Nhóm Giải Pháp Về Công Nghệ: Thường Xuyên Nâng Cấp Các Công Cụ Kỹ Thuật

duyệt  Lãnh đạo báo duyệt  đăng tải  chờ và xử lý phản hồi. Tuy nhiên, tùy từng loại tư liệu thông tin công dân gửi đến, quy trình sản xuất thông tin này sẽ đủ hoặc ít hơn một số công đoạn.

“Ban Bạn đọc - Tiểu Tòa soạn” cũng nên có kế hoạch tổ chức đội ngũ cộng tác viên, thông tin viên riêng của mình là công dân ở khắp mọi miền Tổ quốc, đặc biệt là ở những vùng sâu, xa, biên cương, hải đảo. Đây sẽ là “cánh tay nối dài” của Tòa soạn BMĐT nói chung và “Tiểu Tòa soạn” nói riêng. Đội ngũ cộng tác viên, thông tin viên này sẽ góp phần đưa tiếng nói của công dân khắp mọi miền Tổ quốc lên giao diện BMĐT được nhiều hơn. Tuy nhiên, BMĐT cũng phải có biện pháp quản lý tốt đội ngũ cộng tác viên này, nếu không, tình trạng lợi dụng thẻ cộng tác viên để làm điều sai trái (như trong các năm 2017, 2018,...) là điều không tránh khỏi.

Mặt khác, để có “tiếng nói chất lượng cao” của công dân, “Tiểu tòa soạn” nên tổ chức một đội ngũ cộng tác viên là các nhà trí thức, các nhà chuyên môn khoa học và dành cho họ một chuyên mục riêng trên trang Bạn đọc, để họ nói lên tiếng nói mang tính chất khoa học và phản biện, thiết thực cho sự phát triển đi lên của đất nước và cuộc sống hạnh phúc của nhân dân (tác giả luận án đề xuất theo mô hình kiểu chuyên mục Góc nhìn của vnexpress.net). Nếu có chuyên mục này, chắc chắn tờ báo sẽ được công dân truy cập và bình luận nhiều hơn. Ngày nay, công nghệ số đã cho phép các cơ quan BMĐT thực hiện công việc tổ chức, vận hành, chăm sóc đội ngũ cộng tác viên, thông tin viên được dễ dàng. Kế hoạch thông tin hàng tuần, hàng tháng, hàng quý, hoặc tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ này đều có thể làm online.

Như vậy, nếu mỗi cơ quan BMĐT có riêng một bộ phận “Tiểu tòa soạn” chuyên nghiệp với những bộ phận giống như ở các phòng - ban chuyên môn khác, thì các phòng ban chuyên môn khác sẽ không bị phân tâm vì quá nhiều công việc (vừa đi sáng tạo tác phẩm, vừa phải xử lý tin bài, ý kiến bình luận của công dân do ban bạn đọc chuyển đến), sẽ hạn chế được sai sót. “Tiểu tòa soạn ” cũng sẽ có đủ thời gian và trí lực để chuyên tâm vào sản xuất thông

tin chỉ từ một loại tư liệu do công dân cung cấp về tòa soạn (trừ việc phải đi điều tra, thẩm định thông tin theo đơn - thư), chắc chắn nội dung của tờ báo sẽ đa dạng, phong phú hơn, có nhiều góc nhìn mới mẻ, những thông tin xuất hiện trên giao diện BMĐT sẽ không bị đi chệch chủ đề, sẽ luôn là: đúng sự thật, đầy đủ mọi lĩnh vực, đáng để quan tâm vì có ích cho cộng đồng, quốc gia, dân tộc.

* Tăng cường khai thác, kiểm định tư liệu đầu nguồn là lời nói của thường dân và có chế độ khuyến khích công dân tích cực tham gia ngôn luận

- Nhà báo BMĐT nên khai thác, sử dụng ngôn luận của công dân nhiều hơn, bởi những lợi ích từ nguồn tài nguyên này đối với tờ báo là rất lớn. Gợi ý của tác giả luận án là, khi thực hiện quyền được chia sẻ thông tin của công dân, cơ quan BMĐT nên lấy chất lượng thông tin làm trọng, khuyến khích các nhà báo (bằng vật chất) tăng cường hoạt động khai thác, kiểm định chặt chẽ và sử dụng thông tin đầu nguồn là lời nói chính danh của công dân, đặc biệt, lời nói của dân thường (tất nhiên, phải tùy theo tính chất của vụ việc). Hàng trăm tờ báo cùng đưa tin về một sự kiện “nóng”, ai đưa tin trước sẽ được bạn đọc “đổ xô” truy cập vào tờ báo, tuy nhiên, cũng không nên vì áp lực thông tin nhanh mà nhà báo “lược bớt” việc khai thác và kiểm chứng tư liệu đầu nguồn từ “lời nói chính danh” của dân thường, bởi việc sử dụng nhiều hơn lời nói đáng tin cậy, có chất lượng của dân thường, tác phẩm báo chí sẽ có chiều sâu, bảo đảm được tính chân thật, “thô mộc” của sự kiện, tạo cảm giác gần gũi, cung cấp đa dạng góc nhìn, sẽ là “cú hích” khơi nguồn cảm hứng cho công dân là thường dân tham gia ngôn luận. Nếu có nhiều lời nói của dân thường xuất hiện trong tác phẩm báo chí, đấy cũng là bằng chứng chứng minh rằng, tờ BMĐT đó được công dân tôn trọng, tin tưởng vì sự nhẫn nại, sự cố gắng lắng nghe, cố gắng thấu hiểu của nhà báo trong công việc sàng lọc và kiểm chứng thông tin đầu nguồn, cũng thể hiện BMĐT tôn trọng và đối xử bình đẳng đối với mọi chủ thể phát ngôn.

- BMĐT nên có biện pháp tích cực để khuyến khích công dân ngôn luận và tham gia sản xuất thông tin

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 209 trang tài liệu này.

Theo PVS9 (mục 2.2, câu 10): “Đừng phá khóa tính năng bình luận của bạn đọc. Tiếp nhận ý kiến của bạn đọc một cách cầu thị và kiểm tra lại xem mình làm đúng hay làm sai”. Với góp ý của công dân ở câu hỏi C5 (phụ lục 1), có hai ý kiến liên quan đến quy trình sản xuất thông tin của BMĐT: (i) Cần thông báo rõ hơn quan điểm của tòa báo khi sử dụng ngôn luận của công dân; (ii) Cần thông báo nhanh cho công dân lý do vì sao không sử dụng ngôn luận của công dân. Cho nên, thay vì chỉ thông báo ở hộp thư, hoặc xóa luôn mà không thông báo gì, BMĐT nên có phản hồi kịp thời cho công dân những lý do mà ý kiến, hoặc tin - bài không được sử dụng, để công dân xóa đi mặc cảm bản thân, sẽ cố gắng cho những lần sau. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã từng căn dặn: “Khi nhận được thư phê bình của quần chúng, thì không nên vội đăng, mà phải lựa chọn, điều tra. Khi phải trái đã rõ ràng, mới đăng lên báo. Như vậy, phê bình mới có kết quả thiết thực. Phải làm cho quần chúng hăng hái phê bình, nhưng đồng thời phải lãnh đạo việc phê bình của quần chúng. Như vậy, thì mối liên hệ giữa báo chí với quần chúng càng thêm chặt chẽ; và việc quần chúng và báo chí giúp giáo dục cán bộ cũng có kết quả thêm” [75, tr. 80]. Chính vì vậy, để giúp cho ngôn luận của công dân có chất lượng hơn, ngoài việc Chính phủ tạo điều kiện cho công dân được quyền tự do tiếp cận thông tin minh bạch từ các cơ quan nhà nước hoặc doanh nghiệp và BMĐT cung cấp thông tin có chất lượng, phổ biến kiến thức để công dân nâng cao kiến thức, tác giả luận án cũng gợi ý là, BMĐT nên mở thêm chuyên mục “Hướng dẫn kỹ năng” dành cho công dân. Ví dụ: Hướng dẫn kỹ năng đưa ra ý kiến phản hồi và nhận ý kiến phản hồi; phân loại các ý kiến phản hồi (phản hồi tích cực/tiêu cực là gì? Yêu cầu với một ý kiến phản hồi); kỹ năng khiếu nại, tố cáo; kỹ năng sáng tạo tác phẩm báo chí; kỹ năng phát biểu ở diễn đàn trực tiếp và gián tiếp;... Nếu tiếp cận được những kiến thức thiết thực này, chắc chắn công dân thực hiện QTDNL trên BMĐT sẽ có chất lượng hơn.

Một vấn đề khác, nếu công dân có tin - bài đăng tải ở chuyên trang Bạn đọc thì sẽ được nhận nhuận bút, còn đăng trên diễn đàn, hoặc ý kiến phản hồi dưới mỗi tin - bài trên BMĐT thì không có nhuận bút, tuy nhiên, vẫn có

rất nhiều công dân tham gia ngôn luận, với số lượng hàng trăm ý kiến trong một tuần. vnexpress.net và tuoitre.vn đã có rất nhiều cách để khuyến khích công dân tham gia ngôn luận, như: thưởng cho ý kiến nhanh nhất, chính xác nhất, có giá trị thông tin tốt, có tính phản biện cao, gợi ý đề tài hay cho PV làm tác phẩm, hoặc bình chọn ý kiến hay để tặng quà,... Theo PVS8 (mục 2.2, câu 10): “Tổ chức cho bạn đọc cùng làm báo, có giải thưởng/thù lao xứng đáng. Tổ chức các hình thức cuộc thi viết/ảnh cho bạn đọc, tổ chức diễn đàn, tọa đàm, bàn tròn, bạn đọc hiến kế”. Trả lời cho câu hỏi C5 (Phụ lục 1), có một số ý kiến đáng chú ý: (i) Nên có chế độ đãi ngộ (vật chất) đối với công dân ngôn luận nhiều lần đối với những vấn đề mang tính tích cực; (ii) Nên thành lập “hội cộng tác viên”, tổ chức giao lưu, tập huấn viết báo đối với những người ngôn luận nhiều lần. Cho nên, với cách làm của vnexpress.net và tuoitre.vn hiện nay, ngoài việc trả nhuận bút theo quy định của luật pháp, BMĐT Việt Nam nên tạo động lực, khuyến khích kịp thời đối với công dân có ngôn luận bằng những cách thức giản đơn mà hiệu quả, như: tặng giấy khen, thưởng tiền trong các cuộc thi viết, tặng quà, hoặc tạo sự gắn kết thân thiết bằng cách xây dựng, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cộng tác viên thường xuyên, đặt bài cộng tác viên, tổ chức các cuộc thi viết, hoặc tổ chức gặp mặt cuối năm đối với những công dân tích cực tham gia ngôn luận,... Tuy nhiên, xu thế ngày nay đòi hỏi chất lượng thông tin ngày càng cao, cho nên, BMĐT nên tổ chức một đội ngũ cộng tác viên chất lượng cao, gồm: các nhà báo, nhà chuyên môn khoa học,... (giống như chuyên mục Góc nhìn của vnexpress.net), tận dụng triệt để tri thức của xã hội, làm giàu thêm cho nội dung tờ báo, tuy nhiên, BMĐT cũng phải có biện pháp quản lý cộng tác viên chặt chẽ, tránh bị lợi dụng.

3.2.3. Nhóm giải pháp về công nghệ: Thường xuyên nâng cấp các công cụ kỹ thuật để công dân tự do ngôn luận và tham gia công việc sáng tạo tác phẩm báo chí

Hiện nay, cơ sở hạ tầng kỹ thuật và công nghệ, trong đó có công nghệ internet của nước ta đã phát triển. Nhờ thế, các công cụ kỹ thuật và

phương tiện của BMĐT thiết lập để công dân sử dụng thực hiện QTDNL khá nhiều và khá “thông minh”, tuy nhiên, có công cụ không được công dân sử dụng, hoặc sử dụng không hiệu quả (ví dụ: cung cấp số điện thoại nhiều tầng, hoặc quá nhiều số khác nhau, hoặc chỉ có công cụ là e.mail để phản hồi ý kiến, mà ý kiến phản hồi lại không hiện trên giao diện tờ báo, hoặc quy định phải khai báo một số thủ tục để được comment,... ), làm giảm đi sự “nhiệt tình” ngôn luận của công dân.

BMĐT nên đầu tư tài chính để thường xuyên đổi mới, nâng cấp công nghệ (có thể sử dụng các phần mềm làm báo, như: biên tập, sàng lọc comment, tạo tin tức, trí tuệ nhân tạo thông minh để chuyển bài viết thành giọng nói,... ) cho phù hợp với công việc làm báo mang tính chất toàn cầu, thực hiện QTDNL của công dân được tốt hơn. Tùy theo quan điểm tờ báo mà có nguyên tắc hoặc quy chế riêng đối với bạn đọc khi sử dụng các công cụ của báo để thực hiện QTDNL, tuy nhiên, cần đơn giản và thân thiện. Ví dụ: Tạo tài khoản riêng cho độc giả tin cậy, độc giả thường xuyên có bài, có ý kiến bình luận (như vnexpress.net), hoặc text box với dòng chữ thân thiện: “Cảm ơn bạn đã gửi phản hồi cho bài viết” xuất hiện đúng lúc khi công dân bình luận.

3.3. Một số khuyến nghị đối với cơ quan lãnh đạo và quản lý báo chí - truyền thông

3.3.1. Cần nâng cao tính “pháp trị” trong phương thức lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước đối với báo chí thực hiện quyền tự do ngôn luận của công dân

Văn kiện Đại hội Đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ XII cũng đã nêu rõ: “Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng theo hướng vừa bảo đảm để văn hóa, văn học - nghệ thuật, báo chí phát triển đúng hướng chính trị, tư tưởng của Đảng, vừa bảo đảm quyền tự do, dân chủ cá nhân trong sáng tạo trên cơ sở phát huy trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân với mục đích đúng đắn; khắc phục tình trạng buông lỏng sự lãnh đạo, hoặc mất dân chủ, tự do sáng tạo” [22, tr. 131]. Theo tinh thần của Văn kiện này, tác giả luận án cho rằng, đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với báo chí trong giai đoạn tới chính là

nâng cao tính “pháp trị” trong phương thức lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đối với vấn đề báo chí thực hiện QTDNL của công dân.

Tính pháp trị thể hiện qua các văn bản quy phạm pháp luật. Đường lối lãnh đạo của Đảng được cụ thể hóa bằng chính sách và luật pháp do Nhà nước đề ra. Chính vì vậy, chính sách và pháp luật càng cụ thể, chi tiết, bám sát đời sống thực tiễn trong nước và quốc tế, thì sẽ giúp cho sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đối với báo chí được sâu sát, minh bạch hơn và giúp cho báo chí thực hiện QTDNL của công dân được hiệu quả, ngăn ngừa được những sai phạm. Hiện nay, văn bản chính sách, pháp luật có rất nhiều, luôn được bổ sung và hoàn thiện, tuy nhiên, Đảng và Nhà nước cũng nên đầu tư nhân lực, vật lực nhiều hơn nữa cho việc xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật về báo chí - truyền thông mang tính hiện đại và đạt tầm cỡ quốc tế, có tầm nhìn xa khoảng nhiều chục năm, sao cho phù hợp với tiến trình phát triển rất nhanh của nền báo chí đất nước trong thời công nghệ số. Năm 2016, Luật Báo chí sửa đổi; năm 2018, Luật An ninh mạng ra đời là một minh chứng cho việc luật pháp phải luôn được bổ sung, chỉnh sửa, ra đời kịp thời để xử lý hiệu quả những vấn đề bức thiết đặt ra từ thực tiễn, đặc biệt là những vấn đề thuộc về TDNL trên báo chí - truyền thông. Bất cứ một Bộ luật nào ra đời, sau khi áp dụng được một thời gian nhất định cũng cần được bổ sung và sửa đổi cho phù hợp với sự vận động và phát triển đi lên của đất nước. Khi làm việc với Viện nghiên cứu Lập pháp ngày 22/6/2021, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng đã yêu cầu khắc phục hai khuynh hướng “luật ống”, “luật khung”, khiến “tuổi thọ” của luật ngắn [166]. Bộ TT&TT thay mặt Đảng, Nhà nước chịu trách nhiệm chính trong việc thực hiện quản lý nhà nước về báo chí - truyền thông, do vậy, đội ngũ cán bộ phụ trách vấn đề xây dựng các bộ luật về báo chí - truyền thông của Bộ TT&TT cũng cần phải đủ “tầm” và có “tâm”, mới có thể làm ra những bộ luật, văn bản dưới luật có chất lượng và hiện đại, cụ thể và sát thực tiễn cuộc sống, phù hợp với lòng dân, sử dụng được dài lâu.

3.3.2. Cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí cần tăng cường hoạt động giám sát (thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm), kịp thời và đủ mạnh đối với báo chí thực hiện quyền tự do ngôn luận của công dân

Giám sát báo chí thực hiện QTDNL của công dân chính là việc theo dõi hiệu lực của luật pháp trong thực tế hoạt động báo chí. Đây là công việc vừa của cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí (thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm), vừa của cơ quan báo chí (lãnh đạo, chỉ đạo, khen thưởng, kỷ luật), vừa của công dân (khiếu nại, tố cáo sai phạm của báo chí). Để công việc mang tính chất cảnh báo, răn đe này có hiệu quả, qua tìm hiểu ý kiến của một số cá nhân nhà báo đã qua đại học Luật, tác giả luận án mạnh dạn khuyến nghị các cơ quan chức năng của Nhà nước xem xét một vài điểm cụ thể sau đây:

Thứ nhất, nhận thức đúng và đủ về ý nghĩa, mục đích của công việc giám sát. Mỗi chủ thể khi thực hiện công việc giám sát này cũng cần xác định rõ quyền và nghĩa vụ của mỗi chủ thể, tránh sự “lạm quyền” khi thi hành công vụ, đặc biệt là khi công dân khiếu nại, tố cáo báo chí; Thứ hai, nội dung thanh tra cần được thông báo rõ ràng: thanh tra chuyên ngành, thanh tra chuyên đề, hay thanh tra theo đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân về báo chí thực hiện QTDNL của công dân, nhằm đảm bảo sự hợp tác tốt nhất giữa các chủ thể; Thứ ba, khi giám sát báo chí thực hiện QTDNL của công dân, cán bộ giám sát cần coi trọng ý kiến công dân, xem đó là một hệ quy chiếu để xem xét vụ việc, tránh tình trạng chỉ lấy ý kiến một chiều; Thứ tư, nhiều quy định về xử phạt báo chí vi phạm luật khi thực hiện QTDNL của công dân chưa rõ ràng, hoặc là quá nặng, hoặc là còn quá nhẹ, chưa đủ sức răn đe (ví dụ: phạt tiền từ 1 triệu đến 200 triệu, đình bản 3 tháng). Thực trạng có nhiều cơ quan báo chí bị xử phạt hành chính và bị nhắc nhở đến 3-4 lần trong một năm, cho thấy, cần có sự điều chỉnh quy định về mức xử phạt cho tương xứng với mức độ vi phạm, để tránh tình trạng “nhờn” luật. Pháp luật nghiêm minh và xử phạt đúng người, đúng tội sẽ là động lực để báo chí thực hiện tốt hơn QTDNL của công dân trong thời gian tới.

Tiểu kết chương 3

Trong chương 3 này, căn cứ vào những vấn đề đặt ra từ thực tiễn khách quan và từ thực trạng BMĐT thực hiện QTDNL của công dân, tổng hợp từ kết quả phỏng vấn sâu ý kiến các nhà báo, điều tra xã hội học ý kiến công dân

- những người có sử dụng và tham gia ngôn luận trên BMĐT, tác giả luận án đề xuất 3 nhóm giải pháp (nhân lực, chuyên môn, công nghệ) với 7 giải pháp cụ thể đối với báo chí nói chung, BMĐT nói riêng và 2 khuyến nghị đối với cơ quan Đảng, Nhà nước đang lãnh đạo, quản lý báo chí, nhằm thúc đẩy BMĐT thực hiện quyền QTDNL của công dân ngày một tốt hơn. Trong những giải pháp trên, tổ chức một Ban Bạn đọc - Tiểu tòa soạn chuyên trách, hoạt động mang tính chất chuyên nghiệp như một dây chuyền sản xuất thông tin độc lập, mà nguyên liệu đầu vào là thông tin, ngôn luận của công dân, được xem là giải pháp quan trọng để giải quyết một số hạn chế hiện có của BMĐT khi thực hiện QTDNL của công dân. Nếu mỗi cơ quan BMĐT đều có một Tiểu tòa soạn Bạn đọc chuyên nghiệp, với đội ngũ nhà báo giỏi, thì các phòng - ban chuyên môn khác sẽ không còn bị phân tâm vì phải giải quyết những vấn đề của công dân gửi đến, sẽ tập trung làm tốt công việc chuyên môn của mình, như vậy, công dân sẽ được hưởng lợi tối đa khi thực hiện QTDNL trên báo chí. Tuy nhiên, giải pháp “căn cơ” để BMĐT có thể hoàn thành tốt sứ mệnh của mình và phát triển mạnh mẽ, vẫn phải là giải pháp “xây dựng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao”.