Con Đường Giáo Dục Bản Sắc Văn Hóa Dân Tộc Cho Học Sinh Trung Học Phổ Thông

- Phương pháp hợp tác theo nhóm:

Đây là phương pháp mà giáo viên tổ chức cho HS cùng trao đổi thảo luận để đưa ra suy nghĩ, quan điểm, quyết định và giải quyết một vấn đề trong những nhóm nhỏ để HS cùng thực hiện một nhiệm vụ nhất định trong thời gian nhất định. Trong nhóm, dưới sự chỉ đạo của nhóm trưởng, HS chia sẻ kinh nghiệm và họp tác để cùng nhau giải quyết nhiệm vụ được giao. Hơn nữa, chính cách thức tổ chức giáo dục này cũng tạo cơ hội để HS giao tiếp, chia sẻ quan điểm, chấp nhận sự khác biệt trong quan điểm của mình và của các bạn. Qua đó hình thành cách ứng xử có văn hóa với các bạn và với thầy cô.

- Nghiên cứu trường hợp, tình huống: là phương pháp giáo viên đưa học sinh vào tình huống có tính thực tiễn, HS tự giác nghiên cứu tình huống thực tiễn và giải quyết các vấn đề của một tình huống đặt ra,

- Phương pháp tổ chức trò chơi: Đây là phương pháp tổ chức cho HS tìm hiểu một vấn đề/thể nghiệm hành động. Trò chơi gồm nhiều loại. Trò chơi có thể được điều chỉnh theo nội dung bài học và được sử dụng khi ôn tập. Trò chơi có thể được sử dụng bởi cá nhân, trong nhóm hay với cả lớp.

- Phương pháp thi đua: Là phương pháp có nhiều ưu điểm và lợi thế thông qua các phong trào thi đua trong năm học, thông qua điểm thi đua cần động viên, biểu dương, khen thưởng kịp thời. Tuy nhiên, phương pháp này không còn hiệu quả khi mà các đợt thi đua kết thúc.

- Phương pháp giao việc: Là phương pháp lôi cuốn học sinh vào các hoạt động đa dạng với những công việc cụ thể, với những nghĩa vụ xã hội nhất định. Qua đó, học sinh sẽ có điều kiện để thể hiện những kinh nghiệm vốn có của mình hình thành được những hành vi phù hợp với công việc được giao, thu nhận kiến thức phù hợp.

- Phương pháp nêu gương: Minh họa bằng những tấm gương người tốt việc tốt để nêu gương, phương pháp này có sức lan tỏa rất mạnh mẽ trong cá nhân và tập thể nhóm và lớp.

Để giáo dục bản sắc VHDT cho HS có hiệu quả, yếu tố tập thể giữ vai trò hết sức quan trọng. Công tác giáo dục chỉ đạt kết quả tốt khi có sự tác động của các lực lượng giáo dục nhà trường, gia đình và xã hội.

Quá trình giáo dục bản sắc VHDT bao giờ cũng mang tính cụ thể, phụ thuộc vào từng cá nhân, người được giáo dục phải thông qua những tình huống giáo dục riêng biệt, cụ thể nhất định. Quá trình giáo dục mang tính biện chứng, đó là quá trình biến động và phát triển không ngừng về nội dung và con dường, tính chất sao cho phù hợp với đối tượng giáo dục là những con người đang phát triển trong điều kiện xã hội thay đổi.

Cũng như các nội dung giáo dục khác, việc giáo dục bản sắc VHDT cũng cần các nhà giáo dục cần phải nắm vững đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi, nắm vững hoàn cảnh sống cụ thể của từng HS để có sự tác động thích hợp.

1.3.5. Con đường giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh trung học phổ thông

1.3.5.1. Tích hợp nội dung giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc thông qua giảng dạy các môn học chiếm ưu thế

Tích hợp là một trong những xu thế dạy học hiện đại đang được quan tâm nghiên cứu và áp dụng ở nhiều cơ sở giáo dục trong những năm gần đây. Qua việc tích hợp của GV trong giờ dạy, học sinh được rèn luyện thói quen tư duy, nhận thức vấn đề một cách có hệ thống và lôgic. Qua đó, học sinh cũng thấy được mối quan hệ biện chứng giữa các kiến thức được học trong chương trình. Trong chương trình giáo dục phổ thông có nhiều môn có thể tích hợp các nội dung giáo dục bản sắc VHDT như môn Ngữ văn, Lịch Sử, Địa lí, môn giáo dục công dân,... Giáo dục bản sắc VHDT thông qua việc tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc vào bài học của các môn học một cách tự nhiên, phù hợp với nội dung bài học, làm cho bài học sinh động, gắn với thực tế hơn. Tận dụng cơ hội để Giáo dục bản sắc VHDT trên cơ sở đảm bảo kiến thức cơ bản của môn học, tính lôgic nội dung không làm quá tải về kiến thức và tăng thời gian thực hiện bài học.

Phương thức tích hợp giáo dục bản sắc VHDT thể hiện ở ba mức độ:

- Tích hợp toàn phần: Mục tiêu và nội dung của bài học phù hợp hoàn toàn với mục tiêu và nội dung giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc.

- Tích hợp bộ phận: Một phần bài học có mục tiêu và nội dung GDBSVHDT

- Tích hợp liên hệ: Liên hệ thực tiễn về GDBSVHDT vào bài học một cách lôgic.

VD: Các môn học có thể xác định các nội dung cần tích hợp theo bảng sau:

Lớp

dạy

Tên bài

dạy

Địa chỉ

tích hợp

Nội dung giáo dục

BSVHDT

Mức độ

tích hợp

- Kiến thức

- Kĩ năng

- Thái độ, hành vi

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 120 trang tài liệu này.

1.3.4.2. Tổ chức hoạt động ngoại khóa gắn với môn học có ưu thế

Thông qua việc tổ chức ngoại khóa bộ môn có thể giáo dục bản sắc VHDT cho học sinh THPT với các hình thức như:

Với bộ môn văn học có thể tổ chức ngoại khóa với chủ đề: thi tìm hiểu văn hóa, trình diễn trang phục DT, thi văn nghệ, dân ca các dân tộc, múa khèn Mông,… qua đó làm cho các em HS thêm tự tin, thêm yêu quê hương, đất nước, lòng tự hào về dân tộc mình.

Với bộ môn Lịch sử GDBSVHDT thể hiện thông qua truyền thống yêu nước đấu tranh bất khuất trong dựng nước và giữ nước của DT Việt Nam anh hùng, truyền thống nhân đạo sâu sắc và rất nhiều những truyền thống, giá trị cao đẹp khác của dân tộc Việt Nam. Với bộ môn lịch sử có vai trò vô cùng quan trọng trong giáo dục đạo đức truyền thống cho học sinh. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: Dân ta phải biết sử ta, cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam. Điều đó có nghĩa là muốn giữ gìn và phát huy được những truyền thống hào hùng đó thì

trước tiên phải nắm và hiểu rõ được lịch sử của DT mình, môn học lịch sử có vai trò quan trọng trong vấn đề này.

Với bộ môn giáo dục công dân giáo dục BSVHDT thể hiện thông qua việc giáo dục kiến thức, kỹ năng, thái độ hướng học sinh vươn tới những giá trị cơ bản của người công dân Việt Nam trong thời kỳ CNH- HĐH đất nước. Đó là những giá trị tốt đẹp của dân tộc Việt Nam trong sự hòa nhập với tinh hoa văn hóa các dân tộc khác, thể hiện được sự thống nhất giữa tính truyền thống và tính hiện đại. Nội dung môn GDCD phải gắn bó chặt chẽ với cuộc sống, thực tiễn của học sinh, gắn liền với những sự kiện trong đời sống pháp luật, kinh tế, chính trị, xã hội của địa phương, của đất nước. Có thể tổ chức các hoạt động ngoại khóa giáo dục bản sắc VHDT gắn với địa phương như tìm hiểu về truyền thống lịch sử, văn hóa, truyền thống,…

1.3.4.3. Kết hợp giữa giáo dục nhà trường, gia đình và các lực lượng xã hội ở địa phương

Để giáo dục bản sắc VHDT cho học sinh một cách toàn diện thì cần có sự phối hợp của các lực lượng. Trước hết gia đình là “cái nôi văn hóa” đầu tiên và quan trọng nhất. Mỗi gia đình là một tế bào của xã hội là nơi kết tinh những giá trị truyền thống của dân tộc, có ảnh hưởng mạnh mẽ, sâu sắc đối với mỗi cá nhân. Trình độ văn hóa, quan điểm sống của từng thành viên trong gia đình đặc biệt là của cha mẹ đều tác động và gây ảnh hưởng đến giáo dục truyền thống văn hóa cho các em.

- Môi trường giáo dục gia đình:

Nếu như ngày xưa, “gia phong, gia giáo, gia lễ” là những quy chuẩn chủ yếu để tạo dựng một gia đình, trong đó “gia phong” là lề thói mà các thành viên trong gia đình phải noi theo, là bản sắc văn hoá của một gia đình; “gia lễ” là những quy định chặt chẽ về cách ăn, nét ở của mỗi thành viên trong gia đình từ lời nói, cách ăn mặc đến cử chỉ, điệu bộ và cách ứng xử giữa các thành viên

trong gia đình và xã hội; “gia giáo” là cách giáo dục các thành viên trong gia đình, trong đó nội dung chủ yếu là giáo dục về đạo đức, phẩm chất và lối sống.

Ngày nay, do nhịp sống của xã hội phát triển và cơ chế thị trường đang quấn hút các thành viên trong gia đình vào vòng xoáy của cơn lốc kiếm tiền, làm giàu mà sao lãng vai trò chia sẻ, quan tâm, chăm sóc và giáo dục con cái; phó mặc vai trò đó cho nhà trường và xã hội, hoặc có chăng cũng chỉ quan tâm đến kết quả học tập về mặt kiến thức ở trường, ở lớp chứ chưa thực sự quan tấm giáo dục đạo đức, lối sống. Điều đó cũng dễ dàng lý giải rằng tại sao những năm gần đây nhiều vấn đề bức xúc, tiêu cực đã và đang nảy sinh và lan rộng trong quan hệ xã hội, cộng đồng và gia đình mà chúng ta không thể kiểm soát nổi, đó là do hệ quả của sự lãng quên hoặc từ bỏ nhiều giá trị văn hóa truyền thống trong gia đình.

Cần nhận thức rõ rằng, giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống trong gia đình có ý nghĩa rất quan trong trong việc bảo vệ các thành viên trong gia đình tránh được các tệ nạn xã hội và nhiều vấn đề tiêu cực khác nãy sinh trong cuộc sống, là nền tảng để thể hệ trẻ trong gia đình xác định được đầu là giá trị đích thực, văn minh, tiến bộ trong xã hội hiện đại cần phải được tiếp thu, học hỏi và đâu là những vấn đề tiêu cực, lai căng đi ngược với xu thế văn minh, tiến bộ; là cơ sở để thế hệ trẻ xây dựng nhân cách mới, hợp với xu thế hiện đại, nhưng cũng không có nghĩa là quay lưng hoàn toàn với quá khứ, mà quá khứ sẽ được chắt lọc, mài rũa, đổi thay cho phù hợp với điều kiện mới, tiến bộ và văn minh hơn.

Luôn tạo được môi trường sống trong gia đình lành mạnh, một không một không gian văn hóa gia đình ấm cúng, tràn đầy tính truyền thống, các thành viên trong gia đình luôn yêu thương, đùm bọc, chia sẻ lẫn nhau, hy sinh cho nhau, chứ không phai là sự so đo, ganh tỵ, không đặt lợi ích cá nhân, mục đích kinh tế, tiền bạc trên các mối quan hệ, ứng xử trong gia đình. Điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng, làm cho các thành viên trong gia đình ý thức được

rằng việc tiếp thu các giá trị văn hóa truyền thông trong gia đình đó không chỉ là nghĩa vụ của mỗi người mà còn là nhu cầu cần thiết của cuộc sống.

- Nhà trường được coi là môi trường giáo dục các giá trị đạo đức truyền thống văn hóa dân tộc có tổ chức, có kế hoạch, phương pháp, được sự hướng dẫn, điều khiển có bài bản của các thầy cô giáo hướng đến các em HS người DTTS. Trong những năm gần đây nội dung giáo dục bản sắc VHDT đã được tích hợp và lồng ghép giáo dục trong nhiều môn học ở nhà trường. Tuy nhiên, đây vẫn là một trong những nội dung chưa được chú ý tương xứng với tầm quan trọng của nó. Vì vậy, để nhà trường trở thành một cơ sở giữ gìn và giáo dục có hiệu quả truyền thống văn hóa, thì nhất thiết phải đẩy mạnh các hoạt động giáo dục văn hóa truyền thống phù hợp với tâm lý, tình cảm của từng lứa tuổi; thông qua các hoạt động ngoại khoá, các hội thi, hội diễn văn hóa, văn nghệ dân gian truyền thống; đẩy mạnh hơn nữa các phong trào hướng về cội nguồn, đền ơn đáp nghĩa,… nhằm tạo môi trường thuận lợi để các em tự hấp thụ, tự hiểu và tự nguyện tham gia từ đó đi đến ham thích các hoạt động tìm hiểu các giá trị truyền thống.

- Các lực lượng xã hội ở địa phương như Đoàn thanh niên, hội cựu chiến binh, hội phụ nữ, tổ chức văn hóa xã hội của địa phương…có ý nghĩa to lớn trong việc truyền bá cũng như gây ảnh hưởng tích cực đến quá trình hình thành bản sắc văn hóa dân tộc cho các em HS. Ví dụ tổ chức các chương trình kể chuyện của các bác cựu chiến binh, tổ chức cho HS tham quan các di tích lịch sử, các làng nghề truyền thống, Đoàn thanh niên thường xuyên xây dựng nhiều chương trình, kế hoạch và tổ chức tuyên truyền các ngày lễ lớn phục vụ tốt nhu cầu vui chơi, giải trí trong các dịp lễ, tết. Các hoạt động văn nghệ, thể dục thể thao được xây dựng, phát triển sâu rộng. Qua hội thi, liên hoan đã góp phần giới thiệu, bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống, nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần cho nhân dân.,…Nhằm mục đích khơi gợi lòng tự hào dân tộc, yêu quê hương đất nước.

Giáo dục BSVHDT cho HS cần có sự phối hợp đồng thời của các lực lượng trong và ngoài nhà trường thì mới có đạt được hiệu quả cao. Nếu thiếu một trong các lực lượng giáo dục nói trên chắc chắn việc giáo dục BSVHDT cho học sinh gặp nhiều khó khăn, dẫn đến tình trạng “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược” làm cho các em mất định hướng trong nhận thức và hành vi.

Để xây dựng con người mới, nền văn hóa mới “ tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” thì việc giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc trong gia đình, nhà trường và các lực lượng khác là điều có ý nghĩa hết sức quan trọng. Đó không chỉ là vai trò của gia đình, nhà trường mà là của cả cộng đồng và toàn xã hội.

1.3.4.4. Giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh trung học phổ thông qua tổ chức hoạt động trải nghiệm

Hoạt động trải nghiệm nhằm hình thành và phát triển phẩm chất nhân cách, các năng lực tâm lý - xã hội...; giúp học sinh tích luỹ kinh nghiệm riêng cũng như phát huy tiềm năng của cá nhân mình, làm tiền đề cho mỗi cá nhân tạo dựng được sự nghiệp và cuộc sống hạnh phúc sau này.

Hoạt động trải nghiệm là các HĐGD thực tiễn được song hành với hoạt động dạy học trong nhà trường phổ thông. HĐTN là một bộ phận của quá trình giáo dục, được tổ chức ngoài giờ học gắn với các môn văn hóa ở trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học. Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể và các hành động của học sinh, HĐTN là các HĐGD có mục đích, có tổ chức được thực hiện trong hoặc ngoài nhà trường nhằm phát triển, nâng cao các tố chất và tiềm năng của bản thân học sinh, nuôi dưỡng ý thức sống tự lập, đồng thời từ đó các em biết quan tâm, chia sẻ tới những người xung quanh. Thông qua việc tham gia vào các HĐTN, các em học sinh được phát huy vai trò chủ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân. Các em được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: từ thiết kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả

hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân. Các em được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý tưởng, được đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể hiện, tự khẳng định bản thân, được tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và của bạn bè,… Từ đó, hình thành và phát triển cho các em những giá trị sống và các năng lực cần thiết. HĐTN về cơ bản mang tính chất của hoạt động tập thể trên tinh thần tự chủ, với sự nỗ lực giáo dục nhằm phát triển khả năng sáng tạo và cá tính riêng của mỗi cá nhân trong tập thể.

HĐTN có nội dung rất đa dạng và mang tính tích hợp, tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục như: giáo dục bản sắc VHDT, giáo dục đạo đức, giáo dục trí tuệ, giáo dục kĩ năng sống, giáo dục giá trị sống, giáo dục nghệ thuật, thẩm mĩ, giáo dục thể chất, giáo dục lao động, giáo dục an toàn giao thông, giáo dục môi trường, giáo dục phòng chống ma túy, giáo dục phòng chống HIV/AIDS và tệ nạn xã hội.

Thông qua các HĐTN để giáo dục bản sắc VHDT là nhằm giúp học sinh nhận thức được giá trị VHTT của DT mình, có ý thức về DT, về những giá trị tinh thần và vật chất của dân tộc, về lịch sử, về xã hội, các kinh nghiệm trong cuộc sống; hình thành ở HS những tình cảm tốt đẹp về VHDT, có tình yêu thương gắn bó với cộng đồng, có ý thức trách nhiệm với sự phát triển của quê hương, biết tôn trọng, yêu quý, giữ gìn và phát huy bản sắc truyền thống của DT; Hình thành nhân cách con người mới có trí thức và năng lực chuyên môn, đáp ứng công cuộc phát triển - kinh tế xã hội. Cho nên giáo dục cho HS trong trường THPT không thể chỉ quan tâm đến giáo dục kiến thức, kỹ năng của các môn học trên lớp mà bỏ qua hoặc coi nhẹ phần giáo dục ngoài lớp.

Vì vậy giáo dục bản sắc VHDT cho học sinh DTTS cần linh hoạt, đa dạng, phong phú. Kết hợp hài hòa giữa các bộ môn văn hóa và hoạt động giáo dục kỹ năng sống, HĐTN để tạo một không khí thân thiện cởi mở, không khiên