Tác Động Của Rào Cản Kỹ Thuật Trong Thương Mại Quốc Tế

(v). Các quy định về ghi nhãn hàng hóa.

Trong các loại RCKT, thì RCKT quy định về ghi nhãn hàng hóa nhằm chống gian lận thương mại là rào cản khá mới mẻ, chưa dành được nhiều sự quan tâm của các DN. Do hạn chế thông tin, nhiều DN và nhà sản xuất chỉ coi đăng ký bản quyền, nhãn hiệu, sáng chế, mẫu mã… là cách tự bảo vệ mình khỏi các vấn đề tranh chấp thương mại mà không hiểu được rằng đây cũng là một loại RCKT để bảo hộ sản xuất nội địa mà các quốc gia đặt ra. Căn cứ theo luật bảo hộ của một số nước, cứ mỗi một nhãn hiệu, một kiểu dáng thương mại mới, một tên thương mại mới, một nguồn gốc xuất xứ mới được đăng ký, một bằng sáng chế, phát minh hoặc sở hữu trí tuệ mới ra đời là cơ hội cạnh tranh của các sản phẩm vào sau lại giảm đi một phần. Trong quá trình sản xuất kinh doanh, tại một số nước có cùng một số điều kiện nhất định, thì việc trùng lặp về nhãn hiệu, kiểu dáng, sáng chế… hoàn toàn có thể xảy ra. Riêng đối với nước XK, tự nhiên sẽ chịu thiệt thòi khi tham gia vào một thị trường mà cũng có những sản phẩm tương tự về kiểu dáng, sáng chế hay thậm chí là nhãn hiệu. Đây cũng là một cách hay mà các quốc gia nhập khẩu đã dùng để giảm bớt các đối thủ cạnh tranh tới từ các nước khác và vô hình chung đã tạo ra độc quyền trong phạm vi nhất định. RCKT loại này được sử dụng với mục đích đảm bảo công bằng thương mại và đảm bảo quyền lợi cho các DN cạnh tranh bình đẳng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đây là loại RCKT mới và mang tính bảo hộ hợp pháp cao nhất.

1.1.2.4. Quan điểm của tác giả về phân loại RCKT

Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu của đề tài, xác lập luận cứ khoa học cho việc đề xuất các giải pháp vĩ mô và vi mô nhằm vượt qua các RCKT đối với hàng DMXK của Việt Nam, tác giả sẽ sử dụng kết hợp cách phân loại của Bộ Công Thương và với các vấn đề mà DN quan tâm đồng thời nhấn mạnh đến những quy định về xuất xứ hàng hóa của các nước được sử dụng như một RCKT mới.

Xuất xứ hàng hóa là nước hoặc vùng lãnh thổ nơi sản xuất ra toàn bộ hàng hóa hoặc nơi thực hiện công đoạn sản xuất cơ bản cuối cùng đối với hàng hóa trong trường hợp có nhiều nước hoặc vùng lãnh thổ tham gia sản xuất ra hàng hóa đó. Quy định về xuất xứ hàng hóa là một trong những nội dung quan trọng trong Hiệp định TPP. Quy định này được hiểu là: các sản phẩm xuất khẩu từ một thành viên

của TPP sang các thành viên khác đều phải có xuất xứ nội khối. Khi đó, các sản phẩm này mới được hưởng các ưu đãi mà các thành viên dành cho nhau, được hưởng các ưu đãi thuế suất 0%. Tuy nhiên, với năng lực tự sản xuất và cung ứng nguyên phụ liệu còn hạn chế, đặc biệt là với các nước đang phát triển thì những yêu cầu về quy tắc xuất xứ hàng hóa lại đang đặt ra thách thức và mối lo ngại lớn cho các nước xuất khẩu.

Quy định và Quy định và tiêu chuẩn tiêu chuẩn về trách về ghi nhãn

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 184 trang tài liệu này.

nhiệm xã sản phẩm hội

Quy định và tiêu chuẩn về chất lượng sản phẩm

Quy định và tiêu chuẩn về an toàn cho người sử dụng

Quy định và tiêu chuẩn môi trường

Quy định về nguồn gốc xuất xứ

Theo đó, tác giả cho rằng, RCKT trong thương mại quốc tế có thể được chia thành sáu nhóm như sau:

Rào cản kỹ thuật

Hình 1.1: Các loại rào cản kỹ thuật

Nguồn: Đề xuất của tác giả

Cách phân loại về RCKT này sẽ được tác giả sử dụng xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu của luận án.

1.1.3. Tác động của rào cản kỹ thuật trong thương mại quốc tế

Do hình thức đa dạng và linh hoạt nên RCKT có phạm vi ảnh hưởng rất rộng rãi. Hầu hết các hoạt động thương mại trên thế giới đều gặp phải cản trở của RCKT. Thực tế cho thấy, RCKT đã ảnh hưởng đến cả nước xuất khẩu và nhập khẩu trên cả hai mặt tích cực và tiêu cực.[44]

1.1.3.1. Đối với nước xuất khẩu

RCKT có tác động tích cực trên các khía cạnh sau:

Thứ nhất, trước RCKT của các nước nhập khẩu hàng hóa đặt ra yêu cầu cho các nhà xuất khẩu phải nâng cao chất lượng sản phẩm, năng lực sản xuất, đầu tư, đổi mới trang thiết bị kỹ thuật, cải tiến quản lý, nâng cao sức cạnh tranh cho sản phẩm của mình. Chính phủ các nước XK cũng phải sát cánh cùng DN, hỗ trợ các DN, nỗ lực tìm ra các biện pháp chính sách thích hợp để giúp DN vượt RCKT của nước nhập khẩu. Chính những nỗ lực của nước XK đã góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, của các DN và hàng hóa XK qua đó mà có thể mở rộng được thị trường tiêu thụ sản phẩm, tăng XK, tăng thu nhập, tạo việc làm cho nền kinh tế,...

Thứ hai, chính việc đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường khắt khe của các thị trường nhập khẩu sẽ góp phần quan trọng bảo vệ môi trường, giúp thực hiện phát triển bền vững nền kinh tế cho nước xuất khẩu. Một khi đáp ứng được các tiêu chuẩn môi trường không những nhà XK thực hiện được mục tiêu XK mà còn góp phần cải thiện và bảo vệ môi trường sống, làm cho sản xuất sạch hơn, hạn chế được tình trạng ô nhiễm, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên của quốc gia mình.

Thứ ba, việc đáp ứng các tiêu chuẩn lao động cao của các thị trường nhập khẩu cũng giúp cho người lao động có điều kiện lao động tốt hơn, cải thiện được sức khỏe, an toàn lao động, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người lao động, góp phần cải thiện an sinh xã hội, đây là yếu tố cơ bản để đảm bảo ổn định trật tự xã hội cho phát triển.

Cuối cùng, các nước XK cũng có thể nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật của các tổ chức quốc tế; nước nhập khẩu để cải thiện năng lực, đáp ứng và vượt qua các RCKT.

- Bên cạnh những tác động tích cực thì RCKT cũng ảnh hưởng tiêu cực đến nước xuất khẩu:

Thứ nhất, để đáp ứng được những yêu cầu của quy định về kỹ thuật của các nước nhập khẩu thì các DNXK sẽ phải tăng chi phí sản xuất để thay đổi điều kiện sản xuất sao, do đó chi phí sản xuất tăng, lợi nhuận của nhà sản xuất sẽ giảm sút. Bởi vì, các RCKT thường đặt ra các qui định liên quan đến qui trình sản xuất, nguyên vật liệu sản xuất, nguyên liệu bao gói… để vượt qua rào cản này, doanh nghiệp xuất khẩu phải tăng các khoản đầu tư cố định vào máy móc thiết bị, công nghệ và qui trình quản lý,…để nâng cao chất lượng sản phẩm, cùng với đó là chi phí thử nghiệm, kiểm định, giám định, công nhận và lấy giấy chứng nhận. Ngoài ra,

cũng có thể dẫn đến sự phá sản của các DNXK khi không đáp ứng được những yêu cầu đề ra, bị mất vị thế trên thị trường thế giới.

Thứ hai, RCKT cũng gây ra nhiều thiệt hại cho nhà sản xuất. Cụ thể là, khi nhà sản xuất trong nước XK lô hàng sang thị trường quốc tế, nếu lô hàng đó dù chỉ có một sai sót nhỏ không đáp ứng được một trong những tiêu chuẩn đã quy định, thì lô hàng đó sẽ bị từ chối cấm nhập khẩu, hàng hóa đó sẽ bị trả lại cho nhà XK hoặc bị tiêu hủy…điều này sẽ ảnh hưởng tới lợi nhuận của nhà sản xuất, gây thiệt hại lớn cho nhà XK.

Thứ ba, RCKT cũng ảnh hưởng tới những người lao động sản xuất trong các ngành sản xuất XK. Có thể thấy, khi các DNXK làm ăn thua lỗ, dẫn đến phá sản sẽ đe dọa đến công ăn việc làm cũng như đời sống của những lao động làm trong những DN này, và có thể ảnh hưởng lớn tới tình trạng thất nghiệp của quốc gia đó.

1.1.3.2. Đối với nước nhập khẩu

Nói đến rào cản kỹ thuật - đây được coi là một trong những chính sách bảo hộ của chính phủ nước nhập khẩu dùng để hạn chế sự thâm nhập của hàng hóa nước ngoài vào thị trường nước mình. Việc sử dụng RCKT mang lại cho quốc gia này những tác động tích cực, nhưng bên cạnh đó cũng có những tác động tiêu cực.

- Tác động tích cực:

Thứ nhất, RCKT góp phần bảo vệ người tiêu dùng. Việc áp dụng các RCKT đã làm nâng cao chất lượng của hàng hóa nhập khẩu vào thị trường này, qua đó quyền lợi người tiêu dùng được nâng cao. Việc áp dụng các RCKT yêu cầu các sản phẩm khi muốn nhập khẩu vào thị trường nước này phải đáp ứng đầy đủ theo những tiêu chuẩn đã được thỏa thuận, chính điều này đã làm cho những sản phẩm có chất lượng tốt mới có thể thâm nhập vào thị trường nước này còn những sản phẩm chất lượng kém sẽ không được nhập khẩu vào thị trường này. Khi các RCKT được áp dụng cũng đồng nghĩa rằng chất lượng hàng hóa ngày càng được nâng cao, người tiêu dùng sẽ được tiêu thụ những mặt hàng với chất lượng cao, an toàn cho sức khỏe của người sử dụng, chống lừa dối gian lận.

Thứ hai, việc áp dụng các RCKT giúp bảo vệ môi trường. Khi áp dụng các biện pháp kỹ thuật, các sản phẩm không thân thiện với môi trường sẽ không được

phép nhập khẩu vào thị trường nước này, chỉ có những sản phẩm đã thỏa mãn theo đúng tiêu chuẩn bảo vệ môi trường mới được phép nhập khẩu. Ngoài ra, các tiêu chuẩn này đã góp phần quan trọng trong việc bảo vệ thực vật, tài nguyên thiên nhiên, ngăn chặn sự ô nhiễm, mất cân bằng sinh thái…

Thứ ba, bảo hộ nền sản xuất trong nước, hạn chế nhập khẩu hàng hóa nước ngoài. Đây chính là một trong những tác động chính của RCKT. Việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật này đã ngăn chặn sự đe dọa của hàng hóa ngoại nhập, giúp giảm cạnh tranh cho các sản phẩm trong nước, từ đó bảo hộ cho nền sản xuất trong nước, tạo điều kiện cho các DN phát triển, tạo công ăn việc làm, giúp tăng trưởng kinh tế.

- Tác động tiêu cực:

Thứ nhất, không tạo ra động lực phát triển nền sản xuất trong nước. Rõ ràng, việc sử dụng các RCKT chính là biện pháp của chính phủ nhằm bảo hộ nền sản xuất trong nước, do vậy nền sản xuất trong nước sẽ không có được động cơ phát triển cạnh tranh với nền sản xuất quốc tế.

Thứ hai, giảm sự lựa chọn của người tiêu dùng và giảm lợi ích của nền sản xuất của nước nhập khẩu. Với việc áp dụng các RCKT người tiêu dùng sẽ được tiêu dùng những mặt hàng có chất lượng tốt, tuy nhiên sự lựa chọn tiêu dùng sẽ bị thu hẹp Các nhà sản xuất trong nước do được bảo hộ sẽ không nỗ lực trong việc cải tiến hợp lý hóa sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm dẫn đến sự trì trệ, thiếu năng động và kém cạnh tranh của ngành sản xuất trong nước. Ngoài ra, việc nước nhập khẩu dựng lên quá nhiều RCKT có thể dẫn đến các biện pháp trả đũa hay các RCKT cao hơn của nước XK đối với hàng hóa sản xuất từ nước nhập khẩu, gây ra cản trở thương mại, ảnh hưởng đến các ngành sản xuất khác của nước nhập khẩu.

Như vậy, có thể thấy mức độ ảnh hưởng của các loại RCKT đối với TMQT là rất lớn. Các nước có trình độ phát triển cao, có tiềm lực kinh tế lớn và có ảnh hưởng đối với TMQT là những nước thường áp dụng các RCKT vì các nước này có đầy đủ cơ sở vật chất và kỹ thuật để đưa ra các rào cản và cũng có thể dựa vào tiềm lực của mình để ép các quốc gia khác phải tuân thủ các điều kiện do mình đặt ra. Thực tế cũng đã chỉ ra rằng các nhà XK của các nước đang và kém phát triển là những nước chịu tác động của RCKT nhiều nhất bởi hàng XK của những nước này chủ yếu dựa

vào thiên nhiên có nguồn gốc đa dạng sinh học mà việc khai thác chế biến ảnh hưởng đến môi trường, trình độ KHCN thấp kém nên các tiêu chuẩn chất lượng và các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn không cao và vì vậy khó có thể vượt qua được các rào cản đó khi mà thậm chí các nước phát triển cũng gặp không ít khó khăn khi gặp phải. Trong tương lai thậm chí các nước kém phát triển này còn gặp phải những khó khăn còn lớn hơn khi các nước tăng cường sử dụng những rào cản này [54].

1.2. RÀO CẢN KỸ THUẬT ĐỐI VỚI HÀNG DỆT MAY XUẤT KHẨU

1.2.1. Khái niệm về rào cản kỹ thuật đối với hàng dệt may xuất khẩu

1.2.1.1. Khái niệm

Dựa theo khái niệm về RCKT đối với hàng hóa XK nói chung ở phần 1.1.1, tác giả cho rằng “Rào cản kỹ thuật đối với hàng dệt may xuất khẩu là những quy định, tiêu chuẩn, biện pháp kỹ thuật do nước nhập khẩu đặt ra nhằm ngăn cản hàng dệt may của nước xuất khẩu không đáp ứng được yêu cầu vào thị trường nước nhập khẩu.

Có thể nói, hàng DM là lĩnh vực các nước đang phát triển có lợi thế và là tiềm năng phát triển cao. RCKT đối với hàng DM trong TMQT cũng có đầy đủ các đặc điểm của RCKT nói chung. Ngoài ra, do DM là ngành truyền thống của hầu hết các nước và sử dụng nhiều lao động nên RCKT đối với hàng DM trong TMQT cũng có một số đặc điểm riêng như:

- Các RCKT dưới dạng các tiêu chuẩn về môi trường, về trách nhiệm xã hội, sở hữu trí tuệ nhằm chống gian lận... thường cao quá mức cần thiết, khó tuân thủ đối với các nước đang phát triển

- Hầu hết các RCKT đối với hàng DM đều dựa trên các cam kết của WTO, tuy nhiên một số thị trường nhập khẩu hàng DM lớn như Mỹ, EU, Nhật Bản... còn có nhiều RCKT khác dưới dạng các quy định riêng

1.2.1.2. Các loại rào cản kỹ thuật đối với hàng dệt may

Đối với hàng DMXK, RCKT cũng được chia thành các loại như đối với hàng hóa xuất khẩu nói chung đã được trình bày ở mục 1.1.2. Đó là:

(i) Các quy định về chất lượng sản phẩm. Đó là các quy định về tiêu chuẩn chất lượng (ISO 9000) đây là bộ tiêu chuẩn về quản lý chất lượng do tổ chức quốc

tế về tiêu chuẩn hóa ban hành. Bộ tiêu chuẩn này bao gồm các tiểu chuẩn quy định những yêu cầu của một hệ thống quản lý chất lượng mà DN nói chung và các DNDM nói riêng muốn được chứng nhận phải áp dụng như ISO 9001/2/3; hoặc ISO 9000:2000, và các tiêu chuẩn hỗ trợ khác.

(ii) Các biện pháp bảo vệ sự an toàn và sức khỏe của con người.

Các biện pháp này bao gồm những quy định về hóa chất độc hại trong sản phẩm DM gây nguy hiểm đối với sức khỏe người tiêu dùng, Các hóa chất độc hại bao gồm: các amin thơm gây ung thư (liên quan đến thuốc nhuộm azo), các thuốc nhuộm phát tán gây dị ứng, các kim loại nặng (cadimi, crom, chì, thủy ngân, niken…), các hợp chất hữu cơ thiếc (MBT, TBT, TPhT…), các hợp chất có chứa clo (chất tải hữu cơ có chứa clo như clobenzen, clotoluen), các chất chậm cháy (PBBs, Peta- BDE, octo BDE…), Focmaldehyt, Phtalat (DEHP, DINP…), tổng hàm lượng chì trong sơn và bề mặt phủ. Các sản phẩm được coi là có chứa chất nguy hiểm sẽ bị cấm nhập khẩu vào thị trường của các nước phát triển.

(iii) Các quy định và tiêu chuẩn môi trường.

Quy định về bảo vệ môi trường (ISO14000): quy định này nêu rõ các yêu cầu về hệ thống quản lý môi trường, trong đó đặc biệt lưu ý đến các quy định pháp lý về tác động và ảnh hưởng của môi trường nhằm giúp các DNDM hệ thống hóa các chính sách và các mục tiêu môi trường của mình. Trong ISO14000 bao gồm ISO14001 và ISO14004 trong đó ISO14001 là các yêu cầu đối với hệ thống còn ISO14004 là các văn bản hướng dẫn xây dựng hệ thống theo các yêu cầu đó. Các DNDM cần phải nắm bắt và hiểu rõ để tuân thủ các yêu cầu thực hiện trách nhiệm xử lý ô nhiễm môi trường và sử dụng nguyên nhiên liệu không làm mất cân bằng sinh thái, các sản phẩm sản xuất ra phải đảm bảo đạt tiêu chuẩn không gây ô nhiễm môi trường.

Hiện nay, các nhà nhập khẩu đã đưa ra các tiêu chuẩn“xanh”, “sạch” đối với sản phẩm từ khâu nguyên liệu đến thành phẩm. Tiêu chuẩn thương mại “xanh” trở thành RCTM “xanh” (Green Trade Barrier). Đối với sản phẩm DM, tiêu chuẩn này đòi hỏi các sản phẩm may mặc phải đáp ứng được các tiêu chuẩn sinh thái, an toàn về sức khoẻ đối với người sử dụng, không gây ô nhiễm môi trường trong quá trình

sản xuất. Các quy định PMM hiện đang đặt ra những thách thức lớn đối với các cơ sở DM của Việt Nam, đặc biệt là các DN dệt, nhuộm, in,…

(iv) Các quy định và tiêu chuẩn về trách nhiệm xã hội

Toàn cầu hóa và tự do hóa thương mại mang lại nhiều quyền lực cho các khách hàng quốc tế và đặt ra thách thức đối với vai trò của công đoàn và luật pháp quốc gia, trong đó có nhu cầu về khuôn khổ pháp luật quốc tế mới như các điều khoản về tiêu chuẩn lao động trong các hiệp định tự do thương mại. Một loạt các khung pháp luật mới đã xuất hiện ở cấp độ toàn cầu với các quy định cụ thể về tiêu chuẩn lao động. Ngoài việc thực hiện các cam kết khi gia nhập WTO, hàng đệt may XK còn phải tuân thủ các RCKT do các nước phát triển đặt ra như các tiêu chuẩn về vệ sinh, an toàn công nghiệp, tiêu chuẩn lao động,...

Các cam kết về lao động được thể hiện qua bộ tiêu chuẩn lao động như là nội dung cơ bản về trách nhiệm xã hội DN (CSR), các hiệp định của các công ty đa quốc gia với tổ chức nghiệp đoàn lao động toàn cầu. Hiện nay, một trong những tiêu chuẩn xã hội quan trọng nhất là tiêu chuẩn SA 8000 do Tổ chức Quốc tế về Trách nhiệm xã hội (SAI), một tổ chức phi chính phủ của Hoa Kỳ xây dựng. SA 8000 là hệ thống tiêu chuẩn quốc tế quy định về điều kiện làm việc, quyền lợi của người lao động nhằm hướng tới việc đảm bảo giá trị đạo đức của nguồn hàng hoá & dịch vụ. Tiêu chuẩn trách nhiệm xã hội SA 8000 xem xét các vấn đề chủ yếu như: lao động trẻ em, lao động cưỡng bức, sức khoẻ & an toàn lao động, bồi thường, phân biệt đối xử trong lao động, thời gian làm việc, tự do công đoàn, quyền thoả ước tập thể và các hình phạt trong lao động. SA 8000 được xây dựng dựa trên nền tảng tiêu chuẩn của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và các công ước và khuyến nghị của Liên hợp quốc về quyền con người và trẻ em. Bên cạnh đó, tiêu chuẩn trách nhiệm xã hội toàn cầu nhà sản xuất - WRAP - một tiêu chuẩn độc lập của sản xuất đúng với nguyên tắc ứng xử, được thực hiện và kiểm soát một cách độc lập và bảo đảm rằng hoạt động của các nhà sản xuất đúng nguyên tắc ứng xử theo một quy tắc gắn kết và bao hàm toàn diện. WRAP chứng nhận rằng các sản phẩm may mặc được sản xuất phù hợp với 12 nguyên tắc chủ yếu sau: (1) Luật pháp và quy tắc nơi làm việc; (2) Ngăn cấm lao động cưỡng bức; (3) Ngăn cấm lao động trẻ em; (4) Ngăn cấm quấy