Tự chứng nhận xuất xứ kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ SƠ ĐỒ

Số thứ tự

Tên	Vị trí
Hình 1	Tỷ lệ áp dụng các cơ chế chứng nhận trong các hiệp định thương mại quốc tế từ năm 1994- năm 2019	Chương 1
Hình 2	Cơ chế tự chứng nhận xuất xứ của Nhật Bản	Chương 2
Bảng 1	Tổng hợp các hiệp định có quy định cơ chế tự chứng nhận xuất xứ của Nhật Bản	Chương 2
Bảng 2	Tổng hợp chứng từ tự chứng minh xuất xứ của Châu Âu	Chương 2
Bảng 3	So sánh tiêu chuẩn nhà xuất khẩu đủ điều kiện tự chứng nhận xuất xứ giữa Việt Nam và Nhật Bản	Chương 3

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 98 trang tài liệu này.

TÓM TẮT NỘI DUNG CỦA LUẬN VĂN

Bài luận văn Tự chứng nhận xuất xứ: kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt nam tập trung vào việc áp dụng pháp luật quy định về tự chứng nhận xuất xứ tại một vài quốc gia trên thế giới, nêu lên điểm mạnh và điểm yếu, đúc rút những kinh nghiệm nhằm đưa ra những bài học có tính ứng dụng cao cho Việt Nam

Về khái niệm, luận văn đã nêu ra những khái niệm cơ bản về xuất xứ, tự chứng nhận xuất xứ, phân loại tự chứng nhận xuất xứ, được ghi nhận tại các văn bản quy phạm pháp luật trong và ngoài nước, cũng như trong các Hiệp định thương mại quốc tế. Đồng thời, luận văn đã tập trung nêu lên đặc điểm của tự chứng nhận xuất xứ.

Về kinh nghiệm của thế giới, luận văn đã phân tích các quy định liên quan đến tự chứng nhận xuất xứ và thực trạng áp dụng các quy định này tại một số quốc gia trên thế giới. Luận văn cũng đi vào phân tích các quy định trong một số hiệp định thương mại tiêu biểu.

Liên quan đến pháp luật Việt Nam về tự chứng nhận xuất xứ và thực trạng áp dụng các quy định này, luận văn chỉ ra những điểm đã làm được và còn hạn chế trong việc áp dụng quy định. Luận văn đưa ra các kiến nghị áp dụng quy định pháp luật liên quan đến: các doanh nghiệp tham gia hoạt động thương mại quốc tế, các cơ quan quản lý nhà nước, luận văn đưa ra kiến nghị về việc rà soát và kiểm tra chứng từ tự chứng nhận xuất xứ, nâng cao kiến thức, nhận thức về quy trình và thủ tục tự chứng nhận xuất xứ. Luận văn cũng đưa ra một vài kiến nghị liên quan đến việc hoàn thiện pháp luật trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới về hoàn thiện quy định liên quan tới tự chứng nhận xuất xứ, chế tài có thể áp dụng khi phát hiện vi phạm về xuất xứ từ các doanh nghiệp áp dụng cơ chế này.

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong bối cảnh thế giới đang dần đi theo việc tự do hóa thương mại mạnh mẽ thông qua thực hiện nhiều chính sách thương mại liên quan về thuế nhập khẩu áp dụng lên hàng hóa, một công cụ được coi là phổ biến và quan trọng thường được nhắc tới chính là xuất xứ hàng hóa. Hàng hóa có xuất xứ đáp ứng được yêu cầu nhất định thì sẽ được hưởng ưu đãi về thuế quan theo các quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (World Trade Organization, viết tắt là WTO) hoặc của các hiệp định thương mại tự do (Free Trade Agreement, viết tắt là FTA). Việc xác định xuất xứ cần có quy định về các tiêu chí xuất xứ và quy trình chứng nhận xuất xứ. Do sự ưu đãi đi theo xuất xứ hàng hóa mà việc xác định này đóng một vai trò rất quan trọng đối với các quốc gia tham gia cam kết và cũng chiếm nội dung lớn trong các hiệp định thương mại thế giới.

Một xu hướng đang nổi lên rõ ràng và mạnh mẽ trong thời gian gần đây đó là áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ. Cơ chế này khác biệt so với cơ chế chứng nhận xuất xứ “truyền thống” ở chỗ: thay vì lấy chứng nhận xuất xứ bởi cơ quan có thẩm quyền thì các chủ thể tham gia hoạt động như các doanh nghiệp tư nhân được tự chứng nhận xuất xứ. Qua việc nghiên cứu kinh nghiệm thế giới, tác giả thấy rằng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ này tuy có lịch sử hình thành và đã được sử dụng phổ biến trong một thời gian dài tại các nước phát triển ở châu Âu, châu Mỹ v.v.., nhưng lại rất mới mẻ đối với một quốc gia có nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam. Tại Việt Nam, tuy đã tham gia vào chương trình thí điểm về tự chứng nhận xuất xứ của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of South East Asian Nations, viết tắt là ASEAN) vào năm 2014 nhưng phải tới năm 2018 khi Việt Nam chính thức kí kết Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (The Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership, viết tắt là CPTPP), tiếp đó là Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EU-Vietnam Free Trade Agreement, viết tắt là EVFTA), và gần đây nhất là Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (Regional Comprehensive Economic Partnership, viết tắt là RCEP) thì việc áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ mới

thực sự trở thành một chủ đề nhận được sự quan tâm và chú ý đặc biệt từ các doanh nghiệp cũng như các cơ quan quản lý của chính phủ nước ta. Như vậy, khi còn bỡ ngỡ và gặp nhiều khó khăn khi triển khai, Việt Nam đã bị đặt trong áp lực của việc cần thiết phải áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ này theo lộ trình thời gian xóa bỏ bảo lưu không phải là dài, như đã cam kết trong các hiệp định mà Việt Nam đã gia nhập.

Một câu hỏi được đặt ra là Việt Nam có thể áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ như thế nào để hiệu quả, tạo thuận lợi cho cả phía doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào hoạt động thương mại quốc tế, lẫn phía cơ quan quản lý nhà nước nhằm nâng cao uy tín của Việt Nam trên thị trường thế giới. Do Việt Nam còn trong giai đoạn đầu bỡ ngỡ và ít kinh nghiệm liên quan đến vấn đề này, tác giả nhận thấy rằng việc nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện, trước hết là từ góc độ cơ sở lý luận về xuất xứ và tự chứng nhận xuất xứ, sau đó đi sâu vào thực tiễn của các quốc gia có lịch sử sử dụng và đang áp dụng thành công cơ chế này sẽ giúp thấy rõ được trong quá trình triển khai thì các quốc gia đó đã làm được gì, gặp phải những vấn đề khó khăn cũng như hạn chế gì, là vô cùng cần thiết. Trên cơ sở đó, luận văn chỉ ra những bài học kinh nghiệm làm cơ sở đề xuất một số giải pháp cho doanh nghiệp và kiến nghị bổ sung quy định pháp luật tại Việt Nam sao cho phù hợp với thay đổi của thời đại kinh tế mới. Như vậy, việc nghiên cứu này có ý nghĩa xét trên cả hai góc độ là lý luận và thực tiễn, đồng thời cũng phù hợp với nội dung chương trình đào tạo chuyên ngành về Luật Kinh tế.

Vì những lý do đã nêu, tác giả đã lựa chọn “Tự chứng nhận xuất xứ: kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Luật kinh tế của mình.

2. Tình hình nghiên cứu

Xuất xứ hàng hóa cũng như các quy tắc xuất xứ là chủ đề phổ biến đã được nghiên cứu bởi một số công trình ở ngoài nước và trong nước, tuy nhiên việc nghiên cứu liên quan đến cơ chế tự chứng nhận xuất xứ thì còn khiêm tốn do cơ chế này được coi là mới mẻ so với cơ chế chứng nhận xuất xứ truyền thống. Mặc dù chủ đề

về tự chứng nhận xuất xứ đã có nghiên cứu cả ở Việt Nam và trên thế giới, nhưng nghiên cứu về việc áp dụng tự chứng nhận xuất xứ sao cho thuận lợi, đặc biệt là nghiên cứu để áp dụng Việt Nam trên cơ sở học hỏi từ kinh nghiệm của các nước tiên tiến khác thì hiện nay còn chưa được đầy đủ.

2.1. Tình hình nghiên cứu về xuất xứ và quy tắc xuất xứ

Xuất xứ hàng hóa, quy tắc xuất xứ và áp dụng chúng trong các hiệp định thương mại quốc tế đã được các quốc gia trên thế giới nghiên cứu trong một thời gian dài. Các bài nghiên cứu tiêu biểu có thể kể đến như: “Rules of Origin and the Web of East Asian Free Trade Agreements” của tác giả Manchin, M. and A.O. Pelckmans-Balaoing năm 2007 đăng tại tạp chí “World Bank Policy Research Working Paper” đã cung cấp một cái nhìn tổng quan các quy tắc xuất xứ ưu đãi ở Đông Á và phân tích một số đặc điểm quan trọng của các quy tắc xuất xứ có trong các hiệp định thuộc khu vực Đông và Nam Á.

Tác giả Anne O. Krueger, “Free trade agreements as protectionist devices: Rules of origin”, đăng tại National bureau of economic research1 nêu lên sự quan trọng liên quan đến quy tắc xuất xứ trong các hiệp định thương mại tự do với lí do liên quan tới mức thuế nhập khẩu tại các quốc gia. Từ đó, tác giả đưa ra luận điểm rằng quy tắc xuất xứ đã mở rộng sự bảo hộ mà các quốc gia dành cho nhà sản xuất ở các nước thành viên thuộc hiệp định thương mại.

Nhóm tác giả Colleen Carroll, Dylan Geraets và Arnoud R. Willems, với bài viêt “Reconciling rules of origin and global value chains: The case for reform” đăng tại tạp chí Leuven Centre for Global Governance Studies2 đã khẳng định rằng quy tắc xuất xứ cần được cải cách vì chúng đã trở nên phức tạp đến mức dẫn tới các doanh nghiệp bỏ qua các ưu đãi thương mại trong hiệp định.

1 Anne O. Krueger, “Free trade agreements as protectionist devices: Rules of origin”, National bureau of economic research, Working Paper No. 4352, 1993, tr.6.

2 Colleen Carroll, Dylan Geraets, Arnoud R. Willems, Reconciling rules of origin and global value chains: The case for reform, Leuven Centre for Global Governance Studies, Working Paper No. 137, 2014, tr.10.

Tại Việt Nam, tác giả Lê Minh Tiến trong bài “Quy tắc xuất xứ hàng hóa của Khu vực thương mại tự do ASEAN” đăng tại Tạp chí Luật học năm 20113 đã đưa ra cái nhìn cụ thể cũng như tổng quát về quy tắc xuất xứ hàng hóa trong khối ASEAN.

Tác giả Hoàng Thị Ngọc Quỳnh, Trịnh Thị Thu Thảo trong bài viết “Bàn về quy tắc xuất xứ hàng hóa và một số bài học cho Việt Nam”, đăng tại Tạp chí Công Thương năm 2020 đã phân tích một số quy tắc xuất xứ hàng hóa trong Hiệp định CPTPP, Hiệp định Đối tác kinh tế Việt Nam-Nhật Bản (Vietnam Japan Economic Partnership Agreement, viết tắt là VJEPA) và pháp luật nội địa một số quốc gia như Đức, Hoa kỳ để đưa ra bài học cho Việt Nam để lập ra quy tắc xuất xứ cho hàng hóa nội địa4.

Tác giả Nguyễn Tuấn Vũ và Trần Thị Thuận Giang đã có bài viết “Quy tắc xuất xứ trong các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới”, đăng trên Kỷ yếu hội thảo “Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới của Việt Nam:từ chiến lược tham gia đến thách thức khi thực thi” năm 20185, do Trường ĐH Luật TP.Hồ Chí Minh và Trường ĐH Ngoại Thương tổ chức. Bài viết nhấn mạnh sự quan trọng của các quy tắc xuất xứ trong các FTA, đặc biệt là trong CPTPP. Bài viết cũng tập trung phân tích bản chất cũng như sự phức tạp của các quy tắc này và qua đó đưa ra một số khuyến nghị cho doanh nghiệp Việt Nam.

Tác giả Trần Thị Thuận Giang và Ngô Nguyễn Thảo Vy cũng đưa ra các khuyến cáo và phân tích hướng đi cho ngành hàng Việt Nam liên quan tới quy tắc xuất xứ khi tham gia vào nền kinh tế thương mại chung của thế giới tại bài viết “Hiện tượng chệch hướng thương mại từ quy tắc xuất xứ ưu đãi chặt chẽ: Tương lai của hàng dệt may ASEAN và Việt Nam trong bối cảnh hội nhập”, đăng tại Kỷ yếu Hội thảo quốc tế Các thể chế pháp lý của Cộng đồng kinh tế ASEAN6, trường Đại học Luật TpHCM, 2017, tr.127.

3 Lê Minh tiến (2011), tr.65-72

4 tham khảo tại https://tapchicongthuong.vn/bai-viet/ban-ve-quy-tac-xuat-xu-hang-hoa-va-mot-so-bai-hoc- cho-viet-nam-72757.htm

5 Nguyễn Tuấn Vũ và Trần thị Thuận Giang, “Quy tắc xuất xứ trong các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới”, Kỷ yếu hội thảo “Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới của Việt Nam:từ chiến lược tham gia đến thách thức khi thực thi” , 2018, tr.68-77.

6 Trần Thị Thuận Giang và Ngô Nguyễn Thảo Vy (2017), tr.127.

2.2. Tình hình nghiên cứu về tự chứng nhận xuất xứ

Về tự chứng nhận xuất xứ, hai tác giả nước ngoài là Edmund W.Sim và Stefano Inama, trong cuốn sách “Possible way forward: Self – certification”7 năm 2015 đã viết về cơ chế tự chứng nhận xuất xứ. Trong cuốn sách này, các tác giả đã nghiên cứu việc các nước thuộc ASEAN dành nhiều nguồn lực cho việc xác nhận mẫu form D-mẫu chứng nhận xuất xứ bởi cơ quan thẩm quyền. Tác giả đã nên lên quan điểm về sự quan trọng của việc chuyển đổi sang cơ chế tự chứng nhận xuất xứ. Tác giả đã dựa trên giả định rằng nhà xuất khẩu là người biết rõ nhất về sản phẩm như cách thức sản xuất, nguyên liệu đến từ đâu, v.v... để khẳng định rằng nhà xuất khẩu ở vị thế tốt nhất trong việc xác định sự phù hợp các quy tắc xuất xứ đối với hàng hóa của mình.

Liên quan đến vấn đề chuyển đổi từ cơ chế chứng nhận xuất xứ truyền thống là phát hành giấy chứng nhận bởi bên thứ ba sang cơ chế tự chứng nhận xuất xứ, tác giả người Nhật Bản là Kazuyoshi Torigoe đã có bài viết “FTA Origin Preference Claims: The Shift to Self-Certification”8, tạp chí Global Trade and Customs Journal, số 11 bản số 6, năm 2016. Trong đó, tác giả nêu quan điểm rằng sự hạn chế của hệ thống cấp giấy chứng nhận xuất xứ truyền thống nằm ở chỗ số lượng Hiệp định thương mại tự do (FTA) ngày càng tăng khiến cơ quan có thẩm quyền không thế đáp ứng được về khối lượng nghiệp vụ. Hệ thống tự chứng nhận xuất xứ được cho rằng ít tốn kém về thời gian và kinh phí hơn, tuy vậy cần đạt được sự tuân thủ quy tắc nhất định.

Nghiên cứu của tác giả Việt Nam đăng trên tạp chí nước ngoài, có thể kể đến bài viết “self-certification of origin according to new generation free trade agreements: myth or reality in Asean countries?”9 (tạm dịch :Tự chứng nhận xuất xứ theo các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới: hoang đường hay thực tế ở các

7 Edmund W. Sim & Stefano Inama, Possible way forward: Self – certification, Cambridge University Press, UK, 2015, tr.412.

8 Kazuyoshi Torigoe, FTA Origin Preference Claims: The Shift to Self-Certification, Global Trade and Customs Journal, 2016, vol. 11, issue 6, tr. 259–266.

9 Nguyen Thi Mo and Nguyen Ngoc Ha, “self-certification of origin according to new generation free trade agreements: myth or reality in Asean countries?”, Revue de droit des affaires internationales Journal, 2020, vol. 5+6, tr 871-887.

nước ASEAN?) của tác giả Nguyễn Thị Mơ và Nguyễn Ngọc Hà (2020), đăng trên Tạp chí Revue de droit des affaires internationales, số 5+6, tháng 11 năm 2020. Bài viết đã phân tích lần lượt cơ chế tự chứng nhận xuất xứ theo 4 phân loại, đồng thời hệ thống lại các cơ chế theo từng FTA, đặc biệt bài viết đi sâu vào việc phân tích cơ chế này trong các Hiệp định thương mại lớn như ATIGA, CPTPP, EVFTA; thực trạng và các thách thức mà các nước ASEAN gặp phải khi áp dụng cơ chế tự xuất xứ trong khuôn khổ các Hiệp định này. Tuy vậy, bài viết khẳng định về việc áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ của mười quốc gia ASEAN là cần thiết và quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển thương mại khu vực và tăng cường thuận lợi hóa thủ tục liên quan đến xuất nhập khẩu.

Tại Việt Nam, tác giả Nguyễn Thùy Dương trong bài viết “Tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa theo quy định của Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP)-Những thách thức đối với Việt Nam trong việc thực thi”, đăng trên Kỷ yếu hội thảo “Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới của Việt Nam:từ chiến lược tham gia đến thách thức khi thực thi”, do Trường ĐH Luật TP.Hồ Chí Minh và Trường ĐH Ngoại Thương tổ chức, tháng 1/2018, đã phân tích những quy định và yêu cẩu của Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (viết tắt là CPTPP) về tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa. Dựa trên phân tích đó, tác giả nêu lên những khó khăn đối với chính phủ và doanh nghiệp Việt Nam trong việc đáp ứng những yêu cầu của Hiệp định này.

2.3. Đánh giá về tình hình nghiên cứu

Từ tổng quan tình hình nghiên cứu tại Việt Nam và trên thế giới, tác giả thấy được rằng đề tài về xuất xứ và chứng nhận xuất xứ “truyền thống” đã có khối lượng nghiên cứu khá đồ sộ và phong phú về khía cạnh nội dung. Trong khi đó, đề tài về tự chứng nhận xuất xứ mới có một vài nghiên cứu với số lượng khiêm tốn. Do cơ chế tự chứng nhận xuất xứ còn mới mẻ và Việt Nam chưa áp dụng cơ chế này nhiều trong thực tế, tác giả chưa thấy được nghiên cứu nào của các tác giả nước ngoài về đề tài này đối với Việt Nam.

Xem toàn bộ nội dung bài viết ᛨ