Vấn đề tự do và trách nhiệm đạo đức trong hoạt động khoa học, công nghệ và bài học đối với Việt Nam hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ KIM HỒNG

VấN Đề Tự DO Và TRáCH NHIệM ĐạO ĐứC TRONG HOạT ĐộNG KHOA HọC, CÔNG NGHệ Và BàI HọC

ĐốI VớI VIệT NAM HIệN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 171 trang tài liệu này.

HÀ NỘI - 2018

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ KIM HỒNG

VấN Đề Tự DO Và TRáCH NHIệM ĐạO ĐứC TRONG HOạT ĐộNG KHOA HọC, CÔNG NGHệ Và BàI HọC

ĐốI VớI VIệT NAM HIệN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

Mã số: 62 22 03 02

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. NGUYỄN ANH TUẤN

2. TS. PHAN MẠNH TOÀN

HÀ NỘI - 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.

Tác giả

Nguyễn Thị Kim Hồng

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN

ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 9

1.1. Những công trình nghiên cứu lý luận chung về tự do và trách nhiệm

đạo đức trong hoạt động khoa học, công nghệ9

1.2. Những công trình nghiên cứu về nội dung của vấn đề tự do và trách nhiệm

đạo đức trong hoạt động khoa học, công nghệ 24

1.3. Những công trình nghiên cứu về bài học trong việc kết hợp hài hòa giữa tự do và trách nhiệm đạo đức trong hoạt động khoa học, công nghệ ở

Việt Nam hiện nay 28

1.4. Giá trị của những công trình được tổng quan và những vấn đề luận án cần

tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ thêm 33

Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ TỰ DO VÀ TRÁCH NHIỆM ĐẠO ĐỨC TRONG HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ 35

2.1. Quan niệm về tự do và trách nhiệm đạo đức 35

2.2. Tự do, trách nhiệm đạo đức trong hoạt động khoa học, công nghệ 57

2.3. Mối quan hệ giữa đạo đức và khoa học, công nghệ 62

Chương 3: NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TỰ DO VÀ TRÁCH NHIỆM

ĐẠO ĐỨC TRONG HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ 71

3.1. Tự do trong hoạt động khoa học, công nghệ 71

3.2. Trách nhiệm đạo đức trong hoạt động khoa học, công nghệ 92

Chương 4: TỰ DO VÀ TRÁCH NHIỆM ĐẠO ĐỨC TRONG HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ: MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ BÀI HỌC ĐỐI

VỚI VIỆT NAM HIỆN NAY 116

4.1. Một số vấn đề về tự do và trách nhiệm đạo đức trong hoạt động khoa học,

công nghệ được đặt ra hiện nay 117

4.2. Bài học đối với các tổ chức, cá nhân tham gia nghiên cứu và ứng dụng

khoa học, công nghệ 122

4.3. Bài học đối với Nhà nước Việt Nam trong việc quản lý hoạt động nghiên

cứu khoa học và ứng dụng công nghệ hiện nay 128

KẾT LUẬN 141

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 143

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 144

PHỤ LỤC 159

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AIDS : Acquired Immuno Deficiency Syndrom (Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải)

CDC : Centers for Disease Control and Prevention (Trung tâm phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ)

GDP : Gross Dimestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội)

GLP : Good Laboratory Practice (Hệ thống an toàn chất lượng phòng thí nghiệm) GMP : Good Manufacturing Practice (Tiêu chuẩn Thực hành sản xuất tốt) NGOs : Non-Governmental Organizations (Các tổ chức phi chính phủ)

Nxb : Nhà xuất bản

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, con người đang phải quan tâm đến những vấn đề lớn như ô nhiễm, hủy hoại môi trường, nghịch lý giữa các thành tựu công nghệ với thái độ ứng xử đạo đức của con người, hay những tác động của toàn cầu hóa đến tiến Bộ Khoa học, công nghệ và đến đời sống của con người… Tất cả đều đang đặt ra những nhiệm vụ nghiên cứu lý luận và giải quyết thực tiễn. Nổi lên hàng đầu trong số đó là các vấn đề đạo đức nói chung, và tự do, trách nhiệm của con người trong sự phát triển khoa học, công nghệ nói riêng.

Bước sang thế kỷ XXI, khoa học và công nghệ hiện đại đã có những phát triển vượt bậc, đạt được nhiều thành tựu to lớn. Song, bên cạnh đó là những hiểm họa của việc ngày càng gia tăng những tác động xấu đến con người và xã hội từ những mặt trái của chính sự phát triển đó. Điều này đã đặt ra nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách cần giải quyết, trong đó phải trả lời được cho câu hỏi: làm sao có thể kết hợp hài hòa giữa tự do sáng tạo và trách nhiệm, đặc biệt là trách nhiệm đạo đức của các chủ thể trong các hoạt động khoa học, công nghệ, vì một sự phát triển lành mạnh của khoa học, công nghệ - nơi con người có thể bộc lộ hết các khả năng của mình, cũng như sự phát triển chung của xã hội loài người?

Trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, và hội nhập quốc tế, Việt Nam đã cố gắng tiếp thu và ứng dụng nhiều thành tựu khoa học, công nghệ của thế giới, dành nhiều nguồn lực đầu tư phát triển nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ. Những thành tựu tuy còn ít ỏi của khoa học, công nghệ nước nhà đã tạo đà cho đất nước phát triển trên nhiều mặt từ kinh tế đến chính trị, văn hóa,... Tuy nhiên, bên cạnh việc nhận thức được vai trò to lớn của khoa học, công nghệ đối với sự phát triển đất nước, chúng ta

cần hiểu sâu sắc những vấn đề nảy sinh trong hoạt động khoa học, công nghệ, như vấn đề: quyền tự do, môi trường tự do... trong sáng tạo và ứng dụng khoa học vào sản xuất và đời sống; vấn đề xử lý trách nhiệm của các chủ thể hoạt động trong lĩnh vực khoa học, công nghệ như thế nào? Phải có những biện pháp cụ thể nào để có thể phát huy tối đa sức mạnh của khoa học, công nghệ mà vẫn đảm bảo kết hợp hài hòa giữa tự do và trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực trên?

Với ý nghĩa đó, chúng tôi cho rằng, việc lựa chọn nghiên cứu đề tài Vấn đề tự do và trách nhiệm đạo đức trong hoạt động khoa học, công nghệ và bài học đối với Việt Nam hiện nay là một việc làm có ý nghĩa lý luận chung không chỉ góp phần làm rõ hơn mối liên hệ biện chứng giữa tự do và trách nhiệm trong hoạt động khoa học, công nghệ, mà còn có ý nghĩa thực tiễn đối với sự phát triển của khoa học, công nghệ đất nước ta trong bối cảnh hiện nay.

Dưới đây là một số điểm cụ thể hóa tính cấp thiết nêu trên của đề tài:

Thứ nhất, tự do vừa là bản chất tự nhiên, vừa là khát vọng thường trực của mỗi người. Ai cũng yêu tự do, ai cũng khát khao tự do. Tự do mạnh mẽ và vĩ đại đến nỗi tìm kiếm nó trở thành bản năng sống còn của con người. Càng thiếu tự do, con người càng khát khao tự do, giống như sự thèm muốn bị thôi thúc bởi cơn khát khi không có nước. Chính vì thế, khó có ai yên phận sống trong sự nô dịch của người khác và không một dân tộc nào cam chịu sống trong sự thống trị của dân tộc khác. Các cuộc kháng chiến chính là đề giải phóng con người ra khỏi sự nô dịch và kiềm tỏa. Tự do vừa cụ thể lại vừa trừu tượng, vì thế, đúng như tên gọi, tự do không chịu khuôn mình vào bất kỳ khuôn mẫu nào, ngay cả trong những nỗ lực của các nhà triết học, các nhà khoa học ở mọi thời đại nhằm mô tả và lý giải nó. Có lẽ vì thế, cho nên đến nay, tự do vẫn là cái gì đó vừa quen thuộc vừa xa lạ đối với con người. Nhận thức của nhân loại về tự do tập trung nhiều ở những phát hiện của các nhà triết học thời kỳ Khai sáng. Trong khi đó, với tư cách là một đối tượng quan

trọng của triết học, bên cạnh những nội dung nguyên thủy, khái niệm tự do vẫn không ngừng vận động và ngày càng cuốn thêm vào mình nhiều nội dung mới. Đặc biệt là việc xem xét tự do trong mối quan hệ biện chứng không thể tách rời với trách nhiệm. Tự do và trách nhiệm là hai khái niệm đã được nghiên cứu, tiếp cận riêng biệt từ các góc nhìn xã hội học, đạo đức học, luật học… Song, vẫn rất cần một tiếp cận triết học để nghiên cứu mối liên hệ giữa chúng một cách khái quát, có hệ thống. Để chúng đi vào cuộc sống không bao giờ là những khái niệm đứng riêng biệt với nhau.

Thứ hai, về mặt lý luận, tự do và trách nhiệm là hai phương diện của một vấn đề. Không thể có trách nhiệm mà không được lựa chọn giá trị và hoạt động, cũng như không thể có tự do thuần túy không liên quan gì đến trách nhiệm đối với người khác, đối với xã hội.

Về mặt thực tiễn, tự do và trách nhiệm hình thành, phát triển trong tiến trình lịch sử của nhân loại, cũng như của các cộng đồng người và là mục tiêu, động lực của sự phát triển xã hội và con người. Trong bối cảnh khoa học và công nghệ phát triển mạnh mẽ như hiện nay, thì tự do và trách nhiệm của con người càng được mở rộng và nâng cao hơn bao giờ hết, nhưng cũng đang ngày càng phải chịu những thách thức nghiêm trọng. Tự do ở đây vẫn gắn với trách nhiệm nhưng đây đó đã có hiện tượng tự do buông xuôi không chịu trách nhiệm hoặc ít chịu trách nhiệm. Bởi vậy, nâng cao trách nhiệm của mỗi người và của toàn nhân loại trong việc giải quyết những vấn đề toàn cầu do hoạt động này gây ra là con đường tất yếu để phát triển tự do của con người và loài người.

Thứ ba, cuộc cách mạng khoa học, công nghệ hiện đại đang tác động sâu sắc đến quá trình phát triển của các nước, nhất là các nước đang phát triển như Việt Nam hiện nay. Nó trở thành nhân tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển của xã hội, đưa nhân loại tiến vào một nền văn minh mới. Tuy nhiên, cùng với sự bùng nổ của cách mạng khoa học, công nghệ thì rất nhiều những