Mức Độ Thường Xuyên Tự Lập Những Đề Toán Mới Từ Các Dữ Kiện Cho

Về vấn đề tự lập đề toán mới kết quả khảo sát cho thấy như sau:

5.2

Rất thường xuyên Thường xuyên Thỉnh thoảng

Chưa bao giờ

22.7

31.8

40.3

Biểu đồ 1.7. Mức độ thường xuyên tự lập những đề toán mới từ các dữ kiện cho trước hoặc tương tự bài toán đã giải

Như vậy, còn rất nhiều HS chưa thể hiện được tính sáng tạo qua việc thành lập một đề toán mới. Qua trao đổi trực tiếp với các em, chúng tôi nhận thấy số lượng HS chưa bao giờ tự lập một đề toán mới tập trung nhiều ở các trường học miền núi, vùng cao. Các em còn gặp nhiều khó khăn và không biết cách diễn đạt một đề toán mới.

Trên đây là những số liệu giáo viên và cán bộ quản lý cần quan tâm để tăng cường tìm kiếm biện pháp giáo dục kỹ năng giao tiếp cho học sinh nhằm giúp mọi học sinh đều có thể tiếp nhận nội dung giáo dục.

Nguyên nhân của thực trạng này do một phần lứa tuổi học sinh tiểu học có vốn từ vựng phổ thông chưa nhiều; một phần do giáo viên trong phương pháp dạy học, giáo dục chưa thực sự quan tâm tới phát triển NLGT toán học cho học sinh một cách có hệ thống, do đó mức độ tiếp nhận của học sinh chưa cao. Kết quả khảo sát cho thấy một số kỹ năng có nhưng vẫn ở mức độ thấp, không đồng đều nhau. Quan sát giờ học và hoạt động giáo dục của học sinh, chúng tôi nhận thấy kỹ năng nói trước đám đông của học sinh hạn chế, phỏng vấn trực tiếp các em cho thấy việc thiếu tự tin trong giao tiếp của học sinh bộc lộ rò nét, lúng túng trong quá trình trả lời câu hỏi, đặc biệt quan sát học sinh khi tham gia hoạt động nhóm, chúng tôi nhận thấy kỹ năng trình bày, diễn đạt các nội dung toán học, kỹ năng nghe - hiểu, đọc - hiểu của các em trong môi

trường nhóm, lớp chưa được tốt.

1.7.3. Đánh giá chung về thực trạng giáo dục kỹ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học trong dạy học giải toán có lời văn

Nhìn chung CBQL và GV dạy các lớp cuối cấp tiểu học đã có nhận thức về tầm quan trọng và ý nghĩa của việc cần phát triển NLGT toán học cho HS cuối cấp tiểu học. Tuy nhiên, một số nội dung còn chưa được CBQL, GV nhận thức đầy đủ trong hoạt động giáo dục.

Các trường tiểu học đã được tập huấn về chương trình giáo dục KNS cho học sinh, trong đó có kỹ năng giao tiếp. Những kỹ năng này là những kỹ năng cơ bản, liên quan trực tiếp đến nội dung phát triển NLGT toán học. Song, cũng do những điều kiện cụ thể ở mỗi địa phương, mỗi trường mà việc tổ chức thực hiện ở các trường có khác nhau về cấp độ. Rò ràng những trường ở vùng cao, khi mà bám trường, bám lớp, giữ vững sĩ số HS đi học đã được coi là thành công thì phát triển NLGT toán học cho học sinh cuối cấp tiểu học chỉ được triển khai trong khuôn khổ, lồng ghép trong các tiết học. Một số trường đã quan tâm đến hoạt động này nhưng ở các mức độ khác nhau. Những trường ở thành thị sẽ có điều kiện tốt hơn để chú trọng đến việc phát triển NLGT toán học cho học sinh cuối cấp tiểu học. Điều này cũng giải thích vì sao kết quả đạt được ở các trường trong khu vực không đồng đều và có sự khác biệt.

Vấn đề phát triển NLGT toán học cho HS cuối cấp tiểu học đã được thực hiện và có kết quả nhất định. Qua khảo sát cho thấy, những kỹ năng chủ yếu, cơ bản giao tiếp toàn học đã đạt được những kết quả nhất định. Ở mức độ nổi trội hơn là các kỹ năng nghe hiểu, đọc hiểu hay thể hiện sự tự tin đã được quan tâm giáo dục trong các giờ học và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp nên đã đạt được kết quả nhất định, tuy nhiên vẫn còn những hạn chế cần phải tiếp tục phát triển, hoàn thiện.

Bên cạnh đó, HS cuối cấp tiểu học do vốn ngôn ngữ toán học còn ít,

khả năng tư duy chưa cao nên hạn chế ở các kỹ năng trình bày, diễn đạt các vấn đề toán học và sử dụng ngôn ngữ toán học chưa đạt hiệu quả cao.

Những tồn tại trong kết quả thực hiện này cũng dễ giải thích bởi nó bị ảnh hưởng, tác động trực tiếp của hoàn cảnh, môi trường và ngay cả bản thân các đối tượng giao tiếp. Để khắc phục những tồn tại này, để vươn tới thực hiện có kết quả cao hơn, đòi hỏi những người làm công tác giáo dục phải có những biện pháp hiệu quả để phát triển NLGT cho HS các lớp cuối cấp tiểu học.

Tiểu kết chương 1

Những nghiên cứu về năng lực giao tiếp toán học đã và đang là vấn đề được quan tâm ở các nước trên thế giới và Việt Nam. Các công trình nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước đã xác định các khái niệm về NL, giao tiếp, NLGT, chỉ ra các hình thức, biểu hiện của NLGT. Tuy nhiên, với GV tiểu học đang trực tiếp giảng dạy thì đa số GV mới bắt đầu quan tâm đến vấn đề này khi Chương trình giáo dục phổ thông môn Toán mới ban hành của bộ giáo dục năm 2018 đưa năng lực giao tiếp toán học trở thành một trong những yêu cầu cần đạt được đối với giáo dục phổ thông, bởi vậy nên còn nhiều GV chưa hiểu rò và gặp nhiều khó khăn khi dạy học phát triển NLGT toán học cho HS. Bởi vậy, trên cơ sở những kết quả nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước, chúng tôi đã phân tích, làm sáng tỏ các khái niệm về giao tiếp, NLGT, NLGT toán học và đưa ra những quan điểm của mình về các biểu hiện cụ thể và các mức độ đánh giá NLGT toán học của HS cuối cấp tiểu học trong dạy học giải toán có lời văn.

Chúng tôi tiếp cận NLGT toán học của HS cuối cấp tiểu học trong dạy học giải toán có lời văn theo bốn biểu hiện được chỉ ra trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Toán của Bộ giáo dục và Đào tạo và đánh giá các

biểu hiện này theo năm mức độ từ thấp đến cao.

Chúng tôi tìm hiểu và đánh giá thực trạng phát triển NLGT toán học của HS cuối cấp tiểu học ở một số trường trên địa bàn các tỉnh Thái Nguyên, Bắc Giang, Lạng Sơn bằng cách hỏi ý kiến của CBQL và GV (trao đổi trực tiếp và thông qua phiếu khảo sát) về các nhận thức về mặt lí luận, vai trò của GTTH trong dạy học toán tiểu học cho thấy các thầy, cô đã quan tâm đến vấn đề này. Tuy nhiên, việc quan tâm chỉ dừng lại ở mức độ hiểu biết về lí thuyết và tầm quan trọng của GTTH trong dạy học toán. Trong khi đó, có rất ít GV đã chú trọng đến việc phát triển NLGT toán học cho HS tiểu học trong giờ học toán.

Chúng tôi cũng tiến hành khảo sát đối với HS các lớp 4, lớp 5 ở một số trường tiểu học phân biệt ở thành thị và nông thôn, miền núi. Qua đó, chúng tôi nhận thấy HS còn gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức hay thể hiện, biểu đạt tri thức toán học của mình qua giao tiếp. Đặc biệt đối với HS ở các vùng nông thôn và miền núi, rất nhiều em còn rụt rè và không biết cách thể hiện quan điểm của mình về một vấn đề toán học. Nguyên nhân chủ yếu của thực trạng này là do GV chưa chú tâm đến việc rèn luyện GTTH một cách hiệu quả cho HS và bản thân các em cũng chưa ý thức được tầm quan trọng của GTTH cũng như chưa quan tâm đến việc rèn luyện và phát triển NLGT của bản thân.

Những kết quả trên là tiền đề quan trọng để chúng tôi đề xuất các biện pháp sư phạm tập trung vào việc phát triển NLGT toán học cho HS cuối cấp tiểu học trong dạy học giải toán có lời văn nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học GTTH nói riêng và chất lượng môn toán nói chung đối với HS cuối cấp tiểu học.

Chương 2

MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIAO TIẾP TOÁN HỌC CHO HỌC SINH CUỐI CẤP TIỂU HỌC

THÔNG QUA DẠY HỌC GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN

2.1. Định hướng đề xuất biện pháp phát triển năng lực giao tiếp toán học cho học sinh cuối cấp tiểu học thông qua dạy học giải toán có lời văn

2.1.1. Định hướng 1: Các biện pháp phát triển NLGT toán học cho HS cần phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu học.

Trẻ em ở lứa tuổi tiểu học là thực thể đang hình thành và phát triển cả về mặt sinh lý, tâm lý, xã hội các em đang từng bước gia nhập vào xã hội thế giới của mọi mối quan hệ. Do đó, tư duy về ngôn ngữ của các em còn nhiều hạn chế. HS tiểu học dễ thích nghi và tiếp nhận cái mới và luôn hướng tới tương lai nhưng cũng thiếu sự tập trung cao độ: khả năng ghi nhớ và chú ý có chủ định chưa được phát triển mạnh, tính hiếu động, dễ xúc động còn bộc lộ rò nét, trẻ nhớ rất nhanh và quên cũng nhanh.

Tri giác của HS tiểu học chủ yếu phản ánh những thuộc tính trực quan, cụ thể, ngoài ra nhu cầu hứng thú có thể kích thích và duy trì chú ý không chủ định cho nên giáo viên cần tìm cách làm cho giờ học hấp dẫn để lôi cuốn sự

chú ý của học sinh. Trí nhớ có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống và hoạt động của con người, nhờ có trí nhớ mà con người tích lũy vốn kinh nghiệm đó vận dụng vào cuộc sống. Đối với học sinh tiểu học trí nhớ trực quan - hình tượng phát triển chiếm ưu thế hơn trí nhớ từ ngữ - logic.

Mặt khác, NNTH có những nét đặc trưng riêng như: NNTH là ngôn ngữ mang tính chính xác cao thể hiện qua việc NNTH có những quy tắc, cú pháp mà NNTN không có, NNTH cũng có một hệ thống kí hiệu riêng không theo một quy tắc nào mà trước đó HS đã biết, đã quen thuộc trong NNTN. Do vậy, để sử dụng hiệu quả NNTH học sinh cần phải học tập và làm quen với những quy tắc, cú pháp hay hệ thống kí hiệu mới. Ngoài ra, NNTH là thứ ngôn ngữ mang tính trừu tượng hóa cao, điều này tạo ra nhiều khó khăn trong các hoạt động GTTH ở HS tiểu học trong khi tư duy của các em chủ yếu mang tính trực quan, cụ thể.

Từ đó, trong quá trình dạy học và giáo dục GV cần hiểu biết sâu sắc về các đặc điểm này, khắc phục những hạn chế, đảm bảo tính trực quan phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhận thức của HS tiểu học nhằm phát triển NNTH nói riêng và NLGT toán học cho học sinh tiểu học nói chung. Giáo viên cần tổ chức các hoạt động tạo cơ hội cho HS phát triển khả năng ngôn ngữ với thầy, với bạn.

2.1.2. Định hướng 2: Các biện pháp phát triển NLGT toán học phải triển khai được thường xuyên trong mỗi tiết học, mỗi bài học toán.

Để học sinh có khả năng giao tiếp tốt thì rất cần sự luyện tập hàng ngày trong quá trình học tập. Chính vì vậy trong dạy học giải toán có lời văn giáo viên cần tổ chức hoạt động dạy học theo hướng tạo lập môi trường thuận lợi để rèn kỹ năng giao tiếp toán học cho học sinh cuối cấp tiểu học bằng việc luyện tập thường xuyên.

Trong lớp học, giáo viên sẽ là người đánh giá mức độ đạt được về năng

lực GTTH của HS. Sau đó giáo viên sẽ phân chia học sinh vào các nhóm với những khả năng và lợi thế riêng của mỗi bạn từ đó có thể làm việc, trao đổi và kết hợp với nhau để hoàn thành công việc được giao. Đây sẽ là cơ hội để HS chủ động học hỏi được kỹ năng làm việc nhóm và biết đưa ra những ý kiến, sự thuyết phục của mỗi cá nhân trong nhóm. Từ đó các em dần hoàn thiện các kĩ năng giao tiếp toán học cho bản thân.

Ngoài ra, mỗi tiết học toán đa số đều có những bài toán có lời văn và trong mỗi hoạt động giải toán, ở bất kì tình huống nào HS đều cần dùng đến NNTH và thực hiện GTTH, các hình thức giao tiếp toán học trong hoạt động giải toán cũng diễn ra rất đa dạng: HS cần đọc hiểu đề bài, nghe đề toán từ GV hoặc HS khác, trao đổi thảo luận tìm cách giải, đặt câu hỏi về những vấn đề chưa biết, trình bày bằng lời nói hoặc văn bản về cách giải bài toán hoặc phản biện cách giải của các bạn.... Hoạt động giao tiếp toán học thường xuyên diễn ra giữa các đối tượng như sau:

1 học sinh
Giáo viên	Nhóm học sinh	Học sinh
	Cả lớp