Quản lý hoạt động dạy học liên môn ở trường THCS trên địa bàn huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ

- V.A. Xukhomlinxki, V.P. Xtrezicondin, Jaxapob đã nghiên cứu và đề ra một số vấn đề quản lý của Hiệu trưởng trường phổ thông như phân công nhiệm vụ của Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng, còn V.A.Xukhomlinxki đặc biệt coi trọng sự trao đổi giữa Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng để tìm ra cách quản lý tốt nhất. Theo các tác giả, những cuộc trao đổi này như đòn bẩy, đã nảy sinh ra những dự định mà sau này trong công tác quản lý được phát triển trong lao động sáng tạo của tập thể sư phạm.

Tác giả V.A. Xukhomlinxki còn chỉ rõ tầm quan trọng của việc tổ chức dự giờ và phân tích sư phạm bài dạy. Ông đã chỉ ra thực trạng yếu kém của việc phân tích sư phạm bài dạy cho dù hoạt động dự giờ và góp ý với giáo viên sau giờ dự của nhà quản lý diễn ra thường xuyên. Từ đó ông đã đưa ra nhiều cách phân tích sư phạm bài dạy cho giáo viên.

Trên thế giới hiện nay có các nước như Cộng hòa Liên bang Đức; Hà Lan... có xu hướng tích hợp các môn học thuộc lĩnh vực khoa học xã hội như Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân… để tạo thành môn học mới, với hình thức tích hợp liên môn và tích hợp xuyên môn. Xu hướng thứ hai là việc thực hiện quan điểm tích hợp nhưng không tạo môn học mới. Phương pháp dạy học liên môn hướng tới các mục tiêu: chiếm lĩnh nội dung kiến thức khoa học, hiểu biết tiến trình khoa học và rèn luyện các kĩ năng tiến trình khoa học như: quan sát, thu thập thông tin, dữ liệu; xử lý (so sánh, sắp xếp, phân loại, liên hệ…thông tin); suy luận, áp dụng thực tiễn. Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc.

Như vậy có thể thấy rằng, nhiều tác giả trên thế giới đã rất quan tâm đến việc nghiên cứu hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học liên môn để tìm ra những biện pháp quản lý hữu hiệu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

1.1.2. Ở Việt Nam

Ngay từ những năm đầu mới thành lập, nhà nước ta đã rất chú trọng đến vấn đề giáo dục, đặc biệt là vấn đề dạy học. Năm 1945, Bác Hồ đã có chỉ thị:

“Sự học tập trong nhà trường có ảnh hưởng rất lớn cho tương lai của thanh niên và thanh niên là tương lai của nước mình. Vì vậy phải biết dạy cho học trò biết yêu nước thương nòi, (...), phải dạy cho họ có ý chí tự lập tự cường, quyết không chịu thua kém ai, quyết không chịu làm nô lệ” [dẫn theo 13, tr. 25].

Tư tưởng trên của Bác Hồ gợi ý cho chủ thể quản lý dạy học một số vấn đề: quản lý dạy học phải gắn liền với thể chế xã hội, nề nếp dạy học, trình độ người dạy, năng lực tự học, tinh thần độc lập suy nghĩ và tính sáng tạo của người học.

Đảng và Nhà nước ta coi giáo dục là “Quốc sách hàng đầu”, điều này đã được luật hoá trong Luật Giáo dục: “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài” [27, tr.3].

Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Đứng trước nhiệm vụ đổi mới Giáo dục - Đào tạo nói chung và đổi mới nội dung, PPDH nói riêng. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 116 trang tài liệu này.

Nằm trong lộ trình đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá ở các trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực của học sinh trên tinh thần Nghị quyết 29 - NQ/TƯ về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, sau khi Quốc hội thông qua Đề án đổi mới chương trình, SGK giáo dục phổ thông, Bộ GD-ĐT tiếp tục chỉ đạo các cơ sở giáo dục tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên sẵn sàng đáp ứng mục tiêu đổi mới, trong đó tăng cường năng lực dạy học theo hướng “tích hợp, liên môn” là một trong những vấn đề cần ưu tiên.

Định hướng quan trọng trong đổi mới PPDH liên môn là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác

làm việc của người học. Đó cũng là những xu hướng trong cải cách PPDH ở nhà trường trung học cơ sở.

Một số giáo trình, tài liệu như: Khoa học quản lý giáo dục [ 21], Một số vấn đề về QLGD và Khoa học giáo dục [12], Cơ sở lý luận của khoa học QLGD [17], Những khái niệm cơ bản về lý luận quản lý giáo dục [36], Quản lý và Lãnh đạo nhà trường [20], Quản lý giáo dục [15],... đã được ứng dụng rộng rãi và mang lại một số hiệu quả nhất định trong quản lý nói chung, quản lý giáo dục, quản lý trường học nói riêng.

Ngoài những tài liệu dưới dạng sách như đã nêu còn có thể kể đến rất nhiều luận văn thạc sỹ của các tác giả sau:

Đỗ Thị Kim Anh: Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng trường THPT dân tộc nội trú tỉnh Tuyên Quang.

Lê Sĩ Hải: Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng nhằm phát huy vai trò tích cực, chủ động trong học tập của học sinh THPT huyện Thọ Xuân - Thanh Hoá.

Nguyễn Đăng Khoa: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng các trường THCS trên địa bàn huyện Phù Ninh tỉnh Phú Thọ trong giai đoạn hiện nay.

Nguyễn Đức Lợi: Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng trường THPT ở huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên, năm 2013, ĐHSP Thái Nguyên.

Tuy nhiên chưa có đề tài nào đề cập đến việc biện pháp quản lý hoạt động dạy học liên môn ở các trường trung học cơ sở. Cho nên, vấn đề chúng tôi nghiên cứu ở luận văn này là khảo sát và đánh giá thực trạng hoạt động và công tác quản lý hoạt động dạy học liên môn ở các trường THCS huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ và đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học liên môn ở các trường THCS huyện Đoan Hùng nhằm nâng cao chất lượng hoạt động dạy học đáp ứng những yêu cầu mới trong giai đoạn hiện nay.

1.2. Một số khái niệm của đề tài

1.2.1. Quản lý

Quản lý là một trong những hoạt động cơ bản nhất của con người, xét từ những phạm vi cá nhân, tập đoàn, đến quốc gia hoặc nhóm quốc gia. Trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, con người muốn tồn tại và phát triển đều phải dựa vào sự nỗ lực của một tổ chức, từ một nhóm nhỏ đến phạm vi rộng lớn hơn ở tầm quốc gia, quốc tế và đều phải thừa nhận và phải chịu sự quản lý nào đó. C. Mác đã viết: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào đó tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng đều dẫn đến một sự chỉ đạo để điều hoà những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung. Một người độc tấu vĩ cầm riêng lẻ tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng” [5, tr.34]. Như vậy, C.Mác đã chỉ ra bản chất quản lý là một hoạt động lao động để điều khiển lao động, một hoạt động tất yếu và quan trọng trong quá trình phát triển của xã hội loài người. Quản lý trở thành một hoạt động phổ biến mọi nơi, mọi lúc, mọi lĩnh vực, mọi cấp độ và có liên quan đến mọi người. Đó là một hoạt động xã hội bắt nguồn từ tính chất cộng đồng dựa trên sự phân công và hợp tác để làm một công việc nhằm một mục tiêu chung. Xã hội ngày càng phát triển, các loại hình lao động ngày càng phong phú, phức tạp thì hoạt động quản lý càng có vai trò quan trọng. Quản lý đúng, dẫn đến thành công, tồn tại, ổn định và phát triển bền vững; còn quản lý sai dẫn đến thất bại, suy thoái, lệ thuộc, biến chất và đổ vỡ.

Người ta có thể tiếp cận khái niệm quản lý theo nhiều cách khác nhau đó là: Theo dõi, cai quản, lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra theo góc độ tổ chức. Điều khiển chỉnh lái theo góc độ điều khiển.

- Theo cách tiếp cận hệ thống: quản lý là tác động của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý (hay là đối tượng quản lý) nhằm tổ chức, phối hợp hoạt động của con người trong các quá trình sản xuất xã hội để đạt được mục đích nhất định.

- Theo quan điểm điều khiển học: Quản lý là chức năng của những hệ có tổ chức với bản chất khác nhau (sinh học, xã hội, kỹ thuật) nó bảo toàn cấu trúc các hệ, duy trì chế độ hoạt động.

Các nhà khoa học cũng đã đưa ra nhiều định nghĩa quản lý từ các góc độ khác nhau.

Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (nói chung là khách thể quản lý) nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến” [36, tr.35]

Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Hoạt động quản lý là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) - trong một tổ chức - nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức”. Một cách định nghĩa khác: “Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng) kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra” [25, tr.1]

Tác giả Trần Kiểm lại cho rằng: “Quản lý là những tác động của chủ thể quản lý trong việc huy động, phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, phối hợp các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất”. [21, tr.15]. Còn tác giả Trần Quốc Thành lại định nghĩa: “Quản lý là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý để chỉ huy, điều khiển, hướng dẫn các quá trình xã hội, hành vi và hoạt động của con người nhằm đạt tới mục đích, đúng với ý chí nhà quản lý, phù hợp với qui luật khách quan” [42, tr.21].

Có nhiều định nghĩa khác nhau về quản lý. Song tựu chung lại các định nghĩa trên đều nhấn mạnh đến các khía cạnh:

- Quản lý là một thuộc tính bất biến nội tại của mọi quá trình lao động xã hội. Lao động quản lý là điều kiện quan trọng để làm cho xã hội loài người tồn tại, vận hành và phát triển.

- Yếu tố con người giữ vai trò trung tâm của hoạt động quản lý.

- Quản lý là một hoạt động được tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội.

- Quản lý vừa là môn khoa học, vừa là một nghệ thuật. Vì vậy, trong hoạt động quản lý, người quản lý phải hết sức sáng tạo, linh hoạt, mềm dẻo để chỉ đạo hoạt động của tổ chức tới đích. Bằng cách nào đó để người bị quản lý phải sẵn sàng tận tâm, đem hết năng lực và trí tuệ để sáng tạo ra lợi ích cho bản thân, cho tổ chức và cho xã hội.

Như vậy theo định nghĩa chung nhất từ góc độ của Tâm lý học quản lý, có thể hiểu về quản lý như sau: Quản lý là sự tác động có định hướng, có mục đích, có kế hoạch và có hệ thống thông tin của chủ thể đến khách thể của nó.

1.2.2. Quản lý giáo dục

Quản lý giáo dục là những tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở mọi cấp khác nhau đến tất cả các mắt xích của toàn bộ hệ thống nhằm mục đích đảm bảo sự hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ trên cơ sở nhận thức và vận dụng những quy luật của xã hội cũng như các quy luật của quá trình giáo dục về sự phát triển thể lực, trí lực và tâm lý con người. Chất lượng của giáo dục chủ yếu do nhà trường tạo nên, bởi vậy khi nói đến quản lý giáo dục phải nói đến quản lý nhà trường cùng với hệ thống quản lý giáo dục.

Theo lý luận của giáo dục hiện đại thì cụm từ “quản lý giáo dục” được hiểu như việc thực hiện đầy đủ các chức năng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đối với toàn bộ các hoạt động giáo dục.

Có nhiều định nghĩa khác nhau về quản lý giáo dục nhưng cơ bản đều thống nhất với nhau về nội dung và bản chất. Cũng như khái niệm về quản lý, quản lý giáo dục có chủ thể quản lý, khách thể quản lý và quan hệ quản lý.

Bản chất của quản lý giáo dục là quá trình tác động có ý thức của chủ thể quản lý tới khách thể quản lý và các yếu tố tham gia vào quá trình hoạt động giáo dục, nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu giáo dục.

* Chức năng cơ bản của quản lý giáo dục:

- Kế hoạch hoá: soạn thảo, thông qua và xây dựng được hệ thống các chủ trương, những quyết định quản lý.

- Tổ chức, chỉ đạo: thực hiện các quyết định quản lý bằng cách xây dựng cấu trúc tổ chức của đối tượng quản lý, tuyển chọn sắp xếp, bồi dưỡng và đào tạo cán bộ làm cho mục tiêu trở nên có ý nghĩa, tăng tính hiệu quả của tổ chức; chỉ dẫn, điều chỉnh và phối hợp các lực lượng giáo dục theo sự phân công và kế hoạch đã định nhằm thực hiện chỉ tiêu mong muốn.

* Mục tiêu quản lý giáo dục là điều khiển hệ thống giáo dục đạt đến trạng thái mong muốn trong tương lai đối với hệ thống giáo dục, đối với trường học hoặc đối với vài thông số chủ yếu của hệ thống giáo dục của nhà trường.

- Đảm bảo quyền học sinh vào học các ngành học, các cấp học, lớp học đúng chỉ tiêu và tiêu chuẩn.

- Xây dựng và sử dụng bảo quản tốt cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho dạy và học.

- Phát triển tập thể sư phạm đủ và đồng bộ nâng cao về trình độ chuyên môn nghiệp vụ và đời sống.

- Xây dựng và hoàn thiện các tổ chức chính quyền, Đảng và đoàn thể quần chúng, các mối quan hệ giáo dục và xã hội để thực hiện tốt nhiệm vụ giáo dục và đào tạo.

* Phương pháp quản lý giáo dục:

- Phương pháp tâm lý - xã hội: là kích thích đối tượng quản lý làm cho họ tận tâm, tận lực với công việc, đạt hiệu quả cao nhất.

- Phương pháp kinh tế: tác động lên họ bằng lợi ích kinh tế khiến họ hoạt động có hiệu quả cao. Đặc biệt trong quản lý giáo dục phương pháp này cần được áp dụng vào việc tính toán hiệu quả để đạt được mục tiêu.

- Phương pháp tổ chức, hành chính: cần tác động với người thực hiện nhiệm vụ bằng quản lý, chỉ đạo, hướng dẫn, bắt buộc để thực hiện đúng, đạt kết quả mong muốn của người lãnh đạo.

Để thực hiện được các phương pháp trên, cán bộ quản lý cần có chuyên môn, kinh nghiệm quản lý và vận dụng linh hoạt trong từng tình huống cụ thể.

1.2.3. Khái niệm dạy học liên môn

Dạy học tích hợp là đưa những nội dung giáo dục có liên quan vào quá trình dạy học các môn học như: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông...

Dạy học liên môn là phải xác định các nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học để dạy học, tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau. Đối với những kiến thức liên môn nhưng có một môn học chiếm ưu thế thì có thể bố trí dạy trong chương trình của môn đó và không dạy lại ở các môn khác. Trường hợp nội dung kiến thức có tính liên môn cao hơn thì sẽ tách ra thành các chủ đề liên môn để tổ chức dạy học riêng vào một thời điểm phù hợp, song song với quá trình dạy học các bộ môn liên quan.

"Tích hợp" là nói đến phương pháp và mục tiêu của hoạt động dạy học còn "liên môn" là đề cập tới nội dung dạy học. Đã dạy học "tích hợp" thì chắc chắn phải dạy kiến thức "liên môn" và ngược lại, để đảm bảo hiệu quả của dạy liên môn thì phải bằng cách và hướng tới mục tiêu tích hợp.

Chủ đề tích hợp liên môn là những chủ đề có nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học, thể hiện ở sự ứng dụng của chúng trong cùng một hiện tượng, quá trình trong tự nhiên hay xã hội. Ví dụ: Kiến thức Vật lí và Công nghệ trong động cơ, máy phát điện; kiến thức Vật lí và Hóa học trong nguồn điện hóa học; kiến thức Lịch sử và Địa lí trong chủ quyền biển, đảo; kiến thức Ngữ văn và Giáo dục Công dân trong giáo dục đạo đức, lối sống…

Các chủ đề tích hợp liên môn có tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn đối với học sinh, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp, liên môn, học sinh được tăng cường vận dụng