biệt, là vấn đề kinh phí được cấp chưa đảm bảo để triển khai đảm bảo một số quyền của người bị buộc tội trong giai đoạn khởi tố điều tra như quyền ghi âm, ghi hình có âm thanh trong hoạt động hỏi cung, lấy lời khai; quyền được đảm bảo hoạt động hỏi cung thân thiện dành cho người bị buộc tội dưới 18 tuổi; quyền được bào chữa chỉ định (chi phí bào chữa chỉ định do cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng chi trả)... Nếu Nhà nước không đảm bảo đầy đủ về cơ sở vật chất và chi phí tố tụng thì không thể thực hiện tốt các quyền của người bị buộc tội. Vì vậy Nhà nước cần xây dựng và bổ sung nguồn kinh phí hợp lý để bảo đảm các quyền cho người bị buộc tội, giúp cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng giải quyết đúng đắn, khách quan, toàn diện vụ án, đảm bảo không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội.

Bên cạnh đó, tình hình vi phạm, tội phạm diễn biễn ngày càng phức tạp, dẫn đến khối lượng công việc tăng liên tục qua từng năm, trong khi đó số lượng biên chế không tăng hoặc tăng rất ít làm ảnh hưởng đến chất lượng công tác của các cơ quan tiến hành tố tụng. Nhiều vụ án hình sự thể hiện tính chất ngày càng nghiêm trọng và phức tạp hơn với số lượng đông người bị buộc tội tham gia, nhiều vụ án hành vi của bị cáo diễn ra trên địa bàn rộng, ở nhiều địa phương khác nhau.

2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng của pháp luật tố tụng hình sự về quyền của người bị buộc tội trong giai đoạn khởi tố, điều tra

2.2.1. Hoàn thiện quy định pháp luật tố tụng hình sự về quyền của người bị buộc tội trong giai đoạn khởi tố, điều tra

BLTTHS năm 2015 có nhiều điểm mới, bổ sung tương đối đầy đủ và toàn diện về mọi mặt, đặc biệt là trong quy định quyền của người bị bắt, bị can, bị cáo. Mặc khác, việc ghi nhận, tôn trọng và bảo đảm cho công dân được hưởng đầy đủ các nội dung của quyền con người là một nhiệm vụ phải được thực hiện, không chỉ trong môi trường dân sự mà ngay cả trong quan hệ tố tụng hình sự. Nhưng vẫn cần tiếp tục sửa đổi, bổ sung các quy định đó cho phù hợp với xu thế dân chủ và nhu cầu nâng cao hiệu quả của tố tụng hình sự hiện nay.

- Một là, bổ sung quyền đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng cho người bị tạm giữ tại Điều 59 BLTTHS năm 2015 để đảm bảo tính hoàn thiện trong quy định của BLTTHS về quyền của người bị buộc tội, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho người bị tạm giữ thực hiện tốt quyền này trên thực tế. Bởi vì tại Điều 50 BLTTHS năm 2015 quy định người bị tạm giữ là một chủ thể có quyền đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng nhưng tại Điều 59 BLTTHS năm 2015 quy định cụ thể về các quyền của người bị tạm giữ lại không quy định quyền đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng cho chủ thể này. Vì thế việc bổ sung này là cần thiết, tương thích với quyền này của bị can, bị cáo trong các Điều 60 và 61 BLTTHS năm 2015.

Hai là, bổ sung quyền của người bị buộc tội được chỉ định người bào chữa trong một số trường hợp luật định tại Điều 59, 60, 61 (tương ứng với từng tư cách tố tụng). Bởi vì như tác giả các phân tích về quyền bào chữa của người bị buộc tội

tại Điều 58, 59, 60 quy định chưa hoàn thiện. Cụ thể, tại các Điều luật này quy định người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền tự bào chữa hoặc nhờ luật sư, người khác bào chữa cho mình. Tuy nhiên, bên cạnh quyền tự bào chữa, nhờ người khác bào chữa theo quy định tại Điều 76 BLTTHS năm 2015 người bị buộc tội còn được quyền chỉ định người bào chữa. Do vậy, cần bổ sung quy định người bị bắt, bị tạm giữ, bị can có quyền tự bào bữa, nhờ người khác bào chữa hoặc được chỉ định người bào chữa trong các trường hợp luật định. Việc bổ sung quyền này minh thị tại Điều 58, 58, 60 sẽ giúp cho người bị buộc tội thực hiện tốt quyền này trên thực tế vì khi họ bị buộc tội cơ quan, người có thẩm quyền sẽ phải thông báo, giải thích quyền này cho họ.

Ba là,bổ sungquyền được bồi thường thiệt hại cho người bị buộc tội trong tố tụng hình sự tại các Điều 58, 59, 60 BLTTHS.Vì như tác đã phân tích ở trên, quyền này được ghi nhận dưới dạng nguyên tắc cơ bản của luật tố tụng hình sự tại Điều 31 BLTTHS năm 2015. Tuy nhiên, trong các điều luật cụ thể quy định về quyền của người bị buộc tội lại chưa có quy định cụ thể về quyền này cho người bị bắt, tạm giữ, bị can. Việc không quy định quyền này trong các điều luật cụ thể sẽ dẫn đến người bị buộc tội không được cơ quan có thẩm quyền thông báo, giải thích về quyền này trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự. Điều này có thể ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền này của người bị buộc tội.

Bốn là, BLTTHS cần bỏ quy định tại 74 BLTTHS năm 2015“trong trường hợp cần giữ bí mật điều tra đối với tội xâm phạm an ninh quốc gia, thì Viện trưởng VKS quyết định để người bào chữa tham gia tố tụng từ khi kết thúc điều tra”. Vì quy định này đã làm hạn chế sự tham gia của người bào chữa, không đảm bảo quyền bào chữa của người bị buộc tội, không phù hợp với các chuẩn mực quốc tế trong việc đảm bảo quyền bào chữa cho người bị buộc tội.

Năm là,hoàn thiện quy định về thủ tục đăng ký bào chữa để đảm bảo tốt nhất quyền bào chữa cho người bị buộc tội. Như tác giả đã phân tích quy định về thủ tục đăng ký bào chữa như hiện nay làm chậm trễ khả năng thực hiện quyền của người bị buộc tội. Người bào chữa sẽ không thể tham gia ngay từ đầu đối với hoạt động lấy lời khai, hỏi cung bị can. Chẳng hạn tại 114 và Điều 183 BLTTHS năm 2015

quy định ngay sau khi bắt người, khởi tố bị can CQĐT phải lấy lời khai, hỏi cung ngay. Tác giả đồng tình với quan điểm cho rằng không nên bỏ hẳn thủ tục đăng ký bào chữa nhưng cần sửa thủ tục này cho phù hợp để đảm bảo quyền tham gia nhanh chóng vào giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án. Chúng ta vẫn có thể giữ thủ tục này nhưng cần đơn giản tối đa, chỉ cần người bào chữa xuất trình các giấy tờ theo quy định tại Điều 78 của Bộ luật tố tụng năm 2015 thì Cơ quan có thẩm quyền phải giải quyết ngay việc chấp nhận hoặc không chấp nhận đăng ký bào chữa. Trong thời đại

4.0 hiện nay việc quản lý thông tin về dữ liệu cá nhân của NBC không khó khăn và Cơ quan có thẩm quyền có thể kiểm tra ngay thông tin cá nhân của người đăng ký bào chữa. Đồng thời, người đăng ký bào chữa cũng phải cam kết không thuộc các trường hợp không được đăng ký bào chữa và chịu trách nhiệm với cam kết của mình.

- Sáu là, BLTTHS cần chính thức quy định vềquyền được giữim lặng cho người bị buộc tội. Bởi vìviệc ghi nhận quyền được giữim lặng cho người bịbuộc tội sẽlàcơsởnền tảng vững chắc bảo đảm quyền cho họ.

Bảy là, hoàn thiện một số quy định nhằm đảm bảo thực hiện các quyền đặc thù của người bị buộc tội dưới 18 tuổi.Như tác giả đã phân tích ở trên, các quyền đặc thù của người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi chưa được quy định trực tiếp, cụ thể và chưa có cơ chế đảm bảo, thực hiện. Vì vậy, tác giả kiến nghị như sau:

+ Cần hoàn thiện các quy định đảm bảo quyền bào chữa cho người bị buộc tội trong quá trình thu thập chứng cứ. Quyền từ chối người bào chữa người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi và người đại diện hoặc người thân thích của họ tại Điều 76 (Chỉ định người bào chữa) và Điều 77 (Thay đổi, từ chối người bào chữa) chưa hợp lý. Hiện tại, quy định tại hai Điều luật này cho phép cách hiểu không thống nhất về hướng giải quyết của cơ quan THTT trong việc chỉ định người bào chữa khi ý kiến của hai chủ thể trên không thống nhất về việc từ chối người bào chữa chỉ định. Vì vậy, khoản 3 Điều 77 cần được thay đổi theo hướng đãtừng được Hội đồng thẩm phán Toàán nhân dân tối cao hướng dẫn trong Nghịquyết 03 - HĐTP ngày 20/10/2004 vềhướng dẫn các quy định chung của BLTTHS 2003, đólà: trong trường hợp cósựkhông thống nhất ýchívềviệc từchối việc chỉđịnh người bào chữa

giữa người bịbuộc tội làngười cónhược điểm vềthểchất hoặc tinh thần không thểtựmình bào chữa vàngười đại diện của họ, cơquan THTT lập biên bản vàtiến hành tốtụng cóngười bào chữa tham gia.

+ BLTTHS năm 2015 cần quy định riêng về về thời hạn khởi tố, điều tra, đối với người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi để bảo đảm quyền được giải quyết nhanh chóng kịp thời vụ án hình sự đối với họ. Điều này phù hợp với chuẩn mực pháp lý quốc tế về bảo vệ quyền của bị can dưới 18 tuổi, phù hợp với chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước cũng như phù hợp với mức độ trách nhiệm hình sự mà bị can là người chưa thành niên có thể phải gánh chịu.

+ Cần xây dựng và bổ sung khung pháp lý hoàn thiện về giữ bí mật cá nhân, bí mật đời tư của người bị buộc tộidưới 18 tuổi trong BLTTHS. Hiện nay BLTTHS năm 2015 gần như bỏ ngỏ về mặt pháp lý đối với việc giữ bí mật cá nhân của người bị buộc tội dưới 18 tuổi trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự.

2.2.2. Một số giải pháp khác

- Nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ và nhận thức của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong giai đoạn khởi tố, điều tra. Con người là trung tâm quyết định sự thành công và hiệu quả của mọi hoạt động, trong đó có hoạt động giải quyết vụ án hình sự trong giai đoạn điều tra. Mô hình tố tụng hình sự của Việt Nam là mô hình tố tụng pha trộn thiên về thẩm vấn nhằm kiểm soát tội phạm. Trách nhiệm xác định sự thật vụ án thuộc về cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Trong giai đoạn khởi tố, điều tra các cơ quan và người có thẩm quyền tiến hành tố tụng giữ quyền chủ động trong việc tiến hành các hoạt động tố tụng nhằm thu thập chứng cứ giải quyết vụ án. Trong khi địa vị pháp lý của người bị buộc tội là người tham gia tố tụng. Hơn nữa họ rất dễ bị xâm hại các quyền và lợi ích hợp pháp từ những quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền.Trong giai đoạn khởi tố, điều tra việc người bị buộc tội có thực hiện tốt các quyền mà pháp luật trao cho hay không lại phụ thuộc vào ý chí của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Vì vậy, để thực hiện tốt quyền của người bị buộc tội trong trong giai đoạn khởi tố, điều tra thì cần nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cũng như nhận thức của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong giai đoạn này. Hiện