Phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho giáo viên trung học cơ sở

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

NGUYỄN THÀNH KỈNH

PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG DẠY HỌC HỢP TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ

Chuyên ngành: Lý luận và Lịch sử giáo dục

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 176 trang tài liệu này.

Mã số: 62.14.01.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS. PHẠM HỒNG QUANG

2. GS.TSKH. NGUYỄN VĂN HỘ

THÁI NGUYÊN - 2010

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tất cả các nguồn số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong luận án đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận án

Nguyễn Thành Kỉnh

NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

Từ viết tắt Xin đọc là

ĐC Đối chứng

CBQL Cán bộ quản lý

CĐSP Cao đẳng sư phạm

DHHT N Dạy học hợp tác nhóm

ĐDDH Đồ dùng dạy học

GDPT Giáo dục phổ thông

GS Giáo sư

GV Giáo viên

HS Học sinh

HT Học tập

HHT Học hợp tác

HTHT Học tập hợp tác

KN Kỹ năng

PGS Phó giáo sư

PPDH Phương pháp dạy học

SGK Sách giáo khoa

TBDH Thiết bị dạy học

TCGD Tạp chí Giáo dục

Tp Thành phố

TD Thí dụ

TN Thực nghiệm

TS Tiến sĩ

TSKH Tiến sĩ khoa học

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1

1. Lý do chọn đề tài 1

2. Mục đích nghiên cứu 2

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 2

3.1. Khách thể nghiên cứu 2

3.2. Đối tượng nghiên cứu 2

4. Giả thuyết khoa học 3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu 3

5.1. Xác định cơ sở lý luận và thực tiễn của việc phát triển các kỹ năng DHHT của GVTHCS 3

5.2. Xác định hệ thống kỹ năng DHHT của GV THCS dựa trên những nguyên tắc và yêu cầu DHHT 3

5.3. Đề xuất các biện pháp phát triển kỹ năng DHHT cho GV THCS trong quá trình bồi dưỡng GV 3

5.4. Tổ chức thực nghiệm bồi dưỡng kỹ năng DHHT cho GV THCS tại một số trường ở tỉnh Tây Ninh 3

6. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu 3

6.1. Hệ thống kỹ năng DHHT được giới hạn ở những kỹ năng chung cho các môn học, không dành riêng cho từng môn học 3

6.2. Biện pháp phát triển kỹ năng DHHT được giới hạn trong phạm vi hoạt

động bồi dưỡng chuyên môn cho GV 3

6.3. Thực nghiệm được giới hạn ở một số trường THCS của tỉnh Tây Ninh, phạm vi khảo sát thực trạng giáo dục được giới hạn ở một số tỉnh miền Đông Nam Bộ 3

7. Phương pháp nghiên cứu 3

7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận 3

7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 3

7.3. Các phương pháp nghiên cứu khác 4

8. Những luận điểm cần bảo vệ 4

9. Đóng góp mới của luận án 5

9.1. Về mặt lý luận 5

9.2. Về mặt thực tiễn 5

10. Cấu trúc luận án 5

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG DẠY HỌC HỢP TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ 6

1.1. Cơ sở lý luận về phát triển kỹ năng dạy học hợp tác 6

1.1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu có liên quan đến đề tài 6

1.1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài 6

1.1.1.2. Nghiên cứu trong nước 9

1.1.2. Cơ sở khoa học của dạy học hợp tác 11

1.1.2.1. Cơ sở triết học 11

1.1.2.2. Cơ sở tâm lý học 12

1.1.2.3. Cơ sở xã hội học 13

1.1.2.4. Cơ sở lý luận dạy học 14

1.1.3. Các khái niệm công cụ 15

1.1.3.1. Khái niệm hợp tác 15

1.1.3.2. Khái niệm học tập hợp tác 15

1.1.3.3. Khái niệm dạy học hợp tác 16

1.1.3.4. Khái niệm phát triển 17

1.1.3.5. Khái niệm bồi dưỡng 18

1.1.3.6. Khái niệm kỹ năng 18

1.1.4. Bản chất, cấu trúc, tác dụng của DHHT N 20

1.1.4.1. Bản chất của DHHT N 20

1.1.4.2. Cấu trúc dạy học hợp tác nhóm 21

1.1.4.3. Tác dụng của DHHT đối với cấp học THCS 23

1.1.5. Phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho GV THCS 25

1.1.5.1. Mục đích của việc phát triển kỹ năng DHHT cho GV THCS 26

1.1.5.2. Nội dung phát triển kỹ năng DHHT cho GV THCS 26

1.1.5.3. Hình thức phát triển kỹ năng DHHT cho GV THCS 26

1.2. Cơ sở thực tiễn của việc phát triển kỹ năng DHHT cho GV trung học cơ sở 27

1.2.1. Thực trạng sử dụng các PPDH và đổi mới PPDH, sự hiểu biết về DHHT, HTHT và hoạt động bồi dưỡng phát triển kỹ năng DHHT cho GV THCS qua khảo sát 27

1.2.1.1. Tổ chức khảo sát 27

1.2.1.2. Kết quả khảo sát 28

1.2.2. Kết luận chung về thực trạng qua khảo sát 40

1.3. Kết luận chương 1 40

Chương 2. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG DẠY HỌC HỢP TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ 42

2.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp phát triển kỹ năng DHHT cho GV THCS 42

2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích 42

2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống 43

2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn 43

2.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả toàn diện 44

2.2. Biện pháp phát triển kỹ năng DHHT cho GV THCS 44

2.2.1. Nhóm biện pháp 1: Xây dựng nội dung bồi dưỡng kỹ năng DHHT cho GV THCS 45

2.2.1.1. Mục đích ý nghĩa 45

2.2.1.2. Nội dung 45

2.2.1.3. Điều kiện thực hiện nhóm biện pháp 60

2.2.2. Nhóm biện pháp 2: Hướng dẫn thực hiện kỹ năng DHHT và ứng dụng thực hành, rèn luyện kỹ năng DHHT tại trường THCS 61

2.2.2.1. Mục đích 61

2.2.2.2. Nội dung nhóm biện pháp 61

2.2.3. Điều kiện thực hiện nhóm biện pháp 75

2.3. Mối liên hệ giữa các nhóm biện pháp 75

2.4. Kết luận chương 2 76

Chương 3. ĐÁNH GIÁ CÁC BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG DẠY HỌC HỢP TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ 77

3.1. Thực nghiệm sư phạm 77

3.1.1. Mục đích 77

3.1.2. Tiến hành thực hiện 77

3.1.3. Nội dung thực nghiệm 79

3.1.4. Phương pháp thực nghiệm 79

3.1.4.1. Lựa chọn các lớp thực nghiệm và đối chứng 79

3.1.4.2. Lựa chọn GV dạy các lớp thực nghiệm và đối chứng 79

3.1.4.3. Trao đổi với GV về phương pháp thực nghiệm 79

3.1.4.4. Thời gian thực nghiệm 80

3.1.4.5. Cách đánh giá kết quả học tập của học sinh 80

3.1.5. Kết quả thực nghiệm 80

3.1.5.1. Kết quả thống kê tổng hợp môn Văn 7 ở cả 3 trường 80

3.1.5.2. Kết quả thống kê tổng hợp môn Toán lớp 9 ở cả 3 trường 84

3.1.5.3. Kết quả thống kê tổng hợp môn Địa 9 87

3.2. Quan sát, đánh giá sự phát triển kỹ năng DHHT của GV 92

3.2.1. Nội dung quan sát 92

3.2.2. Tiến hành thực hiện quan sát 92

3.2.3. Địa điểm quan sát 92

3.2.4. Tiêu chí đánh giá kết quả quan sát 93

3.2.5. Kết quả tổng hợp 93

3.2.6. Nhận xét chung về quan sát, đánh giá kết quả phát triển kỹ năng DHHT 94

3.3. Hỏi ý kiến chuyên gia 94

3.3.1. Đánh giá tính khả thi và tính hiệu quả của các biện pháp phát triển kỹ năng DHHT 94

3.3.1.1. Mục đích 94

3.3.1.2. Nội dung và phương pháp tiến hành 95

3.3.1.3. Kết quả 95

3.3.2. Đánh giá việc phát triển kỹ năng DHHT của GV THCS (Sau khi dự lớp bồi dưỡng) 96

3.3.2.1. Mục đích 96

3.3.2.2. Nội dung và phương pháp 96

3.3.2.3. Kết quả 96

3.4. Kết luận chương 3 100

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 101

1. Kết luận 101

2. Khuyến nghị 102

CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 104

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 105

PHỤ LỤC 113

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Sơ đồ 1.1. Mô hình lý thuyết về DHHT N 20

Biểu đồ 1.1. Thâm niên của CBQL và GV tham gia khảo sát 29

Biểu đồ 1.2. Kết quả khảo sát thực trạng đổi mới PPDH 32

Biểu đồ 1.3. Kết quả GV và CBQL trả lời về HTHT và DHHT 34

Biểu đồ 1.4. Kết quả khảo sát về thực trạng kỹ năng DHHT của CBQL, GV THCS 36

Biểu đồ 3.1. Tần suất của hai lớp TN và ĐC đầu vào 80

Biểu đồ 3.2. Tần suất của hai lớp TN và ĐC đầu ra 81

Biểu đồ 3.3. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC 81

Biểu đồ 3.4. Biểu đồ biểu diễn kết quả xếp loại tổng hợp của môn Văn 7 82

Biểu đồ 3.5. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC trường THCS Chu Văn An 83

Biểu đồ 3.6. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC trường THCS Mạc Đỉnh Chi 83

Biểu đồ 3.7. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC trường THCS Thị trấn Tân Biên 83

Biểu đồ 3.8. Biểu đồ biểu diễn đường tần suất của hai lớp TN và ĐC đầu vào 84

Biểu đồ 3.9. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC 84

Biểu đồ 3.10. Biểu đồ biểu diễn kết quả xếp loại tổng hợp của môn Toán 9 85

Biểu đồ 3.11. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC trường THCS Chu Văn An 86

Biểu đồ 3.12. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC trường THCS Mạc Đỉnh Chi 86

Biểu đồ 3.13. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC trường THCS Thị trấn Tân Biên 86

Biểu đồ 3.14. Biểu đồ biểu diễn đường tần suất của hai lớp TN và ĐC đầu vào 87

Biểu đồ 3.15. Biểu đồ biểu diễn đường tần suất của hai lớp TN và ĐC đầu ra 87

Biểu đồ 3.16. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC đầu ra 88

Biểu đồ 3.17. Biểu đồ biểu diễn kết quả xếp loại tổng hợp của môn Địa lý 9 88

Biểu đồ 3.18. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC trường THCS Chu Văn An 90

Biểu đồ 3.19. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC trường THCS Mạc Đỉnh Chi 90

Biểu đồ 3.20. Đường biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp TN và ĐC trường THCS Thị trấn Tân Biên 90

Biểu đồ 3.21. Tự đánh giá kỹ năng DHHT 98