Các Quy Định Của Pháp Luật Hiện Hành Về Bảo Vệ Quyền Và Lợi Ích Hợp Pháp

Tuy nhiên, bên cạnh quyền lợi nói trên, nhà đầu tư cá nhân còn có nghĩa vụ tuân thủ các quy định của pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán. Mặt khác, phải phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền trong việc phát hiện và ngăn chặn các hành vi gây thiệt hại cho thị trường chứng khoán.

Qua các vấn đề trình bày ở chương 1, cho thấy thị trường chứng khoán Việt Nam đã trở thành một bộ phận không thể thiếu được của thị trường vốn. Trong số các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán, nhà đầu tư cá nhân có một vị trí đặc biệt quan trọng. Họ có quyền sở hữu chứng khoán, tự do kinh doanh, tự do cạnh tranh, được bảo vệ bằng các chế tài, được nhận thông tin về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và các quyền khác theo quy định của pháp luật hiện hành.

Bảo vệ nhà đầu tư cá nhân cũng chính là bảo vệ thị trường. Hiện nay, pháp luật nước ta đã có nhiều quy định về bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư. Tuy nhiên, các quy định của pháp luật cũng còn nhiều hạn chế. Vì vậy, trên thực tế quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư cá nhân còn bị xâm phạm. Chương 2 của luận văn sẽ trình bày cụ thể về các nội dung này.

Chương 2

THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA NHÀ ĐẦU TƯ CÁ NHÂN TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

2.1. CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA NHÀ ĐẦU TƯ CÁ NHÂN

Đối với nhà đầu tư cá nhân, vấn đề quyền và lợi ích của họ khi tham gia vào thị trường chứng khoán là quan trọng nhất. Trên thị trường này, khi tham gia mua, bán chứng khoán nhà đầu tư cá nhân thường ở vị thế yếu hơn khi phải đối diện với các chủ thể khác vì hầu hết họ không phải là những nhà đầu tư chuyên nghiệp và có số vốn quá nhỏ so với nhà đầu tư tổ chức. Mặt khác, nhiều nhà đầu tư cá nhân có thể không hiểu các "ngón nghề" liên quan đến "luật chơi" trên thị trường chứng khoán.

Trên thế giới, tất cả các nước có thị trường chứng khoán, pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán đều ghi nhận và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân. Hiện nay, pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán ở nước ta đã khá đầy đủ, Luật Chứng khoán năm 2006, nghị định của Chính phủ hướng dẫn thi hành Luật và các văn bản pháp luật khác có liên quan đều có những quy định trực tiếp hoặc gián tiếp bảo vệ nhà đầu tư cá nhân.

2.1.1. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư cá nhân bằng các nguyên tắc hoạt động của thị trường chứng khoán

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 106 trang tài liệu này.

Theo quy định tại Điều 4 Luật Chứng khoán, thị trường chứng khoán được tổ chức và hoạt động theo năm nguyên tắc cơ bản sau đây.

2.1.1.1. Tôn trọng quyền tự do mua, bán, kinh doanh và dịch vụ chứng khoán của tổ chức, cá nhân

Thừa nhận và bảo đảm quyền tự do kinh doanh đã được ghi nhận trong Hiến pháp năm 1992. Điều 57 Hiến pháp ghi nhận "công dân có quyền

tự do kinh doanh theo quy định của pháp luật", cụ thể hóa những quy định của Hiến pháp, các luật chuyên ngành đã ghi nhận những nội dung cơ bản của quyền tư do kinh doanh. Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp và Luật Chứng khoán đã tạo điều kiện thông thoáng về đầu tư, kinh doanh cho tất cả các tổ chức cá nhân có nhu cầu tham gia. Mặc dù, điều chỉnh các lĩnh vực cụ thể khác nhau, các văn bản pháp luật đều nói đến cơ hội lựa chọn hình thức pháp lý kinh doanh phù hợp cho nhà đầu tư, cơ hội lựa chọn các dịch vụ phù hợp để tạo hiệu suất tối đa trong việc sử dụng đồng vốn.

Hoạt động đầu tư trên thị trường chứng khoán cũng là một loại hình kinh doanh trong môi trường kinh tế, vì vậy các văn bản pháp luật nói trên đã tạo cơ hội cho các nhà đầu tư thực hiện quyền tự do kinh doanh và dịch vụ trong lĩnh vực chứng khoán.

Nguyên tắc tôn trọng quyền tự do, mua, bán, kinh doanh và dịch vụ chứng khoán của tổ chức, cá nhân trong Luật Chứng khoán đã ghi nhận và tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư tham gia vào thị trường chứng khoán. Mặt khác, đảm bảo cơ sở pháp lý vững chắc và đầy đủ để nhà đầu tư thực hiện quyền tự do kinh doanh chứng khoán. Ngoài ra, nguyên tắc này còn thừa nhận sự tham gia đông đảo của các đối tượng khác nhau vào thị trường chứng khoán đó là cá nhân kinh doanh hoặc không kinh doanh, tổ chức kinh tế hoặc phi kinh tế, tổ chức cá nhân có yếu tố nước ngoài. Nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài được lựa chọn tham gia trực tiếp hay gián tiếp vào thị trường chứng khoán, hạn chế tối đa sự khác biệt giữa nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Theo nguyên tắc này, các nhà đầu tư có quyền lựa chọn hình thức, phương thức đầu tư thích hợp nhất cho mình, có thể tham gia thành lập công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ đầu tư chứng khoán; tham gia thị trường chứng khoán, nắm giữ chứng khoán; tạo điều kiện cho các bên có nhu cầu thiết lập quan hệ hợp đồng trong giao dịch chứng khoán.

Rõ ràng nguyên tắc pháp lý này đã khẳng định quyền tự do tham gia vào thị trường chứng khoán của các tổ chức, cá nhân cũng như cơ chế đảm bảo cho việc thực hiện các quyền này.

2.1.1.2. Công bằng, công khai, minh bạch

Theo nguyên tắc này, tất cả hoạt động trên thị trường chứng khoán đều được công khai, minh bạch và công bằng. Theo đó tất cả các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán đều được đối xử công bằng; các loại chứng khoán được đưa ra, tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của các công ty có chứng khoán đăng ký niêm yết giá trên thị trường, số lượng và giá cả công khai, minh bạch trên thị trường và trên các phương tiện thông tin đại chúng, sở giao dịch…

Nguyên tắc công bằng yêu cầu các giao dịch phải bảo đảm quyền lợi của tất cả các chủ thể dưới các hình thức khác nhau ở các bộ phận thị trường. Chẳng hạn trong giai đoạn phát hành chứng khoán, nếu đó là chứng khoán phát hành ra công chúng thì phải dành tỷ lệ chứng khoán tối thiểu cho các nhà đầu tư bên ngoài doanh nghiệp (quy định tại khoản 2, 3 Điều 35 Nghị định số 109/2007/NĐ-CP ngày 06/7/2007 của Chính phủ về chuyển doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần).

Tại thị trường tập trung, phương thức đấu giá là hình thức thể hiện sự công bằng. Theo đó có thể thực hiện đấu giá liên tục hoặc đấu giá theo định kỳ, nhưng đều có một kết quả là người bán sẽ bán được với giá cao nhất và người mua sẽ mua được với giá thấp nhất, không phân biệt chủ thể đó là ai. Điều này tạo ra sự công bằng giữa các đối tượng có nhu cầu như nhau.

Nguyên tắc công khai đòi hỏi trước hết các thông tin liên quan đến chứng khoán phải được cung cấp cho tất cả các đối tượng quan tâm. Vì vậy, thị trường chứng khoán phải được xây dựng trên cơ sở hệ thống công bố thông tin tốt. Theo luật định, các bên phát hành chứng khoán có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ, trung thực và kịp thời những thông tin có liên quan tới tổ

chức phát hành, tới đợt phát hành. Công bố thông tin được tiến hành khi phát hành lần đầu cũng như theo các chế độ thường xuyên đột xuất, thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, sở giao dịch, các công ty chứng khoán và các tổ chức liên quan khác.

Việc công khai thông tin về thị trường chứng khoán phải thỏa mãn các yêu cầu sau:

- Chính xác, trung thực: Các thông tin công khai nhưng không xác thực hoặc không tin cậy có thể dẫn tới những quyết định đầu tư sai lầm của các nhà đầu tư, ảnh hưởng tới quyền lợi của các nhà đầu tư, vi phạm nguyên tắc công bằng trên thị trường chứng khoán. Do đó, đòi hỏi thông tin cần phải chính xác.

- Kịp thời: Nếu các thông tin công khai nhưng không kịp thời, chậm trễ lạc hậu thì sẽ gây thiệt hại cho các nhà đầu tư.

- Dễ tiếp cận: Nghĩa là công khai thông tin thị trường chứng khoán nhưng phải dễ dàng tiếp cận đối với các nhà đầu tư. Chính vì vậy, thị trường chứng khoán ở các nước trên thế giới đã sử dụng rất nhiều loại phương tiện để công khai thông tin như báo chí, phát thanh, các cơ quan thông tin, mạng lưới thông tin của sở giao dịch chứng khoán và của các công ty chứng khoán…

Phương thức cung cấp thông tin và nội dung thông tin phải bảo đảm đáp ứng được yêu cầu tìm hiểu về cung cầu trên thị trường cho từng loại chứng khoán, giá trị thực của các loại chứng khoán để có thể đưa ra được những quyết định đầu tư có hiệu quả. Đòi hỏi của sự công bằng của từng bộ phận của thị trường cũng khác nhau. Chẳng hạn, trên thị trường tập trung, vấn đề công khai thông tin đối với các bên phát hành được quy định chặt chẽ, theo đó các bên phát hành có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ, trung thực và kịp thời những thông tin có liên quan tới tổ chức phát hành, tới đợt phát hành. Ở thị trường OTC việc công bố thông tin chủ yếu do chính doanh nghiệp phát hành chứng khoán thực hiện trên cơ sở không trái luật. Nguyên tắc công khai nhằm

bảo vệ nhà đầu tư, đồng thời cũng có ý nghĩa rằng khi đã được cung cấp thông tin, đầy đủ chính xác kịp thời thì nhà đầu tư phải chịu trách nhiệm về các quyết định đầu tư của mình. Ngoài những tiêu chí trên, minh bạch yêu cầu về các tiêu chuẩn thông tin được công bố (mức độ rõ ràng, chính xác và tính chịu trách nhiệm) thời gian và thời điểm công bố thông tin, các tiêu chuẩn về giao dịch của một số đối tượng nhất định.

Vừa qua, một công ty thuộc Bộ Thương mại (nay là Bộ Công Thương) khi chuẩn bị bán cổ phần lần đầu, ban lãnh đạo công ty đã không minh bạch trong việc công bố thông tin (che giấu thông tin liên quan đến vấn đề đất đai). Khi tổ chức bán đấu giá, Ban lãnh đạo công ty đã mua toàn bộ số cổ phần bán đấu giá lần đầu. Sau khi vụ việc vỡ lở các cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã tuyên bố hủy bỏ kết quả đấu giá cổ phần của công ty này, đồng thời xử lý kỷ luật đối với những cán bộ có vi phạm.

2.1.1.3. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư

Nguyên tắc này ghi nhận quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư trong đó có nhà đầu tư cá nhân luôn là mục tiêu bảo vệ của pháp luật. Chế độ công bố thông tin, chế độ giao dịch tại thị trường chứng khoán, thanh tra xử phạt hành chính trong lĩnh vực chứng khoán… đều nhằm mục đích bảo vệ trực tiếp hay gián tiếp cho nhà đầu tư. Mặt khác, nguyên tắc này còn đề cao vai trò của nhà đầu tư như là thành viên quan trọng nhất của thị trường. Tuy nhiên, thực tế phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam vừa qua cho thấy vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư còn bị xem nhẹ. Trong 10 tiêu chí dùng để phân tích đánh giá về môi trường kinh doanh Việt Nam năm 2008 mà Công ty Tài chính quốc tế (IFC) thực hiện, nội dung "bảo vệ nhà đầu tư" đứng gần cuối trong số 178 nền kinh tế. Đáng chú ý, các chuyên gia nước ngoài đánh giá chỉ số về trách nhiệm của giám đốc tại Việt Nam bằng 0; chỉ số về độ dễ dàng cổ đông có thể kiện giám đốc và các cán bộ khác khi quản lý sai trái là 2, trong khi ở khu vực chỉ số này là 6,3, nếu ở Hồng Kông chỉ số bảo vệ nhà đầu tư là 8,7 thì ở Việt Nam chỉ đạt 2,7 (thang điểm tối đa là 10).

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia thì đánh giá của IFC là khá chính xác. Tham dự cuộc họp Đại hội cổ đông của một số công ty cổ phần thời gian vừa qua có thể thấy rất ít cổ đông đề cập đến trách nhiệm của giám đốc. Còn về việc cổ đông có thể kiện giám đốc và các cán bộ khác khi quản lý sai trái cũng rất ít xuất hiện tại Việt Nam. Hiện nay, tại nhiều công ty đại chúng, còn có hiện tượng Hội đồng quản trị và ban giám đốc không thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ được giao. Việc Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng giám đốc Công ty Mía đường La Ngà đem hơn 17 tỷ đồng đi mua cổ phiếu khi chưa có ý kiến của Hội đồng quản trị công ty là một ví dụ điển hình về tình trạng điều hành công ty còn nhiều thiếu sót ở Việt Nam.

Bảo vệ nhà đầu tư cá nhân là bảo vệ thị trường, đó là yêu cầu mang tính nguyên tắc đối với thị trường chứng khoán mỗi nước đặc biệt là ở thị trường mới nổi như ở nước ta.

2.1.1.4. Tự chịu trách nhiệm về rủi ro

Rủi ro là kết quả không mong đợi vì nó luôn đi cùng với những khoản đầu tư chứng khoán. Rủi ro trong đầu tư chứng khoán là sự dao động của lợi nhuận mong đợi. Trong đầu tư chứng khoán, các nhà đầu tư có thể gặp rủi ro hệ thống, rủi ro lãi suất, rủi ro sức mua…

Ngoài các loại rủi ro nói trên, các nhà đầu tư có thể chịu rủi ro đến từ tổ chức phát hành, từ các báo cáo nghiên cứu thị trường, từ bản thân các nhà đầu tư và nhiều khi đến từ phía cơ quan nhà nước. Nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường chứng khoán bao giờ cũng lấy lợi nhuận đạt được từ hoạt động mua bán chứng khoán là mục tiêu chính. Khi tham gia thị trường chứng khoán, nhà đầu tư cá nhân có cơ hội kiếm được rất nhiều tiền, nhưng cũng có thể mất rất nhiều tiền, thậm chí "sạt nghiệp". Nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường chứng khoán hoàn toàn trên cơ sở tự nguyện vì mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận từ thị trường chứng khoán. Mặt khác, theo quy định của pháp luật họ được tự do mua, bán, kinh doanh chứng khoán cho nên họ cũng phải tự chịu trách nhiệm trước mọi rủi ro.

2.1.1.5. Tuân thủ quy định của pháp luật

Nguyên tắc này đòi hỏi các nhà đầu tư nói chung và nhà đầu tư cá nhân nói riêng phải tuân thủ vô điều kiện các quy định của pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán. Trường hợp vi phạm pháp luật sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật. Việc nhà đầu tư tôn trọng và tự giác thực hiện nghiêm chỉnh và triệt để pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán, pháp luật khác có liên quan là điều kiện cơ bản để đảm bảo sự công bằng trong thị trường chứng khoán. Mặt khác, nguyên tắc này còn đòi hỏi nhà đầu tư có trách nhiệm tham gia kiểm tra, giám sát hoạt động của các tổ chức, cá nhân liên quan đến thị trường chứng khoán; đấu tranh chống các hành vi vi phạm pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán.

Tuy nhiên, điều này cũng đòi hỏi phải có hệ thống pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán hoàn chỉnh được xây dựng trên cơ sở tồn tại đồng bộ các văn bản pháp luật điều chỉnh thống nhất các vấn đề liên quan đến sự vận hành của nền kinh tế thị trường.

Hiện nay, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã thành lập Ban Thanh tra, Ban Giám sát, Ban Pháp chế và các ban khác để giám sát việc tuân thủ pháp luật của các thành viên thị trường nói chung và nhà đầu tư nói riêng.

Tóm lại, tất cả các nguyên tắc nói trên dưới các hình thức biểu hiện khác nhau đều đã được thể hiện trong Luật Chứng khoán và các văn bản pháp luật có liên quan. Các nguyên tắc pháp lý vận hành thị trường chứng khoán có mối liên hệ khăng khít với nhau và không có sự mâu thuẫn. Tuy nhiên, từng thời điểm cụ thể có thể có biểu hiện nổi trội. Ví dụ, khi thị trường đi xuống thì nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư cá nhân có thể nổi lên vì bảo vệ nhà đầu tư sẽ góp phần giữ vững niềm tin của nhà đầu tư đối với thị trường.

2.1.2. Các quy định về việc công bố thông tin

Thông tin của thị trường chứng khoán là những chỉ tiêu, tư liệu phản ánh bức tranh thị trường chứng khoán và tình hình kinh tế, chính trị, xã hội liên quan tại những thời điểm hoặc thời kỳ khác nhau.