Khái Quát Tình Hình Phát Triển Con Người Toàn Diện Ở Việt Nam

biệt khi bước vào “thời đại mới”, Trung Quốc đứng trước những thời cơ, vận hội mới vô cùng thuận lợi cho công cuộc phát triển con người toàn diện, cũng đồng thời phải đối mặt với những yếu tố gây cản trở sự phát triển toàn diện của con người. Do đó, Đảng, Chính phủ Trung Quốc đã đưa ra những quan điểm chỉ đạo đúng đắn và giải pháp đồng bộ, phù hợp với tình hình mới nhằm khắc phục những hạn chế trong phát triển con người toàn diện, thực hiện mục tiêu xuyên suốt kể từ khi Đảng Cộng sản Trung Quốc thành lập đến nay là giải phóng con người và phát triển con người toàn diện.

Chương 4

Ý NGHĨA THAM KHẢO CỦA TƯ TƯỞNG PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TOÀN DIỆN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG‌

CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC ĐỐI VỚI VIỆT NAM

4.1. KHÁI QUÁT TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TOÀN DIỆN Ở VIỆT NAM

4.1.1. Nhận thức của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển con người toàn diện

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đầu tiên vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể của Việt Nam. Người khẳng định: “con người là vốn quý nhất, chăm lo cho hạnh phúc của con người là mục tiêu phấn đấu cao nhất của chế độ ta”, “vì lợi ích mười năm trồng cây, vì lợi ích trăm năm trồng người”. Tư tưởng về xây dựng con người phát triển toàn diện đã trở thành tư tưởng nhất quán và xuyên suốt trong suốt quá trình hoạt động cách mạng của Người. Ý thức được vai trò, vị trí của nguồn lực con người trong quá trình phát triển đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề con người và phát triển con người toàn diện làm kim chỉ nam.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 193 trang tài liệu này.

“Chánh cương vắn tắt” năm 1930 đã xác định “giải phóng công nhân và nông dân thoát khỏi ách tư bản”, đấu tranh “vì quyền lợi của giai cấp công nhân và nông dân”. Trong “Luận cương chính trị của Đảng Cộng sản Đông Dương” cũng xác định những mục tiêu như “đánh đổ đế quốc chủ nghĩa Pháp, phong kiến và địa chủ”, giao ruộng đất cho trung nông và bần nông, “bỏ các sưu thuế hiện thời”, “ngày làm công tám giờ”, cải thiện cuộc sống cho “thợ thuyền và quần chúng lao khổ”, thực hiện “nam nữ bình quyền”. Tất cả những mục tiêu được nêu trong các văn kiện quan trọng của Đảng Cộng sản ngay từ khi thành lập đều nhằm đảm bảo trên phương diện chính trị và kinh tế cho sự phát triển toàn diện của con người.

Khi bước vào xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trương: muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết, cần có những con người

mới xã hội chủ nghĩa. Theo tư tưởng của Người, chủ nghĩa xã hội sẽ tạo ra những con người xã hội chủ nghĩa, những con người xã hội chủ nghĩa lại là chủ thể của toàn bộ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội; xây dựng con người mới là đào tạo, xây dựng con người phát triển toàn diện về đức, trí, thể, mỹ; tiêu chuẩn của con người mới xã hội chủ nghĩa là: con người có tư tưởng xã hội chủ nghĩa (có ý thức làm chủ, có tinh thần tập thể, có tinh thần dám nghĩ dám làm, dám chịu trách nhiệm, quyết vươn lên hàng đầu, có tinh thần tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội), có đạo đức và lối sống xã hội chủ nghĩa (trung với nước, hiếu với dân, yêu thương con người, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, có tinh thần quốc tế trong sáng, có lối sống lành mạnh), có tác phong xã hội chủ nghĩa (làm việc có kế hoạch, có biện pháp, có quyết tâm, có tổ chức, có kỷ luật, có kỹ thuật, có năng suất, chất lượng hiệu quả), có năng lực để làm chủ (đối với bản thân, gia đình và công việc mình đảm nhiệm, có đủ sức khỏe và tư cách tham gia làm chủ nhà nước và xã hội, thực hiện có kết quả quyền công dân).

Sau khi đất nước thống nhất, Trung ương Đảng đã ban hành một loạt các chủ trương, chính sách, giải pháp phát triển con người Việt Nam toàn diện cả về trí lực và thể lực, cả về khả năng lao động lẫn tính tích cực chính trị - xã hội, cả về lý tưởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hóa, nhằm thực hiện thành công chiến lược phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho công cuộc đổi mới đất nước, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đại hội IV của Đảng (1976) xác định đường lối xây dựng đất nước thống nhất đi lên chủ nghĩa xã hội, trong đó chỉ rò “xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa; xóa bỏ chế độ người bóc lột người, xóa bỏ nghèo nàn và lạc hậu” [10]. Kể từ cuối thập niên 80, con người được coi là “trung tâm”, là “động lực” và “mục tiêu” của sự phát triển kinh tế - xã hội.

Thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kể từ khi đổi mới đến nay, vấn đề phát triển con người toàn diện luôn được Đảng và Chính phủ coi là vấn đề trung tâm. Đảng ta luôn xác định tầm quan trọng của việc xây dựng và phát triển con người. Trong

“Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội” (bổ sung, phát triển năm 2011), Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định: “Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội: Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp; có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện”, đồng thời khẳng định: “Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện phải trở thành một mục tiêu của chiến lược phát triển” [10]. Như vậy, “Cương lĩnh” nhấn mạnh yêu cầu phát huy nhân tố con người trên cơ sở bảo đảm công bằng, bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ công dân, kết hợp tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội trong định hướng chung về phát triển xã hội.

Đặc biệt kể từ khi bước vào thế kỷ 21 đến nay, tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển con người toàn diện được thể hiện đầy đủ và ngày càng hoàn thiện qua các văn kiện Đại hội. Mục tiêu “xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo, có ý thức cộng đồng, lòng nhân ái, khoan dung, tôn trọng nghĩa tình, lối sống có văn hóa, quan hệ hài hòa trong gia đình, cộng đồng và xã hội” [11] luôn là mục tiêu xuyên suốt của Đảng ta và liên tục được bổ sung, hoàn thiện qua các kỳ Đại hội. Đại hội X (năm 2006) của Đảng tiếp tục chỉ rò: “Xây dựng và hoàn thiện giá trị, nhân cách, con người Việt Nam, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế” [11], tr.106, đồng thời khẳng định “… đổi mới phải vì lợi ích của nhân dân, xuất phát từ thực tiễn, nhạy bén với cái mới. Cách mạng là sự nghiệp của nhân dân, vì nhân dân và do nhân dân. Những ý kiến, nguyện vọng và sáng kiến của nhân dân có vai trò quan trọng trong việc hình thành đường lối đổi mới của Đảng” [11, tr.179]. Trên tinh thần đó, Đại hội XI (năm 2011) một lần nữa khẳng định: “Chú trọng xây dựng nhân cách con người Việt Nam về lý tưởng, trí tuệ, đạo đức, lối sống, thể chất, lòng tự tôn dân tộc, trách nhiệm xã hội, ý thức chấp hành pháp luật, nhất là trong thế hệ trẻ” [11, tr.126]. Đại hội XII (năm 2016) xác định: “Xây dựng con người Việt

Nam phát triển toàn diện phải trở thành một mục tiêu của chiến lược phát triển” [11, tr.61], và một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm của nhiệm kỳ Đại hội XII là: “Phát huy nhân tố con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; tập trung xây dựng con người về đạo đức, nhân cách, lối sống, trí tuệ và năng lực làm việc; xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh” [11]. Việc coi trọng phát triển văn hóa, xây dựng nhân cách con người là nhiệm vụ trọng tâm, vấn đề căn cốt tạo thế và lực vững chắc để Việt Nam sớm trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Trước bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế, đặc biệt cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 hiện nay một mặt tạo điều kiện, cơ hội thuận lợi cho sự phát triển, song cũng khiến việc xây dựng, phát triển con người gặp phải không ít khó khăn, thách thức, nhất là việc phát triển nhanh chất lượng con người Việt Nam đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Bối cảnh quốc tế và trong nước thay đổi đã và đang đặt ra những vấn đề cả về lý luận và thực tiễn đòi hỏi Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục bổ sung và phát triển, định hướng cho việc phát triển con người toàn diện. Tổng kết kinh nghiệm 35 đổi mới, Đại hội XIII nhấn mạnh: “… trong mọi công việc của Đảng và Nhà nước phải luôn quán triệt sâu sắc quan điểm ‘dân là gốc’; phải luôn thật sự tin tưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, kiên trì thực hiện phương châm ‘dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng’”; đồng thời khẳng định “nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ cuộc sống, nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đang của nhân dân, lấy hạnh phúc, ấm no của nhân dân làm mục tiêu phấn đấu”; cần “phát huy tối đa nhân tố con người”, coi “con người là trung tâm, chủ thể, là nguồn lực chủ yếu và mục tiêu của sự phát triển”. Đại hội XIII gắn phát triển con người toàn diện với thực hiện mục tiêu xây dựng xã hội “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, “con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện”. Trong lời bế mạc Đại hội XIII, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh, “Làm được hay không, có biến Nghị quyết thành hiện thực sinh động hay không, có làm ra của cải vật chất, mang lại giàu có và hạnh phúc cho nhân dân hay không mới là thành công thực tế của Đại hội” [12]. Mới

đây nhất, trong bài viết “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” nhân dịp kỷ niệm 131 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng một lần nữa khẳng định:

Chúng ta cần một xã hội mà trong đó sự phát triển là thực sự vì con người, chứ không phải vì lợi nhuận mà bóc lột và chà đạp lên phẩm giá con người. Chúng ta cần sự phát triển về kinh tế đi đôi với tiến bộ và công bằng xã hội, chứ không phải gia tăng khoảng cách giàu nghèo và bất bình đẳng xã hội. Chúng ta cần một xã hội nhân ái, đoàn kết, tương trợ lẫn nhau, hướng tới các giá trị tiến bộ, nhân văn, chứ không phải cạnh tranh bất công, “cá lớn nuốt cá bé” vì lợi ích vị kỷ của một số ít cá nhân và các phe nhóm. Chúng ta cần sự phát triển bền vững, hài hòa với thiên nhiên để bảo đảm môi trường sống trong lành cho các thế hệ hiện tại và tương lai, chứ không phải để khai thác, chiếm đoạt tài nguyên, tiêu dùng vật chất vô hạn độ và hủy hoại môi trường. Và chúng ta cần một hệ thống chính trị mà quyền lực thực sự thuộc về nhân dân, do nhân dân và phục vụ lợi ích của nhân dân, chứ không phải chỉ cho một thiểu số giàu có [44].

Những mong ước tốt đẹp về một xã hội tiến bộ và công bằng, có đầy đủ điều kiện về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường cho sự phát triển toàn diện của con người mà Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nói tới chính là những giá trị đích thực của chủ nghĩa xã hội và cũng chính là mục tiêu, là con đường mà Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng ta và nhân dân ta đã lựa chọn và đang kiên định, kiên trì theo đuổi.

4.1.2. Một số thành tựu và vấn đề đặt ra trong phát triển con người toàn diện ở Việt Nam

4.1.2.1. Một số thành tựu trong phát triển con người toàn diện ở Việt Nam

Thực tiễn ở Việt Nam cho thấy đường lối đổi mới sau hơn 35 năm qua đã chứng minh Đảng ta ngày càng nhận thức sâu sắc và đầy đủ hơn về vai trò của con người trong sự phát triển kinh tế - xã hội: Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội; con người vừa là sản phẩm, vừa là chủ thể của lịch sử. Từ nhận thức đó, Đảng và Nhà nước ta luôn luôn quan tâm chăm sóc,

bồi dưỡng và phát huy nhân tố con người vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh; đồng thời xác định con người chính là trung tâm và cũng chính là chủ thể của mọi sự phát triển. Trên cơ sở những nhận thức mang tầm chiến lược đó, việc xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa ở nước ta trong thời gian qua cũng đạt một số mặt tích cực: đời sống nhân dân ngày càng được cải thiện; văn hóa, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ có nhiều tiến bộ; việc xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc kết hợp tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại có nhiều tiến triển; việc bảo vệ tài nguyên, môi trường ngày càng được chú trọng; đời sống các tầng trong xã hội cũng ngày càng được nâng lên đáng kể... Chính những giá trị chung đó đã thúc đẩy con người Việt Nam chiến đấu, lao động, công tác, học tập một cách tự giác, hăng hái, say mê; là một trong những nguyên nhân quan trọng có ý nghĩa quyết định trực tiếp thắng lợi trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, tạo bước tiến quan trọng trong công cuộc đổi mới đất nước, đưa cả nước bước vào thời kỳ đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Thành tựu phát triển con người toàn diện trên phương diện kinh tế

Việt Nam thực hiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhằm xây dựng một đất nước tất cả đều vì con người và do con người; một mặt, tôn trọng và tuân theo các quy luật khách quan của kinh tế thị trường, mặt khác, quan trọng hơn là tạo được một lực lượng sản xuất ngày càng phát triển, trong đó con người vừa là động lực, vừa là mục tiêu của sự phát triển. Đảng ta xác định phát triển kinh tế vì con người, coi con người là trung tâm của sự phát triển, và khi con người phát triển sẽ tác động ngược trở lại thúc đẩy kinh tế tăng trưởng nhanh, đồng thời nhấn mạnh cần “đổi mới mạnh mẽ và có hiệu quả mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa trên nền tảng khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và nguồn nhân lực chất lượng cao” [11, tr.28]. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa do con người đóng vai trò động lực mà Việt Nam xây dựng không chỉ vì mục tiêu kinh tế mà quan trọng hơn còn vì các mục tiêu xã hội, vì sự phát triển toàn diện của con người, đặt con người lên hàng đầu, coi con

người là động lực nhưng cũng là mục tiêu của sự phát triển. Bởi vậy, từ rất sớm, Đảng và Nhà nước đã chủ trương “tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và trong suốt quá trình phát triển” [11, tr.47]. Chủ trương này xuyên suốt các kỳ đại hội của Đảng và ngày càng được cụ thể hóa trên tất cả các phương diện của đời sống xã hội nhằm phục vụ cho sự phát triển con người một cách tốt nhất.

Trên cơ sở những quan điểm chỉ đạo của Đảng, từ khi bắt đầu công cuộc đổi mới vào nửa cuối những năm 1980 đến nay, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử trong lĩnh vực kinh tế; nền kinh tế nước ta phát triển với tốc độ cao, thu nhập bình quân đầu người tăng lên đáng kể. Thu nhập bình quân đầu người năm 1986 đạt khoảng 100 USD, đến năm 2010, GDP bình quân đầu người đã vượt ngưỡng 1000 USD/năm, bắt đầu bước vào nhóm nước có thu nhập trung bình, và đến năm 2020, sau gần 35 năm đổi mới, GDP bình quân đầu người của nước ta đạt 2.779 USD. Đặc biệt trong giai đoạn 2016-2020, mặc dù thiên tai bão lũ nghiêm trọng, dịch bệnh hoành hành tác động nặng nề đến mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội, song tốc độ tăng trưởng GDP bình quân vẫn đạt khoảng 6%, năng suất lao động tăng 6% [12, tr.61]. Thành quả của tăng trưởng kinh tế đã tác động tích cực đến việc nâng cao năng lực của con người và tạo điều kiện để con người có thể tham gia nhiều hơn vào sự phát triển kinh tế.

Thành tựu phát triển con người toàn diện trên phương diện chính trị

Kể từ khi lập nước đến nay, Việt Nam đã không ngừng nỗ lực để xây dựng một Nhà nước của dân, do dân và vì dân, mà trước hết là xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cải thiện, nâng cao hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách nhằm phát huy mạnh mẽ dân chủ xã hội chủ nghĩa; đồng thời xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sạch, vững mạnh; cải cách tư pháp, tăng cường pháp chế, bảo đảm kỷ cương xã hội, trước hết là sự gương mẫu tuân theo pháp luật, thực hành dân chủ xã hội chủ nghĩa của cấp uỷ, tổ chức đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và tổ chức chính trị - xã hội các cấp, của cán bộ, đảng viên.