Nội Dung Chủ Yếu Trong Xây Dựng Gia Đình Văn Hóa

Thứ hai, GĐVH là gia đình kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và hiện đại. Vừa kế thừa, phát huy những giá trị tốt đẹp của gia đình truyền thống, của văn hóa dân tộc, đồng thời kề thừa, tiếp thu có chọn lọc các giá trị tiến bộ của nhân loại.

Thứ ba, GĐVH là gia đình “no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh”, thật sự là tế bào lành mạnh của xã hội, là môi trường quan trọng, trực tiếp giáo dục nếp sống và hình thành nhân cách con người toàn diện, phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và phát triển của đất nước. Gia đình văn hóa vừa chú trọng phát triển đời sống tinh thần, vừa chú trọng phát triển đời sống vật chất cho con người.

2.2.1.2. Vai trò của gia đình văn hóa

Gia đình văn hóa có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của mỗi cá nhân và xã hội trên nhiều phương diện. Ở đây, luận án tập trung trình bày một số vai trò cơ bản sau:

Thứ nhất, GĐVH - cơ sở nền tảng cho sự ổn định và phát triển xã hội.

Xã hội chỉ có thể ổn định và phát triển khi có những “tế bào” khỏe mạnh, ổn định, hạnh phúc. GĐVH chính là những tế bào hạt nhân, tiêu biểu, là động lực thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Trong gia đình văn hóa, mỗi thành viên được sống cuộc sống ấm no, bình đẳng, hạnh phúc, được chia sẻ niềm vui nỗi buồn, được động viên khích lệ, được học tập, được chăm lo đời sống vật chất và tinh thần đầy đủ nhất…, đó là sức đề kháng để các thành viên trong gia đình, cũng chính là các công dân của xã hội chống lại những thói hư tật xấu, những tệ nạn, tiêu cực của xã hội. Do đó, họ luôn gương mẫu chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; tích cực tham gia các phong trào thi đua của địa phương.

Gia đình là đơn vị kinh tế, văn hóa, chính trị hạt nhân của xã hội. Do đó, với vai trò tổ chức lao động, sản xuất, kinh doanh, công tác, học tập đạt năng suất, chất lượng, hiệu quả của các gia đình sẽ góp phần thúc đẩy nền kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển. Ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường (KTTT), của hội nhập quốc tế, đã tạo ra nhiều cơ hội cho các gia đình vươn lên làm giàu, có cuộc sống ấm no về vật chất.

Tuy nhiên, những mặt trái của nền KTTT, của hội nhập cũng tác động tiêu cực đến gia đình. Tình trạng bạo lực gia đình, chuyên quyền độc đoán, hưởng thụ có xu hướng tăng lên… Những hạn chế này đã ảnh hưởng đến sự bền vững của gia đình, ảnh hưởng đến sự phát triển xã hội. Điều đó, đòi hỏi các gia đình vừa phải lưu giữ được các giá trị truyền thống, tình yêu thương, sự sẻ chia, đoàn kết, vừa phải có các kỹ năng, kiến thức để xử lý các vấn đề mới phát sinh là trở ngại đối với sự phát triển của gia đình trong xã hội hiện đại. Muốn có những “tế bào lành mạnh” và “nền tảng vững chắc” cho xã hội thì cần phải xây dựng gia đình văn hóa - gia đình no ấm, tiến bộ, bình đẳng, hạnh phúc.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 205 trang tài liệu này.

Thứ hai, GĐVH - “chiếc nôi” hình thành và hoàn thiện nhân cách con người.

Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Muốn có chủ nghĩa xã hội thì cần có những con người xã hội chủ nghĩa”, và để xã hội có những “con người xã hội chủ nghĩa” thì cần xuất phát từ chiếc nôi đầu tiên đó là gia đình. GĐVH chính là “chiếc nôi”, là nền tảng, là môi trường để sản sinh, hình thành và tạo ra những con người XHCN - con người vừa có tài vừa có đức. Gia đình là một thiết chế văn hóa đặc thù, quyết định nên nhân cách con người. Chính vì vậy, sẽ rất khó có thể hình thành nhân cách tốt của một đứa trẻ nếu không có sự dạy dỗ, uốn nắn, điều chỉnh, định hướng đúng đắn của gia đình đối với từng hành vi ngay từ bé của một đứa trẻ. Gia đình văn hóa không chỉ là môi trường để những đứa trẻ có đời sống vật chất no ấm, đời sống tinh thần hạnh phúc góp phần hình thành nên nhân cách, tâm hồn, đạo đức của mỗi con người, mà đó còn là cơ sở, là động lực để khích lệ con người sống có ý chí, có nghị lực vươn lên, có ước mơ, hoài bão, đó là những tố chất không thể thiếu của con người trong xã hội hiện đại - con người XHCN mà chúng ta cần xây dựng. Trong Văn kiện Đại hội XI, Đảng ta đã chỉ rõ: “Gia đình là môi trường quan trọng, trực tiếp giáo dục nếp sống và hình thành nhân cách” [18, tr.76-77] góp phần chăm lo xây dựng con người Việt Nam “giàu lòng yêu nước, có ý thức làm chủ, trách nhiệm công dân, có tri thức,

sức khỏe, lao động giỏi, sống có văn hóa, nghĩa tình, có tinh thần quốc tế chân chính” [18, tr.223], xây dựng gia đình “no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh” [19, tr.128].

Hiện nay, với sự phát triển mạnh mẽ của nền KTTT và hội nhập quốc tế đã tác động sâu sắc đến mọi mặt đời sống xã hội, đặc biệt là trên lĩnh vực văn hóa, đạo đức. Bên cạnh những tác động tích cực thì không thể không kể đến những tác động tiêu cực, mặt trái của nó đối với sự hình thành và phát triển nhân cánh, đạo đức của con người, nhất là đối với giới trẻ. Do đó, GĐVH là gia đình cần làm tốt chức năng giáo dục, định hướng, phát triển nhân cách cho các thành viên theo hướng tích cực, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng CNXH ở nước ta hiện nay.

Thứ ba, GĐVH góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa của gia đình truyền thống và tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại

Một quốc gia, dân tộc phát triển bao giờ cũng bắt nguồn từ yếu tố truyền thống, mà các giá trị truyền thống bao giờ cũng được lưu giữ và phát huy từ cái nôi gia đình. Thông qua các câu chuyện cổ tích, các câu ca dao tục ngữ, các bài học về đạo đức, về ứng xử, về lao động sản xuất…, mà cha mẹ, ông bà là những người thầy đầu tiên dạy dỗ, nuôi dưỡng tâm hồn, phát triển tư duy và từng bước giáo dục hình thành nhân cách cho mỗi thành viên. Từ đó, tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tính cộng đồng, lòng nhân ái, tinh thần tự lực, tự cường, anh hùng trong chiến đấu bảo vệ tổ quốc, chăm chỉ cần cù trong lao động sản xuất…, của mỗi cá nhân được hình thành và bồi đắp. Trong giai đoạn hiện nay, để xây dựng và giữ gìn được nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc theo chủ trương của Đảng thì cần sự chung tay góp sức của toàn xã hội, mà đặc biệt, đó là trách nhiệm của mỗi gia đình, mỗi con người cụ thể. Sự tác động mặt trái của KTTT đã tác động tiêu cực đến mỗi gia đình và để lại nhiều hệ lụy: Các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của người Việt Nam đang có biểu hiện xuống cấp, mai một. Nhiều tệ nạn xã hội như ma túy, cờ bạc, rượu chè, mại dâm, đại dịch

HIV đã và đang xâm nhập vào các gia đình. Mâu thuẫn xung đột giữa các thế hệ về phép ứng xử, lối sống và vấn đề chăm sóc người cao tuổi đang đặt ra những thách thức mới. tình trạng bạo lực trong gia đình có chiều hướng gia tăng mạnh mẽ đến mức báo động… [52, tr.35]. Vì thế, đẩy mạnh giáo dục gia đình, xây dựng gia đình văn hóa là môi trường tốt nhất để duy trì, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc và khắc phục những mặt trái của nền KTTT tác động.

Bên cạnh đó, quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay đang mở ra cho các gia đình Việt Nam nhiều cơ hội để phát triển kinh tế, có điều kiện thuận lợi để tiếp cận với văn hóa các nước trên thế giới. Thông qua gia đình, cụ thể là các thành viên trong gia đình mà có thể tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại như sự bình đẳng, dân chủ… từ đó bổ sung, hoàn thiện hơn trong việc xây dựng gia đình, phát triển đất nước.

2.2.2. Quan niệm và nội dung xây dựng gia đình văn hóa

2.2.2.1. Quan niệm về xây dựng gia đình văn hóa

Xây dựng gia đình văn hóa là một chủ trương của Đảng và Nhà nước ta. Thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” (1998), Đảng ta đã phát động phong trào lớn “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” trong đó có phong trào xây dựng GĐVH. Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” xác định xây dựng gia đình Việt Nam thực sự là nơi hình thành nuôi dưỡng nhân cách văn hóa và giáo dục nếp sống cho con người. Xây dựng và nhân rộng các mô hình gia đình văn hóa tiêu biểu, ông bà cha mẹ mẫu mực, con cháu hiếu thảo; vợ chồng hòa thuận; anh chị em đoàn kết, thương yêu nhau; giữ gìn mối quan hệ tình nghĩa, đoàn kết với cộng đồng… Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt các đề án “Phát huy giá trị tốt đẹp của mối quan hệ trong gia đình và hỗ trợ xây dựng gia đình hạnh phúc, bền vững đến năm 2020” (Quyết định số 279/QĐ-TTg); phê duyệt “Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm

2020, tầm nhìn 2030” (Quyết định số 629/QĐ-TTg); phê duyệt “Chương trình hành động quốc gia về phòng chống bạo lực gia đình đến năm 2020” (Quyết định số 215/QĐ-TTg) nhằm thể chế Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI.

Có thể nói, Đảng và Nhà nước rất quan tâm đến việc XDGĐ và đã có nhiều chủ trương, chính sách quy định về việc xây dựng GĐVH. Xoay quanh vấn đề này, đã có nhiều quan điểm đưa ra, với những cách nhìn nhận khác nhau, trên các phương diện nhất định khi bàn về khái niệm GĐVH và xây dựng GĐVH: Theo ông Lê Doãn Hợp (nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông) thì Xây dựng GĐVH là: “Xây dựng gia đình Việt Nam hiện đại trong thời kỳ hội nhập, song vẫn giữ gìn những yếu tố tích cực của gia đình truyền thống, phù hợp và đáp ứng yêu cầu của phát triển trong thời kỳ mới để gia đình thực sự là tế bào lành mạnh của xã hội, là hạnh phúc của mọi người, mang lại hạnh phúc và bình yên cho mỗi cá nhân” [30, tr.25]. Tại Đại hội XII Đảng ta khẳng định: “Phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp, xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh” [19, tr.128].

Dựa trên việc nghiên cứu các quan điểm về GĐVH và xây dựng GĐVH, tác giả đưa ra quan điểm về xây dựng GĐVH như sau: Xây dựng GĐVH là quá trình chủ thể sử dụng các cách thức, biện pháp để kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam, đồng thời tiếp thu có chọn lọc những giá trị tiên tiến của gia đình hiện đại, nhằm hướng tới thực hiện mục tiêu xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh, làm cho gia đình thực sự là tế bào lành mạnh của xã hội, là tổ ấm của mỗi người.

Để xây dựng GĐVH thì đòi hỏi sự tham gia tích cực của nhiều chủ thể. Một là, hệ thống chính trị các cấp, mà trực tiếp là những tổ chức, cá nhân làm công tác quản lý nhà nước về gia đình có nhiệm vụ đưa ra những chủ trương, chính sách, phương thức thực hiện xây dựng GĐVH phù hợp với từng giai đoạn nhất định. Hai là, các thành viên trong GĐ, đây là chủ thể chủ yếu và trực tiếp tham gia xây dựng GĐVH.

2.2.2.2. Nội dung chủ yếu trong xây dựng gia đình văn hóa

Để đạt được mục tiêu đề ra, trong xây dựng GĐVH cần chú ý xây dựng một cách tổng thể trên các mặt của đời sống xã hội.

Về mặt chính trị: Các thành viên trong gia đình gương mẫu chấp hành đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước, thực hiện nghiêm quyền và nghĩa vụ của mỗi công dân, mỗi gia đình; tuân thủ đúng quy định của địa phương và quy ước, hương ước cộng đồng. Giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; vệ sinh môi trường; nếp sống văn hóa nơi công cộng; bảo vệ di tích lịch sử văn hóa, cảnh quan của địa phương; tích cực tham gia các hoạt động xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư. Thực hiện đúng quy định về nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội.

Về mặt kinh tế: Để xây dựng gia đình no ấm, hạnh phúc thì các gia đình cần tích cực tổ chức lao động sản xuất, kinh doanh, công tác, học tập đạt năng suất, chất lượng, hiệu quả cao. Nhiệm vụ cụ thể của từng gia đình là: Có kế hoạch phát triển kinh tế gia đình, chủ động xóa đói giảm nghèo, năng động làm giàu chính đáng; Kinh tế gia đình ổn định, thực hành tiết kiệm; đời sống vật chất, văn hóa tinh thần của các thành viên trong gia đình ngày càng nâng cao; Người trong độ tuổi lao động có việc làm thường xuyên, thu nhập ổn định.

Về mặt văn hóa, đạo đức: Xây dựng gia đình hòa thuận, hạnh phúc, tiến bộ. Thể hiện trong các mối quan hệ trong gia đình: Giữa cha mẹ và con cái: Cha mẹ thương yêu và có trách nhiệm đối với con cái; con cái hiếu kính, thương yêu, phụng dưỡng và vâng lời cha mẹ. Giữa chồng và vợ: Vợ chồng yêu thương, thủy chung, hòa thuận, bình đẳng, giúp đỡ nhau tiến bộ, cùng có trách nhiệm nuôi con khỏe, dạy con ngoan. Giữa anh, chị, em trong gia đình: Thương yêu, đoàn kết và giúp đỡ lẫn nhau. Giữa gia đình và xã hội: Đoàn kết tương trợ xóm giềng, giúp đỡ hàng xóm khi gặp khó khăn hoạn nạn; tôn trọng đời sống riêng và quyền lợi của của những người xung quanh, không gây mâu thuẫn và có những hành vi thiếu văn hóa, ảnh hưởng đến cộng đồng; thực hiện quy ước chung của tập thể về các mặt vệ sinh, môi trường trong khu vực sinh sống; hưởng ứng phong trào đền ơn đáp nghĩa và các hoạt động nhân đạo khác ở cộng đồng.

Như vậy, có thể thấy, nội dung cơ bản của xây dựng GĐVH thể hiện trên nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, đặt trong đối tượng và phạm vi nghiên cứu, luận án chỉ nghiên cứu xây dựng GĐVH trên lĩnh vực văn hóa, đạo đức.

2.3. ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐỐI VỚI XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA

2.3.1. Quan niệm về ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với xây dựng gia đình văn hóa

Theo nguyên lý của Triết học Mác - Lênin thì mọi sự vật, hiện tượng tồn tại trong thế giới tự nhiên và xã hội luôn có mối liên hệ, tác động qua lại, chuyển hóa lẫn nhau. Trong mối liên hệ ấy, xuất hiện sự vật, hiện tượng này tác động lên sự vật, hiện tượng kia tạo nên sự thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của sự vật kia gọi là ảnh hưởng.

Trong đời sống xã hội, sự tác của yếu tố này đến yếu tố kia diễn ra khá phổ biến, như sự tác động của người này đến người khác làm cho người khác thay đổi, sự tác động của pháp luật đến đời sống xã hội làm cho đời sống xã hội thay đổi, sự tác động của văn hóa, đạo đức đến đời sống con người làm cho đời sống con người thay đổi... Những sự tác động như vậy gọi là sự ảnh hưởng.

Đạo đức Nho giáo là một bộ phận cấu thành hệ thống tư tưởng của Nho giáo. Ngay từ khi ra đời, cùng với hệ thống tư tưởng Nho giáo, đạo đức Nho giáo ảnh hưởng, tác động lớn đến các mặt của đời sống xã hội, làm thay đổi đời sống xã hội theo hai chiều hướng: tích cực và tiêu cực. Một mặt, những giá trị tiến bộ của đạo đức Nho giáo đã tác động tích cực, góp phần thúc đẩy đời sống xã hội phát triển, mặt khác, những tư tưởng lạc hậu phản tiến bộ của nó đã tác động tiêu cực, kìm hãm sự phát triển của đời sống xã hội. Điều này đã diễn ra trong thực tế xã hội từ trước đến nay, đặc biệt trong xã hội phong kiến, khi Nho giáo là hệ tư tưởng chính thống trong xã hội Trung Quốc cũng như ở Việt Nam và một số nước khác.

Hiện nay, ở Việt Nam cho dù Nho giáo nói chung, đạo đức Nho giáo nói riêng không còn là hệ tư tưởng chính thống, nhưng với tư cách là một bộ phận của giá trị truyền thống dân tộc, Nho giáo nói chung và đạo đức Nho giáo nói riêng vẫn ảnh hưởng mạnh mẽ đến đời sống xã hội Việt Nam trên nhiều lĩnh vực, khía cạnh khác nhau, trong đó có việc xây dựng GĐVH.

Sự ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến xây dựng gia đình là một tất yếu khách quan, sự tất yếu khách quan này thể hiện trong quá trình Nho giáo du nhập vào Việt Nam, quá trình Nho giáo tồn tại và chi phối đến đời sống xã hội và gia đình Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử, sự tất yếu khách quan còn thể hiện trong nội dung xây dựng gia đình văn hóa, đặc biệt là về xây dựng đạo đức trong gia đình văn hóa.

Ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với xây dựng gia đình văn hóa theo cả hai xu hướng: ảnh hưởng tích cực và ảnh hưởng tiêu cực. Sự ảnh hưởng tích cực của đạo đức Nho giáo là nhân tố thúc đẩy quá trình xây dựng GĐVH, ngược lại, sự ảnh hưởng tiêu cực của nó là nhân tố kìm hãm, cản trở quá trình xây dựng GĐVH. Do vậy, trong phạm vi nghiên cứu của luận án có thể nói: Ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến xây dựng gia đình văn hóa là sự tác động các nội dung của đạo đức Nho giáo đến quá trình xây dựng gia đình văn hóa trên hai phương diện tích cực và tiêu cực, vừa thúc đẩy vừa kìm hãm quá trình xây dựng gia đình văn hóa.

2.3.2. Nội dung ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với xây dựng gia đình văn hóa

Ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với xây dựng GĐVH là một tất yếu khách quan, điều này thể hiện trong quá trình Nho giáo du nhập vào Việt Nam, quá trình Nho giáo tồn tại và chi phối đời sống xã hội, gia đình Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử. Sự tất yếu khách quan còn thể hiện trong nội dung xây dựng GĐVH, đặc biệt là xây dựng đạo đức trong GĐVH. Ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến xây dựng GĐVH theo cả hai xu hướng tích cực và tiêu cực, do đó,